nr.2 Spark Een nieuwe creamer voor FrieslandCampina Kievit Ons MVO beleid in 2013 (en daarna) Lekkere zuivel van Landliebe in Duitsland en Hongarije

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "nr.2 Spark Een nieuwe creamer voor FrieslandCampina Kievit Ons MVO beleid in 2013 (en daarna) Lekkere zuivel van Landliebe in Duitsland en Hongarije"

Transcriptie

1 Een nieuwe creamer voor FrieslandCampina Kievit Ons MVO beleid in 2013 (en daarna) Lekkere zuivel van Landliebe in Duitsland en Hongarije nr.2 is het personeelsblad van FrieslandCampina

2 2 Column 3 Hare Majesteit Koningin Máxima overhandigde de prijs aan Cees 't Hart. Foto: Maarten Huisman Een prachtige prijs Het was een bijzondere avond: medio mei in het gebouw van de Nederlandse Bank in Amsterdam. De Koning Willem I prijs zou worden uitgereikt: een prestigieuze prijs die eens in de twee jaar in Nederland wordt toegekend aan bedrijven die zich onderscheiden door durf, daadkracht, doorzettingsvermogen, duurzaamheid en innovatie. FrieslandCampina was genomineerd in de categorie Groot bedrijf. Onze verwachtingen waren hooggespannen: we hoopten van harte dat Friesland- Campina de prijs zou winnen, maar de andere genomineerde bedrijven bleken geduchte concurrenten. Hare Majesteit Koningin Máxima, die tevens voorzitter van de jury is, sprak echter het verlossende woord toen zij bekend maakte dat FrieslandCampina de prijs had gewonnen. Het zal jullie niet verbazen dat ik de prijs met trots in ontvangst heb genomen. Een prijs die ons allemaal toekomt! Het juryrapport vermeldde onder meer dat wij de prijs hebben gekregen wegens onze langetermijn visie, maar ook vanwege de succesvolle fusie ons duurzaamheidsbeleid en onze investeringen in innovatie. Die prachtige prijs staat nu in een vitrine in de hal van ons central office in Amersfoort. De prijs is een onderscheiding voor wat we in het verleden hebben bereikt. Voor een periode van twee jaar zijn wij de beste grote onderneming in Nederland. Tegelijkertijd vraagt zo n hoge onderscheiding dat we het succes van de afgelopen jaren vasthouden. Succes komt en gaat, het beweegt zich in golven. De afgelopen maanden hebben laten zien dat het niet eenvoudig is om het succes van 2013 vast te houden. In onze Aziatische markten is sprake van een afvlakkende groei. Dat heeft te maken met de hoge melkprijs waardoor onze producten duurder zijn geworden. Maar ook de valutaschommelingen en de sterke euro (waardoor onze producten ook relatief duur worden) spelen ons parten. Deze ontwikkelingen zetten onze volumes onder druk. Ten slotte spelen politieke ontwikkelingen een rol: in een aantal gebieden in de wereld is het onrustig. Dat is het ergste voor de mensen die er wonen, maar voor een onderneming die in zulke gebieden zijn producten verkoopt, vormt het zakelijk een tegenslag. Intussen versterken we onze positie in China. Onlangs hebben we bekend gemaakt dat we gesprekken voeren met China Huishan Dairy Holding Company Limitied over een joint venture. Via zo n joint venture kunnen we gezamenlijk kindervoedingsproducten op de markt brengen en verkopen. In april is de Chinese president Xi Jinping in Nederland op staatsbezoek geweest, waarbij ik hem namens de Nederlandse zuivelsector mocht informeren over de zuivelindustrie. Er is een overeenkomst getekend waarbij Nederlandse bedrijven kennis gaan leveren om de Chinese melkproductie en melkopbrengst te verhogen. Het zegt wel iets over onze staat van dienst en onze expertise dat de Chinese president ons raadpleegt als het gaat om het versterken van de zuivelsector. Opnieuw een reden om trots te zijn op wat wij als FrieslandCampina betekenen. Cees t Hart CEO Royal FrieslandCampina 4 Alles weten over melk met informilk 12 Sales training in Singapore voor Creamer 2.0 over2you, het tweede wereldwijde medewerkersonderzoek komt er aan Van 8 tot 26 september houdt Friesland- Campina het tweede medewerkersonderzoek, vergelijkbaar met het onderzoek dat in 2012 is gehouden. Dit nieuwe onderzoek is belangrijk omdat de inbreng van medewerkers helpt om de strategie route2020 met succes uit te voeren en we onze ambities kunnen realiseren. Het onderzoek zal beschikbaar zijn in alle talen, je antwoorden blijven anoniem, en je krijgt tijd tijdens het werk om de vragenformulieren in te vullen. Vanaf januari 2015 word je geinformeerd over de resultaten. Je bent van harte uitgenodigd om mee te doen. Je antwoorden worden erg op prijs gesteld. De verhalen van Domo-collega s &39 Veilig werken in Maasdam, Rotterdam en Steenderen World Class in Indonesië Kijk op MVO 2013 Landliebe in Duitsland én Hongarije Alles weten over zuivel via de Dairy Knowledge training Winnen met de Super Eagles in Nigeria Bij de voorplaat: FrieslandCampina Kievit introduceert een nieuwe creamer voor haar klanten. Evelyn Ng, pricing manager bij FrieslandCampina Kievit, neemt samen met haar collega s deel aan een verkooptraining in Singapore. Zie pagina 12. Colofon: is het internationale personeelsblad van Royal FrieslandCampina. Het wordt uitgegeven in het Nederlands en het Engels in een oplage van exemplaren. Eindredactie: Helma de Waardt, Suzanne van Hattum. Met medewerking van Roy Ramaker, Miriam Vijge, Margrit van de Braak, Vera Hoondert, Esther Krijgsman, Marloes van de Wolfshaar. Vertaling: Bosch&Bosch, Amsterdam (Nederland) en Lisé Nijman, Arnhem (Nederland). Ontwerp: WAT ontwerpers, Utrecht (Nederland) Druk: Bek grafische producties, Veghel (Nederland) Artikelen mogen worden overgenomen met bronvermelding

3 4 5 Is melk écht goed voor je botten? Hoeveel koeien heeft een boerderij eigenlijk? Word je dik van melk? informilk informilk: Antwoorden op vragen over melk Is melk écht goed voor je botten? Word je dik van melk? Als je als medewerker van FrieslandCampina vertelt over je werk, stellen familie en vrienden dit soort vragen wel eens, bijvoorbeeld op een feestje of op het schoolplein. Wat antwoord je dan? De antwoorden vind je op informilk, een nieuwe website speciaal voor medewerkers en ledenmelkveehouders, die je als app kunt downloaden op je mobiele telefoon, zodat de informatie on the go beschikbaar is. Als je lactose-intolerantie hebt, kun je dan wel of geen melk drinken? Het antwoord vind je op Anke Schlatmann, marketing nutritionist bij het FrieslandCampina Institute en Suzanne van Hattum, communication officer Digital Team bij Corporate Communication, vertellen over hoe het project is ontstaan: We merkten dat er behoefte was aan één plek waar antwoorden op vragen over melk te vinden zijn. Medewerkers met vragen wisten vaak niet waar ze het antwoord moesten zoeken en kwamen via via soms wel op de juiste plek uit, soms ook niet. Daarnaast willen we zowel vanuit het FrieslandCampina Institute als vanuit Corporate Communication graag vertellen wat Goodness of Dairy nu eigenlijk inhoudt. Dit onderdeel van route2020 staat voor het goede wat van nature in melk zit: waardevolle voedingsstoffen die iedereen elke dag nodig heeft. Dat willen we vertellen aan onze medewerkers en aan onze consumenten. informilk is een onderdeel van het Goodness of Dairy programma en geeft antwoord op vragen over melk. Anke vult verder aan: Ook is er in Nederland vanuit de media steeds meer aandacht voor gezonde voeding en voedingspatronen. Boeken over diëten en dieetgoeroes schieten als paddenstoelen uit de grond. Daar zit ook veel onzin bij. Daardoor is het soms verwarrend om te weten wat nou waar is. In informilk vind je antwoorden die wetenschappelijk onderbouwd zijn, maar toch op een korte, eenvoudige manier zijn beschreven. Geen verkooppraatjes, maar goede, gedegen antwoorden. Website informilk is een website die je kunt gebruiken op een computer, laptop, tablet of mobiele telefoon. Met je eigen FrieslandCampina-account kun je inloggen op Hierdoor zijn de antwoorden overal beschikbaar, van op het schoolplein tot bij de kapper en van een feestje tot een familiebezoek. Kijk ook op intranet voor meer informatie: homepage > FrieslandCampina > route2020 > Goodness of Dairy > informilk De eerste Koningsdag in Nederland de verjaardag van koning Willem-Alexander - werd in onze locaties in Veghel iets anders gevierd dan gebruikelijk. Collega s van zowel FrieslandCampina DMV als Nutrifeed hebben keihard gewerkt voor de overgang naar Summit in het Go Live weekend van april. Summit Go Live bij FrieslandCampina DMV & Nutrifeed De plaatselijke pizzeria en afhaalchinees vaarden er wel bij: er gingen heel wat overuren inclusief twee nachtelijke voorraadtellingen aan het Summit Go Live weekend vooraf. Vooral op Koningsdag is er volop getest in het nieuwe systeem. De teamgeest hierbij was prima! Met een letterlijke kroon op het harde werken was maandag 28 april de eerste werkdag voor alle collega s in het nieuwe systeem. Spannende fase Patty van den Berg-Verschoor (DMV order management key user en Summit team lead Order-to-cash- Deliver). De periode kende een hoge werkdruk, maar je krijgt er veel energie van, zeker naarmate de Go Live naderde. Linda Verschuren (Nutrifeed project & demand management officer en Summit team lead S&OP demand planning) Het was echt een spannende fase. Je vraagt je steeds af: Loopt alles? Zijn er geen bleeding issues? Ik zat vol adrenaline en wilde hoe dan ook volgens het nieuwe proces gaan werken. Ik leefde er emotioneel en fysiek helemaal naartoe! De grote vraag bleef: Gaat het werken zoals we bedacht hebben? Kunnen we alle melk verwerken en de klanten blijven bedienen? In de testfases probeer je alles af te vangen, maar het lukt niet om àlles te zien, aldus Patty. Het wordt pas echt, als de mensen ermee gaan werken. Gelukkig is dat goed gegaan! Nu, ruim anderhalve week na Go Live is er nog wel reparatiewerk, maar het werkt goed. Checken en nog eens checken Linda: Ik heb geleerd om conceptueel te denken en te checken, te checken en nog eens te checken. Alle stappen in je proces moet je nagaan om het gevoel te krijgen: Ik ben in de lead. Patty was al voor meer projecten key user vanuit haar afdeling. Gaandeweg het proces heeft ze haar kennis over projectwerk verdiept: En ik heb geleerd het overzicht beter te bewaken en mensen aan te sturen en te motiveren. Na FrieslandCampina DMV en Nutrifeed volgen Summit implementaties bij Dairy Sourcing & Trading (26 mei) en FrieslandCampina Roemenië (2 juni). Later dit jaar staan ook FrieslandCampina Duitsland, Rusland, DFE Pharma en Creamy Creation op de planning. Meer weten over Summit? Bekijk dan de Summit intranet pagina Summit for FrieslandCampina Patty Verschoor: Je krijgt er veel energie van.' Linda Verschuren: 'Ik zat vol adrenaline.' Foto: Bram Petraeus De viering van de Business Go Live DMV en Nutrifeed vond plaats op 1 mei. Foto: Van Assendelft

4 6 7 Superior: Toonaangevend zijn én blijven Mijn werk raakt aan zintuigen als smaak, geur en mondgevoel FrieslandCampina maakt topproducten die wereldwijd uitstekend scoren en de voorkeur genieten van consumenten. Hoe behoud je de goede productkwaliteit en de marktposities? Het programma Superior biedt een gestructureerde aanpak voor zo n honderd topproducten wereldwijd. Superior draait om het structureel monitoren van prestaties, kwaliteit en aanpassingen in recepturen. Op zich zijn ze niet nieuw, de activiteiten die onder Superior vallen. Productkwaliteit bewaken en op concurrenten letten deden we al langer, maar vrij ad-hoc. Het nieuwe is de structurele aanpak waarmee we in 2013 zijn begonnen, zegt Geja de Vries, director Sensory, Flavour & Behavioural Sciences bij Friesland- Campina Innovation. Mijn werk raakt aan zintuigen als smaak, geur en mondgevoel, maar is ook gericht op het gedrag van consumenten.' Smaak Superior is binnen R&D (Innovation) een typisch Development-project. Je denkt dan al snel aan nieuwe producten, maar dit gaat juist over bestaande producten. Producten die veel opbrengen en waarmee we sterke marktposities hebben, zegt Geja. Consumenten kiezen voor onze merken en dat houden we graag zo. Maar onze concurrenten zitten ook niet stil. Om onze sterke posities te behouden, is ons belangrijkste doel dat onze producten beter smaken dan die van concurrenten. Smaak is doorslaggevend. Het is samen met kwaliteit de reden waarom consumenten onze producten graag kopen. Consumenten verwachten een premium smaak. De lijst van topproducten bevat onder meer producten van Chocomel, Peak, Frisian Flag, Landliebe en Rainbow. Elk product ondergaat onderzoek. We zetten getrainde panels in: mensen die uitzonderlijk goed kunnen ruiken en proeven. Daarnaast doen we onderzoek met consumentenpanels, bestaande uit mensen die in het betreffende land binnen de doelgroep van het product vallen, vertelt Geja. We vragen vooral of ze ons product lekker vinden. Voorkeur De combinatie van genoemde panelonderzoeken leidt tot nauwkeurige landkaarten wat betreft consumentenvoorkeur. Geja: Zo kunnen we toetsen of onze topproducten aan die voorkeur voldoen. In 2013 en 2014 doen we dat met zo n honderd topproducten, daarna komt dit onderzoek eens per drie jaar terug. Of vaker wanneer daarvoor aanleiding bestaat, zoals een grote verandering in de markt. Topproducten blijven topproducten op basis van drie pijlers die in Superior centraal staan. In de gaten houden wat concurrenten doen is de belangrijkste. Maar ook van groot belang is het borgen van wijzigingen in recepturen. Dat kan niet Van links naar rechts, boven naar beneden: Elly van den Broek, Diana Amui, Mirella Pluijmackers, Loes Snijder, Claudy Borghuis, Annemarie Wisse, Marieke Roodhart, Renske Asma, Rick Pelgrim, Marieangela Quentin, Mirjam Bouwman, Janet Otten, Irene de Vries, Jannie Spies, Patrick Lookman, Geja de Vries Foto: Rob Oostwegel zonder dat we strenge consumententesten doen, zegt Geja. En natuurlijk moet de productkwaliteit constant aan hoge normen voldoen. In expertteams buigen we ons over methodes voor Quality Control. QCteams passen deze toe in de fabrieken. Aart-Jan van Triest, Category Director Dairy Based Beverages Asia, Africa & Middle East, is eindverantwoordelijk voor een grote serie producten, van onder meer Dutch Lady Frisian Flag, Rainbow en Peak. We moeten onze drankjes drie keer verkopen: mind, mouth and gut. We regelen marketing rondom producten zodat consumenten aan ons denken. Proeven ze ons product, dan moet de smaak uitstekend zijn. Gut slaat op de smaakervaring; de voldoening die bepaalt of mensen ons product opnieuw kopen. Aart-Jan onderschrijft het belang van Superior. Benoemen is één ding, maar je moet ook concrete acties ondernemen. Een mooi voorbeeld is onze chocolademelk in Maleisië, die qua smaak beter scoort dan concurrenten. We voeren campagne met een blinde smaakproef. De smaakvoorkeur heeft absoluut impact op het marktaandeel. Het gaat erom dat we mensen voor ons kunnen winnen, maar ook behouden.

5 8 Ingredients Ingredients 9 Event voor Domo-collega s Persoonlijke verhalen brengen verbinding Ruim 1100 medewerkers, bijna allemaal in de blauw/witte kleuren van Domo gekleed, verzamelden zich medio mei in de schouwburg in Apeldoorn. Ze kwamen bij elkaar om te luisteren en te kijken naar de verhalen van collega s over de missie van Domo: Baby s gezond groot. Anderhalf jaar na de eerste bijeenkomst van Domomedewerkers, kwamen de Domo-collega s uit Borculo, Dronrijp, Workum, Beilen, Bedum, Amersfoort en Wageningen weer net zo gemotiveerd bij elkaar. Domo groeit hard, vertelde Jan Lodewijk Lindemulder, director marketing bij Domo aan zijn collega s bij de start van het event. Maar groei is niets waard als het geen kwalitatieve groei is. De rol die wij vervullen in dit specifieke marktsegment van kindervoeding, maakt ons sterk en kwetsbaar tegelijk. Ieders bijdrage in ons werk is belangrijk. Het verder bouwen aan Domo, doen we samen. Verbinding Domo-medewerkers beseffen heel goed dat hun consumenten, baby s en jonge kinderen, een kwetsbare doelgroep vormen. En dat ouders er op moeten kunnen vertrouwen dat kindervoeding veilig is. Dat sprak uit de vele verhalen die medewerkers vertelden, verhalen van mensen die korter of langer geleden hebben vertrouwd op de kwaliteit van kindervoeding voor hun eigen kinderen. Destijds vonden ze het vanzelfsprekend dat de kwaliteit van de producten onberispelijk was. Nu beseffen ze dat er heel wat bij komt kijken om ervoor te zorgen dat de kindervoeding die Domo maakt van de hoogste kwaliteit is als moedermelk om wat voor reden dan ook niet mogelijk is. Proces-operators, HR managers, teamleiders, maar ook Hermans Ermens, algemeen directeur van Domo, deelden hun eigen verhalen ten overstaan van al hun collega s. Dat moet je wel durven, zo n persoonlijk verhaal en dat voor zoveel mensen, zo klonken er reacties. Van boven naar beneden: Jan Lodewijk Lindemulder (director marketing bij Domo), Hans Gerritsma, (allround procesoperator in Dronrijp), Wendy Mussche (HR manager in Beilen) en Herman Ermens (managing director Domo). Foto s: William Hoogteyling Het is best dapper om op zo n podium te staan en een persoonlijk verhaal te delen, aldus Cynthia Halma, communication officer bij Domo en mede-organisator van het event. We hebben de collega s wel voorbereid op dit optreden, maar ik vond het geweldig dat ze het deden. Sommigen hadden zelfs nog niet aan hun naaste collega s verteld dat ze een verhaal gingen vertellen, dus de verrassing was groot. Je merkt dat het mensen met elkaar verbindt, dat we doordrongen raken van het feit dat we samen aan hetzelfde doel werken. Om alle Domo-medewerkers te bereiken herhalen we het event nog twee maal voor de mensen die nu aan het werk zijn. Herman Ermens besloot het event met een boodschap over het Domo van nu: Elke tijd kent pieken en dalen. De groei van Domo over de afgelopen jaren is enorm geweest. En om aan de groeiende vraag tegemoet te komen, is er uitbreiding van de fabrieken in Beilen en Borculo voorzien, die maakt dat we over meer capaciteit zullen beschikken. Op dit moment bezorgen deze projecten ons ook tegenslagen doordat de afwikkeling vertraging oploopt. Juist in deze periode hebben we elkaar meer dan ooit nodig. Onze mentaliteit zal ons helpen om tegenslagen te overwinnen. Baby s gezond groot, dat drijft ons, dat bindt ons, nu en in de toekomst.

6 10 Ingredients Ingredients 11 Kansen op de markt voor ouderenvoeding: Project Nestor Wereldwijd worden we steeds ouder. De groep mensen van 65 jaar en ouder groeit: in Noord-Amerika, Azië en vooral ook in Europa. De voorspelling is dat er in 2018 méér 65- plussers zijn dan kinderen onder de vijf jaar. Alle reden om vanuit FrieslandCampina te onderzoeken welke kansen dit biedt voor zuivel. Een projectteam van vijf collega s voegt kennis over voeding voor senioren en mogelijke behoeften van klanten samen. Het gaat daarbij vooral om klanten in de business to business markt, bijvoorbeeld leveranciers van medische voeding, sportvoeding en dieetvoeding. Rutger Drost, product group manager Milk Proteins, heeft project Nestor mee opgestart: De ouderen van vandaag en morgen willen graag een actief en fit leven blijven leiden. Als FrieslandCampina hebben we alle middelen in huis om hieraan een bijdrage te leveren en te voorzien in die behoefte. Van de ingrediënten die we uit melk halen, kunnen we waardevolle eindproducten maken voor ouderen; een doelgroep die daar echt wat aan heeft. Spieren en sporten Ynte de Vries, R&D manager Proteins, was ook bij de start van het project betrokken. Ouderen merken op een gegeven moment dat herstel na inspanning langer duurt. Bijvoorbeeld, na het sporten hebben senioren meer spierpijn en duurt het langer voordat die weer wegebt. Uit onderzoek weten we dat eiwitten helpen bij het herstellen van de spieren. Uit melk halen we wei-eiwit en caseïne-eiwit. Er is wel een verschil tussen deze twee eiwitten. Wei-eiwit gebruiken we veelal voor kindervoeding, maar ook voor sportvoeding. Caseïne-eiwit wordt langzamer in het lichaam opgenomen, wat ideaal is voor spierherstel tijdens rust. Je zou bijvoorbeeld s avonds voor het slapen iets met caseïne-eiwit kunnen eten of drinken. Dan kunnen s nachts je spieren met behulp van deze eiwitten beter herstellen en heb je er de volgende dag minder last van. Krachten bundelen Project Nestor is geen geïsoleerd project, maar juist een samenwerking van veel verschillende disciplines en werkmaatschappijen. Ook zijn er voor onderzoek contacten met universiteiten. Vanuit de werkmaatschappijen Domo en DMV is het projectteam gevormd, maar ook Kievit en Creamy Creation zijn nauw aangesloten. Irene Kamp, projectmanager ouderenvoeding, vertelt over de team-based organisatie: Het is echt een constructieve samenwerking tussen research & development (R&D), marketing en sales van de verschillende werkmaatschappijen. Mensen denken steeds meer vanuit het hele bedrijf, vanuit de kansen voor FrieslandCampina. Vanuit onze business group willen we één verhaal vertellen. Creamy Creation (en dan gaat het vooral om de nietalcoholische dranken) is al veel bezig met sportdranken en producten voor een gezond gewicht. Zij zijn erg goed in het op smaak maken van eiwitrijke producten. Deze expertise kunnen we ook bij andere werkmaatschappijen inzetten. Kievit is juist weer gespecialiseerd in bijvoorbeeld geëncapsuleerde olieën (gebundelde oliedeeltjes, red.) en kan ook goed creamers op smaak maken. Eten moet voor ouderen lekker zijn zodat ze ervan kunnen genieten én de juiste voedingsstoffen binnen krijgen. Katalysator Ynte: Hoe straks het eindproduct eruit zal gaan zien, weten we nog niet. Dit project is bedoeld als aanjager: we zijn op zoek naar concrete mogelijkheden om ouderenvoeding een stap verder te brengen samen met onze klanten. Rutger vult aan: We willen een katalysator zijn voor kansen in ouderenvoeding, door beschikbare kennis en expertise te bundelen. We combineren de kennis van zowel de business-to-consumer (B2C) markt als de business-to-business (B2B) markt. Het idee is dat we eind 2014 goede aanknopingspunten bij klanten opleveren voor vervolgprojecten. Deze zullen wij vervolgens verder vooruit helpen. Het juiste moment Waarom voeding voor ouderen niet al eerder tot concrete producten heeft geleid? Ynte: Het idee bestaat al langer. Maar het moment moet er ook zijn: de markt moet er klaar voor zijn. Je ziet dat het tijd nodig heeft gehad om het onderwerp ouderenvoeding echt op de kaart te zetten. Al in de jaren '60 van de vorige eeuw waren er advertenties in damesbladen voor speciale koffiemelk voor oudere dames. Dit product heeft niet lang in de markt gestaan. Met alle kennis die is opgedaan in de loop der jaren, zien we dat er nu puzzelstukjes op hun plek vallen. Het moment is nu daar en die kans gaan we zeker pakken. Irene Kamp, projectmanager ouderenvoeding: Kindervoeding is nu een belangrijk speerpunt voor route2020. Voeding voor ouderen is dat misschien wel vanaf 2018! Rutger Drost, product group manager Milk Proteins: Voeding is geen medicijn, maar kan je wel helpen om gezond en fit te blijven. Rob Klunder, sales manager DMV Wie de ouderen voedt, heeft de toekomst Benno van Mersbergen, business development & intelligence manager DMV: Onze klanten vragen zich af hoe ze kunnen profiteren van deze enorme kans. Wij hebben alles in huis om ze daarbij te helpen. Ynte de Vries, R&D manager Proteins: Vijf jaar geleden las ik in onderzoeken over de voedingsstatus van mensen in verzorgingstehuizen in Nederland. Wat ik zag was schokkend: veel ouderen bleken ondervoed. Dit was voor mij aanleiding om dit project te starten. Foto's: William Hoogteyling

7 12 Ingredients Ingredients 13 Capaciteit omhoog FrieslandCampina Kievit investeert flink in het verhogen van de productiecapaciteit voor creamers. Het voormalige bedrijf van Satro in Lippstadt (Duitsland) hoorde al bij FrieslandCampina, maar is sinds april 2014 officieel onderdeel van Kievit. Hier worden nu veel creamers geproduceerd, net als in Salatiga (Indonesië). Verder wordt een fabriek gebouwd op de Filippijnen (Alaska Milk Corporation). Ook is er een contract gesloten met de Chinese zuivelproduct Huishan; daar is de commerciële productie van Kievitcreamers inmiddels gestart. Luc Steenwelle: In Lippstadt weten ze veel over smaakontwikkeling en applicaties. Die kennis sluit uitstekend aan op onze strategie. Training van de collega s in het kantoor in Singapore. Foto s: Han Photographers Singapore Creamer 2.0 speelt in op kansen Betere milkiness, creaminess en whitening. FrieslandCampina Kievit lanceert een nieuwe serie creamers met nog betere eigenschappen. Luc Steenwelle, projectmanager Creamer 2.0: Onze taal is veranderd. We praten niet meer over vetgehaltes of poederdeeltjes. Het draait om smaak en het belang van de eindconsument. Met Creamer 2.0 zet Kievit de productgroep opnieuw op de kaart. De aandacht voor creamers was wat verslapt; in de strategie van Kievit lag meer nadruk op andere productgroepen. Hoewel we prima creamers maken, werden ze bijna behandeld als een commodity, zegt Luc. De nieuwe strategie is anders. We zien goede groeimogelijkheden tegen gezonde marges. Recepturen Creamer is een overwegend non-dairyproduct in poedervorm, gemaakt met plantaardige vetten. Het is lang houdbaar en lost gemakkelijker op in koffie dan melkpoeder. Luc: Kievit levert creamers aan andere bedrijven, die deze in hun producten verwerken. We hebben meer dan 125 recepturen, afgestemd op klantbehoeften. Creamer in de koffie maskeert de bitterheid en zorgt voor balans in mondgevoel en smaak. In West-Europa denken we vooral aan het lepeltje Completa, elders in de wereld gaat creamer ook in de thee of chocolademelk. Ook populair is een 3-in-1 pre-mix van creamer, suiker en koffie of thee in een sachetje, waaraan alleen heet water wordt toegevoegd. Dat er kansen liggen voor beter smakende creamers, blijkt uit de trends in koffie en thee. Luc: In Europa zie je steeds meer in-home brewing systems zoals Senseo. Consumenten willen gemak, maar tegelijk een premium product. Buiten de deur is koffiedrinken dankzij koffiehuizen zoals Starbucks steeds meer een beleving. De consument zoekt afwisseling in smaak, bijvoorbeeld latte, cappuccino of hazelnootkoffie. Deze trends zetten zich door in de instant-markt, waardoor er een behoefte ontstaat aan rijkere creamers. Taal De ontwikkeling van Creamer 2.0 startte begin Diverse disciplines binnen Kievit waren daarbij betrokken; sales, marketing, business intelligence, communication en het tech centre (R&D). Er zijn zes nieuwe, rijkere creamers ontwikkeld. Deze zijn volop getest door expert- en consumentenpanels en scoren ongekend hoog op milkiness, creaminess en whitening. Luc: Het productieproces is geavanceerder dan voorheen, zowel qua settings als ingrediënten. Bijzonder is dat er ook zuivelingrediënten in zitten; iets waarvoor we uiteraard binnen Friesland- Campina samenwerking hebben gezocht. Naast de nieuwe producten is een compleet verhaal en concept ontwikkeld. We denken anders én onze taal is veranderd. Vroeger spraken we met klanten over vetgehaltes en de grootte van poederdeeltjes. Die B2B-aanpak hebben we volledig losgelaten, vertelt Luc. Waar het écht om gaat is smaak en sensorische eigenschappen als mondgevoel en oplosbaarheid; het belang van de eindconsument. Dat strookt met wat onze klanten willen: creamers van constant hoge kwaliteit, die sensorisch het beste scoren en gemakkelijk en voordelig in het gebruik zijn. Communicatie Met Creamer 2.0 wordt ingezet op value selling: het realiseren van toegevoegde waarde, de waarde voor de klant, in plaats van het verkopen van alleen het product. Recent zijn de betrokken sales-medewerkers getraind. Ze krijgen een complete toolbox, met onder meer een krachtig filmpje en een e-magazine waarmee we onze innovatie visueel maken. Het bevat ook een value calculator, waarmee we klanten voorrekenen wat hun voordelen zijn. Per regio zetten we de eindtoepassing centraal. Zo verkopen we geen product, maar een compleet concept.

8 14 Consumer Products Europe, Middle East & Africa side panel for milk cartons Consumer Products Europe, Middle East & Africa 15 In 786 dagen kende Rotterdam 1 ongeval Aanstaande zondag is het laatste ongeval met verzuim vijfhonderd dagen geleden, telt Kees den Boer de dagen af. Hij is teamleider SHEQC op deze productielocatie in Rotterdam. Daarvoor waren we 286 dagen L(ost)T(ime)A(ccident)-vrij. Het zijn absolute getallen, nuanceert Kees, die ook afhangen van het aantal inen externe medewerkers, en de complexiteit van het werk. De meeste ongevallen gebeurden met externe medewerkers en tijdens projecten, weet Kees. Niet-routinematig werk heeft meer risico s. Rotterdam zit middenin het project Reshape om machines en apparatuur te installeren die de productie van Eindhoven overnemen. We besteden vooraf veel meer aandacht aan de veiligheidsplannen, risicoanalyses en werkvergunningen voordat risicovollere werkzaamheden worden uitgevoerd. Dat maakt echt verschil. En de Rotterdamse cultuur helpt ook, grinnikt Kees. Rotterdammers zijn recht voor hun raap en spreken iedereen, van hoog tot laag, aan op het naleven van veiligheidsregels. Zo n getal bereiken is natuurlijk mooi, maar de kunst is dit vast te houden: laat die teller bij de poort vooral doortellen. 364 Een jaar geen ongevallen met verzuim is echt een trendbreuk, weet Pieter Quaak, logistiek manager van productielocatie Maasdam. Hij is ook voorzitter van de veiligheidspilaar. Begin Net als in andere productiebedrijven is ook in de locatie Rotterdam geïnvesteerd in nieuwe lospompen voor het ontvangen van bulkchemicaliën. Vroeger werden de wagens met overdruklucht geleegd, waardoor er druk op de slangen kwam te staan. Nu wordt de wagen leeggepompt en leeg gezogen; een veel veiliger manier van werken. Op de foto: Kees den Boer. Foto: Ronald v.d. Heerik Maasdam bereikt veiligheidsmijlpaal Viering in Maasdam. Foto: Emile Waagenaar 2013 waren er nog drie ongevallen met verzuim tot gevolg. Vandaag staat de teller op 364 dagen. Morgen vieren we ons succes. Maasdam telde de meeste ongevallen met verzuim in de categorie vallen, struikelen en uitglijden. Dat veiligheidsthema brachten we dus als eerste tijdens een plenaire bijeenkomst onder de aandacht, met vijf duidelijke afspraken ter voorkoming, legt Pieter de aanpak uit. Na telkens drie maanden volgde een ander thema, zoals machineveiligheid en intern transport. Met posters en door gesprekken tijdens veiligheidsobservatierondes houden we elkaar hier continu scherp op. We zijn op weg naar een proactieve veiligheidscultuur. Dat begint met de keuze van ons management: veiligheid boven productiviteit. In mijn functie met verantwoordelijkheid voor mensen is het me veel waard om ook als ik thuis ben, te weten dat er veilig gewerkt wordt. The milk story toolkit of dairy based beverages open farm day site Meer weten? Kijk op het intranet, bij marketing & sales. inshop activities Melk is een bijzonder en waardevol product. 'Er is zoveel te vertellen over melk, zoveel waarmee onze collega's de harten van mensen kunnen raken en onze merken nog sterker kunnen maken. Dat is waarom we de Milk Story Toolkit voor marketingcollega's introduceren op het intranet. Een toolkit met verhalen, foto's en ideeën waarmee je consumenten inspireert', vertelt Despina Markopoulou, international marketing manager category team dairy-based beverages. 'In Europa zijn melk- en zuivelproducten erg geliefd. Toch is het goed om een extra inspanning te leveren en consumenten meer te vertellen over al het goede van melk. Daarom bevat de toolkit ideeën voor de zijkanten van een melkpak, suggesties voor open boerderij-dagen, foto's, advertenties, alles om consumenten meer bewust te maken van het goede van melk. We willen onze collega's aanmoedigen om de boodschap van het goede van melk te verspreiden en ze te laten zien hoe je dat kunt doen.'

9 16 Consumer Products Asia Consumer Products Asia 17 CEO Cees 't Hart reikte de prijs uit (boven). Onder: Marco Spits en Maria Maureen Sutarti geflankeerd door de plant managers nemen de prijs in ontvangst. Foto: FrieslandCampina Indonesia Locatie Ciracas in Indonesië World Class in Continu Verbeteren In ruim drie jaar tijd is de productielocatie in Ciracas van FrieslandCampina in Indonesië World Class geworden in World Class Operations Management. De vestiging in Pasar Rebo werd in ruim twee jaar tijd Gold Class in Continu Verbeteren. Enkele maanden geleden vonden in beide bedrijven audits plaats. Operations director Jan Wegenaar met zijn team waren van de partij bij alle audits. Het WCOM programma strekt zich uit over de pilaren, Autonoom onderhoud, Focused Improvement, Gepland onderhoud, training en opleiding, Progressieve Kwaliteit en veiligheid. De audits worden uitgevoerd aan de hand van presentaties en op de werkvloer (in verbetertermen Go Gemba genoemd, het Japanse woord voor echte plaats ). Alle verbeterpunten die tijdens de presentaties naar voren kwamen zijn op de werkvloer getoetst. De auditors spraken met de operators over veiligheid, de standaarden voor schoonmaken en smeren, kwaliteit, procescontrole, innovatie en andere zaken die te maken hebben met Continu Verbeteren. Drie dagen na de audit liet Harco de Jager, programma manager Continuous Improvement, weten dat de fabriek Ciracas met een score van 92% het niveau World Class had bereikt, terwijl de fabriek in Pasar Rebo met 88% op Gold Class uitkwam. Volgens Maria Maureen Sutarti, Continuous Improvement Manager bij Friesland- Campina Indonesië is deze prestatie vooral bereikt door de toewijding en het harde werken van alle mensen in het WCOM team en alle medewerkers in de productiebedrijven. Veilig Alle pilaren uit het Continu Verbeteren programma hebben bijgedragen aan het succes. Maria Maureen Sutarti is bovendien erg te spreken over de pilaar Veiligheid. Ons principe is: Veilig gedrag is onze redding. Daarom hebben we een veiligheidspilaar benoemd die zich uitstrekt over de veiligheid van al onze medewerkers. Bij de start van elke ploeg is er aandacht voor veiligheid. Via bewustwordingstrainingen, het toezien op het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen, inspecties op de werkplek en risico-inventarisatie maken we het werken in onze fabrieken zo veilig mogelijk. CEO Cees t Hart en managing director Marco Spits van FrieslandCampina Indonesia overhandigden de olympus trofee aan Maria Maureen Sutarti en aan Retno Setyawati, plant manager van Ciracas en aan Kristphorus Wahyu Nugroho Utomo als plant manager van Pasar Rebo, als beloning voor het bereiken van deze mijlpalen. FrieslandCampina Indonesia lanceert Frisian Flag Suprima Met de introductie van Frisian Flag Suprima, een serie producten voor baby s, jonge kinderen, zwangere vrouwen en moeders die borstvoeding geven, zorgt FrieslandCampina Indonesië voor op maat gemaakte voeding. Dat gebeurt allemaal in project Landmark. De verpakkingen zijn veranderd en de namen zijn veranderd en de samenstelling van de producten is verbeterd. Zo kunnen ouders in Indonesië nog meer vertrouwen op het goede van Frisian Flag kindervoeding en voeding voor (aanstaande) moeders. Yuniastuti Putri, hoofd marketing Infant Nutrition bij FrieslandCampina Indonesia, legt uit: We wilden het niet langer hebben over ingrediënten in voeding maar een emotionele verbinding maken met moeders en hen laten weten welke voeding goed is voor hun kinderen. Frisian Baby 1 heet voortaan Frisian Baby Awal (melk voor pasgeboren baby s tot 6 maanden) Frisian Baby 2 is Frisian Baby Langkah (melk voor kinderen van 6 tot 12 maanden, voor een gezonde groei en ontwikkeling). Frisian Flag 123 heet nu Frisian Flag Jelajah (melk voor kinderen van 1 tot 3 jaar die hun wereld gaan ontdekken) en Frisian Flag 456 is Frisian Flag Karya genoemd voor kinderen van 4 tot 6 jaar. Dit ondersteunt hun lichamelijke, motorische en geestelijke ontwikkeling. Suprima is een serie op maat gemaakte producten voor elke fase van de groei. De namen van de producten uit Landmark zijn verbonden met de mijlpalen in een kinderleven. Friesland- Campina Indonesia verbetert de kwaliteit van de producten door een verbeterde formule te gebruiken voor GUM (Growing Up Milk). Getrainde ambassadeurs Om de introductie van Suprima te vieren, werden er bijeenkomsten voor medewerkers georganiseerd, maar ook voor relaties en afnemers. Het begon met de eerste productie van Frisian Flag Suprima in de fabriek en op het kantoor in Pasar Rebo. De hele serie Suprima producten werd op 9 mei op de markt gebracht tijdens een media event in Jakarta. FrieslandCampina Indonesia nodigde journalisten, kinderartsen en psychologen uit om hen te informeren over de vernieuwde kindervoeding. FrieslandCampina Indonesia moedigt ouders aan om elke stap in het groei- en ontwikkelingsproces met hun kinderen te vieren. Yuniastuti Putri vertelt dat het doel is van project Landmark om het marktaandeel in kindervoeding te vergroten en de nummer 2 in het marktsegment te worden. Het Landmarkteam heeft daartoe programma s opgezet om meer consumenten te bereiken. FrieslandCampina Indonesia heeft Sales Trade Ambassadors (STARs) opgeleid in 20 steden in Indonesië. De STARs beschikken over heel veel informatie over de producten en vertellen ouders over de voordelen van de Suprima kindervoeding. Managing director Marco Spits is ervan overtuigd dat Frisian Flag Suprima een succes zal worden. We gebruiken een verbeterde samenstelling van onze producten om de groei en ontwikkeling van kinderen in Indonesië te ondersteunen. En de producten zijn zo betaalbaar, dat wij de concurrentie kunnen verslaan. Foto: FrieslandCampina Indonesia

10 Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in 2013 Voedingswaarde & gezondheid Tekort aan nutriënten terugdringen MVO Missie, visie en strategie Ontwikkeling melkveehouderij in Azië en Afrika Kleine melkveehouders in Azië en Afrika verder helpen Efficiënte en duurzame productieketens Grondstofgebruik verbeteren FrieslandCampina streeft naar een verantwoorde productie van zuivel in de hele keten, van gras tot glas. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is daarom een belangrijk onderdeel van onze strategie route2020. Deze maand is het MVOverslag over 2013 uitgekomen. Het staat gepubliceerd op de corporate website en op intranet (highly recommended CSR). Duurzame melkveehouderij De standaard bepalen Pijler één: Voedingswaarde & gezondheid Gezonde voeding en beweging, wereldwijd! Aandacht voor gezonde voeding en beweging: in alle landen waar FrieslandCampina actief is, wordt gewerkt aan de onderwerpen van de eerste pijler: Health & Nutrition. Vooral in Azië zijn er tal van initiatieven ontwikkeld om ouders en kinderen te informeren over het belang van gezonde voeding en beweging. In 2012 is het grote SEANUTS (South East Asia Nutrition Survey) onderzoek afgerond dat FrieslandCampina samen met overheden en universiteiten heeft gedaan kinderen in Maleisië, Thailand, Indonesië en Vietnam waren bij het onderzoek betrokken. Er is gekeken hoe het stond met de voeding van de kinderen en de voedingsbehoeften. In 2013 is een strategie ontwikkeld voor producten waar vitamines aan worden toegevoegd en voor betere voorlichting aan ouders en kinderen. In Vietnam bijvoorbeeld is een campagne gelanceerd: twee miljoen pakjes melk voor 800 plattelandsgemeenschappen. Er zijn in Azië 90 voedingsfestivals gehouden om ouders te vertellen over het belang van goede voeding voor de ontwikkeling van kinderen. Voorlichting over gezonde voeding wordt ook gegeven tijdens Wereldmelkdag op 1 juni. In 2013 werd Wereldmelkdag gevierd in 28 landen. Dat ging gepaard met het uitdelen van melk, events op scholen om kinderen te laten zien waar melk vandaan komt, wandeltochten en nog veel meer. In Maleisië bereiken we via een schoolmelkprogramma kinderen op 1300 scholen. Ook in Nederland drinken kinderen op basisscholen melk via het schoolmelkprogramma. Bovendien werkt FrieslandCampina mee aan het Nationaal Schoolontbijt. Via dit landelijke ontbijtevenement op basisscholen ervaren kinderen hoe belangrijk en hoe lekker het is om s morgens te ontbijten. CSR Governance Board - Vier MVO-implementatieteams MVO-maatstaven - Jaarlijkse rapportering - Dialoog met belanghebbenden - Partnerships Betrokkenheid medewerkers en leden-melkveehouders - MVO-trainingsprogramma's - Jaarlijkse MVO-Team Award Duurzaamheidsrichtlijnen voor leveranciers - Gedragscode - Foqus-kwaliteitssysteem - Beleidsdocumenten 18 CEO Cees t Hart: In route2020 hebben we vastgelegd dat we klimaat neutraal willen groeien. We hebben ons verbonden aan afspraken met de politiek als het gaat om duurzame melkveehouderij en een verantwoorde groei van onze sector na de afschaffing van het melkquotum in 2015, omdat we dan een verdere toename van de melkstroom verwachten. De borging van weidegang voor de koeien, de verwerking van mest, het verbeteren van de mineralenefficiency en het omlaag brengen van de uitstoot van broeikasgassen zijn belangrijke thema s. Samen met de ledenmelkveehouders moeten we deze doelen de komende jaren realiseren. Met het vakmanschap van de leden-melkveehouders en de medewerkers in onze onderneming, onze kennis en innovatieve daadkracht waar we in al die jaren groot mee zijn geworden, kunnen we het draagvlak in de samenleving verdienen dat we nodig hebben om verder te kunnen groeien. Alle schakels in de keten, van fokkerij tot fabriek, moeten samenwerken om aan de hedendaagse eisen te voldoen op het gebied van verantwoorde productie, veiligheid, zorgvuldigheid en transparantie. 19

11 Pijler één : Voedingswaarde & gezondheid Pijler twee : Ontwikkeling lokale melkveehouderij in Azië en Afrika Pijler twee : Ontwikkeling lokale melkveehouderij in Azië en Afrika 20 Hulp in nood Gezonde voeding is een luxe die voor mensen in nood nauwelijks is weggelegd. Daarom is FrieslandCampina een samenwerking met het Rode Kruis voor de duur van vijf jaar aangegaan. Samen met het Rode Kruis werkt FrieslandCampina aan het bestrijden van honger en tekorten aan goede voedingsstoffen bij mensen in nood. Via het Disaster Relief Partner Programme doneren FrieslandCampina en de medewerkers aan programma s om mensen te helpen. In 2013 is geld opgehaald voor slachtoffers van de honger in Namibië en voor de slachtoffers van tyfoon Haiyan in de Filippijnen. Alaska Milk Corporation bood direct hulp met een eigen Operation Rainbow Team. Bovendien werd er - vooral door de collega s van FrieslandCampina Leeuwarden - ruim euro opgehaald voor 3FM Serious Request, waarvan de opbrengst ook voor het Rode Kruis is bestemd. FrieslandCampina Indonesia bood hulp aan de slachtoffers van een vulkaanuitbarsting. Tijdelijk onderdak voor de mensen in de Filippijnen. Foto: Rode Kruis Minder suiker Aandacht voor gezonde voeding is ook terug te zien in het verlagen suiker, zout en vet in onze producten. Het verlagen van het suikergehalte in onze producten zonder toevoeging van (natuurlijke) zoetstoffen vraagt om een zorgvuldige aanpak. Door slimme innovaties en een geleidelijke suikerverlaging wordt het mogelijk om minder suiker te gebruiken zonder dat consumenten het product minder lekker vinden. Denk bijvoorbeeld aan de introductie van Optimel Puur, een 100 procent natuurlijke drinkyoghurt met alleen magere yoghurt, vruchtensap en natuurlijk aroma. Sinds 2009 is het suikergehalte in veel producten van de merken Fristi, Dubbel- Frisss, Vifit en Goedemorgen! met ruim 25 procent verlaagd. In producten van Yoki en Taksi is het suikergehalte in 2013 met procent verlaagd. Kennis van melk delen via het Dairy Development Programme Wij hebben iets te bieden waar we van nature goed in zijn: kennis van melk. Via het Dairy Development Programme delen we kennis met boeren in Azië en Afrika. We verzorgen trainingen en begeleiding op het bedrijf. FrieslandCampina kan daardoor de beschikking krijgen over steeds meer verse melk van een betere kwaliteit, vertelt Atze Schaap, director Dairy Development, als hij uitleg geeft over het Dairy Development Programme (DDP), de tweede pijler van ons MVO-beleid. Door het opleiden van de melkveehouders in Azië en Afrika, krijgen we de beschikking over meer verse melk van een hogere kwaliteit. Daar is een groeiende vraag naar, maar in veel landen wordt er niet genoeg verse melk geproduceerd van een goede kwaliteit om aan de vraag te voldoen. Het mes snijdt dus aan twee kanten: wij krijgen de beschikking over kwaliteitsmelk, en de boeren verdienen er meer mee. In veel landen staat de ontwikkeling van de melkveehouderij hoog op de agenda. Overheden zijn blij met het programma. FrieslandCampina heeft als coöperatieve onderneming unieke toegang tot de praktische kennis over het produceren van melk op boerderij. Door die te ontsluiten voor veehouders elders, laat je als onderneming je betrokkenheid bij het land in kwestie zien, in dit geval bij de melkveehouderij zien. We voeren het DDP uit in samenwerking met lokale partijen, met overheden, soms met het bedrijfsleven, dat verschilt per land. In China hebben we vorig jaar een overeenkomst getekend met de Chinese overheid om de melkveehouders te begeleiden. Dat wordt nu opgebouwd. Kwaliteit van melk Verantwoordelijke voor Azië is Sybren Attema als regional DDP manager, gevestigd in Vietnam. Als voormalig melkveehouder kent hij de praktijk van alledag. De accenten van het DDP liggen in elk land anders. In sommige landen werken wij samen met coöperaties en in andere landen hebben wij rechtstreekse contracten met melkveehouders. Elk land heeft zijn eigen DDP-team dat voor de daadwerkelijke begeleiding en advisering zorgt. Melkveehouders die meedoen aan het programma zien snel verbeteringen in hun bedrijven. Dat is enorm stimulerend. Maar er zijn natuurlijk valkuilen. Door de grote vraag naar verse melk, kan de aandacht voor kwaliteit verslappen. Wij houden vast aan hoge kwaliteitsstandaarden. Dat is de sleutel naar een hogere prijs en dus naar een beter inkomen en een beter leven. Daar werken we hard aan. Sybren is vooral blij met het Farmer2Farmer initiatief dat nu enkele jaren loopt. Nederlandse melkveehouders komen dan voor enkele weken naar een van de DDP-landen om training en begeleiding te geven aan de lokale melkveehouders. Dat werkt uitstekend. Verder werken we met een consultancy pool. Als er in een land tekort aan kennis op een bepaald gebied is, dan kan er een medewerker van FrieslandCampina worden benaderd om voor een paar weken ter plekke aan het werk te gaan. Collega s van het LQS (Laboratory & Quality Services) uit Leeuwarden en Coöperatieve Zaken zijn bijvoorbeeld ingeschakeld voor het verbeteren van de melkkwaliteit in Indonesië. Ook in de toekomst zullen we voldoende gekwalificeerde mensen binnen FrieslandCampina vrij moeten maken om de melkveehouders te blijven opleiden. We boeken goede resultaten, maar het is een kwestie van de lange termijn. Leren melken met de hand. Met een handschoen kun je goed oefenen hoe voorzichtig je de uier van een koe moet behandelen. Foto: Friesland- Campina Het doel van het Dairy Development Programme: Melkveehouders wereldwijd in staat stellen om hun bedrijf zo goed mogelijk te voeren en de zuivelproductie kwalitatief en kwantitatief op een hoger niveau te brengen. Meer dan melkveehouders worden door het Dairy Development Programme begeleid. Pro-actief bijdragen aan lokale voedselzekerheid Faciliteren van lokale productie en transport van verse melk Bijdrage leveren aan economisch en ecologisch duurzame melkveehouderij Bouwen aan relaties met lokale overheden en instanties 21

12 Pijler twee: Ontwikkeling lokale melkveehouderij in Azië en Afrika Pijler drie: Efficiënte en duurzame productieketens 22 Het Dairy Development Programme wordt uitgevoerd in: Vietnam Thailand Maleisië Indonesië China Nigeria Wim van Ittersum geeft een training klauw bekappen. 'De vrouwen zijn zo mogelijk nog leergieriger dan de mannen'. Foto: FrieslandCampina Meer koeien Akhmad Sawaldi voert het DDP team van acht medewerkers aan in Indonesië. Ons werk is de begeleiding en opleiding van de boeren in de praktijk. De boeren zijn georganiseerd in coöperaties. FrieslandCampina Indonesia koopt melk van deze boeren. 98% van alle melk wordt geproduceerd op het eiland Java, daar zijn wij ook het meest actief. Elk jaar komen vier Nederlandse boeren naar Indonesië voor het geven van trainingen. Daar hebben onze boeren veel profijt van, je ziet meteen hoe ze elkaar begrijpen. Na een training verbetert de productie per koe gemiddeld met anderhalve liter per dag! De meeste boeren hier hebben maar drie of vier koeien. Die kunnen ze achter het huis houden. Voor meer koeien moeten ze land aankopen of huren en dat is kostbaar. In samenwerking met de regering proberen we meer land voor deze boeren te verwerven, waardoor ze acht tot tien koeien kunnen gaan houden. Dan verdienen ze voldoende voor een duurzame toekomst voor hun gezin en het bedrijf en is opvolging ook mogelijk. En daar streven we naar met het DDP. Bloes uit Ik had het geluk dat ik de mogelijkheid kreeg om naar Vietnam te gaan voor het Farmer2Farmer initiatief. Wim van Ittersum, melkveehouder in Mastenbroek, en districtsraadvoorzitter kijkt met plezier terug op zijn reis naar Vietnam aan het begin van Ik ben in drie verschillende gebieden geweest, verspreid over het land. In feite ben je met basale dingen bezig: melktechniek, voeding, kalveropfok, huisvesting van koeien, dat soort dingen. Maar je moet het toepassen op de omstandigheden ter plekke en die zijn heel anders dan in Nederland. Problemen in het praten met de Vietnamese boeren had Wim van Ittersum niet. Nee, als je op zo n boerderij bent en je trekt je bloes uit en je gaat aan de slag, dan zit het gelijk goed. Ik heb bijvoorbeeld een training klauw bekappen gegeven en dan begrijp je elkaar doordat je met hetzelfde werk bezig bent. En natuurlijk waren er mensen die het nodige voor ons hebben vertaald. Wim ziet de melkveehouders in Vietnam niet als concurrenten voor de afzet van zijn eigen melk. Nee, wij kunnen geen verse melk naar Vietnam gaan brengen én zuivelproducten uit West- Europa blijven hoe dan ook gewild. Ik vind het goed dat je als bedrijf een stukje goodwill kweekt in de landen waar je geld verdient. Dat hoort erbij. Ik vond het een unieke ervaring. Minder energieverbruik dankzij continu meten Duurzame groei én kosten besparen; redenen genoeg om het energieverbruik in toom te houden. De derde pijler van ons MVO-beleid is Efficiënte en duurzame productieketens. Ook de productielocatie in Aalter (België) werkt aan energiebesparing; de locatie hoort bij de grootste energieverbruikers binnen FrieslandCampina. Een nieuw systeem om energieverbruik realtime te meten, zorgt voor verandering. Dat Aalter bij de grootverbruikers hoort, valt uit te leggen. We verwerken grote volumes melk en we maken vloeibare, langhoudbare zuivel. Hiervoor is verhitting nodig; dat vergt veel energie, verduidelijkt plant manager Hugo Verhaegen. In Aalter staan 21 aseptische afvullijnen en veertien sterilisatoren. Het verbruik van energie (zoals stoom, gas, elektriciteit en water) zorgt voor 12 procent van de totale kosten. Duurzaam FrieslandCampina verwacht een grotere melkaanvoer wanneer in 2015 de melkquota wegvallen. We willen klimaatneutraal groeien, vertelt Klaas Vos, programmamanager Energy & Water Efficiency binnen Corporate Supply Chain. Daarom hebben we per locatie het verbeterpotentieel qua energieverbruik in beeld gebracht. Elke fabriek is anders, maar er zijn ook overeenkomsten. Aalter is niet de enige plek waar we melk verhitten. Door Foto: Kurt Vansteelant 23

13 Pijler vier: Duurzame melkveehouderij 24 onderling te vergelijken, ontdek je verschillen waarvan je kunt leren. In Aalter kwam bewustwording naar voren als één van de verbeterpunten. Operators zagen pas na één week het energieverbruik van installaties. Daar kun je weinig mee, zegt Hugo. Voor onze vullijnen hebben we al sinds 2010 een online-systeem waarmee we het lijnrendement live monitoren. Welke producten rollen er van de band, met welke efficiëntie? Operators zien voortdurend de efficiëntie van hun afvullijnen (OEE) op een scherm. Als er iets aan de hand is, kunnen ze heel direct sturen, oorzaken achterhalen en verklaringen ingeven. Live performance monitoring Hugo wilde dit systeem, het zogeheten Patch OEE systeem, dat gebruikt wordt op 25 FrieslandCampina-productielocaties, ook graag voor energiemonitoring inzetten. Hij zocht contact met Jaap de Wildt van softwarebedrijf Frontix: We maken software waarmee je continu prestaties kunt monitoren. Zo kun je je verbeteren op basis van realtime, harde cijfers. Dat kan ook met energie. We leggen het actuele verbruik naast een instelbare norm, afhankelijk van de installatie, het proces of het recept. Verschillende energiedragers zijn zo te monitoren. Aalter richt zich eerst op het stoom- en elektriciteitsverbruik van de sterilisatoren; daar gaat veel energie in om. Klaas: Deze aanpak heeft veel voordelen. Je kunt oorzaken van hoger verbruik makkelijker herleiden naar delen van het productieproces. En stel dat een installatie niet efficiënt is, dan levert PATCH harde cijfers waarmee we reparatie of een vervangingsinvestering kunnen onderbouwen. Aalter is de eerste FrieslandCampina-locatie die energieverbruik online monitort. Hugo: We zijn het systeem aan het fine-tunen. Naar verwachting gaan we 10 procent energie besparen. Omdat de gegevens real-time zijn, draagt het systeem enorm bij aan de bewustwording van ons verbruik en kunnen operators onmiddellijk actie nemen bij afwijkingen. Waarde toevoegen voor alle partijen Duurzame melkveehouderij is de vierde pijler onder ons MVO-beleid. Hoe belangrijk is duurzaamheid van melk en melkveebedrijven voor de afzet van zuivelproducten? Wat vinden onze afnemers van een duurzame productieketen? Melkveehouder Bert Vollering en salesmanager Gert Jan Poort van FrieslandCampina praten er over. Bert Vollering en Gert Jan Poort kennen elkaar goed. Met enige regelmaat nodigt Gert Jan Poort klanten van Friesland- Campina uit om een kijkje te nemen op de boerderij van Vollering. Gert Jan doet zaken met grote ondernemingen die zuivelproducten van FrieslandCampina verkopen zoals cateraar Compass, luchtvaartmaatschappij KLM en oliebedrijf Shell. Onze klanten kijken naar duurzaamheid in het hele productieproces: van gras tot glas. Het feit dat Friesland- Campina de regie heeft over de productie van zuivel wekt bij veel afnemers bewondering. Het maakt FrieslandCampina echt tot een uniek bedrijf. Klanten van FrieslandCampina investeren zelf ook veel in verduurzaming van bedrijfsprocessen, legt hij uit. En dat verlangen ze dus ook van hun leveranciers. We zijn nu bezig met de vervolgvraag: hoe kunnen we voor alle partijen waarde toevoegen. Creating shared value heet dat in vaktermen en het is de volgende stap in maatschappelijk verantwoord ondernemen. Nieuwe stal Het bedrijf van Bert en Adrie Vollering voldoet op een groot aantal punten al aan de wensen van klanten en consumenten. Twee jaar geleden hebben we Bert Vollering in gesprek met Gert Jan poort: 'Trends zijn vluchtig'. Foto: William Hoogteyling een nieuwe stal gebouwd, vertelt Bert. De broers hanteerden bij de bouw vier uitgangspunten: koeien in de wei (1), aandacht voor dierenwelzijn (2), het melkveebedrijf moet op termijn energieneutraal worden (3) en de beschikbare arbeid moet efficiënt benut kunnen worden (4). Met de nieuwe stal hebben de broers veel stappen gezet: zonnepanelen en zonneboilers dekken deels de elektriciteitsbehoefte, de melkwinning verloopt energiezuinig dankzij warmteterugwinning en andere besparende voorzieningen en brede looppaden zorgen voor rust in de stal. De boxen zijn voorzien van comfortabele matrassen inclusief een laag zaagsel en speciale roosters zorgen voor een lagere emissie van ammoniak. En de koeien worden gemolken door vier robots. Morgen nieuwe trends De koers die de gebroeders Vollering nu varen, maakt indruk op Gert Jan. Maar trends zijn vluchtig, weet hij. Morgen kunnen andere aspecten de agenda domineren. Op die agenda moet je nu al anticiperen. Bert ziet Foqus planet als een instrument om gewenste ontwikkelingen in de melkveehouderij te stimuleren. Foqus planet is een vertaling van wensen vanuit consumenten, afnemers en maatschappij. Wanneer melkveehouders inspelen op die behoeften, zal dat leiden tot een betere marktpositie van FrieslandCampina. En daar zullen zowel leden als de onderneming de vruchten van plukken. Gert Jan onderschrijft deze analyse van Bert Vollering volledig. We worden gezien als een bedrijf dat echt vooruitgang boekt in duurzaamheid. Dat is voor een belangrijk deel te danken aan de inspanningen van de leden-melkveehouders. Dit jaar buigen melkveehouders zich over de invulling van Foqus planet voor de komende drie jaar. Vollering: Je kunt ontwikkelingen in markt en maatschappij niet meer los zien van de dagelijkse gang van zaken op een melkveebedrijf. Dat is de kern van de discussie die we deze maanden voeren. 25

14 26 Consumer Products Europe, Middle East & Africa Consumer Products Europe, Middle East & Africa 27 Reshape: investeren in een gezonde toekomst De markt voor melk en melkproducten in Nederland is uitdagend, zo omschrijft Bas van den Berg, director Branded Netherlands/Belgium de situatie in de thuismarkt van FrieslandCampina. De afzet van melk en melkproducten onder merk staat al jaren onder druk. Om het tij te keren is project Reshape vorig jaar van start gegaan. We werken op meerdere fronten aan versterking van onze positie. We maken ons portfolio simpeler, reorganiseren en verlagen onze kosten. Maar juist dat moet ruimte bieden voor investeringen in onze merken. Productie Vanaf medio 2015 zullen er in Nederland vier productiebedrijven voor consumptiemelkproducten overblijven: Rotterdam, Maasdam en Limmen (voor biologische producten en kleinere productiehoeveelheden) en Ede voor de productie van sappen. Nederlanders gebruiken steeds minder zuivel, ze kopen meer huismerken of producten met korting, ze kopen bij de goedkoopste winkels en ze ruilen steeds vaker melk of drinkyoghurts in voor water uit de kraan. We voelen de gevolgen van de crisis steeds duidelijker. Supermarkten beconcurreren elkaar hevig. Het gaat allemaal om lage prijzen. Dat is ons speelveld. Tegelijkertijd: onze melk komt hier vandaan en met onze ledenmelkveehouders hebben wij in Nederland natuurlijk onze thuisbasis. Wij hebben een sterke basis in Nederland en dat willen we graag behouden, legt Bas van den Berg uit. Eenvoudiger productiestromen Geen andere keus dan de organisatie en het productenpakket onder het vergrootglas te leggen: project Reshape zag het levenslicht. Een omvangrijk hervormingsproject dat we uitvoeren met collega s uit Commercie, Supply Chain, R&D, Finance, HR en Procurement, en waarbij we een koers voor de langere termijn uitzetten. Het zijn grote onderwerpen die de agenda van het project bepalen zoals het sluiten van de productielocatie in Eindhoven, Drachten en het distributiecentrum in Woerden, zoals in 2013 werd aangekondigd. Daarnaast gaat het om het vereenvoudigen van de productiestromen en het terugbrengen van het aantal producten, het verbeteren van de logistiek en het investeren in de locaties in Aalter (B) en Maasdam (NL). De aangekondigde sluiting van de locaties in Eindhoven en Woerden, is een ingrijpende keuze. Een moeilijke beslissing, aldus Bas van den Berg. We hebben er lang op gestudeerd en veel over gesproken. Zoals het er nu uitziet, zullen beide vestigingen medio 2015 dicht gaan. Daar zijn 250 medewerkers bij betrokken. Er wordt door de collega s van het mobiliteitscentrum van FrieslandCampina hard gewerkt om zoveel mogelijk medewerkers over te plaatsen en hen vervangend Trots op de mensen werk aan te bieden. Dat gaat helaas niet voor iedereen lukken, maar voor veel medewerkers wél. Intussen wordt er in beide bedrijven consequent doorgewerkt. Daarmee zijn we heel blij maar vooral ook erg trots op de mensen. Kwaliteit blijft Met het sluiten van deze vestigingen, zijn de problemen niet uit de wereld, stelt Bas van den Berg vast. Een belangrijk onderdeel van Reshape is het vereenvoudigen van de productie en logistiek. We hebben vorig jaar eens al onze zuivelproducten die we in de Benelux maken of verkopen in Woerden bij elkaar gezet, elk pak, elke fles. Bijna 1500 artikelen en dat is dan zonder kaas en vruchtensappen. We hebben het de muur van verwarring genoemd: wij overzien het niet, maar onze klanten ook niet. We gaan in twee jaar tijd een derde van deze artikelen schrappen en we gaan werken met % minder verschillende verpakkingen, minder omverpakkingen enzovoort. We doen géén concessies aan de kwaliteit van onze producten of aan de smaak. De kosten die we verminderen bieden ruimte voor investeringen en voor vernieuwingen. Uit het onderzoek naar logistieke stromen is een investering voortgekomen in een hypermodern distributiecentrum in Maasdam voor 20 miljoen euro, dat in 2015 klaar moet zijn. In de fabriek in Aalter (B) investeren we onder meer in een lijn waar we zelf PET-flessen op kunnen blazen voor het verpakken van houdbare zuiveldranken voor heel Europa. We kunnen straks heel efficiënt meerdere soorten flessen maken. Daarmee zijn we flexibel maar we houden het aantal verpakkingen klein. We gaan de productiebedrijven niet langer opzadelen met steeds meer varianten van producten en verpakkingen die het rendement van de productie omlaag brengen. We moeten de conversiekosten (kosten voor het maken van 1 liter product, red) omlaag brengen en de OEE (Overall Equipment Effectiveness) verbeteren, dus we zullen samen een strakke regie moeten voeren. Reshape gaat wat dat betreft echt om samenwerken tussen alle disciplines. Reorganiseren aan de ene kant, vereenvoudigen en investeren aan de andere kant. Dat is een keuze die niet alleen voor Nederland is gemaakt. In Duitsland gebeurt hetzelfde met Ready for take-off. Ook in andere Europese landen vindt zo n ontwikkeling plaats. Europa is geen groeimarkt. Dat moeten we ons bewust zijn en ervoor zorgen dat we datgene doen wat ons een gezonde toekomst brengt. Tal van veranderingen Ook de commerciële organisatie van de A-merken voor consumptie-melkproducten is intussen toegesneden op de veranderingen in de markt. In april 2012 is het onderdeel Dagvers geïntegreerd en zijn er aparte organisaties gekomen voor zuivel onder merk en zuivel onder huismerk. De merken van Cheese & Butter (Milner, Botergoud, Slankie, Monchou) zijn opgenomen in de Branded NL organisatie, (One face to the Customer); de supply chain organisatie is geïntegreerd en de werkmaatschappij Foodservice is opgericht voor alle Out of Home Foto: activiteiten Bram Peatraeus in heel Europa, aldus Bas van den Berg.

15 28 Consumer Products Europe, Middle East & Africa Consumer Products Europe, Middle East & Africa 29 Landliebe in Hongarije The rich taste of nature Vanaf maart van dit jaar kunnen ook Hongaarse consumenten Landliebe zuivelproducten in de supermarkt kopen. Eerst waren de van origine Duitse producten - alleen bij de Tesco-supermarkten te koop. Nu liggen ze in alle winkels in Hongarije. Er is duidelijk vraag naar natuurlijke en authentieke zuivelproducten, vertelt marketing manager Borbala Pesti. De introductie van Landliebe ziet er nu al veelbelovend uit. Eerste rij vlnr.: Maria Tell- Prantner, Ildikó Németh, Borbála Pesti, Beatrix Lanczinger, István Skernyók Achter vlnr.: Brigitta Moór, Gyula Kapás, István Nagy Photo: Dániel Halász Landliebe heeft eigenlijk alles waar consumenten vandaag de dag van houden: yoghurts en desserts van natuurlijke zuivel, in fraaie verpakkingen, zonder kleur- of smaakstoffen en vooral: om je vingers bij op te eten, zo lekker! Despina Markopoulou, international marketing manager voor het category team dairy-based beverages (CPEMEA) in Amersfoort, is blij met de introductie van Landliebe in Hongarije. Wij onderzochten welke mogelijkheden er zijn voor FrieslandCampina merken in Europa. Daarbij kwamen de kansen voor Landliebe heel sterk naar voren. Natuurlijke en authentieke zuivel is echt een prioriteit in onze strategie. Landliebe is een Duits merk, in Hongarije vinden consumenten dat Duitse producten garant staan voor kwaliteit en betrouwbaarheid, vertelt Borbala Pesti. De afgelopen maanden heeft ze nauw samengewerkt met de collega s in Heilbronn (Duitsland), waar Landliebe-producten worden gemaakt, en met de category teams voor dairy-based beverages en shopper marketing in Amersfoort om de start van Landliebe in Hongarije mogelijk te maken. De collega s in Amersfoort en Heilbronn hebben heel veel voor ons gedaan. Zowel de marketing-collega s als collega s vanuit productie en logistiek. Deze start in Hongarije was absoluut niet mogelijk geweest zonder hen. Impuls De introductie startte in de Tesco-supermarkten, vertelt Despina Markopoulou. Er is een exclusieve afspraak gemaakt met Tesco dat zij Landliebe-producten de eerste vijf weken als enige mochten verkopen. We kregen alle medewerking van Tesco om de producten in speciale koelmeubels als een geheel te presenteren. Na die eerste vijf weken waren de resultaten al heel goed. Hongarije is een relatief kleine markt met ongeveer 10 miljoen consumenten. En alhoewel de prijs hoger ligt dan voor gemiddelde yoghurts en desserts, blijkt dat toch geen obstakel te zijn voor de consument. Er was al een poosje geen sprake van echte innovaties in de zuivel in Hongarije. Door de komst van Landliebe krijgt de hele categorie een impuls, aldus Borbala. We moeten de markt stap voor stap opbouwen, legt Despina uit. Het lokale team in Hongarije werkt heel hard aan het succes van Landliebe. We hebben er alle vertrouwen in. Het merk Landliebe is al enkele tientallen jaren oud, maar het past zo goed in de huidige consumententrends. Het heeft absoluut the rich taste of nature. Het Duitse merk Landiebe blijft het goed doen. Ook in economisch moeilijke tijden. In de afgelopen jaren is Landliebe gestaag gegroeid en intussen is het het grootste zuivelmerk in Duitsland. Landliebe melk, yoghurt, griesmeelpudding, desserts en een hele serie andere producten staan voor de kwaliteit, voor pure en authentieke zuivel met een heerlijke smaak. Ieder Duits gezin heeft Landliebe producten van tijd tot tijd op tafel staan, zegt Inka Weber, consumer marketing manager bij FrieslandCampina Germany in Heilbronn. Landliebe: gewoon de lekkerste zuivel in Duitsland! Hoe verklaar je het aanhoudende succes van Landliebe? Landliebe is al op de markt sinds 1980 en bijna iedereen in Duitsland kent het merk. Landliebe heeft een merkbekendheid van 90 procent. Het mooie van Landliebe is dat het een traditioneel merk is dat zich aanpast aan nieuwe ontwikkelingen. Consumentenbehoeften veranderen voortdurend en Landliebe past zich aan. Landliebe producten zijn puur natuur. Ze bevatten alleen de ingrediënten die er in horen. Landliebe yoghurt met honing bijvoorbeeld, is ook echt alleen yoghurt met honing. Consumenten waarderen het natuurlijke van Landliebe. En we werken hard om van Landliebe een succes te maken. Hoe past Landliebe zich aan aan de veranderende behoeften van consumenten? Een paar jaar geleden zijn we begonnen met voer voor de koeien dat GMO-vrij is. De melk die wij voor Landliebe gebruiken komt van koeien die absoluut geen genetisch gemodificeerde gewassen bevatten. Voor Duitse consumenten is dat heel belangrijk. Het voer voor de koeien komt uit Duitsland of uit de ons omringende landen. Is Landliebe in alle Duitse supermarkten te vinden? Ja, je vindt Landliebe bij Edeka, Rewe, Kaufland en Lidl, bij alle grote ketens in feite. In 2013 hebben wij bijna 300 miljoen eenheden Landliebe verkocht. De consumenten accepteren dat de prijs voor Landliebe wat hoger ligt, omdat de producten ontzettend lekker zijn, gemaakt worden van GMO-vrije melk, zorgvuldig geselecteerde ingrediënten bevatten en geen kunstmatige kleur- of smaakstoffen. Onze consumenten kunnen er zeker van zijn dat ze de allerbeste zuivelproducten kopen. Wat is jullie meest recente innovatie? Landliebe Milchreis, een dessert van rijst en zuivel. Het is geen nieuw product in de zuivelmarkt, maar het past uitstekend bij het merk Landliebe. Het is verkrijgbaar in verschillende smaken en het is echt een hit geworden in het afgelopen jaar. Het is niet gemakkelijk om te maken, want de rijstkorreltjes moeten helemaal perfect zijn. Niet te hard, en niet te zacht, en de zuivel (een soort vla) mag de rijstkorrels niet te vochtig maken. Milchreis is een geweldige gezamenlijke inspanning van de collega s van reserach & development en de productieteams. Intussen is het verkoopteam erin geslaagd het in alle supermarkten in het schap te krijgen en marketing sloot daarop aan met een campagne. Dat bleek een uitstekende basis voor verder groei. We hebben ons assortiment net uitgebreid met twee nieuwe smaken in maart. Inka Weber: 'Bijna 300 miljoen eenheden verkocht'. Foto: K.D. Busch

16 30 31 Dairy Knowledge training: Echt gaaf wat je allemaal hoort over zuivel Erik Labij, manager product development, staat voor een groep van 22 FrieslandCampinacollega s. Erik geeft tekst en uitleg over het uiteenrafelen van melk, over eiwitten in melk en wei, over speciale eiwitten zoals lactoferrine en hoe alle componenten van melk een toepassing vinden. Tijdens zijn presentatie doet hij kleine proefjes om zijn verhaal te illustreren. De cursisten luisteren geboeid, stellen vragen. Alle cursisten nemen deel aan de training Dairy Knowledge, een van de trainingen die via de Supply Chain Academy worden aangeboden. De cursisten tijdens de presentatie van Erik Labij. Geboeide aandacht. Vorig jaar zag de eerste cursus Dairy Knowledge for Supply Chain het licht. In drie dagen tijd kregen de cursisten een zo compleet mogelijk beeld van alles wat met zuivel te maken heeft. Jos van Nijnanten, programmamanager Scoop, en Acronius Hettinga, operations director bij Alaska Milk Company, hebben beiden met een grotere groep collega s - aan de wieg gestaan van deze opleiding. Friesland- Campina wil vaart zetten achter de uitvoering van route2020. Het professionaliseren van de Supply Chain speelt daar een belangrijke rol in. Via de Dairy Knowledge training gaan we veel meer medewerkers kennis over melk en zuivel bijbrengen én over de productie ervan. We beschikken over zoveel kennis die we kunnen overdragen aan collega s in marketing, logistiek, techniek of Supply Chain. Collega s die niet direct bij productieprocessen betrokken zijn, maar wel een beeld moeten hebben van wat melk eigenlijk is. Dat maakt de organisatie sterker en professioneler. Het is voor FrieslandCampina belangrijk dat de kennis over zuivel wordt overgedragen. Dat de mensen die bij ons werken, goed begrijpen wat melk eigenlijk is en wat we daar allemaal mee kunnen doen, valt Jos van Nijnanten bij. Je moet het zien als een basistraining. Maar wel een basis waarvan wij denken dat die bij heel veel mensen in de onderneming aanwezig moet zijn. De cursisten krijgen een groot aantal onderwerpen aangeboden. Dat varieert van melkophaling, melkverwerking, duurzaamheid, kwaliteit, marktontwikkelingen tot lessen over specifieke categorieën als boter, poeder, kaas, EVAP, melk en melkproducten of desserts. Linkerfoto:Maarten van de Ven (l) en Aart Hersevoort. MIddelste foto: Chris Mangnus (voor) en Rob Zwart. Rechter foto: Ivan Scheepers (voor) en Benedict Put. foto's: William Hoogteyling Proeven Na een geslaagde proef in november 2013, is het in mei 2014 weer zover. Een groep van 22 collega s heeft zich verzameld in het Innovation Centre in Wageningen. Aart Hersevoort en Maarten van de Ven, beide senior productontwikkelaars hebben tijdens de ochtend van de tweede dag een bijdrage geleverd: We hebben de cursisten laten proeven en wij geven presentaties over melk. We hebben de cursisten chocolademelk laten proeven met verschillende vetgehaltes en verder verschillende yoghurts, zure drinks en vla s. Wij geven presentaties over melk en melkdranken, vla en pudding. Wij leren ze vooral iets over technologie, vertelt Aart Hersevoort. Maarten van de Ven: In deze groep komen de meeste deelnemers vanuit Supply Chain, die weten wat meer over zuivel. We passen ons aanbod aan. Wat we hier behandelen is toch wel basiskennis. Wat is eiwit, wat is pasteuriseren, hoe maken wij yoghurt en hoe maken we vla. Het gaat erom dat je de cursisten begrip bijbrengt van het product melk. En ik moet zeggen: het is heel leuk om je kennis over melk over te dragen. Ik wil dat graag aan anderen leren. Compleet beeld Een van de cursisten is Rob Zwart, corporate trainee bij Supply Chain and operations bij FrieslandCampina DMV in Veghel. Ik ben opgegroeid op een boerderij, dus ik weet best het een en ander van melk. Maar hier krijg je wel echt een compleet beeld. Wat mij het meest verwondert, is hoeveel de mensen die hier les geven weten van melk. Het is echt ongelofelijk, gaaf om te horen. Goede balans Chris Mangnus, demand manager bij Cheese in Amersfoort: Er is een goede balans in de cursus. De mensen die lesgeven zijn zo enthousiast, ze vertellen op een leuke manier over hun vak. We leren veel over processen in de verschillende fabrieken en de componenten van melk, daarnaast krijgen we ook inzicht in alle producten die FrieslandCampina wereldwijd verkoopt. Sommige mensen hebben echt een zuivelachtergrond. Dat heb ik niet. Die kennis over zuivel kan ik heel goed gebruiken in mijn dagelijks werk, dus ja, ik ben heel blij met deze opleiding. Contacten Ivan Scheepers, logistiek warehouse manager bij FrieslandCampina in Lummen (België): Dit vergroot echt mijn beeld. In Lummen zie ik maar een deel van alles wat Friesland- Campina doet met melk. Hoe onze producten gemaakt worden en hoe ze hun weg gaan in de onderneming. Er zijn hier veel mensen uit Supply Chain en logistiek. Dat maakt het voor mij gemakkelijk om contacten te leggen en bij collega s te rade te gaan. Als je vragen hebt, zoek je iemand op van deze cursus. Je hoeft het warme water immers niet opnieuw uit te vinden. Van gras tot glas Ik ben ongeveer 1,5 jaar werkzaam bij FrieslandCampina, vertelt Benedict Put, hoofd technische dienst bij het productiebedrijf in Aalter (België). Aangezien we veelal enkel operationeel zijn binnen onze eigen fabriek is dit een uitgelezen kans om de processen, producten en collegae van andere locaties te ontmoeten. Je krijgt hier werkelijk het hele van gras tot glas concept te horen. Zo heb ik Ivan Scheepers leren kennen, die werkzaam is in Lummen en die echt binnenkort bij ons in Aalter eens moet komen kijken naar ons hypermoderne warehouse. Meer weten? Kijk op ons intranet bij de FrieslandCampina Academy (highly recommended).

17 32 Cheese, Butter & Milkpowder 33 De klant in je hart! Werken is topsport Hoe blijven we als medewerkers vitaal? Wat kan FrieslandCampina daaraan bijdragen en wat kunnen mensen zelf aan hun gedrag veranderen? Uit die vragen is het programma Boest! geboren. Tijdens de net afgeronde pilot leerden deelnemers in zes maanden om hun energie zo efficiënt mogelijk te benutten en zichzelf op te laden. Wij willen in waarde groeien, niet per se meer kaas verkopen. Aan het woord is Yves van Coillie, business unit directeur van business to business (B2B) binnen FrieslandCampina Cheese. Hij licht de verdere vertaling van het strategisch plan toe. Yves van Coillie: 'De focus op de afnemers is een gezamenlijk belang'. Foto: Brame Petraeus Wij verkopen kaas als ingrediënt aan professionele gebruikers. We hebben onze afnemers in drie groepen verdeeld: de voedingsmiddelenindustrie, met grote afnemers als Nestlé, Dr. Oetker, Mondelez en Freiberger. Ten tweede: de kaasgroothandels die hun producten doorverkopen aan de markthandel en de speciaalzaken. Daarnaast leveren we kaas aan het foodservice-kanaal, legt Van Coillie uit. En tenslotte is er de kaas die FrieslandCampina naar Rusland exporteert: die maakt nu ook deel uit van business to business. We verkopen in totaal ton kaas met een omzetwaarde van 620 miljoen euro aan 150 afnemers in 15 landen. Per klantgroep is een bedieningsmodel opgesteld om de gerichte aandacht aan ieder type klant te geven. Yves van Coillie: Wij hebben accountplannen opgesteld waarin zowel de klantprofielen als de doelen tot 2016 staan. Dit is de stip op de horizon waar we samen met de klant naar toe gaan. Wij verkopen niet alleen een product, wat wij aan faciliteiten en kennis kunnen leveren is net zo belangrijk voor onze afnemers. We werken nauw samen met Supply Chain. Zo helpt de introductie van een nieuwe verpakkingsmethode, de Eurovorm-kist, om de keten minder complex te maken. Roadshows Om preferred supplier te worden, streeft B2B naar een one-stop-shop. Yves: Daarom breiden we ons productassortiment uit, passend binnen de operational excellence strategie. Cagliata en Goya (parmezaan-achtige kazen) zijn populair bij onze klanten en bieden veel potentieel. Momenteel werken we aan een business case voor mozzarella. Deze kaassoort levert ons meer waarde op in vergelijking met een aantal foliekazen. Niet alleen de klant moet meer en meer centraal komen te staan in de organisatie, ook de andere pijlers als veiligheid, kwaliteit en kosten krijgen meer aandacht. Yves: Daartoe worden momenteel een vijftigtal medewerkers getraind voor roadshows op productie- en verpakkingslocaties. Met Cheese, the better taste verspreiden we het klantverhaal en halen we de stem van de klant naar binnen. Yves kijkt terug op een succesvol jaar met B2B. We liggen op schema voor wat betreft onze langetermijn-doelstellingen. Het is zaak alert te blijven om de voorsprong op de concurrentie te bewaren en waar mogelijk te vergroten. Door kennis te delen blijven we van elkaar leren en kunnen we als geheel optimaal presteren. Ook de focus op onze afnemers is een gezamenlijk belang. We willen de stem van de klant meer dan ooit tevoren naar binnenbrengen en als werkmaatschappij Cheese de klant in ons hart dragen. Dat is wat mij betreft de doorbraak! Boest! startte in september Er deden in totaal 369 medewerkers mee, uit Amersfoort (procurement, HR, ICT) en Leeuwarden (supply chain). Collega s uit een productielocatie en collega's die op kantoor werken. Belangrijk was ook dat een groot deel van het management deelnam. En met succes: directeur HR Nederland Jeroen Elfers ging de uitdaging aan, samen met het volledige managementteam van Leeuwarden, en een groot deel van het managementteam van Procurement en van ICT. Alle deelnemers kregen een healthcheck en stelden persoonlijke doelen op met hun coach. Vervolgens volgden ze elke vier weken een workshop. Ze gingen over energiemanagement, slapen, het matchen van je natuurlijke dagritme met je werk, omgaan met stress en over voeding. De zesde workshop was een keuzeworkshop. Tussendoor konden ze terecht bij hun coach, en ervaringen uitwisselen via een speciaal portal. Kleine verandering, groot effect Boest! maakt deel uit van programma Fit4work2020, dat in 2011 is opgezet, vertelt programmamanager Antje Zwierenberg. In dit programma draait alles om duurzame inzetbaarheid nu en in de toekomst. Een gedragsverandering, zoals we met Boest nastreven, is lastig. De workshops zijn weliswaar gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, maar ze zijn gericht op de praktijk. Het gaat over wat stress met je lichaam doet, hoezeer beeldschermwerk of ploegendienst je slaap beïnvloedt. Vaak win je al heel veel met iets als het uitzetten van je -alert een stressfactor - of een kwartier eerder naar bed gaan. Bewegen is natuurlijk belangrijk. En wat je eet, én wanneer je eet. We merken dat mensen geïnspireerd raken door Boest!. Ze maken lunchwandelingen, één deelnemer die op de elfde verdieping werkt heeft zelfs een stairmilesprogramma ontwikkeld om vaker de trap te nemen. Heel populair waren de workshops over presteren onder druk, slaap en mindfulness. Er is een bewustwordingsproces in gang gezet, en daar zijn we blij mee. Onze droom is dat we meer dan 1000 persoonlijke veranderingen kunnen realiseren, en dat we die veranderingen vasthouden. De stuurgroep evalueert de pilot in juli Dan valt het besluit of Boest! voor meer locaties beschikbaar komt.

18 34 Ghana 35 the winner! Op 1 juni vieren we Wereldmelkdag wereldwijd. Met dit initiatief van de wereldvoedselorganisatie van de Verenigde Naties werd nog eens gewezen op het belang van zuivel als onderdeel van een gebalanceerd voedingspatroon. Milkselfies, sportactiviteiten, boerderijbezoeken, sampling, zuivelsmoothies en ook posts op Facebook; veel verschillende activiteiten werden georganiseerd. Hierbij in vogelvlucht wat er dit jaar gebeurde in Nigeria, België, Hong Kong, Nederland, Griekenland, Indonesië, Ghana, Vietnam en het Midden-Oosten. #Milkselfies Als medewerker kon je je eigen milkselfie insturen en zo je favoriete zuivelproduct of moment te laten zien. Deze eerste campagne via Yammer was een succes: ruim 150 inzendingen van over de hele wereld laten zien hoe medewerkers genieten van hun zuivelmoment. Collega s in Griekenland stuurden de meeste milkselfies in. Vasilis Grammenos, sales supervisor, is met zijn vrolijke familiefoto de gelukkige winnaar! Gefeliciteerd Vasilis! Bekijk alle milkselfies in de Yammer groep World Milk Day 2014 Ook in Ghana werd een milkselfie wedstrijd voor medewerkers georganiseerd. Amaan Nasir, trade activation officer, was een van de winnaars (zie foto) van de milkselfie wedstrijd in Ghana. Daarnaast was er aandacht voor Wereldmelkdag vanuit het merk Peak. Griekenland In Griekenland deden collega s actief mee aan de milkselfie campagne. Voor iedere selfie werd een blikje NoyNoy evap gedoneerd aan de stichting Theofilos, een organisatie die mensen in nood helpt. Op de Facebook pagina van NoyNoy deden ze ook een oproep aan consumenten om hun favoriete zuivelmoment te delen. Voor iedere reactie op Facebook, doneerden ze een blikje NoyNoy evap aan de stichting vrienden voor kinderen. Er zijn meer dan 650 reacties geplaatst. Midden-Oosten In het Midden-Oosten waren vele activiteiten voorafgaand aan Wereldmelkdag. Rondom het thema 'het welzijn van onze kinderen' en eat right, be active werden een activiteitenprogramma op scholen en leuke buitenactiviteiten georganiseerd. Ook werden gezonde recepten met melk gedeeld. Op de Facebook pagina van Rainbow vind je meer voorbeelden. Indonesië Vanuit Indonesië werden originele milkselfies ingezonden, compleet met melksnorren en hoeden. Daarnaast organiseerde Frisian Flag Indonesia (FFI) een groot event in Makassar, Sulawesi met steun van het Ministerie voor Agricultuur en de lokale overheid. Het belang van lokale melk-productie stond hierbij centraal. En aan een fun walk met het thema Drink, Move, Be Strong deden ruim mensen mee. Ook in andere delen van Indonesië ging Wereldmelkdag niet onopgemerkt voorbij. Op alle FrieslandCampina locaties vierden medewerkers Wereldmelkdag met kinderen van kinderdagverblijven, basisscholen en weeshuizen. Meer dan producten werden uitgedeeld. Ook was er edutainment, educatieve activiteiten voor de kinderen over gezonde voeding. België Op 1 juni werden in België de Open Boerderijdagen georganiseerd. Consumenten waren van harte welkom om een bezoekje te brengen aan de melkveehouders. Nederland In Nederland werd op 2 juni een tweejarige overeenkomst ondertekend met de Vereniging van Nederlandse Voedselbanken. De voedselbanken ondersteunen circa gezinnen in Nederland die onder de armoedegrens leven door het verstrekken van voedselpakketten. FrieslandCampina levert circa één miljoen zuivelproducten per jaar aan de voedselbanken. Als partner van Voedselbanken Nederland nemen we de logistieke kosten over, waardoor een betere verspreiding van de zuivelproducten over de voedselbanken in Nederland mogelijk is. Daarnaast bieden we ook expertise op het gebied van voedselveiligheid, kwaliteitsborging en gezonde voeding. Nigeria FrieslandCampina WAMCO vierde Wereldmelkdag met het thema 'World Class Nutrition'. Ze startten op 27 mei, dit is de Dag van het Kind in Nigeria. Zo'n kinderen deden mee aan de feestelijke activiteiten. Op maandag 2 juni begonnen de medewerkers de dag met een heerlijk ontbijt op het werk. Daarnaast deden medewerkers mee aan het concept Adopt-a-Shop. Dit betekent dat ze een winkeltje bij hen in de buurt adopteren, contact onderhouden met de verkoper en zorgen dat de producten van FrieslandCampina WAMCO goed zichtbaar zijn. Vietnam Het merk Dutch Lady lanceerde een reeks activiteiten om beweging voor kinderen te promoten en de bewustwording over de voedingswaarde van melk te vergroten. Hiermee lag de nadruk op gezonde voeding en voldoende beweging, twee belangrijke strategische uitgangspunten. Medewerkers in Vietnam deden ook enthousiast mee aan de milkselfie campagne. Hong Kong In Hong Kong werd vanuit het merk Dutch Lady aandacht besteed aan gezonde voeding en voldoende beweging, vooral voor kinderen. Met het thema Be healthy be strong kregen zo n kinderen uitleg hierover van diëtisten. Ook werden goodiebags uitgedeeld. Op 3 juni startten de medewerkers de dag op kantoor met een heerlijk zuivelontbijt met FrieslandCampina producten: brood gemaakt met Friso Gold 3, yoghurt met Frisomum, eierkoeken, Dutch Lady UHT, Gouda kaas en, zoals het de gewoonte is in Hong Kong, thee met Black & White evap.

19 36 Cheese, Butter & Milkpowder Cheese, Butter & Milkpowder 37 Locatie Lochem krijgt upgrade Rein Dam (l) en Gert-Jan Hoogers: 'Prachtige uitdaging'. Foto: Robin Britstra Drie masterplannen met één doel: de locatie Lochem (onderdeel van de business group Cheese, Butter & Milkpowder) verder verbeteren. De komende jaren wordt 30 miljoen euro geïnvesteerd in de veiligheid van de droogtorens, energievoorziening en de zogeheten license to produce. Daaronder vallen zaken als wetgeving, het indelen van hygiëne-zones in het bedrijf en veiligheid op de werkplek. De locatie Lochem vervult een bijzondere rol binnen de onderneming. Bij overschotten in de aanvoer van melk en room vervult Lochem de rol van vliegende keep. De locatie was altijd sterk gedreven door het aanbod. Kostleiderschap en een compacte organisatie stonden voorop, zegt operations director Gert-Jan Hoogers van FrieslandCampina Butter & Milkpowder. De laatste jaren werkt de locatie steeds meer vraaggestuurd. Op alle fronten leggen klanten de lat steeds hoger. Veiligheid Dat is niet de enige ontwikkeling, vult plant manager Rein Dam aan. We blijven onze rol houden in de melkverwerking. Omdat in 2015 het melkquotum vervalt, ontvangen we veel meer melk en room. Maar het allerbelangrijkste is veiligheid. De afgelopen jaren zijn er op een aantal plaatsen in West-Europa explosies geweest in droogtorens; ook in Lochem. Mede daarom investeren we fors in het upgraden van de veiligheid van alle vijf droogtorens. Om aan wetgeving te blijven voldoen, zijn vóór 2017 ook ingrepen nodig in de energievoorziening. We nemen het ketelhuis, ketels en gaskachels onderhanden. Ook investeren we in onze license to produce: we komen tegemoet aan strikte eisen rondom hygiëne, zonering en veilige loog- en zuuropslag. De investeringen in Lochem staan niet op zichzelf. Ze zijn het resultaat van een aantal afwegingen die met elkaar samenhangen. Zo investeren we in onze business group ook in onze locaties in Den Bosch en Noordwijk. Daar waar Lochem sterk is in grote volumes, hebben die locaties weer andere specialismen. En in Borculo, niet ver bij Lochem vandaan, wordt nu een nieuwe fabriek gebouwd die onder regie van Domo de nodige melk gaat verwerken, schetst Gert-Jan. De investeringen in Lochem zijn niettemin hard nodig; rondom de melkaanvoer gaan de ontwikkelingen sneller dan voorzien. Versnelling De investeringen zouden eerst plaatsvinden in de periode tot en met We hebben als locatie de vraag gekregen om alles een jaar te versnellen. Dat heeft veel impact op onze organisatie, in een toch al hectische tijd. Maar het is ook een prachtige uitdaging, zegt Rein. Voor elk van de drie masterplannen zijn multidisciplinaire teams gevormd. De volledige vierde etage van het kantoorgebouw in Lochem is voor de projectorganisatie ingericht. Tegelijk met de investeringen start ook een programma om de cultuur te veranderen. Bij alle veranderingen die we doorvoeren, hebben we onze mensen hard nodig. Alle resultaten die we nastreven, staan of vallen met structuur en gedrag. In het verleden werkte een praatcultuur hier wel eens belemmerend. Het gaat nu vooral om leiderschap tonen en om daadkracht; echt stappen zetten, concreet ons gedrag aanpassen, geeft Rein aan. We onderstrepen dat nog eens met veiligheidsverklaring, ondertekend door het hele managementteam: we werken veilig, of we werken niet. Het aantal Lost Time Accidents moet omlaag. Rein ziet de investeringen en de cultuurverandering vooral als een mooie kans voor Lochem. Onze mensen zijn loyale, harde werkers. Hoewel we dat niet altijd uitstralen, doen we hier veel om trots op te zijn. Belangrijke melkverwerker Lochem is een belangrijke locatie voor FrieslandCampina, want er wordt bijna 10%van de totale melkaanvoer verwerkt. FrieslandCampina Butter & Milkpowder produceert hier boter, boterolie en melkpoeder. Op het terrein staat ook de MilkPrism-productielijn. Deze valt onder de verantwoordelijkheid van FrieslandCampina Domo. De investeringen die nu plaatsvinden, zijn niet de eerste, zegt operations director Gert- Jan Hoogers. Zo is vorig jaar nog zes miljoen geïnvesteerd in de boterlijnen. Lochem is belangrijk omdat er veel capaciteit, goed opgeleide medewerkers en een goede infrastructuur aanwezig zijn. Het is een locatie die bijna alles kan en die in het centrum van onze melkaanvoer ligt.

20 38 Consumer Products Europe, Middle East & Africa Cheese, Butter & Milkpowder 39 Peak Winnen met de Super Eagles Er was grote opwinding bij FrieslandCampina WAMCO in Nigeria op 15 april 2014, toen de nieuwe Peak Super Eagles campagne werd onthuld aan de medewerkers en de pers. Stephen Keshi, hoofdcoach van de Super Eagles (Nigeria s nationale voetbalteam) bezocht de locatie en liep daar rond voor een praatje, een handtekening en om samen met hem op de foto te gaan. Peak Melk is de officiële melk van de Super Eagles. Peak kan met haar rijke geschiedenis, goede kwaliteit en unieke nutritionele formule een voedingsrijke steun bieden. In de nieuwe Peak Super Eagles campagne daagt hoofdcoach Stephen Keshi een aantal jonge voetbalspelers uit hun talenten te ontwikkelen. Daarnaast worden tafelvoetbalcompetities georganiseerd in grote winkelcentra en steden in Nigeria, om zo de Peak Super Eagles campagne verder te promoten. De nieuwe campagne steunt het nationale voetbalteam als zij het voetbalveld in Brazilië zullen betreden tijdens de FIFA World Cup 214. Bereik jouw Peak in alles wat je doet Met de associatie tussen voetbal en het merk Peak wil FrieslandCampina WAMCO laten zien dat Peak Melk leverancier is van hoogwaardige voeding die consumenten nodig hebben om hun top te bereiken in wat ze graag doen. Met de Winnen met de Super Eagles - campagne willen we afnemers aan ons binden en consumenten motiveren om de Super Eagles in de World Cup te steunen, aldus Dolapo Otegbayi, marketing manager. Op kun je verdere details van de campagne vinden. Boven: Key Distributeurs bezoeken historische bezienswaardigheden. Onder: Managing director. Director Peter Eshikena overhandigt de award aan CFAO, een van FrieslandCampina WAMCO s Key Accounts. Boven: Hoofdcoach Stephen Keshi deelt handtekeningen uit aan de medewerkers. Onder: Het managementteam de Managing Director, Peter Eshikena, de Director Operations, Vedavyas Vemuri en de Human Resources Director, Tominiyi Oni, hoofdcoach van de Nigeriaanse Super Eagles, Stephen Keshi, jonge voetbalspelers en hun coaches die in de commercials te zien zijn. Verbondenheid om groot te kunnen zijn In lijn met FrieslandCampina WAMCO 's doelstelling om van goed naar uitstekend te gaan, vond er een conferentie plaats met de belangrijkste distributeurs van 7 tot 10 april. Tevens werd tijdens deze dagen de 60ste verjaardag van het iconische topmerk Peak Melk gevierd. De conferentie bood inzicht aan handelspartners van Friesland- Campina WAMCO over de toekomstige richting van het bedrijf en de verwachtingen voor het komende jaar. Daarbij werd de noodzaak van aanpassing aan veranderende omstandigheden binnen het bedrijf en het ondernemingsklimaat benadrukt. De Q&A-sessie zorgde daarbij voor ideeën en suggesties voor de toekomst van FrieslandCampina WAMCO in een steeds uitdagendere markt. Verschillende activiteiten Tijdens de conferentie werden verschillende activiteiten georganiseerd. Zo gaf een spelshow een spannende dimensie aan de bijeenkomsten. De spelshow werd gepresenteerd door TV-beroemdheid Frank Edoho. Het onderwerp wie wil er bij Peak, sloot aan bij een aantal kennisvragen voor de klanten over FrieslandCampina WAMCO als bedrijf en haar merken. Ter afsluiting van de conferentie was er een uitstapje naar verschillende historische bezienswaardigheden in Ikot-Abasi, in Akwa Ibom, waar het evenement plaatsvond. Daarnaast werd er een award uitgereikt aan de distributeur met het hoogste afzetvolume van Peak van het afgelopen jaar. Steenderen langer dan een jaar zonder verzuim-ongevallen Op de dag van het interview staat de teller op 408. Dat is het aantal dagen sinds het laatste bedrijfsongeval van FrieslandCampina in Steenderen waarbij iemand moest verzuimen. En toch blijf het opletten geblazen, benadrukken plantmanager Piet Nederhoed en Jan Huizinga van het veiligheidspilaarteam, want een ongeluk zit in een klein hoekje. Tot vorig jaar staken we ongunstig af tegen andere productielocaties. Elk jaar hadden we wel drie ongevallen die tot arbeidsverzuim leidden, geeft Piet Nederhoed aan. De dag dat we een jaar zonder ongevallen met verzuim tot gevolg hadden bereikt, hebben we alle ploegen bij de poort opgevangen en gefeliciteerd met deze mijlpaal. En we gaan door: elke dag opnieuw blijven we alert op het herkennen van veiligheidsrisico s en het voorkomen van ongelukken. Daarom lopen we ook twee keer per week observatierondes. We werken hier veilig, of we werken niet. De grondhouding ten opzichte van veilig werken is in Steenderen echt veranderd, legt Jan uit. Een bewustwordingstraining zette mensen echt aan het denken. Door voorbeelden van ongevallen te tonen en te bespreken, konden we ook gerichte acties ondernemen. Gedrag is cruciaal bij veiligheid, in aanvulling op technische en materiële aspecten. Zo kreeg het daadwerkelijk gebruiken van persoonlijke beschermingsmiddelen volop aandacht. Jan: In het lab werken we met verdunde en onverdunde vloeistoffen. Maar dat onderscheid zie je niet. Dus: altijd die veiligheidsbril op, ongeacht met welke chemicaliën je werkt. Gladde vloer Inmiddels neemt iedereen zijn eigen en andermans veiligheid serieus. Jan: Bij het vervangen van een lamp, zet je niet alleen de schakelaar uit. Door een stop uit de kast te draaien weet je zeker dat niemand, per ongeluk, het licht aandoet. Mensen zien en nemen hun verantwoordelijkheid, zijn proactief. De eerste die nu bij vorst over een gladde vloer loopt, pakt een schep en strooit zout. Een ander voorbeeld: bij gladheid vanwege een lekkage, zet je de ruimte af met een rood lint en/of waarschuwingsbord en zorg je dat het lek gedicht wordt. Elkaar ergens op aanspreken, zeker als collega s onderling, is moeilijk, merkt Piet. Dat blijft lastig en het werkt alleen als je zelf het goede voorbeeld geeft. Als ik de vloer op ga, heb ik ook oordoppen in en mijn hand aan de trapleuning. Alle aandacht en acties hebben geresulteerd in een goede score op de LTA-indicator. Die staat voor Lost Time Accident en is een standaard parameter om verzuim door ongevallen op productielocaties onderling te kunnen vergelijken. Zowel Jan als Piet geven aan dat het aantal meldingen van zogenaamde pleisterongevallen nog te verbeteren is. Piet: We willen dat mensen hier elke dag gezond binnenkomen en ook weer gezond naar huis gaan. Alle ploegen werden bij de poort opgevangen. Foto: William Hoogteyling

NZV LUSTRUM - De Veeteler in de Wereld

NZV LUSTRUM - De Veeteler in de Wereld NZV LUSTRUM - De Veeteler in de Wereld Frans Keurentjes Raad van Commissarissen / Bestuurslid FrieslandCampina 5 november 2015 Wereldwijd Europa Nederland Duitsland België Griekenland Hongarije Roemenië

Nadere informatie

Visie op de ontwikkeling van de zuivelmarkt Thom Albers Landelijke Onderwijsdag 19 november 2013

Visie op de ontwikkeling van de zuivelmarkt Thom Albers Landelijke Onderwijsdag 19 november 2013 Visie op de ontwikkeling van de zuivelmarkt Thom Albers Landelijke Onderwijsdag 19 november 2013 Groeiende vraag Stabiele vraag Dalende vraag Positief effect op garantieprijs Negatief effect op garantieprijs

Nadere informatie

Strategieën voor een veranderende wereld. Frans Keurentjes

Strategieën voor een veranderende wereld. Frans Keurentjes Strategieën voor een veranderende wereld Frans Keurentjes Even voorstellen: Frans Keurentjes Lid van het coöperatiebestuur en raad van commissarissen sinds 2006 Sinds 20 december 2016 voorzitter van het

Nadere informatie

De Nederlandse zuivel in de wereld. Cees t Hart, CEO Koninklijke FrieslandCampina

De Nederlandse zuivel in de wereld. Cees t Hart, CEO Koninklijke FrieslandCampina De Nederlandse zuivel in de wereld Cees t Hart, CEO Koninklijke FrieslandCampina 3 oktober 2014 Van Gras tot Glas De Agro & Food sector De Nederlandse zuivelsector in de wereld FrieslandCampina 1 Agro

Nadere informatie

FrieslandCampina vernieuwt Optimel: minder ingrediënten, meer smaak

FrieslandCampina vernieuwt Optimel: minder ingrediënten, meer smaak FrieslandCampina vernieuwt Optimel: minder ingrediënten, meer smaak FrieslandCampina vernieuwt de receptuur van alle producten van marktleider Optimel. De vernieuwde Optimel heeft meer smaak, maar minder

Nadere informatie

Energie + Meten = Weten Agenda :

Energie + Meten = Weten Agenda : Energie + Meten = Weten Agenda : 1. FrieslandCampina 2. DMV 3. Energie management FrieslandCampina in een oogopslag 11,3 miljard euro omzet 22.168 medewerkers Vestigingen in 32 landen Export naar meer

Nadere informatie

KEY ACCOUNT MANAGER. Account Management #VACANCY

KEY ACCOUNT MANAGER. Account Management #VACANCY Sales Account Management #VACANCY KEY ACCOUNT MANAGER Een feestelijke mijlpaal: FrieslandCampina bestaat dit jaar tien jaar. Daarmee voorziet de zuivelgigant al een decennium wereldwijd miljoenen consumenten

Nadere informatie

FrieslandCampina Erwin Wunnekink FrieslandCampina

FrieslandCampina Erwin Wunnekink FrieslandCampina FrieslandCampina Erwin Wunnekink 2018 FrieslandCampina Even voorstellen: Erwin Wunnekink Lid van coöperatiebestuur en raad van commissarissen sinds 2009 Vice-voorzitter van bestuur en rvc sinds 20 december

Nadere informatie

STIP maakt kansen en risico s in aquacultuursector inzichtelijk

STIP maakt kansen en risico s in aquacultuursector inzichtelijk UIT HET NIEUWS GEVIST STIP maakt kansen en risico s in aquacultuursector inzichtelijk Door Eva Froger en Lisa Schonenberg Veel visimporteurs hebben behoefte aan meer inzicht in de snel groeiende en enorm

Nadere informatie

Roelof Joosten Duurzame waardecreatie gedreven door een company purpose als baken en bron van inspiratie

Roelof Joosten Duurzame waardecreatie gedreven door een company purpose als baken en bron van inspiratie Roelof Joosten Duurzame waardecreatie gedreven door een company purpose als baken en bron van inspiratie Centrale vraagstellingen: 1. Hoe kijkt een internationale zuivelonderneming als FrieslandCampina

Nadere informatie

Hero Benelux. Natuurlijk maatschappelijk verantwoord!

Hero Benelux. Natuurlijk maatschappelijk verantwoord! Hero Benelux. Natuurlijk maatschappelijk verantwoord! Milieubewuste inkoop Hero Benelux breidt haar inspanningen voor een duurzame inkoop van grondstoffen verder uit. We letten daarbij niet alleen op kwaliteit.

Nadere informatie

Missie: De missie van Unilever is om merken te bouwen via winstgevende innovaties die zijn gebaseerd op wetenschap en technologie.

Missie: De missie van Unilever is om merken te bouwen via winstgevende innovaties die zijn gebaseerd op wetenschap en technologie. Missie, visie & doelstellingen verslag Marketing en Communicatie Unilever Visie: De visie van Unilever is om hun bedrijf te laten groeien en tegelijkertijd hun milieuvoetafdruk los te koppelen van hun

Nadere informatie

Wat is marketing dan wel? De beste omschrijving komt uit het Engels.

Wat is marketing dan wel? De beste omschrijving komt uit het Engels. KENNETH NIEUWEBOER M arketing is meer dan het ontwikkelen van een logo en het bewaken van je huisstijl. Als er een goede strategie achter zit, levert marketing een wezenlijke bijdrage aan het rendement

Nadere informatie

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE

ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE Exact Online CASE STUDY ONLINE SAMENWERKEN IN HET DNA VAN ACCOUNTANTSKANTOOR JOINSON & SPICE www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY INZICHT DELEN OM TE GROEIEN JOINSON & SPICE is druk.

Nadere informatie

Het testen van mengers - Een hele ervaring samen maak je er een succes van! Guido Kraaijveld 19 mei 2015

Het testen van mengers - Een hele ervaring samen maak je er een succes van! Guido Kraaijveld 19 mei 2015 Het testen van mengers - Een hele ervaring samen maak je er een succes van! Guido Kraaijveld 19 mei 2015 FrieslandCampina brands Consumer Foodservice Ingredients Campina NoyNoy Puddis Valess Landliebe

Nadere informatie

Ik ben de Klomp. Europees landbouwbeleid groep 5-6. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent.

Ik ben de Klomp. Europees landbouwbeleid groep 5-6. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent. De Klomp is een boer. Wel een hele aardige boer. Maar wel met een boer n accent Zo! Goedemorgen of goedemiddag, wat is t? Ik moet zo de koeien weer melken, dus... Excuus, dat ik wat stink. Ik heb het zo

Nadere informatie

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde

Nadere informatie

CATEGORY LEAD FASHION

CATEGORY LEAD FASHION #VACATURE CATEGORY LEAD FASHION Wehkamp is een van Nederlands meest succesvolle online retailers. De missie van het bedrijf is de nummer één zijn in de hoofden en de harten van gezinnen, door hun leven

Nadere informatie

Investeren in zelfredzaamheid. Rabobank Foundation

Investeren in zelfredzaamheid. Rabobank Foundation Investeren in zelfredzaamheid Rabobank Foundation Hoe help je mensen om zelfred zaam te worden? Dat is een vraagstuk waar Rabobank Foundation zich al ruim 40 jaar mee bezig houdt. Zelfredzaamheid bete

Nadere informatie

zit in onze genen Van 1 naar 50 landen en 2500 medewerkers

zit in onze genen Van 1 naar 50 landen en 2500 medewerkers We gaan vooruit! Van 1 naar 50 landen en 2500 medewerkers Vooruitgang zit in onze genen Niemand wil stilstaan. We willen vooruit. Door te ondernemen. Door grenzen te verkennen en te verleggen. Door te

Nadere informatie

Zuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond. Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie

Zuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond. Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie Zuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie Toekomstbeeld De Nederlandse zuivelsector floreert. Zij profiteert optimaal van de goede

Nadere informatie

De Transformatie van Royal FrieslandCampina Kees Gielen, Chief Financial Officer 27 november 2014

De Transformatie van Royal FrieslandCampina Kees Gielen, Chief Financial Officer 27 november 2014 De Transformatie van Royal FrieslandCampina Kees Gielen, Chief Financial Officer 27 november 2014 19.000 ambitieuze leden-melkveehouders zijn de eigenaren van FrieslandCampina 1 13.887 leden-melkveebedrijven

Nadere informatie

Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact

Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact Case study: Service en sales gaan samen voor beter klantcontact Sales als basis voor klantcontact stimuleert klanttevredenheid Meer dan 900 medewerkers van Transcom Nederland verzorgen dagelijks facilitaire

Nadere informatie

GREAT COFFEE MADE EASY

GREAT COFFEE MADE EASY GREAT COFFEE MADE EASY HÉt koffieconcept dat iedereen perfect past Dat is de uitdaging! We hebben goed naar uw wensen geluisterd 1... Wisselende kwaliteit De vraag naar variatie Afval Tijdrovend Ingewikkelde

Nadere informatie

Proteïne, vetten, vitamines B2 en B12, mineralen, lactose melk

Proteïne, vetten, vitamines B2 en B12, mineralen, lactose melk In een oogopslag Proteïne, vetten, vitamines B2 en B12, mineralen, lactose melk 4 NOURISHING BY NATURE 5 FrieslandCampina: Passie voor gezonde voeding Melk, yoghurt, kwark en kaas: zuivelproducten die

Nadere informatie

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together

Gids voor werknemers. Rexel, Building the future together Gids voor werknemers Rexel, Building the future together Editorial Beste collega s, De wereld om ons heen verandert snel en biedt ons nieuwe uitdagingen en kansen. Aan ons de taak om effectievere oplossingen

Nadere informatie

Live Radio. Bordes op de Borrel

Live Radio. Bordes op de Borrel Live Radio Bordes op de Borrel Bordes op de Borrel Live Radio tijdens jouw vrijdagmiddagborrel 2 Bordes op de Borrel bij jou Nodig Bordes uit op de Borrel bij jouw bedrijf. En maak samen een echt Radio

Nadere informatie

Ik ben Royal FloraHolland

Ik ben Royal FloraHolland Ik ben Royal FloraHolland Ik ben Royal FloraHolland Een leidraad voor al onze medewerkers Terug naar de basis Die kern hebben we gevangen in een nieuwe visuele stijl. Royal FloraHolland is een wereld vol

Nadere informatie

Verteld door Schulp en Tuffer

Verteld door Schulp en Tuffer Verteld door Schulp en Tuffer Het allereerste kerstfeest Het allereerste kerstfeest Verteld door Schulp en Tuffer Vertaald en bewerkt door Maria en Koos Stenger Getekend door Etienne Morel en Doug Calder

Nadere informatie

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline.

Exact Online BUSINESS CASE MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING. De 5 tips van Marc Vosse. www.exactonline. BUSINESS CASE Exact Online MET EXACT ONLINE MEER FOCUS OP ACCOUNTMANAGEMENT EN ADVISERING De 5 tips van Marc Vosse www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY DE 5 TIPS VAN MARC VOSSE Voor

Nadere informatie

Het nieuwe bestuur stelt zich graag even voor

Het nieuwe bestuur stelt zich graag even voor Het nieuwe bestuur stelt zich graag even voor Bestuur Born Atletiek Totaal Even voorstellen, Beste atleten en ouders, wellicht heeft u er nooit zo bij stil gestaan maar achter de schermen is de Stichting

Nadere informatie

CATEGORY LEAD HOME & LIVING

CATEGORY LEAD HOME & LIVING Consulting Exit Digital Category Management #VACATURE CATEGORY LEAD HOME & LIVING Wehkamp is een van Nederlands meest succesvolle online retailers. De missie van het bedrijf is de nummer één zijn in de

Nadere informatie

Strategie route2020: duurzame groei én waardecreatie

Strategie route2020: duurzame groei én waardecreatie Strategie route2020: duurzame groei én waardecreatie 2 Elke dag voorziet FrieslandCampina miljoenen consumenten verspreid over de wereld van zuivelproducten met waardevolle voedingsstoffen uit melk. De

Nadere informatie

Uw doel bereiken met MelkNavigator

Uw doel bereiken met MelkNavigator Uw doel bereiken met MelkNavigator Uw doel bereiken met MelkNavigator Als melkveehouder wilt u er uit halen, wat er in zit. Kies gericht voor meer melk, betere gehalten of meer grammen eiwit en/of vet.

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel!

Business Lounge: uw klant aan de bestuurstafel! Gaby Remmers: senior onderzoeker Blauw Research Drijfveer: organisaties helpen inzicht te krijgen in de kansen op een nog klantgerichtere dienstverlening Andre Heeling: onderzoeker Blauw Research Drijfveer:

Nadere informatie

Isah maakt het met TOPdesk en TFS

Isah maakt het met TOPdesk en TFS Juni 2014, nummer 2, jaargang 16 Isah maakt het met TOPdesk en TFS Verder in dit nummer: Shared Service Management in de praktijk Service leveren zoals uw klant het wil Wat kunt u leren van uw concurrent?

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Reference case Atlas Copco. Atlas Copco gebruikt Vodafone M2M om wereldwijd de klantondersteuning te verbeteren. Vodafone Power to you

Reference case Atlas Copco. Atlas Copco gebruikt Vodafone M2M om wereldwijd de klantondersteuning te verbeteren. Vodafone Power to you Atlas Copco gebruikt Vodafone M2M om wereldwijd de klantondersteuning te verbeteren Vodafone Power to you Atlas Copco gebruikt Vodafone M2M om wereldwijd de klantondersteuning te verbeteren Atlas Copco

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet

Nadere informatie

Meer succes met je website

Meer succes met je website Meer succes met je website Hoeveel geld heb jij geïnvesteerd in je website? Misschien wel honderden of duizenden euro s in de hoop nieuwe klanten te krijgen. Toch levert je website (bijna) niets op Herkenbaar?

Nadere informatie

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren!

Gelukskoffercoaching. Ik kan in drie woorden vertellen wat ik geleerd heb: I love me. Wael, 11 jaar. Gelukkig zijn kun je leren! Gelukkig zijn kun je leren! Gelukskoffercoaching Missie GELUKKIG ZIJN KUN JE LEREN Gelukskoffercoaching wil kinderen op jonge leeftijd positief ondersteunen in hun individuele emotionele ontwikkeling.

Nadere informatie

1 VAKMANSCHAP VOOROP. Het begint met lef

1 VAKMANSCHAP VOOROP. Het begint met lef 14 1 VAKMANSCHAP VOOROP Een ondernemer balanceert op het grensvlak tussen binnen en buiten. Hij maakt de verbinding met de markt, met de klanten. Hij ziet en creëert kansen in de markt, grijpt ze en vertaalt

Nadere informatie

Twee bedrijven, één team!

Twee bedrijven, één team! cableassembly Connecting solutions Wij geloven in Connecting solutions Eén of miljoenen Klanten Twee bedrijven, één team. Zo zou je 2E Interconnection en Connecting solutions is voor ons een begrip dat

Nadere informatie

Stijgende behoefte naar Nederlandse babyvoeding. Eelko ter Schure October 1 st 2013

Stijgende behoefte naar Nederlandse babyvoeding. Eelko ter Schure October 1 st 2013 Stijgende behoefte naar Nederlandse babyvoeding Eelko ter Schure October 1 st 2013 Een analyse van de toekomst Wie zijn wij Elke dag voorziet FrieslandCampina circa 1 miljard mensen wereldwijd van voeding

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Consument maakt zelf reclame voor Optimel Puur

Consument maakt zelf reclame voor Optimel Puur Consument maakt zelf reclame voor Optimel Puur FrieslandCampina zette met de introductie van Optimel Puur een compleet nieuwe generatie zuivel in de markt. Om dit groots te ondersteunen is een combinatie

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

Onze Verantwoordelijkheid. Corporate Responsibility in Nederland Resultaten 2018

Onze Verantwoordelijkheid. Corporate Responsibility in Nederland Resultaten 2018 Onze Verantwoordelijkheid Corporate Responsibility in Nederland Resultaten 2018 Over Arla Foods Nederland We willen groeien en wij vinden het belangrijk hóe dat gebeurt. We zorgen ervoor dat we op een

Nadere informatie

Top Fit voor top prestaties. Een samenwerking van SNS REAAL, Beter en H&C Health Promotion. www.hchealthpromotion.nl

Top Fit voor top prestaties. Een samenwerking van SNS REAAL, Beter en H&C Health Promotion. www.hchealthpromotion.nl Top Fit voor top prestaties Een samenwerking van SNS REAAL, Beter en H&C Health Promotion www.hchealthpromotion.nl Top prestaties in werk en privé door fitte en energieke managers. Dat is de missie van

Nadere informatie

Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011

Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011 Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011 1 Dit is een voorproefje in druk van het digitale Cosun MVO-verslag over 2011. Wilt u meer gegevens raadplegen over wat wij zoal ondernemen met het oog op onze maatschappelijke

Nadere informatie

Jolan. Jolanda Omvlee (42),

Jolan. Jolanda Omvlee (42), Jolan Jolanda Omvlee (42), getrouwd met Ron (48), moeder van Lise (10) en Emmely (6) is directeur van Compassion. Ze geeft leiding aan 38 personen, haar contacten gaan internationaal. 22 tekst Wieteke

Nadere informatie

PROPOSITIE DEVELOPER. Consulting Exit Business Development Marketing #VACATURE

PROPOSITIE DEVELOPER. Consulting Exit Business Development Marketing #VACATURE Consulting Exit Business Development Marketing #VACATURE PROPOSITIE DEVELOPER De prijzenkast van bol.com puilt uit: Retailer van het Jaar, Beste webshop, publieksprijzen, noem maar op. De e-tailer kent

Nadere informatie

Werkboek Het is mijn leven

Werkboek Het is mijn leven Werkboek Het is mijn leven Het is mijn leven Een werkboek voor jongeren die zelf willen kiezen in hun leven. Vul dit werkboek in met mensen die je vertrouwt, bespreek het met mensen die om je geven. Er

Nadere informatie

CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT

CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT Exact Online CASE STUDY JOANKNECHT & VAN ZELST DENKT VOORUIT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY GROEI DOOR PROACTIEF ADVIES Het gaat goed bij Joanknecht & Van Zelst: dit Eindhovens

Nadere informatie

Alle communicatiekosten overzichtelijk online. Dennis de Borst directeur Febo. Vast Mobiel VastMobiel

Alle communicatiekosten overzichtelijk online. Dennis de Borst directeur Febo. Vast Mobiel VastMobiel Alle communicatiekosten overzichtelijk online Dennis de Borst directeur Febo Intercity Zakelijk maakt telefoniekosten Febo inzichtelijk Efficiënter bestelproces dankzij mobiel netwerk Intercity Zakelijk

Nadere informatie

LEERPUNTEN UIT DE MARKT

LEERPUNTEN UIT DE MARKT LEERPUNTEN UIT DE MARKT PIETER GOUDSWAARD MVO NEDERLAND, PROJECTMANAGER KIEM TOT KRACHT EN GEZONDER ETEN HUUSKES, VAN KOKEN NAAR STOMEN Vertrekpunt: - Produceren van hoogwaardige ambachtelijke producten

Nadere informatie

De TalentenCoach, centrum voor mobiliteit en ontwikkeling

De TalentenCoach, centrum voor mobiliteit en ontwikkeling Het beste uit jezelf halen en met plezier werken De TalentenCoach, centrum voor mobiliteit en ontwikkeling Tekst: Fenny Brandsma / Fotografie: Kees Winkelman Wat zijn je talenten en hoe zet je ze effectief

Nadere informatie

Jan Willem Straatsma Samen klantwaarde realiseren met kwaliteit en duurzaamheid in onze keten

Jan Willem Straatsma Samen klantwaarde realiseren met kwaliteit en duurzaamheid in onze keten Jan Willem Straatsma Samen klantwaarde realiseren met kwaliteit en duurzaamheid in onze keten Klimaatneutrale groei 1 route2020: winnen in de markt Betere voeding voor de wereld, goede inkomsten voor onze

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE: Vooraf 2. Inleiding 3. Doelstellingen, strategie en belangrijkste activiteiten 4-5. Communicatie 6.

INHOUDSOPGAVE: Vooraf 2. Inleiding 3. Doelstellingen, strategie en belangrijkste activiteiten 4-5. Communicatie 6. INHOUDSOPGAVE: Vooraf 2 Inleiding 3 Doelstellingen, strategie en belangrijkste activiteiten 4-5 Communicatie 6 Fondsenwerving 7 Personeel & Organisatie 8 Financiele onderbouwing 9 Kernwaarden 10 1 Vooraf

Nadere informatie

Kleinschalige voedselinitiatieven in Nederland. Almanak

Kleinschalige voedselinitiatieven in Nederland. Almanak Kleinschalige voedselinitiatieven in Nederland Almanak Almanak kleinschalige initiatieven Van en voor iedereen die zich sterk maakt voor duurzaam voedsel Dit is een dummy met een paar pagina s van de

Nadere informatie

MANAGING DIRECTOR #VACATURE

MANAGING DIRECTOR #VACATURE #VACATURE MANAGING DIRECTOR Smurfit Kappa levert meer dan verpakkingen. Met innovatieve, efficiënte en duurzame verpakkingsoplossingen voegt de Europese marktleider tastbare waarde toe voor iedere klant

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

In Nederland zijn het klimaat en het landschap zeer geschikt voor veeteelt. Logisch dat we veel koeien houden en melkproducten maken.

In Nederland zijn het klimaat en het landschap zeer geschikt voor veeteelt. Logisch dat we veel koeien houden en melkproducten maken. DE ZUIVELSECTOR > Inleiding In Nederland zijn het klimaat en het landschap zeer geschikt voor veeteelt. Logisch dat we veel koeien houden en melkproducten maken. De zuivelsector is belangrijk voor de Nederlandse

Nadere informatie

Verwen uw gasten Vereenvoudig het werk Verhoog de winst

Verwen uw gasten Vereenvoudig het werk Verhoog de winst Verwen uw gasten Vereenvoudig het werk Verhoog de winst Direct succes. Onze lange termijn belofte die gegarandeerd uitkomt. Een compleet concept dat het verrassend eenvoudig maakt om uw gasten uitzonderlijk

Nadere informatie

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen

25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 152 152 25 jaar NIBE - Interview Mantijn van Leeuwen 153 Interview Mantijn van Leeuwen Voor de meeste mensen ben jij nog een onbekende, zeker gerelateerd aan het NIBE. Vertel eens iets over je achtergrond,

Nadere informatie

DOC KAAS EN ROYAL A-WARE

DOC KAAS EN ROYAL A-WARE STRATEGISCHE SAMENWERKING DOC KAAS EN ROYAL A-WARE KEUZE VOOR NEDERLANDSE WERELDSPELER IN ZUIVEL OENKERK WIE IS ROYAL A-WARE TEXEL WORKUM HEERENVEEN 125 jaar ervaring en wereldwijd sterk afzetnetwerk Royal

Nadere informatie

Een gezonde lunch. Een gezonde lunch. Ontbijt en energie

Een gezonde lunch. Een gezonde lunch. Ontbijt en energie Een gezonde lunch Een gezonde lunch Ga met folders van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding een gezonde lunch voor jezelf maken. Zoek daarvoor eerst uit wat er precies in een gezonde lunch moet zitten.

Nadere informatie

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet.

Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Bezoek op kantoor Papa en mama hebben ruzie. Ton en Toya vinden dat niet leuk. Papa wil graag dat Ton en Toya bij hem op bezoek komen, maar van mama mag dat niet. Ton en Toya hebben wat problemen thuis.

Nadere informatie

Shoeby Fashion groeit gestaag STARTERS THEMA. Dé marktplaats voor de samenwerkende ondernemer. www.franchiseplus.nl. losse nummers 6,75

Shoeby Fashion groeit gestaag STARTERS THEMA. Dé marktplaats voor de samenwerkende ondernemer. www.franchiseplus.nl. losse nummers 6,75 www.franchiseplus.nl 16e jaargang nummer 2 april 2008 losse nummers 6,75 Dé marktplaats voor de samenwerkende ondernemer THEMA STARTERS Shoeby Fashion groeit gestaag In dit nummer: Bestaande vestiging

Nadere informatie

CO2 uitstoot per klant Tolheffingen per klant Lege kilometers Gereden kilometers per stop en klant Transport- of voertuigkosten per stop en klant

CO2 uitstoot per klant Tolheffingen per klant Lege kilometers Gereden kilometers per stop en klant Transport- of voertuigkosten per stop en klant Hoe kun je de race tegen de klok winnen? HOE KUN JE DE RACE TEGEN DE KLOK WINNEN? PTV. The Mind of Movement De PTV Group levert software en consultancy diensten voor transport, logistiek en geomarketing.

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor:

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor: Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 4: Nieuwsbrief 1 (januari 2015) In deze nieuwsbrief aandacht voor: Terugblik Kinderyoga Rots & Water De Sterrenplukmachine Theaterweek Thema avond (hoog)gevoeligheid

Nadere informatie

hertalan welkom in de wereld van EPDM

hertalan welkom in de wereld van EPDM hertalan welkom in de wereld van EPDM hertalan the waterproof solution Hertalan levert wereldwijd unieke EPDM producten voor duurzame en watervaste oplossingen. Als eerste Europese producent van EPDM folies

Nadere informatie

Bedrijven safari. Daphne Meijer 0821393 CMD 1c

Bedrijven safari. Daphne Meijer 0821393 CMD 1c Bedrijven safari Daphne Meijer 0821393 CMD 1c TamTam Korte historie van het bedrijf Tam Tam is in 1996 opgericht door Paul en Bart Manuel. Paul en Bart zijn als partners aan Tam Tam verbonden en spelen

Nadere informatie

Iris marrink Klas 3A.

Iris marrink Klas 3A. Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Young People Coaching Experience

Young People Coaching Experience Hét loopbaanprogramma voor Young Professionals Young People Coaching Experience In 5 stappen naar je ideale baan! Ga jij met tegenzin naar je werk? Heb je er genoeg van om werk te doen dat niet bij je

Nadere informatie

De kracht van een sociale organisatie

De kracht van een sociale organisatie De kracht van een sociale organisatie De toegevoegde waarde van zakelijke sociale oplossingen Maarten Verstraeten. www.netvlies.nl Prinsenkade 7 T 076 530 25 25 E mverstraeten@netvlies.nl 4811 VB Breda

Nadere informatie

Exter Aroma zorgt voor efficiency en kostenbesparingen met één enkele oplossing

Exter Aroma zorgt voor efficiency en kostenbesparingen met één enkele oplossing zorgt voor efficiency en kostenbesparingen met één enkele oplossing is een toonaangevende leverancier van smaakstoffen en aroma s voor de voedingsmiddelenindustrie. Exters producten en aroma s vinden hun

Nadere informatie

DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER

DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER BETEKENIS BOVEN BEPERKING Ieder mens is uniek en doet mee. We betekenen allemaal iets in het leven van anderen en omgekeerd. We houden van elkaar,

Nadere informatie

BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE

BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE BOOST YOUR CAREER, COMPANY AND KNOWLEDGE 1 Boeiend en verrijkend. Ook verschillend van invalshoeken en belangen Het was mijn doel om van de ervaringen van anderen te leren en dat is geslaagd De rondetafelsessies

Nadere informatie

ASSOCIATE #VACANCY #VACATURE

ASSOCIATE #VACANCY #VACATURE #VACATURE #VACANCY De zorgsector is sterk in beweging, zowel in Nederland als internationaal. Privatisering, marktwerking en veranderende (internationale) wetgeving spelen daarbij een belangrijke rol.

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Bewust willen en kunnen 4. Performance Support 5. Informele organisatie 5. Waarom is het zo moeilijk? 6

Inhoudsopgave. Bewust willen en kunnen 4. Performance Support 5. Informele organisatie 5. Waarom is het zo moeilijk? 6 Inleiding De afgelopen vijftien jaar hebben we veel ervaring opgedaan met het doorvoeren van operationele efficiencyverbeteringen in combinatie met ITtrajecten. Vaak waren organisaties hiertoe gedwongen

Nadere informatie

Een vertrouwd thuis, een huiskamer zaterdag, 13 oktober 2012 00:00. Willem Braak

Een vertrouwd thuis, een huiskamer zaterdag, 13 oktober 2012 00:00. Willem Braak Willem Braak Maandag 15 oktober start Opleidingscentrum Granbeeuw met een fundraiser voor een nieuw initiatief: Vrienden van Opleidingscentrum Granbeeuw. Het bedrijfsleven zal benaderd en aangemoedigd

Nadere informatie

Luisteren: muziek (A2 nr. 7)

Luisteren: muziek (A2 nr. 7) OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk

Nadere informatie

Optimel Puur. Productintroductie: Consument maakt zelf reclame voor Optimel Puur. Adverteerder: FrieslandCampina/Optimel.

Optimel Puur. Productintroductie: Consument maakt zelf reclame voor Optimel Puur. Adverteerder: FrieslandCampina/Optimel. Optimel Puur Productintroductie: Consument maakt zelf reclame voor Optimel Puur Adverteerder: FrieslandCampina/Optimel Branche: Food Mediabureau/reclamebureau: MEC / N=5 Campagneperiode: Juli t/m oktober

Nadere informatie

Verhaal van verandering

Verhaal van verandering Isabella Lenarduzzi Belgische Ashoka Fellow Ashoka: Kun je ons iets vertellen over je familie en waar je bent opgegroeid? Isabella: Ik ben geboren in Brussel. Mijn vader kwam als twaalfjarige vanuit het

Nadere informatie

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen! 1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk

Nadere informatie

LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES

LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES LESPROGRAMMA LES 1. INTRODUCTIELES Inhoud In de introductieles gaat u met de leerlingen aan de slag met het thema duurzaam en eerlijk eten. Samen met de leerlingen bekijkt u drie filmpjes die uitleggen

Nadere informatie

Big Data Feit of Fictie? Twitter: @BigDataStartups

Big Data Feit of Fictie? Twitter: @BigDataStartups Big Data Feit of Fictie? Mark van Rijmenam Big Data Strategist / Blogger @BigDataStartups mark@bigdata-startups.com Agenda - Big Data, waar hebben we het over? - Vijf Big Data trends die een impact zullen

Nadere informatie

Enthousiasme zorgt voor meer omzet

Enthousiasme zorgt voor meer omzet Enthousiasme zorgt voor meer omzet Vinden nieuwe klanten de weg naar uw organisatie? U biedt een goed product tegen een goede prijs en toch lijkt het steeds lastiger om u te onderscheiden van uw concurrenten.

Nadere informatie

WHITEPAPER IN 5 MINUTEN. 14. Een app voor medewerkers

WHITEPAPER IN 5 MINUTEN. 14. Een app voor medewerkers WHITEPAPER IN 5 MINUTEN M A A R T 2 0 1 5 14. Een app voor medewerkers Introductie Vrijwel alle grote merken zijn inmiddels vertegenwoordigd in de App Store. Het aanbod van apps voor de consument groeide

Nadere informatie

Zo werkt het. Wij hebben een steile trap in huis. Wij willen hem minder steil. Doe mee via de site

Zo werkt het. Wij hebben een steile trap in huis. Wij willen hem minder steil. Doe mee via de site extra editie 5 september 2015 Als je het mij vraagt Klanten, mensen uit hun netwerk en medewerkers van Dichterbij praten in de komende tijd met elkaar over hun wensen, kansen en mogelijkheden. Dat gebeurt

Nadere informatie

Duurzaamheid van boon tot kop

Duurzaamheid van boon tot kop Duurzaamheid van boon tot kop Inhoud Wat is Het Waarom zijn wij Het Plan? Het Plan in de praktijk verantwoorde landbouw verantwoorde productie verantwoorde consumptie Plan gestart? Elk kopje koffie vertelt

Nadere informatie

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT

HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT Exact Online CASE STUDY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT www.exactonline.nl 2 EXACT ONLINE CASE STUDY ACCOUNTANCY HOE EEN ACCOUNTANT ZIJN DNA VERANDERT En daarna dat van ondernemers Onze branche staat

Nadere informatie

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal,

Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching. Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Nieuwsbrief Gerdien Jansen Kindcoaching Jaargang 2: Nieuwsbrief 3 (oktober 2013) Hallo allemaal, Veel te laat krijgen jullie deze nieuwsbrief. Ik had hem al veel eerder willen maken/versturen, maar ik

Nadere informatie

Donderdag 26 maart 2009

Donderdag 26 maart 2009 Voor meer informatie: FrieslandCampina Corporate Communication Rob van Dongen T + 31 (0)522 276 334 www.frieslandcampina.com Donderdag 26 maart 2009 Geografische spreiding, brede pakket toegevoegde waarde

Nadere informatie

INTERNATIONAL SALES MANAGER

INTERNATIONAL SALES MANAGER #VACATURE INTERNATIONAL SALES MANAGER Het bewustzijn rondom voeding groeit. Consumenten kopen meer gezonde, duurzame en voedzame producten en kiezen steeds vaker voor een biologisch alternatief. En dat

Nadere informatie

DE VOORHOEDE VAN DIGITAL

DE VOORHOEDE VAN DIGITAL DE VOORHOEDE VAN DIGITAL Betalingen vormen het hart van e-commerce. Maar de digitalisering heeft voor banken veel meer potentie dan alleen betalingen. Daarom investeert ABN AMRO in de ontwikkeling van

Nadere informatie