stimul: een zorg-ethisch lab De Doelen, Rotterdam November 2015 Trees Coucke/Anky De Bakker

Transcriptie

1 stimul: een zorg-ethisch lab De Doelen, Rotterdam November 2015 Trees Coucke/Anky De Bakker

2 Koos de Zeeuw & Gerard Smits, Managers ouderenzorg, ZorgSaam Vremdieke & ZorgSaam Bachten Dieke Koos: Als voorbeeldfunctie wilde ik eerst ervaren hoe het voelt om zorgafhankelijk te zijn. Toen ik eenmaal daar was, dacht ik: Dit mag je een verzorgende niet onthouden! Je moet je eens voorstellen: 's Morgens om 7 uur maken ze je wakker, het licht gaat aan, de gordijnen open, je wordt aangeschoven aan de tafel, eitje gepeld enz." Gerard: "Ik was eerder wakker en ging naar buiten om een sigaretje te roken. Maar ik werd teruggestuurd omdat het nog geen tijd was om te roken, ik kan er nu om lachen maar toen Gerard: Wij gingen met z n allen eten, vroeg een verzorgende of ik soep wilde. Nee was mijn antwoord. Kwam de volgende met dezelfde vraag en weer zei ik nee. In totaal hebben ze het vijf keer gevraagd en vijf keer zei ik nee. En wat krijg ik, jawel soep! Toen ik weer thuiskwam die avond, vroeg mijn vrouw met de beste bedoelingen of ik soep wilde. Ik riep snauwend neeee! Die boosheid zat er nog zo in. Vooral de geestelijke impact is overweldigend. Je raakt je autonomie kwijt. Ga maar na je staat onder douche of je bent op het toilet. De verzorgende klopt op de deur en staat zo binnen. s Nachts ook!

3 stimul: een zorg - ethisch - lab Wat is stimul, waarom is stimul er en hoe werkt het? Reflectie Zorgethiek en Presentie Onderzoeksresultaten

4 stimul in een notendop Een uniek samenwerkingsproject tussen onderwijs en zorgsector met het oog op het realiseren van goede zorg door het aanscherpen van de praktische ethische deskundigheid van zorgverleners én van aankomende zorgverleners (studenten verpleging, verzorging, ergotherapie, geneeskunde...).

5 stimul: vertrekt vanuit zorg De zorgethiek: Tronto (1993), Vanlaere & Gastmans (2010) De Presentie van A. Baart (Baart 2004) Een humanistische mensvisie 5

6

7 stimul: waarom? Zorg > gewoon lief zijn > technische deskundigheid Cf. European Dignity-research* (6 landen, 2006) Waardigheidsondersteunende zorg in/door dagelijkse zorginteracties: 1. respect voor privacy & beleefdheid, 2. wijze waarop men wordt aangesproken, 3. zich gewaardeerd weten in hun eigenwaarde, 4. kunnen kiezen zorgethiek = zorg die het meest menselijk haalbare in elke situatie nastreeft * Tu or Vous? A European qualitative study of dignity and communication with older people in health and social care settings Gillian Woolhead, Win Tadd, Josep Antoni Boix-Ferrer, Stefan Krajcik, Barbara Schmid-Pfahler, Barbro Spjuth, David Stratton, Paul Dieppe

8 stimul: waarom? Een unieke kans om vanuit onderwijs/beleid/organisatie: hetzelfde te kunnen ervaren wat een bewoner/patiënt/cliënt/zorgontvanger dagelijks ervaart als afhankelijke persoon te leren reflecteren over goede zorg een methode aanleren die routine en conventioneel denken (= volgens de regels en voorschriften zonder nadenken) kan weren uit de zorg

9

10 stimul: waarom? zorg is een praktijk Het is alles wat zorgverleners doen om tegemoet te komen aan de kwetsbaarheid van de patiënt zorg is een ethische praktijk Betrokkenheid op kwetsbaarheid is fundamenteel, ons handelen wordt op deze houding afgestemd

11 Ethiek Uitgangspunt Middel Doel Kwetsbaarheid van het menselijk bestaan Zorg Waardigheid van de menselijke persoon Morele perceptie uitgevoerd door reflective practitioner Cf. C. GASTMANS

12 stimul: een geschiedenis van eigen onvermogen, onbegrip en frustratie In het onderwijs In de zorgsector Oorzaken: routine en conventioneel gedrag

13 Zien we nog? Verontwaardiging als opstap

14 stimul: een antwoord op hinderpalen? Hinderpalen voor goede zorg : in het werkveld Conventioneel denken Routine ( action-focused ) Gebrek aan wederkerigheid Context

15 stimul: een antwoord op hinderpalen? Hinderpalen voor goede zorg : in de opleiding/onderwijs Kennisgericht Didactische principes makkelijk komt voor moeilijk? theorie = kennis komt voor kunde? Toets- en cijfergericht Ethiek van de idealen

16 stimul: wat? Hoe kan je, op een belevingsgerichte manier aan de slag gaan rond de dagelijkse ethiek in de zorg? Via het aanbieden van inleefsessies in stimul, een veilige omgeving: 8/9 zorgverleners uit de zorgsector komen samen met evenveel studenten verpleegkunde, verzorging, geneeskunde, activiteitenbegeleiding, ergo, in stimul voor 2 dagen en 1 nacht om te ervaren, te voelen hoe het is om afhankelijk te zijn van een ander, gevolgd door een reflectiegesprek

17 stimul: wat? Infrastructuur in het zorgethisch lab Simulatie van een afdeling van een WZC/ziekenhuisafdeling/GGZ/thuiszorg kamers (1 en 2-persoons), met douche, hoog-laag bed Geen TV Leefruimte, badkamer, utility, verpleeglokaal, keuken, Volledige zorguitrusting Studentenverblijf

18

19

20

21 stimul: wat? Voorbereiding op een inleefsessie: de zorgverleners (= simulant-bewoners) Voorstelling (bedoeling) stimul: ondergaan van kwetsbaarheid als aanzet tot ethische reflectie (met niet-collega s, niet een spelletje spelen, geen bezoek) Nadenken en kiezen van een profiel (vb. neem een zorgontvanger voor ogen die je goed kent OF met gedrag waar je moeite mee hebt) (attribuut) Gebruik van werkboek en reflectiedocument => RESPECT voor de kwetsbaarheid van de medesimulanten

22 stimul: wat? Voorbereiding op de inleefsessie: de studenten (simulantzorgverleners) Voorstelling (bedoeling) stimul aan docenten/studenten: oefenen van een houding van betrokkenheid, het geven van goede zorg binnen veilige context Mogelijk bespreken van een zorgvisie, de organisatie en de planning => RESPECT voor elkaar (studenten worden NIET getest)

23 stimul: wat? Verloop van de inleefsessie Start de eerste morgen om 8u/8u30 met welkom Na ontvangst volgt een anamnesegesprek afgenomen door studenten (grenzen aangeven) Na het gesprek start met de inleefsessie Inleven vanaf 10u eerste dag tot 12u tweede dag (korte onderbreking eerste avond) Feedbackronde en ethische reflectie namiddag tweede dag met moderator: wat heeft deze ervaring met mij gedaan?

24 stimul: wat? Na de inleefsessie voor de simulantzorgontvangers Goed idee om belevingen aan collega s/directie/hoofdverpleegkundigen/zorgcoördinator te vertellen Inbouwen van een moment waar morele problemen kunnen besproken worden in team Terugkommiddag voor simulant-zorgontvangers in stimul, soms samen met nog andere inleefgroepen

25 stimul: wat? Na de inleefsessie voor de studenten Integratie van de ervaringen van de studenten in diverse lessen/stages, begeleid door lectoren van de opleiding

26 stimul is een lab waar men experimenteert met jou, in verschillende graden van zelfgekozen afhankelijkheid en het effect daarvan op je zelfbeeld en je kwaliteit van leven. Als deelnemer word je gedurende twee dagen en een nacht ondergedompeld in een situatie van gekozen zorgafhankelijkheid. Volgens jouw profiel word je gewassen, getild, gevoed, geanimeerd, waardoor je het gevoel krijgt de controle of toch de inspraak in je leven kwijt te zijn. Met de beste bedoelingen gaan studenten uit de zorgopleidingen jou de beste zorg verlenen. Alleen, wat is eigenlijk goede zorg? Voor jou, in deze situatie en op dit moment? En heeft men inspanningen gedaan om dat te weten te komen? En wat is dan het effect van dat verlies aan inspraak en controle? Al deze vragen komen aan bod aan het einde van een sessie. Een namiddag lang gaat men reflecteren met u over je eigen zorgpraktijk, de ervaringen en gevoelens en wat daar nu mee aan te vangen op het werkveld. Karin Schilleman Teamleider ZorgSaam Emmaus

27 stimul: een getuigenis

28 Ervaringen in stimul Op de kamer heb ik s avonds kernwoorden genoteerd die geen verdere uitleg nodig hebben: Verveling Wachten op niets Gemis Machteloos Ontmenselijkt Tijd is relatief Tijd is verraderlijk Tijd verlamt Claudia Marcoen Huize Sint Jozef Nieuwerkerken België

29 stimul: wat? Wat doet stimul met simulant-bewoners/studenten? 1) Onderbreking Confrontatie met andere perspectief, uit de routine, uit de comfortzone 2) Contrastervaring Aan den lijve ondervinden wat goede zorg (niet) is

30 stimul: wat? 3) Controverse Verwoorden van wat goed is en daarover een dialoog aangaan 4) Reflectie Na-denken over wat goede zorg is

31 Reflectie

32 Reflectie in de praktijk: voorbeelden Exposure of onderdompeling naast Intervisie en supervisie Zorgverhalen beluisteren Film, boek, narratieven Ik zie, ik zie wat jij niet (meer) ziet (weer leren zien )

33 Reflectie over De contextuele en relationele focus van zorg(ethiek) Zorgethiek is nauw verbonden met - echte zorgpraktijken - gaat op zoek naar welke verantwoordelijkheden er allemaal in bepaalde ethische dilemma s spelen - hoe mensen erin betrokken zijn - hoe emoties erin spelen

34 Reflectie Zorgethiek is iets waarover nagedacht wordt en dat geleerd moet worden De houding van betrokkenheid op de kwetsbaarheid van de ander moet worden verworven (exposure helpt) en vervolgens gecultiveerd Zorgverleners kunnen, door oefening leren om hun zorgverlenend handelen op deze houding af te stemmen* Wat men leert zien, leert erkennen is net die kwetsbaarheid van de andere *Vanlaere L, Gastmans C. Ethics in Nursing Education: Learning to Reflect on Care Practices. Nurs Ethics 2007; 14 (6):

35 Besluit: stimul Oefenplaats en leerbedrijf waar mensen uit de zorgsector en studenten uit diverse zorgopleidingen al doende de ethische deskundigheid aanscherpen om goede zorg te realiseren Onderdompeling in de leefwereld voor wie men er wenst te zijn. Tools voor aandachtige zorg stimul en andere inleefervaringen Exposure, reflectie en ethische reflectie Inleefsessies als core-business om tot reflectie te komen

36 Onderzoeksresultaten stimul Experiential learning of empathy in a care-ethics lab. Nursing Ethics (2010)17 (3) Vanlaere L., Coucke T., Gastmans C. Mijn lichaam weet het. Ervaringen van simulantzorgontvangers in een zorg-ethisch lab en wat het doet met hun empathie. Ethische perspectieven 21 (2011)4, Vanlaere L., Timmermann M., Stevens L., Gastmans C.

37 Onderzoeksresultaten stimul Inleefsessies werken in op het affectieve niveau van empathie = men voelt iets wat al dan niet aangenaam is en daardoor moet blijven of veranderen Voor veel simultanen werken ze ook in op het cognitieve niveau = men wordt kritisch zelfbewust Bij sommigen op het niveau van het handelen = men past elementen van de eigen praktijk aan

38 stimulnederland.nl

39

40 Van harte dank