de Vliegende Hollander

Transcriptie

1 de Vliegende Hollander Maandblad voor de Koninklijke Luchtmacht 64 e jaargang - nummer 9 - oktober 2008 NEDERLANDSE APACHES OP FORT HOOD LEIDINGGEVEN IS EEN KUNST Nieuwe methode biedt continu mogelijkheden tot ontwikkeling F-16 S OP KANDAHAR Nederland werkt samen met Belgisch detachement

2 COLOFON UITGAVE Commando Luchtstrijdkrachten Bureau Luchtmachtcommunicatie HOOFDREDACTEUR Luitenant-kolonel Willem Bogaard 4 EINDREDACTEUR Arno Marchand REDACTEUR / ARTDIRECTOR June Smit VORMGEVING EN LITHOGRAFIE Ruud Baas, TDS printmaildata Foto: Richard Frigge, AVDD DRUK en OPLAGE OBT bv, Den Haag ex. REDACTIE Telefoon Fax INTERNET vliegendehollander@mindef.nl BEZOEKADRES Luchtmachttoren, Luchtmachtplein ZB Breda 15 Je verwacht niet dat er iets gebeurd, maar je moet er wel op voorbereid zijn POSTADRES Postbus 8762, 4820 BB Breda OMSLAGFOTO Twee squadronvliegers bereiden op Fort Hood een trainingsmissie in een Apache voor. Foto: Arno Marchand ADRESWIJZIGINGEN Actief dienende militairen, reservisten en burgermedewerkers van de Koninklijke Luchtmacht wordt verzocht de adres wijziging te laten muteren in PeopleSoft. Postactieven, reservisten, veteranen, betalende abonnees en alle overige lezers wordt verzocht de adresdrager met vermelding van het juiste adres op te sturen naar het retouradres: Staf Commando Luchtstrijdkrachten CLSK/Kabinet/Bureau Postactieven Abonnementenadministratie Vliegende Hollander Postbus 8762, 4820 BB Breda Telefoon of BOT-militairen en burgermedewerkers die hun contract met Defensie voortijdig beëindigen en BBT-militairen die de dienst verlaten, hebben geen recht op een gratis abonnement horend bij de status van postactieve. Een abonnement op de Vliegende Hollander kost 17,02 per jaar (buitenland 21,55) en kan worden aangevraagd bij: Abonnementenland Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Telefoon: (10 ct per min.) Fax: Opzegtermijn bedraagt zes weken. Aanhaling uit en overname van (delen van) artikelen in dit blad is toegestaan, met toestemming van de redactie en mits de bron wordt vermeld. ISSN Foto: Leonie van Helmond, AVDD Fort Hood is de perfecte plek om met Apaches te trainen 20 4 Samenwerken in Afghanistan Het Nederlandse personeel op Kandahar Air Field werkt hard om de F-16 s inzetgereed te houden. Sinds september heeft de KLu versterking van een Belgisch F-16 detachement. 7 Militair leiderschap Goed leidinggeven is niet vanzelfsprekend. Daarom krijgen leidinggevenden vanaf nu meer handvatten om aan hun leiderschapsvaardigheden te werken. 12 Afscheid Soesterberg Met het vertrek van het 300 Squadron is het einde van de Vliegbasis Soesterberg echt aangebroken. Maar de ontmanteling omvat meer dan alleen het verplaatsen van mens en materieel. 15 JPOW Verschillende aanvallen uit de derde dimensie Foto: Peter Bijpost, AVDD werden afgelopen maand in de kiem gesmoord door de allernieuwste luchtverdedigingsystemen tijdens de oefening Joint Project Optic Windmill. 20 Fort Hood Op de grootste legerbasis van de Verenigde Staten leren nieuwe en ervaren Apache-vliegers de fijne kneepjes van deze gevechtshelikopter bij het Nederlandse opleidingsdetachement. 23 Parachutespringen Het Centrum voor Mens en Luchtvaart werkt al geruime tijd samen met het Korps Commandotroepen, vooral op het gebied van parachutespringen vanaf zeer grote hoogte. 24 Veteranendagen Twee dagen lang stond de Vliegbasis Soesterberg in het teken van de Veteranendagen Militaire 2

3 Als je schoten op de achtergrond hoort, weet je dat het menens is Column Behoud van mensen Sinds mijn aantreden als Commandant Luchtstrijdkrachten heb ik veel indrukken opgedaan over hoe onze organisatie er voorstaat. Ik wil deze indrukken rechtstreeks met u delen. Reden waarom ik een oude gewoonte weer oppak: het schrijven van een column in de Vliegende Hollander, zodat ik mij maandelijks tot u kan richten. Deze maand schrijf ik over de mensen in het CLSK en hun leidinggevenden. 24 Luchtvaart. Herinneringen ophalen, bijpraten en stilstaan bij collega s van toen en nu. Vaste rubrieken 10 In den vreemde Kapitein Claire Soulages heeft bij de G3 van Directie Operatie van het CLAS bijna dagelijks contact met representatives van de overige missies. Volgens haar een verslavende wereld. 18 Vervlogen tijden Al tijdens WO II in Engeland en in de jaren daarna in Nederland werd de Percival Proctor gebruikt voor de opleiding van radiotelegrafisten. Twee van hen delen hun herinneringen. 27 Kijkwijzer 28 Journaal 36 Mensen & Mutaties Foto: Jeroen Liebers, AVDD Het is goed om te zien dat we van uitzendingen leren Ik zie en merk dat u het in zeer veel opzichten erg goed doet, en dat is vooral aan uw niet afl atende inzet en toewijding toe te schrijven. Zo mogen wij echt trots zijn op wat wij in Afghanistan presteren. Onze helikopters en F-16 s worden dagelijks ingezet ter ondersteuning van grondtroepen, en dragen daardoor bij aan het succesvol volbrengen van de missie in Afghanistan. Om succesvol alle taken van de Koninklijke Luchtmacht te blijven uitvoeren, moet voortdurend hard worden gewerkt. Ik besef dat dit veel vraagt van u. Ik heb ook gemerkt dat de afgelopen maanden een aantal collega s voortijdig onze organisatie verlaat. In de gehouden exitinterviews blijken de redenen van vertrek zeer divers, maar in een fl ink aantal gevallen blijkt het gebrek aan loopbaanperspectief de reden van ontslag. Omdat ik mij niet aan de indruk kan onttrekken dat in een aantal gevallen medewerkers hadden kunnen worden behouden, worden in de komende tijd loopbaanbegeleiders aangesteld. Deze gaan samen met leidinggevenden zorg dragen dat voor iedere medewerker van het CLSK (en ook de luchtmachters elders binnen of buiten de Defensie-organisatie) het door hem of haar gewenste loopbaantraject zoveel mogelijk wordt uitgestippeld. Een van de maatregelen om mensen te blijven behouden voor de KLu. Naast goed loopbaanbeleid zijn binnen het Commando Luchtstrijdkrachten samenwerking, teamgeest en collegialiteit ongelofelijk belangrijk. Vrijwel iedereen in de organisatie speelt een sleutelrol om dit te bereiken. Leidinggevenden kunnen hier echter pro-actief invloed op uitoefenen door duidelijkheid te scheppen, oprechte belangstelling te tonen en natuurlijk zelf het goede voorbeeld te geven. Belangrijk hierbij is dat de leidinggevenden op de hoogte zijn van ontwikkelingen en projecten in de CLSK of Defensie organisatie, maar ook bijvoorbeeld beslissingen die door de Commandoraad genomen zijn. Ik ga de leidinggevenden dan ook regelmatig per bulletin informeren over zaken die spelen in de organisatie. De 010-functionarissen zullen deze vervolgens aan medewerkers uitleggen. Of we daarmee kunnen voorkomen dat niemand de organisatie voortijdig verlaat? Misschien niet, maar medewerkers die zich serieus genomen voelen, goed geïnformeerd zijn en dagelijks fl uitend naar hun werk gaan, leveren ook een positieve bijdrage aan de taken van onze organisatie. Dat is waar het om draait: gemotiveerde en tevreden mensen. Alleen zo kunnen we blijven doen waar wij goed in zijn, het leveren van slagkracht in de derde dimensie, lucht. Nu en in de toekomst. Indien u wilt reageren op de column, nodig ik u daartoe van harte uit. Ik verzoek u in voorkomend geval een mail te sturen naar: lucoinfo@mindef.nl 3

4 OPERATIE Murphy legt het af tegen F-16 detachement Meer met minder vanaf Kandahar Tekst: René Bouwhuis Foto s Richard Frigge, AVDD Kolonel Anton den Drijver, in Nederland Commandant Vliegbasis Leeuwarden, geeft bij de Air Task Force sturing aan de Nederlandse F-16 s, Cougars en Apaches. 4

5 OPERATIE Commandant Air Task Force kolonel Anton den Drijver is zichtbaar trots op de gereedstelling van de Nederlandse jachtvliegtuigen in Afghanistan. Hij doelt vooral op de maanden juli en augustus toen bij twee F-16 s de gearboxes kapot gingen. We hebben in die periode veel pech gehad. Toch is het gelukt met vier vliegtuigen de opdrachten van zes uit te voeren en zelfs nog meer. Bij de technische dienst hebben ze een enorm bewustzijn dat de militairen op de grond de kisten nodig hebben, en ze doen er dan ook alles aan om de F-16 s gereed te stellen. Het gebeurt bijna nooit dat de gearbox, zeg maar de versnellingsbak van de F-16, het laat afweten. Hier overkwam het ons in één week bij twee vliegtuigen tegelijk. Hij vertelt het alsof de wet van Murphy de wetten van de logica tijdelijk had overgenomen. Opeens zag je wel de technici aan zichzelf beginnen te twijfelen. Is er wat veranderd, vergeten wij iets in de onderhoudsprocedure? Een dergelijk voorval zou normaal een aantasting betekenen voor de gereedstelling, die op Kandahar boven de negentig procent moet liggen. De Friese technici echter het detachement van de achtste Air Task Force lichting komt voor het grootste deel van de Vliegbasis Leeuwarden kregen het voor elkaar de vier overgebleven toestellen in de lucht te houden. Bovenop de driehonderd geplande vlieguren per maand voor zes vliegtuigen, wisten ze zelfs zestig uur meer te leveren toen de NAVO om extra inzet vroeg. Aluminium pleisters Vooral tijdens de QRA (Quick Reaction Alert snelle inzettaak, red.) is het volgens sergeant 1 Arjen hard rennen. Iedereen heeft de drive in zich om de F-16 s zo snel mogelijk airborne te laten gaan, want iedere minuut kan er één te veel zijn. Arjen is één van de crewchiefs die zorgt voor de gereedstelling. Het zijn vrij lange dagen die we maken, maar dit is wel waarvoor we in Nederland trainen. Hier gaan we voor het eggie, en is de F-16 volledig bewapend. Arjen laat het weer even tot zich doordringen: Er hangen bommen onder. In de maand juli kregen de technici het zoals gezegd flink voor de kiezen. Arjen: Het was echt gigantisch druk. We hadden slechts vier toestellen ter beschikking. De QRA ging er soms twee of drie keer per dag uit. Ik heb zelfs een keer meegemaakt dat dezelfde QRA-vlucht in achttien uur tijd drie keer vertrokken. Dan ben je redelijk aan het doorpezen. Toch valt de werkdruk in Afghanistan volgens de kolonel wel mee, en moet hij zijn personeel soms juist afremmen. Ik heb hier wel eens mensen van de technische dienst naar bed moeten sturen. Er moesten vijf toestellen klaar staan, maar ze wilden ook de zesde nog voor het slapen gaan gereed hebben. De uitzenddruk ligt dan ook niet alleen hier, maar vooral op het eigen onderdeel. Daar ben je ook druk met andere zaken, zoals de administratie. Ook het tekort aan reserveonderdelen speelt meer in Nederland, omdat die vanwege operationele prioriteit in Afghanistan liggen. Hoewel de F-16 s na decennia trouwe dienst en op sommige plekken opgelapt met aluminium plaatwerk als pleister het één en ander te verduren krijgen in Afghanistan, houden ze zich normaal gesproken opvallend goed. Arjen: In tegenstelling tot Nederland hebben we weinig last van vocht en daardoor ook weinig problemen met de elektronica. Wel is er hier heel veel stof. Ik heb drie keer een zandstorm meegemaakt en na afloop zie je bijna een centimeter aan zand en viezigheid op het vliegtuig liggen. Echt niet normaal. Gelukkig staat hij er niet alleen voor. In totaal werkt ongeveer vijftig man van Leeuwarden aan de gereedstelling, het onderhoud en de vliegveiligheidsuitrusting van de inmiddels vier overgebleven toestellen. Samen delen Tot half september doorkruisten nog zes Nederlandse Fighting Falcons het Afghaanse luchtruim. De komst van de Belgische Luchtmacht begin september met vier F-16 s maakt het voor het Nederlandse detachement op Kandahar Air Field mogelijk met twee vliegtuigen minder te opereren. Uitwisseling met de zuiderburen en aan elkaars vliegtuigen sleutelen zoals bij vorige gezamenlijke operaties, zit er op Kandahar niet in. Door de invoering van de militaire luchtvaarteisen is deze flexibiliteit niet meer zo eenvoudig. Techneuten mogen pas dan aan de Nederlandse F-16 s komen, als ze de door de (Nederlandse) Militaire Luchtvaart Autoriteit vereiste certificaten hebben. Toch zie je op de grootste vliegveld van Centraal- Azië wel degelijk samenwerking tussen de buurlanden. Zo wordt grondapparatuur gedeeld, net als het wapendepot. Daardoor is ook het luchttransport makkelijker te regelen. Er kan nu bijvoorbeeld één C-130 worden ingezet voor het vervoer van munitie en zuurstof, waarvoor dus ook maar één overvliegklaring nodig is. Tussen de configuraties van de Belgische en Met de komst van de Belgen kan Nederland het met twee F-16 s minder af. 5

6 OPERATIE De F-16 s kiezen vooral het Afghaanse luchtruim om ondersteuning te leveren aan grondtroepen. Nederlandse Midlife Update F-16 s zit wel wat licht. België gebruikt enkel de GBU-12 lasergeleide bom van vijfhonderd pond, waar Nederland ook beschikt over de nieuwere GBU-38 die werkt met GPS-coördinaten. Daarnaast gebruiken de zuiderburen de Sniper XR als doelaanwijspod, daar waar de KLu sinds kort met de Litening AT vliegt. Sinds dit jaar gebruiken de Nederlandse vliegers ook het Joint Helmet Mounted Cueing System. De Belgische Luchtcomponent neemt deze helm, die de omgevingsinformatie aan de binnenzijde op het helmvizier projecteert, binnen niet al te lange tijd ook in gebruik. Terughoudend De F-16 s kiezen vooral het Afghaanse luchtruim om ondersteuning te leveren aan de grondtroepen. Dat doen ze in heel Afghanistan en voor alle ISAF-partners. Samen met onder meer Mirage 2000 s, F-15 s, B-1 en, A-10 en en Unmanned Nederlandse F-16 in shelter op Kandahar Air fi eld. Aerial Vehicles zoals de Amerikaanse Predator, zorgt ISAF voor een continue aanwezigheid van vliegtuigen in de lucht. Daarnaast staan er altijd vliegtuigen paraat voor de QRA-taak, ook Nederlandse. De standaardreactietijd die de NAVO aan deze snel inzetbare eenheid heeft gesteld om de lucht in te gaan, wordt door de F-16 s altijd ruimschoots gehaald. Je doet hier eindelijk waarvoor je getraind hebt, vertelt F-16 vlieger kapitein Darryl, zich bewust van het cliché dat in deze woorden zit. Na al die jaren kan je het in de praktijk brengen. Hier vliegen en support leveren aan grondtroepen is hartstikke mooi. Vaak vormen we een armed overwatch en zeker met de systemen die we nu hebben, werkt deze vorm van rugdekking vanuit de lucht prima. Darryl doelt onder meer op ROVER, een systeem waarmee de militairen op de grond de camerabeelden van de F-16 kan zien. Zij praten je in het plaatje wat er beneden aan de hand is. Het grootste stressmoment voor ons is dat je gaat vliegen en in een situatie komt met beperkte informatie. Dan moet je heel snel zorgen dat je met de man op de grond op één lijn zit. Als je tijdens de communicatie over de radio op de achtergrond schoten hoort, weet je dat het menens is. Onze aanwezigheid wordt dan zeer gewaardeerd. Je weet dat als je niet kunt leveren, zij aan kortste eind trekken. Wel wordt er altijd met terughoudendheid geopereerd. Jij hangt er boven en maakt de afweging, wel of geen inzet. Onze vuurkracht geeft ons namelijk ook een grote verantwoordelijkheid, maar daarmee gaan wij goed om vind ik. Samenwerking Den Drijver beaamt die zorgvuldigheid: Bij elke wapeninzet volgen de vliegers zeer nauwgezet alle rules of engagement. Vervolgens wordt alles wat er gebeurt en iedere wapeninzet, op tape vastgelegd. Daarna kijken we of er volgens de regels gehandeld is en controle op afwijkingen wordt continue gedaan om nevenschade te voorkomen. Toch blijft het voor de vliegers ook speciaal om boven het, zoals Darryl het bestempelt, prachtige Afghaanse landschap te vliegen. Het is bijzonder om in een coalitie als de ISAF samen te werken. Het ene moment vlieg je in Helmand, het volgende wordt je geretasked naar het noorden om aan de grens bij Turkmenistan air support te leveren. De lijnen werken heel effectief. Het kan voorkomen dat je Australiërs op de grond moet bijstaan, wordt afgetopt door een Amerikaans KC-135 tankervliegtuig, en de laatste info over het luchtruim krijgt van een Engelse controller. Veel effectiever kan je het in internationaal verband niet krijgen, zowel in de lucht als op de grond. Het is jammer dat de mensen thuis soms nauwelijks het besef hebben van hoe goed hier wordt gewerkt. Uitwisseling met de zuiderburen en aan elkaars vliegtuigen sleutelen, zit er op Kandahar niet meer in. Vanaf medio oktober neemt een nieuw F-16 detachement van de KLu de taken op KAF over. Commandant Air Task Force is dan kolonel René Arns. Foto: René Bouwhuis 6

7 PERSONEEL TITEL Tekst: June Smit Foto s: uit archief de Vliegende Hollander Offi cieren komen voor het eerst in aanraking met leidinggeven op de KMA in Breda, hier tijdens de algemene luitenantenopleiding in het veld. Voor onderoffi cieren is dat op de KMSL op Woensdrecht. Foto: Desirée van Put. Opleiding- en selectiehuis biedt tools voor leidinggeven Een goede leidinggevende word je niet vanzelf Leidinggeven kwam tot nu toe vooral in de initiële opleiding en de Leiderschapstraining en Vorming aan bod. Het nieuwe opleiding- en selectiehuis biedt elke leidinggevende echter mogelijkheden om zijn of haar leiderschapsvaardigheden te blijven ontwikkelen. Dat kan binnenkort zelfs vanachter de eigen werkplek. Veel luchtmachters hebben de ambitie om op een zeker punt in hun carrière leiding te gaan geven. Of dit nu aan twee personen, een detachement of een vliegbasis is, verschilt per persoon. Omdat leidinggeven een belangrijke kerncompetentie is, wordt er daarom vanaf heden binnen opleidingen en trainingen meer aandacht besteed aan de begeleiding van leidinggevenden. Zowel officieren als onderofficieren die een leidinggevende functie ambiëren of vervullen, worden dan ook gestimuleerd hiermee actief mee aan de slag gaan. Hun hele carrière lang. Verschuiving Op dit moment krijgt leidinggeven binnen de luchtmacht nog niet altijd voldoende aandacht, zegt Directeur Operaties commodore Sander Schnitger in zijn rol als voorzitter Advies Groep Leidinggeven (AGL). Dat komt onder andere omdat onze organisatie voor een groot deel uit technische specialisten bestaat. Hun voornaamste bezigheid is het operationeel gereed houden van een vliegtuig en daarbij geven ze vooral leiding aan zichzelf en hun toolkit. Toch is leidinggeven voor veel personen later in hun carrière heel belangrijk. Er heeft de afgelopen jaren ook een verschuiving plaatsgevonden, vult majoor Elanor Boekholtde Goede, Commandant 132 DMLO-Squadron aan. De KLu investeerde altijd veel in het vakmanschap van zijn personeel, maar we nu steeds meer onder operationeel uitdagende omstandigheden opereren, is dat niet meer voldoende. Ook werken we steeds meer joint. Als een KLu er op uitzending gaat en voor een groep moet staan, moet die goed leiding kunnen geven. Daarnaast moeten we door inkrimping van de krijgsmacht steeds meer resultaatgericht gaan werken. Leidinggevenden moeten zowel taak- als mensgericht kunnen werken; 7

8 PERSONEEL Leidinggevenden uit alle vakgebieden kunnen binnenkort desgewenst begeleiding krijgen van een fysieke of een e-coach. zij moeten inhoudelijk weten waar ze het over hebben én kunnen leidinggeven. Doorlopende leerlijn Om op een samenhangende wijze meer aandacht te besteden aan leidinggeven, zijn de leidinggevende taken vertaald in een aantal competenties. Deze zijn afkomstig uit het competentiewoordenboek van defensie. Leidinggevenden kunnen op verschillende manieren aan deze vaardigheden werken. Eén van die manieren is het volgen van opleidingen en cursussen. Voor onderofficieren worden deze verzorgd door de KMSL* en het DMLO* Squadron in de vorm een zogenoemde doorlopende leerlijn. Na afronding van de AMO* volgt voor sergeanten de BOOK *, waarin vooral zelfleiderschap centraal staat. De leidinggevende vaardigheden worden verder ontwikkeld in de VOOK*, de MOOK* en de HOOK*, waarbij het accent verschuift van zelfleiderschap naar het toepassen van Situationele Leiderschap. Voor officieren worden opleidingen voor leidinggeven verzorgd door de Nederlandse Defensie Academie. Dit zijn KMA* voor de luitenant en kapitein, MDV* voor majoor, HDV* voor luitenant-kolonel en de TV* voor kolonel. De vier tools om beter leiding te geven 1. Doorlopende leerlijn Algemene Militaire Opleiding (AMO): instroom Basis Onderofficiers Opleiding KLu (BOOK): sergeant Voortgezette Onderofficiers Opleiding KLu (VOOK): sergeant 1 Middelbare Onderofficiers Opleiding KLu (MOOK): sergeant-majoor Hogere Onderofficiers Opleiding KLu (HOOK): adjudant-onderofficier Koninklijke Militaire Academie of Specialistenopleiding (KMA of Spec): instroom Middelbare Defensie Vorming (MDV): majoor Hogere Defensie Vorming (HDV): luitenant-kolonel Tertiaire Vorming (TV): kolonel 2. Modulaire Leiderschaptraining Vaardigheden (LTV) 3. Coaching en begeleiding 4. Selectie op leidinggeven Modulair LTV Momenteel wordt een nieuwe Leiderschapstraining en Vorming (LTV) ontwikkeld. Deze cursus, die alle leidinggevenden op dit moment om de vijf jaar moeten volgen, wordt meer praktijkgericht en vraag gestuurd door een modulaire opzet. In twaalf verschillende modules, die elk een dag duren, werken leidinggevenden aan hun vaardigheden. Daarbovenop komt de basismodule communicatie en leidinggeven, die twee dagen duurt. Deze is voor iedere leidinggevende verplicht. De overige modules kunnen worden gevolgd op eigen initiatief of op aanraden van zijn of haar leidinggevende. Voordat iemand aan Na het diploma van de initiële opleiding, komt aandacht voor leidinggeven voor zowel officieren als onderofficieren onder meer terug in de doorlopende leerlijn. de LTV begint, kan hij of zij de zogenoemde leiderschapsscan doen. Dit digitale zelfonderzoek, dat leidinggevenden vanachter hun eigen computer op hun werkplek kunnen doen, brengt in kaart hoe diegene bepaalde vaardigheden verder kan ontwikkelen. Leidinggeven is één van de kerncompetenties binnen Defensie, maar niet vanzelfsprekend. Goed leidinggeven schept duidelijkheid en zorgt ervoor dat mensen met meer plezier naar hun werk gaan. Foto: Leonie van Helmond, AVDD 8

9 PERSONEEL Commodore Sander Schnitger, voorzitter Advies Groep Leidinggeven en majoor Elanor-Boekholt de Goede, Commandant DMLO-Squadron, zijn ervan overtuigd dat het nieuwe opleiding- en studiehuis handvatten biedt om vaardigheden voor leidinggeven nog beter te ontwikkelen. Foto: June Smit wat extra begeleiding kunnen gebruiken. Naast opleidingen, trainingen en begeleiding is het van belang dat de juiste persoon op de juiste plek komt. Daarom is ook de selectie op leidinggevende capaciteiten van belang. Mensen die bekwaam zijn, hebben niet veel nodig, zegt Schnitger. Anderen moet je op het juiste spoor zetten. Als je door wilt groeien, moet je niet alleen geselecteerd worden op vakmanschap, maar ook op leiderschap. Als leidinggevende moet je zelf het roer in handen nemen, ook wat betreft je eigen ontwikkeling. Kansen zijn er volop, maar die moeten wel benut worden. De uitkomst van de analyse is vertrouwelijk, zegt Boekholt-de Goede. Als jij besluit de cursus niet te doen, is het je eigen verantwoordelijkheid. Pas als jij de scan naar jouw chef stuurt, omdat je wilt weten hoe hij of zij over je denkt, deel je de resultaten. Ook kan de scan uitgangspunt zijn voor een functioneringsgesprek. Door de uitkomsten te bespreken en een plan op te stellen hoe je aan de vaardigheden gaat werken, kan de leidinggevende hierin begeleiden. Als jij kunt aantonen dat jij ermee bezig bent geweest, kan het worden opgenomen in het verslag van het functioneringsgesprek. Zo kun je een dossier opbouwen, dat weer aan de orde Het opleiding- en selectiehuis binnen de KLu komt voort uit de Visie Leidinggeven van de CDS en wordt de komende maanden geleidelijk ingevoerd. De BOOK gaat in december van start en de vernieuwde LTV zal in januari 2009 voor het eerst worden gegeven. De leiderschapsscan wordt vanaf begin 2009 gefaseerd ingevoerd en zal in 2010 voor iedereen toegankelijk zijn. Voor meer vragen, mail majoor Elanor Boekholt-de Goede. komt als je solliciteert en waaruit blijkt wat je zelf hebt ondernomen ten aanzien van de vaardigheden. Kansen Naast het volgen van opleidingen en trainingen, kunnen leidinggevenden ook gebruik maken van coaching en begeleiding. Dit kan vanaf de eigen werkplek door het raadplegen van een e-coach, die op afstand vragen beantwoordt, maar kan ook door het benaderen van een coach, die werkzaam is op een onderdeel. Ook deze kan weer een advies op maat geven. Een dergelijk coachingtraject is helemaal nieuw binnen het CLSK, zegt Schnitger. Op dit moment is er nog te weinig aandacht voor de begeleiding aan leidinggevenden. We borgen met deze trajecten alle leidinggevenden te bereiken, maar vooral ook jonge leidinggevenden die Plezier Ook mensen die niet actief op zoek gaan naar werken aan leiderschapsvaardigheden, blijven het tegenkomen, zegt Boekholt-de Goede. Daarin zit ook de synergie. Iedereen die met doorlopende leerlijn te maken heeft, krijgt ook te maken met LTV. We noemen dit dan ook geen project, maar een proces, vult Schnitger aan. Het heeft een groot aantal voordelen. Als er goed wordt leidinggegeven, gaan meer mensen met meer plezier naar hun werk. Leidinggevenden en medewerkers weten over en weer wat zij van elkaar kunnen verwachten. Daardoor krijg je beter contact met je mensen die jou op hun beurt weer beter begrijpen. Het tweede voordeel is dat mensen beseffen dat het ambiëren van een leidinggevende functie betekent, dat zij zich verder moeten gaan ontwikkelen. Een goede leidinggevende word je niet vanzelf. Het nieuwe opleiding- en selectiehuis biedt tools om de competenties op het gebied van leidinggevenden beter te ontwikkelen. Foto: DMLO-squadron 9

10 Naam: Claire Soulages Rang: kapitein Functie: Staf Officier Vredesoperaties Leeftijd: 29 jaar Locatie: Directie Operaties CLAS, Frank van Bijnenkazerne Apeldoorn Hart voor mensen in overige missies Tekst en foto s: June Smit Niet iedere luchtmachter werkt op een vliegbasis of een stafgebouw van het CLSK in Nederland. Claire Soulages werkt bij het Bureau Vredesoperaties, een onderdeel van Directie Operaties van het CLAS. Hier heeft ze direct contact met uitgezondenen van kleine missies in het Midden-Oosten, Afrika en de Balkan. Dit is eigenlijk helemaal geen luchtmachtstoel, maar ik heb hier heel bewust op gesolliciteerd. Ik wil namelijk ooit weer bij de DS/DOPS (Directie Operaties, red.) op de Bestuursstaf gaan werken, omdat de combinatie van politiek- en militair strategisch mij enorm aanspreekt. Daarom zocht ik functies waar ik extra ervaring kon opdoen. Op de vacaturebank vond ik de functie Staf Officier Vredesoperaties, een functie binnen de G3 operaties van het CLAS. Na het schrijven van een motivatiebrief en het opsturen van mijn CV, bleek dat ik mee mocht solliciteren. Zo ben ik in de rondes meegegaan. Voor de KL was het pluspunt dat ik van de KLu was, omdat de vredesmissies die ze coördineren ook allemaal joint zijn. Bovendien bracht ik veel kennis en een netwerk mee door mijn voorgeschiedenis bij het Opcen KLu (Operatiecentrum, red.), de DS/DOPS en mijn uitzending als persoonlijk assistent van generaal-majoor Meulman. Claire Soulages is bij de Directie Operaties direct contactpersoon voor Senior National representatives in zogenoemde overige missie. Hoewel ze veel in Nederland is, bekijkt ze voor een volledig beeld van de missies de situatie ook af en toe ter plaatse. De Vliegende Hollander Wennen Ondanks dat ik door mijn vorige functies al geregeld contact had met de KL, moest ik in het begin best even wennen aan de cultuur. Veel KL ers zijn veel directer dan luchtmachters. Uiteindelijk is dat practisch want daardoor weet je wel waar je aan toe bent. Een ander verschil met de KLu is dat ze een ander soort gezelligheid kennen, ze gaan iets formeler met elkaar om. Wat ik ook niet verwachtte, is dat ik de enige vrouw bij de G3 was. Op de bestuursstaf had ik met voornamelijk mannen gewerkt, maar daar waren altijd wel vrouwelijke afdelingssecretaresses. Naast dat ik zelf moest wennen, moesten mijn collega s dat ook omdat er nu ineens een vrouw werkte. Inmiddels weet ik dat velen het gezellig vinden dat er een vrouw is. Dat komt niet zozeer omdat ik KLu er ben. Projectteams Mijn functie valt onder Bureau Vredesoperaties, één van de vijf bureaus die onder de G3 vallen. De G staat hierbij voor Ground van landmacht, terwijl de luchtmacht de A van Air gebruikt. De 3 staat voor operaties. Omdat de KL op dit moment coördinerend krijgsmachtdeel is, is de G3 in zijn totaliteit eindverantwoordelijk voor het gereedstellen, formeren, instandhouden en afwikkelen IN DEN VREEMDE

11 Met haar landmachtcollega s ll luitenant-kolonel t l l Eric Sinninghe i (l.) en majoor Erik van Vuren bespreekt Claire geregeld lopende zaken binnen de G3. van alle defensiemissies waarin Nederland participeert. Dat begint bij de missiegerichte opleiding tot een persoon of materieel vervangen als dat nodig is. Om alles in goede banen te leiden wordt vanuit G3 Operaties gewerkt met zogenoemde projectteams. Hierin zitten alle functionaliteiten die nodig kunnen zijn voor het formeren, gereedstellen, instandhouden en afwikkelen van de missies en daarmee hebben wij geregeld contact. Single POC Er is een groot verschil tussen grote missies als Afghanistan en de zogenoemde overige missies, zoals op de Balkan, in het Midden-Oosten en Afrika. In de grote missies gaat veel geld om en zijn zaken door een National Support Element doorgaans goed geregeld. Bij overige missies zit vaak maar een klein clubje mensen, dat zelf veel voor elkaar moet krijgen. Dat kost vaak veel energie. Om die reden zijn hier zogenoemde single POC s (Point of Contact, red.) aan gekoppeld, die direct contact onderhouden met de Senior National Representative in zo n missie. Ik ben er daar één van. Vanaf het moment dat de persoon die onder mijn hoede valt van de vliegtuigtrap in een missiegebied stapt, kan hij of zij met alle vragen en wensen bij mij terecht. Die lopen uiteen van een kapotte laptop tot de vraag voor apart schoeisel omdat de omgeving daar zo modderig is. Ik zet deze wensen vervolgens uit bij de verschillende projectteams, waarna ik de antwoorden zelf weer terugkoppel met de persoon in missiegebied. Niets is namelijk zo vervelend voor diegene als hij of zij contact heeft met zes verschillende mensen. aanvangsfase lange uren maken om alles op tijd op orde te krijgen. Je moet ook echt hart hebben voor mensen in het gebied. Die hebben er namelijk rechtstreeks last van als je een 8 tot 5 mentaliteit hebt. Bovendien is het voor deze functie belangrijk om een groot netwerk te hebben en te weten hoe de politiek, afkortingen, structuren en het operationeel planningsproces in elkaar zit. Al die verschillende touwtjes moet je kunnen vasthouden, zonder dat ze door elkaar raken. Ik vind dat juist één van de uitdagingen van het werk; daar haal ik mijn inspiratie uit. Tijdens mijn periode bij het Opcen KLu ben ik ook echt verslaafd geraakt aan het personeelswerk en uitzendingen. Werken met uitzendingen is zo dynamisch. Je bent heel direct bezig met het product en je zit in het hart van de organisatie, heel mooi. Eén been in KLu Ondanks dat ik hier niet specifiek voor de KLu bezig ben, denk ik wel mee met de luchtmacht. Als ik iets hoor waar de KLu ook iets aan heeft, geef ik dat als dat kan - door. Ik zorg ook wel dat ik met één been in de KLu sta, door af en toe de velden of de Staf CLSK te bezoeken en de bladen en intranet te lezen. Ik wil dit uniform dan ook niet verruilen voor een andere kleur. Persoonlijk heb ik iets met de KLu, maar mijn ambities en wensen reiken verder. Ik zou ook het liefst alle Operationele Commando s willen leren kennen. Ik raad het ook iedereen aan om buiten zijn of haar eigen organisatie te kijken, dat is echt een verrijking voor beide partijen. In de defensieorganisatie zijn zo veel leuke functies te vinden, je moet je er alleen in verdiepen. Tijdens haar functie heeft Claire veel contact met verschillende partijen, waaronder het Situatie Centrum (Sitcen), onder meer contactpunt voor relaties van uitgezondenen en commandantenmeldingen. Op de foto staat Soulages samen met collega kapitein Henny Meyvis, Hoofd-Sitcen. 8 tot 5 Op zich is dit werk niet moeilijk, maar het vraagt veel van je. Als bijvoorbeeld de OVSE-missie (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, red.) in Georgië doorgaat, kun je in de De Vliegende Hollander Verre van modern en derhalve niet met Link16 uitgerust, maar wel degelijk gewaardeerde participanten, zijn de F-4F Phantoms van de Luftwaffe. Foto: Arno Marchand IN DEN VREEMDE

12 REORGANISATIE Vliegbasis Soesterberg maakt zich op voor verhuizing Vluchtplan met bestemming Gilze-Rijen Tekst: Luc Haen Foto s: Arnoud Schoor, AVDD De vier Alouette III s beten op woensdag 27 augustus het spits af voor wat betreft de verhuizing van alle helikopters van de Vliegbasis Soesterberg naar hun nieuwe locatie op de Vliegbasis Gilze-Rijen. Foto: Eric Vorstenbosch, AVDD 12

13 REORGANISATIE Terwijl oefeningen en uitzendingen gewoon doorgaan, bereidt de Vlieg basis Soesterberg zich voor op het vertrek richting de Vliegbasis Gilze-Rijen, waar het Defensie Helikopter Commando is gevestigd. Daar komt heel wat meer bij kijken dan alleen het overvliegen van de toestellen. Nog een paar maanden en dan komt er een historisch moment voor de luchtmacht: het vertrek van de Koninklijke Luchtmacht uit Soesterberg, de bakermat van de militaire luchtvaart. De luchtmacht geeft de sleutels van de vliegbasis over aan de collega s van het Commando Diensten Centra (CDC) en vertrekt met de Chinooks, Cougars en Alouettes naar het Defensie Helikopter Commando op de Vliegbasis Gilze-Rijen. Dat vertrek is geen kwestie van instappen en wegvliegen. Niet alleen moet er heel veel mee aan mensen en materieel, er moet ook heel veel worden overgedragen aan het CDC, de nieuwe gastheer van het defensieterrein in Soesterberg. Gastheer Daar komt inderdaad heel wat bij kijken, zegt majoor Diana Niggendijker van het Transitieteam Soesterberg, dat verantwoordelijk is voor het voorbereiden, begeleiden en afronden van de verhuizing. De Commandant Vliegbasis is namelijk ook gastheer voor regioklanten als CDC. Zaken als brandpiket, sport, geneeskundige verzorging, huisvesting moeten allemaal overgedragen worden. Deze diensten leveren wij nu aan de gastonderdelen als DTO, DVVO en JCG (Defensie Telematica Organisatie, Defensie Verkeers- en Vervoer Organisatie en Joint CIS Groep, red.). Het CDC moet dus een facilitaire dienst oprichten die dit soort zaken gaat oppakken. Wij leveren overzichten van diensten, contracten, bewakingsplannen et cetera, maar ze moeten zelf een bedrijfshulpverleningsorganisatie oprichten. Het is wel een fasetraject, dus niet dat we eind dit jaar de sleutel geven en roepen succes ermee!, vult collega majoor Jan Los aan. De overnames vinden gespreid plaats en twee maanden voor de overname lopen er al mensen van het CDC mee. Uitdaging De overname gebeurt in goed overleg, aldus interim manager Willem van Gent van het CDC. Een vast team van het Commando Luchtstrijdkrachten en Landstrijdkrachten, CDC en DTO stemt tweewekelijks de activiteiten op elkaar af. Het is wel zo dat bij de luchtmacht de belangstelling bovenal uitgaat naar de verhuizing. Bovendien veroorzaken de verschillende werkwijzen binnen de Defensieonderdelen veel extra werk om de zaken te kunnen overnemen. De grootste uitdaging ligt volgens Van Gent in de vulling van de nieuwe facilitaire organisatie. Dit landelijk facilitair bedrijf van Defensie krijgt naar verwachting medio 2009 vorm. Van Gent: Het CLSK heeft in het kader van de reorganisatie vanaf augustus 2008 al een verloop van het Soesterbergse personeel naar Gilze-Rijen. Hierdoor ontstaat een gat. Dat wordt tijdelijk ingevuld door de facilitaire diensten van het CLAS, de Lokaal Facilitaire Dienst Soesterberg en de facilitaire organisatie van DTO Regio Oost. Maar voor een aantal essentiële functies zijn er vacatures. Het vergt een grote inspanning om deze tijdig gevuld te krijgen en de dienstverlening richting de gebruikers niet te laten stokken. Al met al een aantal spannende maanden. De insteek blijft echter een soepele overgang, waarbij de gebruiker zo min mogelijk mag merken. Overleg Maar het gaat uiteraard niet alleen om het netjes overdragen van de vliegbasis aan het CDC. De verhuizing van luchtmachteenheden naar Gilze staat centraal. In totaal gaan er rond de achthonderd man over, elf Chinooks, zeventien Cougars en vier Alouettes, aldus Los. Die toestellen vliegen zelf over, dat is niet de uitdaging. Alles daaromheen wel. Je moet allerlei afspraken maken rond de verhuizing, zoals wie gaat wanneer? En er moet daar in ieder geval legering zijn en een werkplek. Personeel staat op appèl bij het vertrek van de eerste vier Cougars die op 10 september de sprong naar hun nieuwe onderkomen wagen. De overige toestellen verhuizen in de loop van de komende weken, afhankelijk van de operationele inzet. 13

14 REORGANISATIE Welke pc moet over, welke printer? Daarom hebben we dagelijks contact met het Transitieteam op Gilze. We hebben ook tweewekelijks overleg met de squadroncommandanten en elke week migratieoverleg, waarin alle deelplanhouders een update van de voortgang geven. Daardoor is continu zichtbaar hoe het gaat. Voor de Commandant Vliegbasis is dit een belangrijk moment, want die moet prio s stellen. Uitzendingen en oefeningen gaan hier namelijk gewoon door. Waakhond Als de mensen overgaan naar Gilze-Rijen, moet daar volgens Los alles helemaal klaar staan. Als ze de volgende dag aankomen op Gilze, moet daar een bureau staan, een werkende computer, een koffiezetapparaat, een slaapplek enzovoort. We nemen ook de lessons learned uit Twenthe mee en die van de verhuizing Staf CLSK van Den Haag naar Breda. Er is nu een Regiegroep Afstoting Soesterberg, die bedenkt wat er moet gebeuren met de taken van Soesterberg, zoals ondersteuning van het Centrum voor Mens en Luchtvaart en de Kapel van de Koninklijke Luchtmacht. Daarnaast zijn er diverse points of contact binnen de Staf CLSK, waarmee de deelplanhouders veel zaken kunnen doen. Ook hebben we de Sectie OIB (Onderzoek Interne Beheerorganisatie, red.) er al in een vroeg stadium bijgehaald, vult Niggendijker aan. De OIB heeft een waakhondfunctie voor de commandant. Aan hen kunnen we dan gelijk vragen of we goed bezig zijn. Ze controleren dus tijdens het proces en niet pas achteraf. Ontmantelen Op de weg naar het definitief vertrek uit Soesterberg, volgen eerst nog een paar mijlpalen voor het transitieteam. Eind augustus gingen de verhuisactiviteiten van start, waarbij het 300 Squadron tot midden september als eerst overging naar Gilze-Rijen. Kort daarna volgde de overige squadrons en de staf. Niggendijker: Op 15 december moeten alle verhuisactiviteiten zijn afgerond. Dus niet dat we een mega nasleep hebben van mensen en materieel. Om het uitboeken zo soepel mogelijk te laten verlopen, maken we zo veel mogelijk digitaal. Zo voorkom je dat iedereen met papiertjes moet gaan wandelen. Een andere mijlpaal is op 12 november: de laatste geplande vliegbeweging op Soesterberg. Dan houden ook de andere vliegactiviteiten op, zegt Los. We hebben hier namelijk ook ambulance- en politievluchten, doorstarts van F-16 s of een KDC-10. Dat kan straks dus niet meer, want vanaf 14 november gaan we ontmantelen. De toren, de poortwachter, alles gaat dicht of weg. Op 31 december is het dan echt end-ex voor de luchtvaart op Soesterberg. De teleurstelling over het vertrek wordt deels gecompenseerd door de goede faciliteiten op Gilze. Mensen die zijn gaan kijken zijn wel te spreken over de nieuwe werkplek, zegt Niggendijker. De ICT, de onderhoudsfaciliteiten, alles is heel modern. Ook de crewrooms worden heel mooi. Mensen die regiogebonden zijn, hebben soms hun twijfels en zorgen. Maar als ze daar zijn geweest, zijn ze toch enthousiast. Er heerst ook een gevoel van: de keuze is gemaakt, er is geen weg terug, we gaan er gewoon voor. De vier Cougars zetten koers naar de Vliegbasis Gilze-Rijen. Na een zogeheten overhead break boven Gilze-Rijen, heet de Commandant DHC commodore Theo ten Haaf de crews op de grond welkom. De verhuizing van de Alouettes markeerde het begin van de fysieke verhuizing van materieel en personeel. Op Soesterberg moet al het materiaal worden ingepakt. Foto: Transitieteam Vliegbasis Soesterberg Toekomst Soesterberg Op het terrein wordt op termijn een nieuw Nationaal Defensiemuseum ondergebracht, een samenvoeging van het Militaire Luchtvaart Museum uit Soesterberg en het Legermuseum uit Delft. Naast het defensiemuseum moeten er op het terrein van de vliegbasis woningen worden gebouwd. Hieruit wordt een groot gedeelte van de herinrichting van het terrein betaald. Een deel van de oude vliegbasis, waaronder de ruim drie kilometer lange start- en landingsbaan, wordt teruggegeven aan de natuur. Na een korte afscheidsceremonie op Soesterberg, maakte zowel de Alouettes als de Cougars een fly-by maakten over hun voormalige thuisbasis. De Chinooks verhuizen medio oktober. 14

15 REPORTAGE Wapenen tegen dreiging uit de derde dimensie Naast Nederland, Noorwegen, Duitsland en Amerika, namen ook Spanje en Italië voor het eerst deel. Daarnaast waren er waarnemers uit Frankrijk, Engeland, Denemarken, Tsjechië en Polen. Bijna geruisloos vond afgelopen weken de grootste en meest toonaangevende luchtverdedigingsoefening van Europa plaats op de Luchtmachtbasis De Peel. Tijdens Joint Project Optic Windmill (JPOW) probeerden de deelnemers onder meer vijandelijke ballistische raketten te onderscheppen. Niet alleen voor de combined samenwerking een opsteker, maar zeker ook voor de operationele commando s onderling. Tekst: June Smit, foto s: Leonie van Helmond, AVDD JPOW vind dit jaar voor het eerst plaats vanaf verschillende locaties. Via een netwerk is de Luchtmachtbasis De Peel verbonden met het NAVO Integrated Test Bed in Wassenaar en het Missile Defence Integration and Operations Center in Colorado Springs. Deze laatste speler maakte onder de naam Joint Project Optic Allience (JPOA) op afstand gebruik van de scenario s van JPOW om vooral het aspect global defence te oefenen, dus aanvallen van intercontinentale raketten. 15

16 REPORTAGE Ballistische raketten zijn gebaseerd op de V-2 raket, die Duitsland aan het eind van de Tweede Wereldoorlog inzette. De schade die deze raketten destijds aanrichtten, was door de conventionele lading relatief beperkt. Door voortschrijdende kennis en technologie kan de ballistische raket inmiddels worden ingezet als massavernietigingswapen en kan, afhankelijk van de kop, zeer veel schade aanrichten. De kundigheid om ballistische raketten te ontwikkelen is niet voorbehouden aan enkele landen, maar heeft zich inmiddels wereldwijd verspreid. Wapens zijn overal, zegt majoor Berry Pronk, hoofd Bureau Theatre Air and Missile Defence Er wordt door een aantal landen gewerkt aan de verlenging van de reikwijdte. Daarbij vindt ook de verspreiding van kennis van massavernietigingswapens plaats. We verwachten niet dat er morgen iets mee gaat gebeuren, maar we moeten er wel op voorbereid zijn en daar is een oefening als JPOW uitermate geschikt voor. Vier stadia Het doel van JPOW is geïntegreerd samenwerken met alle partijen en ingebrachte wapensystemen, om een bepaald gebied te verdedigen tegen de aanval uit de derde dimensie, lucht en ruimte. Naast kruisvluchtwapens, helikopters en vliegtuigen, is een van de grootste bedreigingen hierbij de ballistische raket. Deze kunnen gelanceerd worden vanaf land, zee of vanuit de lucht. Na de lancering wordt de raket kortstondig voortgestuwd door raketmotoren, waarna de raket, onderhevig aan de zwaartekracht, aan een vrije val richting de aarde begint. Naast verschillende sensoren en radars om de dreiging uit de derde dimensie te detecteren, werd ondermeer met de volgende wapensystemen geoefend tijdens JPOW: Theatre High Altitude Area Defense (THAAD): Dit grond-luchtsysteem is ontworpen om ballistische raketten kort na hun lancering te vernietigen, waardoor het onwaarschijnlijk is dat restanten van de raket of de kop op eigen terrein of troepen belanden. PATRIOT PAC-3: Een op het land gestationeerd raketverdedigingssysteem, bedoeld om naast vliegtuigen, kruisraketten, UAV s en ASM s, ook tactische en ballistische raketten te treffen. Airborne Early Warning Ground Environment Integrated Segment (AEGIS): Op schepen gestationeerde raketverdediging waarbij gebruik wordt gemaakt van Standard Missile-3 om korte en middellangeafstandsraketten onschadelijk te maken. Standard Missile: De standard missile is het meest gebruikte grondluchtverdedigings wapen en is geïnstalleerd op verschillende luchtverdiging- en commandofregatten. De raket wordt gebruikt voor de verdediging van een eskader of een individueel schip tegen vijandelijke luchtdoelen. Ook kan de raket gebruikt worden tegen oppervlaktedoelen. Evolved Sea Sparrow: De Sea Sparrow is oorspronkelijk een air-toair raket, aangepast voor surface-to-air gebruik. De Sea Sparrow wordt door bijna iedere NAVO-partner gebruikt vanaf schepen. Norwegian Advanced Surface to Air Missile System (NASAM): Een middel voor lange-afstand luchtverdediging. NASAMS is het eerste grondgebonden systeem dat de AIM-120 AMRAAM kan afvuren en werkt met actieve radargeleiding. Ground Based Air Defence System (GBADS): Grondgebonden luchtverdediging bestaande uit sensoren, radar, batterij commando post en een Operating Centre. Majoor Patrick Wekking, shiftleader Tactical Command System (TCS) Het TCS maakt een verdedigingsplan voor de PATRIOT. Deze oefening biedt ons de mogelijkheid om dit samen te doen met onze collega s van de KL, waardoor we het plannings proces kunnen integreren en gesimuleerd tot een gezamenlijke verdediging kunnen komen tegen de dreiging uit de derde dimensie. Ook trainen we met JPOW de operators (personen die daadwerkelijk op de knop drukken om een PATRIOT af te vuren, red.) in de vuurleidingscentra om met de reporting procedures van het CRC om te gaan. Dat is geen doel op zich, maar wel belangrijk, want voor jonge operators geeft zo n oefening een stimulans. Het verschil met een gewone oefening is dat we hier werken met systemen die we zelf nog niet hebben, zoals voorwaarschuwingssystemen voor als er een TBM langskomt. Ook maken we gebruik van een berichtenuitwisselingsysteem met het CRC en de Combined Air Operating Centers, in de vorm van een soort chat. Vroeger ging dat over de fax, maar dit werkt erg goed. Ook de experimentenfase, waarin we samenwerkten met de KM en de KL, was ontzettend leerzaam. We hadden nog nooit zo met elkaar geopereerd en nu wordt bevestigd dat de Opco s door verschillende verbindingssystemen moeizaam met elkaar kunnen communiceren. Met de PATRIOT PACIII doen we eveneens nieuwe ervaringen op. Met de nieuwe modificatie PDB6 kunnen we nog beter kruisraketten ontdekken, en bijvoorbeeld nog beter selecteren welke raketten we waartegen willen inzetten. Naast leerzaam, is de sfeer hier uitstekend. Aan het begin van de dag kijken we wat we gaan doen en aan het einde van de dag volgt een debriefing waarbij de deelnemers kijken we naar wat er fout ging. Na zo n debriefing blijven we vaak ook nog napraten over de punten die zijn besproken en dat verbroedert enorm. De onderschepping van een raket kan, afhankelijk van de capaciteiten van een luchtverdedigingssyteem, plaatsvinden in verschillende fasen. Hierbij is het onderscheppen gebaseerd op vier principes. Eerst moet de raket waargenomen worden door radars en/of sensoren, waarna hij onderscheiden moet worden van andere objecten in de omgeving. Vervolgens berekenen computerprogramma s waar de raket op welk moment zal zijn, zodat hij op het juiste moment onschadelijk gemaakt kan worden. Als laatste moeten raket en/of lading worden vernietigd door middel van onderscheppingsraketten of lasers. Virtueel JPOW begint in het midden van de jaren negentig als initiatief van Nederland, in samenwerking met Duitsland en Amerika. Aanleiding hiervoor was de missie in Oost-Turkije tijdens de Golfoorlog in Hierbij bleek dat de drie landen wel over PATRIOT beschikten, maar dat tussen de systemen geen communicatie mogelijk was. De opzet van JPOW was om de wapens naast elkaar te zetten en te kijken hoe ze die zowel technisch als procedureel - aan elkaar konden knopen. Dit gebeurde niet fysiek, maar virtueel, waardoor ook 16

17 REPORTAGE daadwerkelijk kon worden gevuurd zonder andere partijen schade te berokkenen. Doordat ook andere landen steeds meer interesse in de oefening toonden, werd het aanbod aan wapensystemen uitgebreid. Inmiddels is de oefening zelfs toonaangevend op het gebied van luchtverdediging. Scenario Doordat alle deelnemende eenheden tijdens JPOW zijn verbonden door een levensgroot netwerk van onder meer datalinken, zien zij ook één geïntegreerd luchtbeeld opgebouwd door de verschillende radars en sensoren van de landen. Op die manier kan iedereen deelnemen in één groot virtueel scenario, dat vanuit de hoogste commandopost wordt aangestuurd. Hierin wordt het onderscheppen van de doelen in verschillende fasen geoefend. Elke dag is er een scenario, waarin wordt bepaald wat er vliegt, wat de vijandelijke acties zijn en welke intel-updates de spelers krijgen, vertelt luitenant-kolonel Douwe Gorter, Chief High Control, van welke afdeling alle operationele info, orders en intel-updates komen. Aan het einde van de dag laden we een nieuw scenario. Ondanks dat alles vast ligt, laten we alle spelers elke dag door de planning en uitvoering gaan. s Avonds bespreken we vervolgens in een briefing de geleerde lessen en desgewenst kunnen we de volgende keer bepaalde dingen nog eens herhalen. Kapitein Mark van de Beek, Tactical Director Operating Centre F-GBADS Future GBADS is de projectnaam van alle nieuwe sensoren, radar, batterij commandopost en een Operating Center voor directe aansturing van de NASAMS. Deze bestaat uit drie launchers met ieder zes raketten. Daarnaast vallen onder ons nog Stingerpelotons, waarvan drie op de MB en drie op de Fennek. Ook bouwen wij met onze radars een luchtbeeld op, dat via een eigen datanetwerk naar alle eenheden wordt verstuurd. Het interne luchtbeeld komt van onze eigen radars en het externe wordt door andere spelers binnengebracht, waaronder van het CRC en de radar van de PATRIOT. Het GBADS wordt volgend jaar bij de KL op de Luchtmachtbasis De Peel ingevoerd. In 2011 zijn we naar verwachting volledig operationeel. Zolang we de systemen nog niet hebben, werken we tijdens deze oefening met een programma van TNO, dat alles simuleert. Omdat alle eenheden tijdens JPOW op een locatie aanwezig waren, hoefde overleg niet altijd via elektronische communicatie. Even samenscholen buiten de containers was vaak al voldoende. Majoor Herbert de Groot, master controller Control Reporting Centre (CRC) Met gesimuleerde luchtverdedigingsradars verspreidt het CRC een deel van het luchtbeeld van de oefening over de wapensystemen, het Air Operations Center en de Firing units. Onze radars hebben een groot bereik. Verder spelen de radars van het Future Ground Based Air Defence System, de PATRIOT en andere deelnemende eenheden een rol in het luchtbeeld. We hebben een mix van ervaren en onervaren crews bij ons. Omdat we hier met veel eenheden uit heel Europa samenwerken, komt er veel meer bij kijken dan andere oefeningen. Het voordeel van JPOW is dat hier alle mogelijke incidenten voorkomen, waardoor we erachter komen hoe we hiermee in de praktijk moeten omgaan. Dat blijkt toch weer anders te zijn dan op papier. Zo doet er een Frans systeem mee, waarvan gezegd werd dat het gelijkwaardig was aan de PATRIOT, maar dat blijkt nog niet het geval. Wat betreft de PATRIOT zijn we overigens niet op verrassingen gestuit. Uit eerdere oefeningen blijkt dat de capaciteiten van dat wapensysteem bekend zijn. 17

18 vervlogen tijden Gezellig, lief én stinkend opleidingsvliegtuig voor boordtelegrafisten De Percival Proctor Nog tijdens de Tweede Wereldoorlog besluiten drie Nederlandse ministers tot het instellen van een Lucht-Transport-Dienst. De Directeur der Luchtstrijdkrachten richt daarom in Londen op 7 juli 1944 een Nederlandse Communication Flight op, binnen een RAF-eenheid. De vloot op de vliegbasis Hendon en na 1945 ook in het bevrijde Nederland bestaat onder andere uit één Percival Proctor, gebruikt voor de opleiding van radiotelegrafisten. Twee van hen vertellen hun ervaringen met dit kleine en onbewapende vliegtuig. Tekst: Arno Marchand Foto s: uit archief Nederlands Instituut voor Militaire Historie Type: Percival Aircraft Limited Proctor P.34 Mk.III en P.31 Mk.IV Eenheden: (Dutch) Communication Flight, Nr. 1 Transportvliegtuigen Afdeling, 334 (Transport) Squadron en P-Flight Gilze-Rijen Aantal: 1 Mk.III, 10 Mk.IV Dienstperiode: juli oktober 1953 Het begrip radiotelegrafist zegt Ad Ooms (80) vroeger heette ik Aad of Aadje als tiener niet zo veel. Hij denkt in zijn jeugd zelfs totaal niet aan de luchtmacht, totdat hij in 1947 een oproep krijgt voor de dienstplicht. Toen ik eenmaal in dienst was, kreeg ik op een gegeven moment een brief thuis; ik kwam in aanmerking voor de opleiding tot boordtelegrafist. Ik had geen idee waarom. Ik was muzikaal, kon dansen en gaf daar zelf les in, dus ik had ritmegevoel en dat is wel handig als telegrafist. Misschien was dat het. De opleiding tot telegrafist op de Technische Opleiding Inrichting in Schaarsbergen bij Deelen, duurde ongeveer een jaar. In afwachting van de vervolgopleiding werd ik tijdelijk geplaatst op het Directoraat Luchtstrijdkrachten aan het Gevers Deynootplein in Scheveningen. Op zolder, want daar was de radiokamer. Ooms zit daar samen met dienstplichtmaatje Nol van Dongen die hetzelfde opleidingstraject volgt. Boordtelegrafist. Ik had er geen voorstelling bij, zegt Van Dongen (81). Ik wilde gewoon graag de lucht in, net als vele jonge mannen, dus als dit de manier was, dan was dat zo. Tut of taa En vliegen doen ze tijdens de drie maanden durende opleiding tot boordtelegrafist op Gilze-Rijen. Van Dongen: We vlogen de helft van de dag. De andere helft was theorie, bijvoorbeeld leren telegraferen. Met een Marconi zender-ontvanger, een grote kast met gele en rode knoppen, stuurde je in morse berichten naar een grondstation. Bovendien werden we opgeleid tot boordschutter. Het is begin 1949, en die functie bestaat dan nog bij de Luchtstrijdkrachten. Ooms: Voor de opleiding tot boordtelegrafist leerde je als eerste bij meteo ieder weertype te beschrijven in coderingen van 00 tot 99. Daarna leerde je peilingen nemen; eerst op de grond en later in het vliegtuig. Daarvoor bepaalde je met een aparte bakenontvanger je positie door strepen en punten te tellen lange en korte signalen die je hoorde op je koptelefoon het systeem dat voor Duitse U-boten in de Tweede Wereldoorlog was ontwikkeld. Signalen klonken als tut of taa, vult Van Dongen aan. Hoorde je alleen strepen of punten, dan zat je teveel naar links, respectievelijk rechts. Bij tut-taa-tut-taa zat je op koers. Een standard beam approach noemde je dat. Ooms: Boven Het Kanaal hoorde je dan de signalen van een baken in Noorwegen en één in Engeland. Het was niet ijzersterk want je vloog ondertussen natuurlijk verder, maar het was een goed hulpmiddel voor positiebepaling. Ik deed altijd nog snel een peiling naar Schiphol zodat een De vloot van de (Dutch) Communication Flight bestaat uit vier DeHavilland Dominies, één Lockheed 12A, één Lockheed Hudson, één Auster en de enige Proctor Mk.III, die op de foto inmiddels op bevrijd Nederlands grondgebied staat. 18

19 vervlogen tijden skipping the waves, vult Ooms aan. Midden 1949 ontvangen Ooms en Van Dongen tegelijk hun wing als sergeant-boordtelegrafist, tijdens een ceremonie op Gilze-Rijen. Dat staat dan vol met bonte verzameling vliegtuigen, waaronder opmerkelijk genoeg zelfs enkele Junkers 52 s, uiteraard afkomstig uit een voormalig Luftwaffe-inventaris. Daar werd af en toe zelfs nog mee gevlogen. Ik herinner me nog dat zware brommende geluid, zegt Van Dongen. Ooms en Van Dongen krijgen in 1949 tijdens dezelfde ceremonie hun wing als sergeant-boordtelegrafist. Ooms poseert met zijn latere echtgenote voor een van de Proctors Mk.IV (l.), terwijl Van Dongen de wing opgespeld krijgt. zogenoemde driepuntspeiling ontstond; een driehoek van ongeveer een halve kilometer, en ergens daarin vloog je dan. Met de Proctor, want daarin leerde je het vak boordtelegrafist. Luchtziek Ach ja, de Proctor, gaat Van Dongen verder. Een heel gezellig, lief vliegtuig. Met een fijn geluidje. Het vloog zo heerlijk rustig. Ooms: Ik herinner me vooral nog de vreselijke lucht in dat vliegtuig. Het stonk er echt als de raven. Dat kwam doordat zoveel leerlingen erin hadden overgegeven. Vliegerinstructeurs maken bijvoorbeeld met leerling-boordtelegrafisten steeds kleinere rondjes rond een kerktoren, totdat de student moet overgeven. Ooms: Behalve een natte lap werd dat nooit goed schoongemaakt. Maar het diende wel z n doel, want was je eenmaal luchtziek geworden, dan werd je dat doorgaans nooit meer. Uitzonderingen daargelaten natuurlijk Ik ben eigenlijk nooit ziek geworden, zegt Van Dongen. Ik vond het vliegen vooral een hele belevenis. Je stapte op de lage vleugel zo het vliegtuig in. De vlieger linksvoor, de leerling boordtelegrafist daar rechts van, en daarachter de instructeur. De eerste keer ging ik mee als passagier en testten ze m n geografische kennis. Bijvoorbeeld over welke rivier of plaats vliegen we nu? Nou, dat lukte meestal wel. Watertrappelen Dat meevliegen kan in de vierpersoonsuitvoering van de Proctor. De enige driepersoons Proctor Mk.III die na WO II overkomt naar Nederland, krijgt in 1947 namelijk aanvulling van de iets grotere en eveneens iets robuustere Proctor Mk.IV. Tien van deze trainers worden ondergebracht bij de P-Flight op Gilze-Rijen. Van Dongen: Tijdens de opleiding gingen we wel eens watertrappelen. Nee, niet in een zwembad. De vlieger van de Proctor vloog dan zo laag over het Hollands Diep, dat de wielen van het niet intrekbare landingsgestel net de golven aantikten. Dan steeg hij weer iets op, en herhaalde dit zo vaak hij wilde. Je kunt je dat nu niet meer voorstellen, want dat was natuurlijk levensgevaarlijk. Wij noemden dat Van de hel naar de hemel Na zijn brevettering hoort Van Dongen van zijn commandant: Het is leuk dat jullie geslaagd zijn, maar er moeten er twee naar Indonesië. Van Dongen kiest voor de uitdaging, en dient een jaar bij de B-25 Mitchells en C-47 Dakota s van het 20 Squadron op Tjililitan. Na de drie jaar waarvoor hij tekent, krijgt hij in 1950 op eigen verzoek groot verlof. Automa- tisch werd je dan reservemilitair. Ik pakte mijn studie scheepsbouwkunde weer op, en kreeg in 1959 eervol ontslag uit de dienst bij het reservepersoneel. Na zijn studie werkt hij in de scheepsbouw, en is bij de scheepswerf Verolme onder andere projectleider van de bouw van het bevoorradingsschip van de Koninklijke Marine Hr.Ms. Zuiderkruis. Ooms treedt in dienst van de no. 1 Transportvliegtuigen Afdeling, kortweg TransVa op Valkenburg en vliegt daar eerst op de Dominie en Lockheed 12A en later de C-47. No. 1 TransVa gaat op 1 december 1952 over in het 334 (Transport) Squadron. In februari 1953 helpt hij mee met het uitwerpen van zandzakken vanuit Dakota De Proctors doen zowel in zilvergrijs, als in gecamoufleerde uitvoering dienst bij de toenmalige Legerluchtmacht Nederland. boven een overstroomd zuidwest-nederland. In 1962 dient hij ruim een half jaar bij het 336 Squadron vanaf Biak in Nederlands Nieuw- Guinea. Zijn laatste type is de F27. Dan ga je van de hel naar de hemel. Ooh, wat een mooi vliegtuig was dat. Alleen die motoren, die maakten zo n herrie. In 1966 verlaat hij de vliegerij en gaat naar de Luisterdienst, gevolgd door de Eerste Luchtmacht Verbindingsgroep. Na de functie als Toegevoegd Officier Bureau Verbindingen op Volkel verlaat hij in 1983 als kapitein de dienst als Hoofd Bureau Verbindingen bij de 5de Groep Geleide Wapens op Stolzenau. 19

20 REPORTAGE KLu-detachement verzorgt training en opleiding Nederlandse Apachevliegers Airbeaters van Fort Hood Fort Hood biedt veel mogelijkheden om te vliegen. Hier hangt een Nederlandse Apache erg laat boven een landweg. Even daarvoor hebben de vliegers een hinderlaag voorkomen door een voertuig met daarop een zware mitrailleur op grote afstand uit te schakelen. Foto: Arno Marchand Na het onder de knie krijgen van de vliegtechnieken van de helikopter op Fort Rucker in Alabama, verhuizen Apachevliegers naar het in Texas gelegen Fort Hood. Daar krijgen ze bij het Netherlands Apache Training Detachement (NATD) inzicht in de tactische inzet van het wapensysteem. Maar de basis biedt meer, want ook ervaren vliegers van het 301 Squadron volgen hier jaarlijks hun herkwalificatie. Apachetraining van A tot Z dus. Tekst: Arno Marchand Foto s: Peter Bijpost 20