Jan Mayen in de Gouden Eeuw

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Jan Mayen in de Gouden Eeuw"

Transcriptie

1 Jan Mayen in de Gouden Eeuw Inleiding Het eiland Jan Mayen is 53 kilometer lang en over de breedste as 16 kilometer breed. De top van de berg is 2000 meter hoog: deze is bedekt met ijs en wordt omringd door nevel en wolken. 1 John Clarke heeft het eiland op 28 juni 1614 officieel ontdekt, hij noemde het Isabella. Clarke was een koopman uit Londen en handelde voor een Duinkerker rederij. Na zijn ontdekking werd het eiland een belangrijk gebied voor de walvisvangst. Omdat zijn bezoek goed is gedocumenteerd, zijn historici het erover eens dat Clarke het eiland daadwerkelijk bezocht heeft. De ontdekkingen die in 1608 door Hudson en in 1612 door Marmaduke zijn gedaan hebben een minder grote waarschijnlijkheid. 2 Wel zijn er geschriften die de aanwezigheid van Hollandse walvisvangers aantonen. Vanaf 1612 gingen deze Hollanders naar het eiland Spitsbergen, dat door reizen van de Hollander Willem Barentsz. ontdekt was. Daar gingen zij de concurrentiestrijd aan met de Engelsen. 3 Naamgeving Het eiland Isabella werd ook door verschillende Hollanders ontdekt. Iedere kapitein die aanlegde gaf een eigen naam aan het eiland. Jan Jansz. Kerkhoff bijvoorbeeld noemde het eiland Mauritius, naar de stadhouder Maurits van Oranje Nassau. Deze naam is echter van de landkaarten verdwenen. Jan Jacobsz. May van Schellinkhout bereikte het eiland in juli 1614 met zijn schip De Gouden Cath. Aan boord van dit schip bevond zich de beroemde cartograaf en stuurman Joris Carolus. Joris was een autoriteit op het gebied van theoretische en praktische zeevaartkunde. Op één van zijn kaarten is het eiland aangeduid als Mr. Joris Eylant. De noordkust van het eiland heeft op deze kaart de naam Jan Mayen Hoek. 4 Het eiland heeft de naam van Joris niet behouden, wel is één van de gletsjers van de Beerenberg naar hem genoemd. 5 Cartograaf en globemaker Willem Blaeu heeft de naam 'Jan Mayen' aan het eiland als geheel gegeven. Op andere kaarten zijn ook de namen Johan Maien Eiland, Johann Meyn, Johann Mein en Janellayen Eyland terug te vinden. Op een kaart 1 Rolf Stange, Jan Mayen: Natur und Geschichte des Außenpostens im Nordatlantik, Dassow 2006, pp Jan Brander, Jan Mayen in verleden en heden, Middelburg 1955, p Stange 2006 (zie noot 1), pp Stange 2006 (zie noot 1), p Brander 1955 (zie noot 2), p. 36.

2 uit de grote atlas van Willem Janz. Blaeu uit 1620 is voor het eerst de naam Jan Mayen te lezen. 6 Als bijschrift bij Jan Mayen staat: t Eylant is in t jaer 1614 door de Hollanders, onder welcke was Schipper Jan Jacobsz. May, wiens naem het in t gemeen heeft, ontdeckt. 7 In de jaren 20 en 30 van de zeventiende eeuw hebben verschillende baaien en gebieden namen gekregen van andere Hollandse walvisvangers. 8 Noordsche Compagnie Vele zeevaarders bleven het eiland bezoeken. Om een sterkere positie te bewerkstelligen hadden verschillende Hollandse handelshuizen zich in 1614 verenigd in de Noordsche Compagnie. Deze compagnie kreeg van de Staten-Generaal het monopolie, ofwel alleenrecht, op de Noordelijke IJszee. De Compagnie bestond uit verschillende 'kamers', zelfstandige eenheden met eigen kapitaal en schepen. Gezamenlijk streden de kamers tegen concurrentie van buitenaf. In samenwerking met de Staten-Generaal stelde de compagnie als doel een doortocht naar Oost-Indië te vinden in het Noorden. 9 Muller beschrijft: Eerst veel later zou men er toe komen die streken voor de oefening der walvischvangst te gebruiken; voorloopig waagden zich slechts enkelen in de onherbergzame oorden, en die enkelen was het meest allen te doen om den zoo gewenschten doortocht naar Oost-Indië te vinden. 10 Het octrooi van de compagnie bood geen stimulatie om op ontdekkingsreis te gaan, zij hadden immers al grote gebieden voor zichzelf. Voor de visvangst gingen de Hollanders naar Spitsbergen, bij de straat van Davis lagen goudmijnen. Omdat de Noordsche Compagnie wist dat bezit van land in de IJszee nuttig was voor de walvisvangst, wilde zij toch nieuwe gebieden ontdekken en deze bezetten. In dat geval zouden zij ook het monopolie hebben op ontdekkingsreizen voor een noordelijke doortocht. Deze positie was opmerkelijk. Zelfs de bevoorrechte Oost-Indische Compagnie had van de Staten-Generaal geen monopolie op de IJszee gekregen, om de prikkel tot ontdekkingen te behouden. 11 Isaac Le Maire was tegenstander van deze octrooien. Als gevolg van zijn inspanningen werd op 27 maart 1614 een generael octroy uitgeroepen, waardoor het eenieder die ten behoeve van de Lage Landen handelde vrij stond om op reis te gaan naar de Noordelijke 6 Stange 2006 (zie noot 1), pp Samuel Muller, Geschiedenis der Noordsche Compagnie, Utrecht 1874, p Brander 1955 (zie noot 2), p Muller 1874 (zie noot 7), p Muller 1874 (zie noot 7), p Muller 1874 (zie noot 7), pp

3 IJszee. Wanneer een zeevaarder een nieuw gebied had ontdekt, mocht hij zes nieuwe reizen naar dit gebied maken. Andere reizigers waren gedurende deze periode niet toegestaan binnen de betreffende grenzen. Alleen wanneer meer compagnieën tegelijkertijd aan land gingen deelden zij het octrooi. De Noordsche Compagnie deed er alles aan om dit te voorkomen, zij wilden het alleenrecht verkrijgen. Ook maakten zij gebruik van hun monopolie op de Noordelijke IJszee bij het zoeken van een noordelijke doortocht naar Oost-Indië. 12 Ontdekkingen Zodra de Noordsche Compagnie het octrooi had gekregen vertrokken Kapitein Jan Jacobsz. May van Schellinkhout en kapitein Jacob de Gouwenaer van Enkhuizen in de zomer van 1614 naar het Noorden. Zij vormden met respectievelijk de Goude Cath en de Orangienboom een eskader, ofwel een groep oorlogsschepen. May en De Gouwenaer voeren uit in opdracht van een Amsterdamse kamer van de Noordsche Compagnie met als doel een doortocht naar Oost-Indië te vinden. Zij zetten koers naar Spitsbergen, waar walvissen en walrussen gevangen werden, en namen dus walvisvaarders aan boord. 13 Mr. Joris Carolus van Enkhuizen, een ervaren stuurman die erg betrokken was bij de compagnie, deed verslag van de reis. Omdat hij tijdens het beleg van Oostende een been verloren was, heeft hij zich op de stuurmanskunst toegelegd. Op zijn vele reizen had hij diverse kennis verzameld. Zijn bevindingen waren niet afkomstig uit boeken; hij tekende stranden er verrichtte er peilingen en metingen. In een reisverslag schrijft hij dat het schip tot ver in het Noorden gekomen was, maar dat het doel van de reis niet was bereikt. Toen zij tussen IJsland en Spitsbergen door terugvoeren naar Holland kwamen zij echter wel het voor hen nog onbekende ( Jan Mayen -) eiland tegen: Toch was deze tocht voor de Noordsche Compagnie voordeeliger dan eenige volgende: onderweg ontdekte men toevallig het afgelegen Jan Mayen-eiland, eene ontdekking voor de compagnie van onberekenbaar belang, maar door haar aanvankelijk niet gewaardeerd. Het eiland bleek namelijk erg geschikt voor walvisvangst, wat voor de compagnie ook erg belangrijk was: Maar al was het zoeken van den verren weg naar Indië opgegeven, de Noordsche Compagnie hield zich voortdurend met nieuwe ontdekkingsreizen bezig. Boven gewaagde ik reeds van het belang van landbezit in de 12 Muller 1874 (zie noot 7), pp Muller 1874 (zie noot 7), pp. 167.

4 IJszee voor de oefening der walvischvangst en daarnaar streefde de Noordsche Compagnie met al hare krachten. 14 Een andere kapitein die het eiland had bereikt was Jan Jansz. Kerkhoff. Hij voer met t Cleyne Swaentgen in opdracht van Delfste bewindhebbers van de Noordsche Compagnie. Deze opdrachtgevers konden verslag doen van de ontdekking aan de Staten-Generaal, de vertegenwoordigers van de zeventien Hollandse provincies, om als beloning voor de ontdekking zes nieuwe reizen te mogen maken. In plaats daarvan hebben ze echter in het geheim een nieuwe reis georganiseerd, zodat alleen zij ervan konden profiteren. Zij waren dus concurrent van hun eigen compagnie, wiens belangen zij zouden moeten behartigen. Bij terugkomst op het eiland in het voorjaar van 1615 gaf Kerckhoff het de naam Mauritius, naar stadhouder Maurits van Oranje Nassau. 15 De Amsterdamse kamer, die wel melding had gedaan aan de Staten-Generaal, had Jan Sijbrandtsz. Paelman teruggestuurd om het eiland verder te verkennen. Bij aankomst trof hij tot zijn verbazing het Delfshavense schip aan, waarna hij terugkeerde naar Holland om zijn bevindingen te rapporteren aan de Staten-Generaal. Het schip en de lading van Kerckhoff werden in beslag genomen en zij werden veroordeeld tot een boete van ducaten. In 1616 werden de kamers het eens dat zij in het vervolg gezamenlijk zouden vissen op Jan Mayen. 16 Van 1622 tot 1642 hadden de Hollanders het monopolie op Jan Mayen. Na 1642 werd er geen verlenging van het octrooirecht meer aangevraagd. De compagnie viel uiteen. De walvisvaart werd nu aan iedereen toegestaan: meer steden ging zich richten op walvisvaart in de Noordelijke IJszee. Tegelijkertijd nam het aantal walvissen af als gevolg van de intensieve vangst. Rond 1670 zijn er niet meer genoeg walvissen in het gebied rondom Spitsbergen en verlaten verschillende walvisvaarders Jan Mayen. Walvisvangst Door de stijgende koopkracht was er meer vraag naar zeep, kaarsen en lampenolie. Deze producten werden geproduceerd uit oliën en vetten. Plantaardige olie was echter niet langer genoeg om te voldoen aan de vraag. Tijdens de ontdekkingstochten in het Noorden werden 14 Muller 1874 (zie noot 7), p Brander 1955 (zie noot 2), pp Brander 1955 (zie noot 2), p. 37.

5 walvissen ontdekt: traanolie werd het alternatief voor de productie. Het spek werd op Jan Mayen al verwerkt, om de omvang en stank van de walvissen op het schip te beperken. Walvisvaart was alleen in de zomer mogelijk. Schepen vertrokken in juni naar Jan Mayen en keerden uiterlijk in oktober terug met minstens tien schepen vol walvissen. Omdat met deze handel veel geld gemoeid was, was het risico op piraterij groot. Zowel de schepen als het eiland werden daarom voorzien van kanonnen. Bovendien betaalden de opdrachtgevers een hoge verzekeringspremie. 17 Spitsbergen was niet langer de voornaamste bestemming voor walvisvaarders: Jan Mayen rukte op tot het nieuwe centrum voor de walvisvangst. Aan de Noordzijde van het eiland werden ten minste acht stations gevestigd waar de walvissen met name werden verwerkt tot traan, dat onder andere werd gebruikt voor de productie van zeep. De Noordkant van het eiland kende zware zee- en weersomstandigheden, waardoor de langsvarende concurrentie op afstand bleef. Informatie over deze stations is zowel afkomstig uit archeologische vondsten als uit geschriften. Door stranderosie zijn er echter nog weinig overblijfselen van deze plekken zichtbaar. 18 Jan Mayen in de 21 e eeuw In de zeventiende eeuw was Jan Mayen eigendom van Groenland. Daarna is er lange tijd geen land geweest dat aanspraak heeft gemaakt op het eiland. Pas in 1922 hebben particuliere ondernemers uit Noorwegen delen van Jan Mayen bezet. In 1926 werd het gehele eiland eigendom van de staat Noorwegen. De maritieme grenzen worden in 1993 vastgelegd, na de strijd die op zee werd gevoerd door Noorwegen, Denemarken en IJsland. Archeologisch onderzoek op Spitsbergen heeft sporen van traanovens, verblijfsgebouwen, werkplaatsen en een klein fort. In het noordwestelijke deel van het eiland zijn honderden zeelui begraven. 17 Stange 2006 (zie noot 1), p Stange 2006 (zie noot 1), pp

6 Bibliografie Jan Brander, Jan Mayen in verleden en heden, Middelburg Samuel Muller, Geschiedenis der Noordsche Compagnie, Utrecht Rolf Stange, Jan Mayen: Natur und Geschichte des Außenpostens im Nordatlantik, Dassow (voor heden: 6, 7.1, 8.3)

Jan Mayen, vulkanisch eiland in de Noord-Atlantische Oceaan. Ontdekking van een afgelegen eiland. Het eylandt in questie. 400 jaar geleden ontdekt

Jan Mayen, vulkanisch eiland in de Noord-Atlantische Oceaan. Ontdekking van een afgelegen eiland. Het eylandt in questie. 400 jaar geleden ontdekt Jan Mayen, vulkanisch eiland in de Noord-Atlantische Oceaan 400 jaar geleden ontdekt 1000 00 Louwrens Hacquebord Rijksuniversiteit Groningen 1000 600 Ontdekking van een afgelegen eiland John Clarke 28

Nadere informatie

HANDEL LES 2. De Oostzeevaart of de Sontvaart. Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart.

HANDEL LES 2. De Oostzeevaart of de Sontvaart. Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart. Regenten en vorsten LES 2 HANDEL 1600 Aangenaam. De naam is Bicker, Jacob Bicker, directeur bij de Oostzeevaart. 1700 JE LEERT waarom de moederhandel zo belangrijk is; hoe de VOC werkt; hoe de WIC werkt.

Nadere informatie

Vraag 1c. In welke plaatsen waren VOC- vestigingen in Nederland?...

Vraag 1c. In welke plaatsen waren VOC- vestigingen in Nederland?... Naam: DE VERENIGDE OOSTINDISCHE COMPAGNIE (VOC) In 2002 was het 400 jaar geleden dat de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) werd opgericht. Dit werd in binnen- en buitenland op diverse manieren herdacht.

Nadere informatie

De exploitatie van het Noordpoolgebied: een historisch perspectief

De exploitatie van het Noordpoolgebied: een historisch perspectief 17 April 2008 1 De exploitatie van het Noordpoolgebied: een historisch perspectief Arctisch Centrum / H.R. de Haas & L. Hacquebord www.arctic-centre.nl www.lashipa.nl 17 April 2008 2 Noordpoolgebied in

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

Antwoorden bij Quiz Schateiland Boerhaave

Antwoorden bij Quiz Schateiland Boerhaave Antwoorden bij Quiz Schateiland Boerhaave 1. Hoe werd vroeger een amputatiezaag schoongemaakt nadat er bijvoorbeeld een arm was geamputeerd? a met zeep b met water en zand c ze werden niet schoongemaakt

Nadere informatie

Voorbereidende les Het geheim van kapitein Jan May

Voorbereidende les Het geheim van kapitein Jan May Voorbereidende les Het geheim van kapitein Jan May Lesactiviteit: wereldkaart tekenen en een woordweb maken Groep: 7 en 8 Lesdoel: De leerlingen ontdekken dat Nederland slechts een klein onderdeel is van

Nadere informatie

Zeilen met Mae West in 2015. actief meezeilen. Zeilen met Mae West in 2015. meedoen i navigatie en planning

Zeilen met Mae West in 2015. actief meezeilen. Zeilen met Mae West in 2015. meedoen i navigatie en planning Zeilen met Mae West in 2015 actief meezeilen Zeilen met Mae West in 2015 meedoen i navigatie en planning genieten van de stilte van het Noorden Zeilen met Mae West in 2015 Lekkere keuken niet meer dan

Nadere informatie

Docentenhandleiding voorbereidende les Schateiland Boerhaave

Docentenhandleiding voorbereidende les Schateiland Boerhaave Docentenhandleiding voorbereidende les Schateiland Boerhaave Inleiding Het onderwijsprogramma voor groep 7 bij de interactieve tentoonstelling Schateiland Boerhaave gaat over de waar gebeurde ontdekkingsreis

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis VOC in de gouden eeuw

Werkstuk Geschiedenis VOC in de gouden eeuw Werkstuk Geschiedenis VOC in de gouden eeuw Werkstuk door een scholier 1373 woorden 1 december 2004 5,2 619 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Deelvraag 1: Wat is de geschiedenis van de VOC? De VOC (Verenigd

Nadere informatie

Mijn ontdekkingen uit Schateiland Boerhaave

Mijn ontdekkingen uit Schateiland Boerhaave Mijn ontdekkingen uit Schateiland Boerhaave Deel 2 Naam:. Quiz Schateiland Boerhaave Naam:. 1. Hoe werd vroeger een amputatiezaag schoongemaakt nadat er bijvoorbeeld een arm was geamputeerd? a met zeep

Nadere informatie

Opkomst en ondergang van de VOC

Opkomst en ondergang van de VOC Les 5 De eerste multinational ter wereld. gatentekst versie 1 Ontstaan In het voorjaar van 1594 staken Amsterdamse kooplieden de koppen bij elkaar. wilden proberen het Portugese monopolie op handel in

Nadere informatie

Michiel de Ruyter een zeeheld

Michiel de Ruyter een zeeheld Michiel de Ruyter een zeeheld Helden zijn van alle tijden. Vroeger hadden we in Nederland ook al helden. Vooral zeehelden. Mannen die grote overwinningen hadden behaald met de Nederlandse scheepsvloot.

Nadere informatie

RONDOM SPITSBERGEN - IN HET LAND VAN DE IJSBEREN - BEGELEIDE GROEPSREIS

RONDOM SPITSBERGEN - IN HET LAND VAN DE IJSBEREN - BEGELEIDE GROEPSREIS RONDOM SPITSBERGEN - IN HET LAND VAN DE IJSBEREN - BEGELEIDE GROEPSREIS 9-daagse Nederlandstalig begeleide groepsreis naar het land van de ijsberen. Beleef de ongelooflijke landschappen in de meest afgelegen

Nadere informatie

Paradigma s en principes

Paradigma s en principes DE AMERIKAANSE LITERATUUR OVER SUCCES VAN 1776 NU zo n 75% VAN DE LITERATUUR OVER SUCCES IS DE LAATSTE A HET BELANG VAN STATUS 50 jaar oppervlakkig geworden MAATSCHAPPELIJKE NOODVERBANDEN VOOR ACUTE PROBLEMEN

Nadere informatie

Mercator en de ontdekkingsreizen

Mercator en de ontdekkingsreizen Mercator en de ontdekkingsreizen V.U. ANNEMIE CHARLIER, GROTE MARKT 1, 9100 SINT-NIKLAAS Stedelijke Musea Sint-Niklaas 1 Beste leerling! Hopelijk vonden jullie het bezoek aan het Mercatormuseum een boeiende

Nadere informatie

NEDERLAND IN DE 16e EEUW

NEDERLAND IN DE 16e EEUW NEDERLAND IN DE 16e EEUW In de 16e eeuw vielen de Nederlanden onder de Spaanse overheersing. Er bestonden grote verschillen tussen de gewesten (= provincies), bv: - dialect - zelfstandigheid van de gewesten

Nadere informatie

De Ontdekkingsreiziger III

De Ontdekkingsreiziger III De Ontdekkingsreiziger I De Slaaf De Ontdekkingsreiziger II De Ontdekkingsreiziger III De Uitkijk De Cartograaf De Scheepsbouwer De Scheepskok De Matroos De Geestelijke De Koopvaarder De Scheepsdokter

Nadere informatie

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten.

8.2 Fort Elmina. De leerkracht bespreekt de vragen met de leerlingen die op hun plaats zitten. Thema/ onderwerp: Werkblad 8.2 Fort Elmina Korte samenvatting van de leeractiviteit: De geschiedenis van Fort Elmina wordt verteld a.d.h.v. afbeeldingen en een videofragment. Hierna gaan de leerlingen

Nadere informatie

De Harderwijker Botterstichting zet HARDERWIJK. op de kaart. Harderwijk - New York Sponsert u ook?

De Harderwijker Botterstichting zet HARDERWIJK. op de kaart. Harderwijk - New York Sponsert u ook? De Harderwijker zet HARDERWIJK op de kaart Ter ere van Henry Hudson 400 jaar Harderwijk - New York Sponsert u ook? Met oud Hollandse schepen naar Amerika Voor deze happening wordt er één vloot samen gesteld

Nadere informatie

Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie

Geschiedenis van Suriname : Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie Geschiedenis van Suriname 1667-1683: Suriname van Engelse naar Nederlandse landbouwkolonie 581-1795: De Republiek In de 17e en 18e eeuw spraken we nog niet van één Nederland maar, van de Republiek der

Nadere informatie

Van Kogge tot Coaster

Van Kogge tot Coaster Van Kogge tot Coaster Speurtocht door het Noordelijk Scheepvaartmuseum leeftijd: 12-15 jaar Welkom in het Noordelijk Scheepvaartmuseum! Met deze speurtocht kun je het museum bezoeken en allerlei vragen

Nadere informatie

VERHALEN RONDLEIDINGEN WORKSHOPS ARCHEOLOGIE ONDER WATER FORT DE SCHANS KAAP SKIL MUSEUM VAN JUTTERS & ZEELUI

VERHALEN RONDLEIDINGEN WORKSHOPS ARCHEOLOGIE ONDER WATER FORT DE SCHANS KAAP SKIL MUSEUM VAN JUTTERS & ZEELUI VERHALEN RONDLEIDINGEN FORT DE SCHANS WORKSHOPS 2015 ARCHEOLOGIE ONDER WATER KAAP SKIL MUSEUM VAN JUTTERS & ZEELUI Kaap Skil, de Vuurtoren, de Oudheidkamer en Ecomare zijn onderdeel van Stichting Texels

Nadere informatie

Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog

Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Chr. Oranjevereniging Marken en Oranje Herdenking 4 mei 2017 Thema: Verhalen van de oorlog Pieter er Zeeman en de konvooien naar Moermansk Pieter Zeeman (geboren op Marken op 20 december 1914) voer in

Nadere informatie

SPITSBERGEN NOORWEGEN. Verkenning van de wereld van sneeuw en ijs in Spitsbergen Het ijzige noorden tussen poolcirkel en Noordpool

SPITSBERGEN NOORWEGEN. Verkenning van de wereld van sneeuw en ijs in Spitsbergen Het ijzige noorden tussen poolcirkel en Noordpool SPITSBERGEN NOORWEGEN Verkenning van de wereld van sneeuw en ijs in Spitsbergen Het ijzige noorden tussen poolcirkel en Noordpool 44 Nordic Lente 2017 Spitsbergen is op Franz Josefland na de laatste stop

Nadere informatie

5,5. Werkstuk door een scholier 2495 woorden 5 december keer beoordeeld. Geschiedenis

5,5. Werkstuk door een scholier 2495 woorden 5 december keer beoordeeld. Geschiedenis Werkstuk door een scholier 2495 woorden 5 december 2008 5,5 86 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Ons verslag gaat over de derde hoofdvraag: - De ontdekkingsreizen waren niet alleen oostwaarts

Nadere informatie

Ameland. Kampboekje van:

Ameland. Kampboekje van: Ameland Op Ameland wordt de herkomst van het wapen verteld in een rijmpje, daarin wordt verteld dat er drie balken op Terschelling gestolen werden en dat dit voortaan in het wapen afgebeeld zou worden.

Nadere informatie

Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648)

Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) 1 Ontstaan van de Gouden Eeuw (1588-1648) H!to"sche context Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1515-1648 meneervanempel.nl 2 Hoofdvraag Waardoor ontstond in de Republiek de Gouden Eeuw, 1588-1648?

Nadere informatie

Ontdekkingen en uitvindingen

Ontdekkingen en uitvindingen prehistorie 68 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten Ontdekkingen en uitvindingen Vandaag zijn Jos en Mirthe in de Buitenhaven in Kampen. Mirthe, krijgen we zeebenen

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2006 - II

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2006 - II Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE INDUSTRIËLE SAMENLEVING IN NEDERLAND + DE VERHOUDING MENS EN MILIEU 2p 1 Vóór en na 1850 werden in Nederland producten gemaakt.

Nadere informatie

Via het Noorden of via het Zuiden? In de jonge republiek was het kapitaal ruimschoots aanwezig. Maar om zelf een reis te maken moest je wel

Via het Noorden of via het Zuiden? In de jonge republiek was het kapitaal ruimschoots aanwezig. Maar om zelf een reis te maken moest je wel Werkstuk door een scholier 2591 woorden 6 november 2000 6,4 16 keer beoordeeld Vak Geschiedenis INLEIDING Dit werkstuk gaat voornamelijk over het schip de Breskens en zijn reis naar Japan. Een ontdekkingsreis,

Nadere informatie

SILVER EXPLORER. $ 9.599* per gast. Pakketprijs**: View Suite. Silversea Expeditions SCHIP. vanaf VERTREK 2 DUUR 11 DAGEN JUL 2016

SILVER EXPLORER. $ 9.599* per gast. Pakketprijs**: View Suite. Silversea Expeditions SCHIP. vanaf VERTREK 2 DUUR 11 DAGEN JUL 2016 on the ROCKS begeleide reis Kijk om u heen tijdens uw cruise op de Noord-Atlantische Oceaan en u zal zien wat dit poolgebied zo fantastisch maakt. Gigantische gletsjers, glasheldere ijsbergen en bevroren

Nadere informatie

Fotoquiz Theo Bakkers Domein 2015. Boven: De vijf pakhuizen zoals Caspar Philips die rond 1768 voor zijn Grachtenboek

Fotoquiz Theo Bakkers Domein 2015. Boven: De vijf pakhuizen zoals Caspar Philips die rond 1768 voor zijn Grachtenboek Week 03 - Groenlandse pakhuizen Ze staan er al bijna 400 jaar, de Groenlandse pakhuizen, vrijwel aan het begin van de Keizersgracht met de huisnummers 40-42-44, tussen Brouwersgracht en Prinsenstraat.

Nadere informatie

HURTIGRUTEN: EXPEDITIE IJSLAND - ZUID-GROENLAND - DISKOBAAI

HURTIGRUTEN: EXPEDITIE IJSLAND - ZUID-GROENLAND - DISKOBAAI HURTIGRUTEN: EXPEDITIE IJSLAND - ZUID-GROENLAND - DISKOBAAI Het eiland van vuur en ijs in combinatie met de Arctische schoonheid van Groenland. De groene weiden in het zuiden van Groenland staan in schril

Nadere informatie

Leerkrachtenhandleiding Peperduur

Leerkrachtenhandleiding Peperduur Leerkrachtenhandleiding Peperduur Geachte mevrouw/meneer, Voor u ligt de leerkrachtenhandleiding bij het onderwijsprogramma Peperduur. In deze handleiding vindt u informatie over het museumbezoek. Het

Nadere informatie

Reis informatie. North Atlantic Odyssey

Reis informatie. North Atlantic Odyssey Reis informatie TITEL North Atlantic Odyssey SCHIP Ortelius INSCHEPING Vlissingen ONTSCHEPING Longyearbyen Inclusief Alle maaltijden aan boord gedurende de reis, inclusief snacks, koffie en thee. Transfers

Nadere informatie

schilderwerken IJSBRAND KUIPER oostzijde 391 zaandam telefoon Cor Kolen Meubelen Uw adres voor een sfeervol interieur Westzijde

schilderwerken IJSBRAND KUIPER oostzijde 391 zaandam telefoon Cor Kolen Meubelen Uw adres voor een sfeervol interieur Westzijde schilderwerken IJSBRAND KUIPER oostzijde 391 zaandam telefoon 163084 Cor Kolen Meubelen Uw adres voor een sfeervol interieur Westzijde 1JN.HO U13 (Volgens de doorlopende paginanummmering van 'ANNO') De

Nadere informatie

Oprichting voc vmbo-kgt34

Oprichting voc vmbo-kgt34 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/89655 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van

Nadere informatie

HAVENS EN DE REIS VAN BONTEKOE

HAVENS EN DE REIS VAN BONTEKOE EN 28 december EN Inleiding Schepen vertrekken of leggen aan. Op de kade wordt gezwaaid en afscheid genomen. En wie na een lange reis terugkeert, wordt begroet door de thuisblijvers. De zee oefent een

Nadere informatie

een zee In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht.

een zee In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht. Werkblad 3 Ω De Republiek Ω Les : Regenten, burgers en gemeen In de zeventiende eeuw worden de handelaren en kooplieden steeds belangrijker. De edelen en de geestelijken krijgen veel minder macht. Rijk

Nadere informatie

Inventaris van het archief van mr. Jacob van Ghesel

Inventaris van het archief van mr. Jacob van Ghesel Nummer Toegang: 1.10.31 Inventaris van het archief van mr. Jacob van Ghesel 1757-1773 N.N. Nationaal Archief, Den Haag Deze inventaris is geschreven in het Nederlands. 1.10.31 3 I N H O U D S O P G A V

Nadere informatie

2017 editie ON THE ROCKS

2017 editie ON THE ROCKS 20 ed iti 17 ON THE ROCKS e 2017 ARCTIC BEGELEIDE REIS Kijk om u heen tijdens uw cruise op de Noord-Atlantische Oceaan en u zal zien wat dit poolgebied zo fantastisch maakt. Gigantische gletsjers, glasheldere

Nadere informatie

Polar Bear Special. M/V Plancius

Polar Bear Special. M/V Plancius Polar Bear Special M/V Plancius 9-daagse expeditiecruise Van Longyearbyen naar Longyearbyen Vertrekdatum 28 augustus 2018 De beste gelegenheid om de koning van de Noordpool te spotten! Een expeditie naar

Nadere informatie

Jouw wereld op de kaart. werkblad. VMBO tl, HAVO, VWO klas 1

Jouw wereld op de kaart. werkblad. VMBO tl, HAVO, VWO klas 1 Jouw wereld op de kaart werkblad VMBO tl, HAVO, VWO klas 1 Jouw wereld op de kaart WERKBLAD Recht zo die gaat! Varen op de kaart van Mercator Deze tentoonstelling gaat over Mercator, een beroemde kaartenmaker

Nadere informatie

Rembrandt van Rijn (1606 1669) Het beroemdste werk van Rembrandt

Rembrandt van Rijn (1606 1669) Het beroemdste werk van Rembrandt De Gouden Eeuw De zeventiende eeuw (1600-1700) werd ook wel de Gouden Eeuwgenoemd. De Gouden Eeuw was een periode waarin het erg goed ging met Nederland. Het ging goed met de schilderkunst b.v. Rembrandt

Nadere informatie

Voorbereidende les bij de rondleiding Ik ruik, ik voel wat jij niet ziet Geschiedenis Werkblad voor leerlingen bij Gouden Eeuw (groep 7 en 8)

Voorbereidende les bij de rondleiding Ik ruik, ik voel wat jij niet ziet Geschiedenis Werkblad voor leerlingen bij Gouden Eeuw (groep 7 en 8) Voorbereidende les bij de rondleiding Ik ruik, ik voel wat jij niet ziet Geschiedenis Werkblad voor leerlingen bij Gouden Eeuw (groep 7 en 8) Werkblad 1 Oorlog en vrede Nederland was in de 17de eeuw vaak

Nadere informatie

Cruise spectaculair IJsland, Spitsbergen en Noorwegen BBAR11

Cruise spectaculair IJsland, Spitsbergen en Noorwegen BBAR11 Cruise spectaculair IJsland, Spitsbergen en Noorwegen BBAR11 Pagina 1 van 5 / 20-02-2015 OVERZICHT Bent u klaar voor 18 spannende dagen aan boord van MS. Artania? U ervaart tijdens deze verbluffend mooie

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis VOC

Praktische opdracht Geschiedenis VOC Praktische opdracht Geschiedenis VOC Praktische-opdracht door een scholier 2110 woorden 11 augustus 2009 5,4 21 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave Onderdeel Blz. Inhoudsopgave 2 Inleiding 3

Nadere informatie

De grote Geronimo Stilton omnibus

De grote Geronimo Stilton omnibus Het thema van deze nieuwsbrief is: Reizen De grote Geronimo Stilton omnibus Tekst: Geronimo Stilton / Illustraties: Flavio Ferron e.a. Voorlezen vanaf 7 jaar / zelf lezen vanaf 9 jaar Over het boek Paperback

Nadere informatie

LESPAKKET MICHIEL DE RUYTER

LESPAKKET MICHIEL DE RUYTER @ LESPAKKET MICHIEL DE RUYTER pagina 2 en 3! inleiding DE NEDERLANDSE ZEEHELD MICHIEL DE RUYTER Voor het maken van deze opdracht moet je eerst het stripboek Het geheim van Michiel de Ruyter hebben gelezen.

Nadere informatie

Reis informatie. Noord Spitsbergen - 82 graden noord

Reis informatie. Noord Spitsbergen - 82 graden noord Reis informatie TITEL Noord Spitsbergen - 82 graden noord SCHIP Ortelius INSCHEPING Longyearbyen ONTSCHEPING Longyearbyen Inclusief Alle maaltijden aan boord gedurende de reis, inclusief snacks, koffie

Nadere informatie

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis

Les Aardrijkskunde & Geschiedenis C Deze les bestaat uit 16 vragen over de zeescheepvaart. De meeste vragen hebben ook met aardrijkskunde en geschiedenis te maken. Als je deze les af hebt, weet je alles over de scheepvaart! eerkeuzevragen

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Paspoort Ik houd mijn spreekbeurt over paspoorten. Sommige van jullie zijn vast wel eens naar het gemeentehuis geweest om met jullie vader of moeder een paspoort te halen. Ik moest ook een keer mee en

Nadere informatie

OEFENTOETS HISTORISCHE CONTEXT REPUBLIEK (HAVO)

OEFENTOETS HISTORISCHE CONTEXT REPUBLIEK (HAVO) OEFENTOETS HISTORISCHE CONTEXT REPUBLIEK (HAVO) Voor de uitvoering van zijn centralisatiepolitiek stelde Karel V drie centrale raden in. 1 Noem één van deze centrale raden en leg uit op welke wijze deze

Nadere informatie

rijks museum Verdiepend programma Jij & de Gouden eeuw Bijlage: Onderzoeksvragen voor leerlingen 1/6 Ontsnapping Hugo de Groot Eeuw?

rijks museum Verdiepend programma Jij & de Gouden eeuw Bijlage: Onderzoeksvragen voor leerlingen 1/6 Ontsnapping Hugo de Groot Eeuw? 1/6 Bijlage: voor leerlingen Ontsnapping Hugo de Groot Eeuw? Personage 1. Hugo de Groot Wie was Hugo de Groot? Wat waren de onderwerpen waar hij als geleerde over schreef? Waarom werd hij opgesloten in

Nadere informatie

rijks museum Voorbereidende les bij de rondleiding Proef de Gouden Eeuw (NT2) 1/5

rijks museum Voorbereidende les bij de rondleiding Proef de Gouden Eeuw (NT2) 1/5 1/5 Deze voorbereidende les hoort bij het programma Proef de Gouden Eeuw, speciaal ontwikkeld voor NT2 niveau A1 t/m B2. Ter voorbereiding op het museumbezoek kunt u met deze les de cursisten op een actieve

Nadere informatie

IJSLAND 2017 ZOMER FOTO AVONTUUR. Welmanstudio Houtduif KR Schagen Fotocursussen en Fotoreizen welmanstudio.nl

IJSLAND 2017 ZOMER FOTO AVONTUUR. Welmanstudio Houtduif KR Schagen Fotocursussen en Fotoreizen welmanstudio.nl IJSLAND 2017 ZOMER FOTO AVONTUUR ZOMER FOTO AVONTUUR Ontdek bijzondere fotomotieven in IJsland Ga mee en ontdek We willen je met dit Foto Avontuur kennis laten maken met onze passie voor het fotograferen

Nadere informatie

Samenvatting Gouden Eeuw ABC

Samenvatting Gouden Eeuw ABC Samenvatting Gouden Eeuw ABC Week 1ABC: Gouden Eeuw algemeen Info: De Gouden Eeuw (1600-1700) De 17 e eeuw wordt de Gouden Eeuw genoemd, omdat er in Nederland veel geld werd verdiend. Vooral door de handel.

Nadere informatie

SPITSBERGEN. IJsberen fotograferen op 80 NB

SPITSBERGEN. IJsberen fotograferen op 80 NB SPITSBERGEN IJsberen fotograferen op 80 NB Spitsbergen Spitsbergen is een eilandengroep in de Noordelijke ijszee, ca. 600 km noordelijk van Noorwegen. Het bestaat uit een aantal eilanden die totaal ongeveer

Nadere informatie

Zeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden. 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-4. gzv-4. gzv-2 kzv-3

Zeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden. 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-4. gzv-4. gzv-2 kzv-3 Zeerecht GZV (4) Werk- en rusttijden 4 op 4 af? 5 op 7 af 8 op 4 af? 4 op 8 af 4 op 8 af? 14 op 14 af? gzv-2 kzv-3 1 Oefeningen gzv-3 Oefeningen Verplichte oefeningen: Brand Schip verlaten (evacuatie)

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een

Nadere informatie

Verslag van het nationaal archief Den Haag

Verslag van het nationaal archief Den Haag Verslag van het nationaal archief Den Haag Verslaggevers: Nafthali en Rens Wij gaan maandag 12 juni naar het nationaal archief in Den Haag. we gaan op zoek naar het gezonken schip van de VOC. VOC betekent:

Nadere informatie

Mercator en de ontdekkingsreizen

Mercator en de ontdekkingsreizen Mercator en de ontdekkingsreizen V.U. ANNEMIE CHARLIER, GROTE MARKT 1, 9100 SINT-NIKLAAS Stedelijke Musea Sint-Niklaas Beste leerling! Hopelijk vonden jullie het bezoek aan het Mercatormuseum een boeiende

Nadere informatie

Bijlage VWO. aardrijkskunde. tijdvak 2. Bronnenboekje. VW-0131-a-15-2-b

Bijlage VWO. aardrijkskunde. tijdvak 2. Bronnenboekje. VW-0131-a-15-2-b Bijlage VWO 2015 tijdvak 2 aardrijkskunde Bronnenboekje VW-0131-a-15-2-b Wereld Opgave 1 De luchtvaartsector in China Chinese luchtvaartindustrie bijna ready for take off De luchtvaartindustrie wordt gedomineerd

Nadere informatie

De Franse keizer Napoleon voerde rond 1800 veel oorlogen in Europa. Hij veroverde verschillende gebieden, zoals Nederland en België. Maar Napoleon leed in 1813 een zware nederlaag in Duitsland. Hij trok

Nadere informatie

Geschiedenis van Suriname : de slavenhandel

Geschiedenis van Suriname : de slavenhandel Geschiedenis van Suriname 1502-1808: de slavenhandel 1502: het begin van de Europese slavenhandel Na de ontdekking van Amerika werden er door de Spanjaarden en Portugezen al snel plantages aangelegd. Op

Nadere informatie

Reis informatie. Noord Spitsbergen: de arctische zomer

Reis informatie. Noord Spitsbergen: de arctische zomer Reis informatie TITEL SCHIP INSCHEPING ONTSCHEPING Noord Spitsbergen: de arctische zomer Noorderlicht Longyearbyen Longyearbyen Inclusief Exclusief Alle maaltijden aan boord gedurende de reis, inclusief

Nadere informatie

WERKBLAD. De Hanze. Naam: Figuur 1 Afbeelding uit Stedelijk Museum Zwolle

WERKBLAD. De Hanze. Naam: Figuur 1 Afbeelding uit Stedelijk Museum Zwolle WERKBLAD De Hanze Figuur 1 Afbeelding uit Stedelijk Museum Zwolle Naam: 1 1. Wat was de Hanze Een Hanze was een naam voor de samenwerking van handelaren en steden tijdens de middeleeuwen. De mensen werkten

Nadere informatie

De gulden is lang niet zo oer-hollands als je denkt FTM

De gulden is lang niet zo oer-hollands als je denkt FTM De gulden is lang niet zo oer-hollands als je denkt FTM ftm.nl De gulden is lang niet zo oer-hollands als je denkt FTM Edin Mujagic 8-10 minuten Bij de gulden denkt u hoogstwaarschijnlijk aan de Nederlandse

Nadere informatie

Webquestie VOC. Jeffrey Sluyters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/46517

Webquestie VOC. Jeffrey Sluyters. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/46517 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Jeffrey Sluyters 08 April 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/46517 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

Ik heb mijn werkstuk over Columbus gedaan omdat ik daar de meeste informatie over kon vinden. Ik heb daarvoor als informatiebronnen gebruikt:

Ik heb mijn werkstuk over Columbus gedaan omdat ik daar de meeste informatie over kon vinden. Ik heb daarvoor als informatiebronnen gebruikt: Werkstuk door een scholier 1581 woorden 31 maart 2000 5,6 577 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De inhoudsopgave p. 1 Hoofdstuk 1: De inleiding p. 2 Hoofdstuk 2: Het leven van Christoffel Columbus p. 3

Nadere informatie

De ervaring van je leven

De ervaring van je leven REISINFORMATIE 2019/2020 De ervaring van je leven WWW.MASTERSKIP.COM 5 AFWISSELENDE REIZEN WELKE KIES JIJ? IEDERE REIS HEEFT ZIJN EIGEN KARAKTER 01 02 03 04 05 OCEAANREIS NAAR HET CARIBISCH GEBIED Noord-Spanje

Nadere informatie

Ontdekkingsreizigers

Ontdekkingsreizigers Ontdekkingsreizigers inhoud. Inleiding 3 2. Leif Eriksson 4 3. Marco Polo 6 4. Christoffel Columbus 8 5. Abel Tasman 0 6. David Livingstone 2 7. Neil Armstrong 4 8. Filmpjes 6 Pluskaarten 7 Bronnen 9 Colofon

Nadere informatie

IJSLAND: EEN LAND VAN WATER EN VUUR

IJSLAND: EEN LAND VAN WATER EN VUUR Naam: Klas : Nr: Datum: IJSLAND: EEN LAND VAN WATER EN VUUR A. Roegis & L. Van Eycken 2014-2015 BACHELORPROEF HOGENT Aardrijkskunde IJsland: een land van water en vuur Pagina 2 Deze werkbundel mag gebruikt

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Johan van Oldenbarneveldt

Werkstuk Geschiedenis Johan van Oldenbarneveldt Werkstuk Geschiedenis Johan van Oldenbarneve Werkstuk door een scholier 2653 woorden 17 jaar geleden 6,2 176 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Johan van Oldenbarnevelt was afkomstig van de lage

Nadere informatie

Reizen en vakantie - Ontdekkingsreizen. VO-content StudioVO. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.

Reizen en vakantie - Ontdekkingsreizen. VO-content StudioVO. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs. Auteur VO-content StudioVO Laatst gewijzigd Licentie Webadres 30 December 2013 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/45010 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

QUIZ. geschiedenis hoofdstuk 1

QUIZ. geschiedenis hoofdstuk 1 QUIZ vraag 1: Over welke eeuw gaat dit hoofdstuk? A. De 20 ste eeuw B. De 14 de eeuw C. De 16 de eeuw D. De 18 de eeuw vraag 2: Hoe wordt deze tijd ook wel genoemd? A. Tijd van de Azteken en de Maya s.

Nadere informatie

NEDERLAND IN VOLLE BLOEI

NEDERLAND IN VOLLE BLOEI THIS IS HOLLAND IN DE KLAS / LES 2 - WERKBLAD 1 Naam: Groep: NEDERLAND IN VOLLE BLOEI (1600 TOT 1800) VAN BEDREIGEND NAAR VRUCHTBAAR LAND Bekijk de video Van bedreigend naar vruchtbaar land. 1 A. Je hebt

Nadere informatie

Opgravingen te Sissi op Kreta

Opgravingen te Sissi op Kreta Opgravingen te Sissi op Kreta Sinds 2007 voert de Belgische School te Athene elk jaar op het eiland Kreta tijdens de zomermaanden archeologische opgravingen uit te Sissi, een kustplaatsje 4 km ten oosten

Nadere informatie

ARCTIC TOUR mijl in 81 dagen. deel

ARCTIC TOUR mijl in 81 dagen. deel ARCTIC Herman Sips maakte afgelopen seizoen een bijzondere reis. Met zijn stalen, kitsgetuigde 36- voeter Cachalot, een one-off Noordkaperontwerp, voer hij een rondje Lauwersoog via Noorwegen, Bereneiland,

Nadere informatie

Cookies eten op Wall Street

Cookies eten op Wall Street Cookies eten op Wall Street Wat is er nog Nederlands in New York? Lesduur: 2 lesuren Lesvorm: presentatie Werkwijze: duo Wat heb je nodig? computer om presentatie te maken met Prezi of Popplet Deze les

Nadere informatie

9 Daagse Hurtigruten Expeditie rondom Spitsbergen - In het rijk van de ijsbeer

9 Daagse Hurtigruten Expeditie rondom Spitsbergen - In het rijk van de ijsbeer 9 Daagse Hurtigruten Expeditie rondom Spitsbergen - In het rijk van de ijsbeer Vertrek 03.07 / 11.07 / 19.07 en 27.07.2017 met de MS Spitsbergen Beleef Spitsbergen op een authentieke manier aan boord van

Nadere informatie

DE REIS VAN SINT BRANDAAN

DE REIS VAN SINT BRANDAAN DE REIS VAN SINT BRANDAAN 16 mei Inleiding Op 16 mei wordt de feestdag van Sint Brandaan gevierd, de beschermer van alle zeevaarders. Brandaan was een onverschrokken Ierse monnik die in de zesde eeuw volgens

Nadere informatie

Calvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog

Calvijn. Vrede van Augsburg. Margaretha van Parma. Hertog van Alva. De keurvorst van Saksen. Karel V. Buitenlandse zaken en oorlog In welk jaar publiceerde Luther zijn 95 stellingen? Welke Frans-Zwitserse hervormer kreeg veel aanhang in de Nederlanden? Welke vrede bepaalde, dat de vorst de religie van zijn volk bepaalt? 1517 Calvijn

Nadere informatie

Grondboor en Hamer. Oldenzaal juni pag afb. De steenbank

Grondboor en Hamer. Oldenzaal juni pag afb. De steenbank Grondboor en Hamer 3 1980 pag. 99-104 7afb. Oldenzaal juni 1980 De steenbank T. de Vries In de Zuiderzee kwamen hier en daar ondiepe en tegelijk steenachtige plaatsen voor. Ze werden gemeden door schippers

Nadere informatie

Dit is een gatentoets die een selectie van teksten bevat die geleerd zijn in de cursus Nederlands voor buitenlanders. Er zijn 100 opgaven.

Dit is een gatentoets die een selectie van teksten bevat die geleerd zijn in de cursus Nederlands voor buitenlanders. Er zijn 100 opgaven. Dit is een gatentoets die een selectie van teksten bevat die geleerd zijn in de cursus Nederlands voor buitenlanders. Er zijn 100 opgaven. U hebt voor deze toets maximaal een uur. Wacht tot u mag beginnen

Nadere informatie

Geschiedenis. Het terrein nam bijna twee kilometer oever aan de noordzijde van het IJ en ongeveer 90 hectare grond in beslag.

Geschiedenis. Het terrein nam bijna twee kilometer oever aan de noordzijde van het IJ en ongeveer 90 hectare grond in beslag. Geschiedenis NDSM staat voor de Nederlandsche Dok en Scheepsbouw Maatschappij. Dit was een werf voor de nieuwbouw, reparatie en machinebouw van schepen in Amsterdam die heeft bestaan tussen 1894 en 1979.

Nadere informatie

Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special

Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special De mooiste manier om de Koning van de Noordpool te zien (/nl/activiteiten/outdoor-activiteiten/wandelen) (/nl/activiteiten/outdoor-activiteiten/hiking-sneeuwschoenwandelen)

Nadere informatie

EDC op zijn sterkst toch net ietsjes zwakker dan Huizum

EDC op zijn sterkst toch net ietsjes zwakker dan Huizum EDC op zijn sterkst toch net ietsjes zwakker dan Huizum Zaterdag 2 november mocht EDC het opnemen tegen Huizum, dat nog maar 1 punt had gescoord uit 3 wedstrijden. EDC was in de sterkste formatie en Igor

Nadere informatie

Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special

Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special De mooiste manier om de Koning van de Noordpool te zien (/nl/activiteiten/outdoor-activiteiten/wandelen) (/nl/activiteiten/outdoor-activiteiten/hiking-sneeuwschoenwandelen)

Nadere informatie

Noord-Noorwegen, Walvis safari, Aurora Borealis

Noord-Noorwegen, Walvis safari, Aurora Borealis Noord-Noorwegen, Walvis safari, Aurora Borealis Volg de walvissen ten noorden van de poolcirkel Titel: Noord-Noorwegen, Walvis safari, Aurora Borealis Reisdatum: 6 jan - 13 jan, 2018 Reiscode: Duur: Schip:

Nadere informatie

Datum 1 februari 2019 Onderwerp Beantwoording vragen van lid Von Martels over de containers die overboord zijn geslagen bij de Waddeneilanden

Datum 1 februari 2019 Onderwerp Beantwoording vragen van lid Von Martels over de containers die overboord zijn geslagen bij de Waddeneilanden > Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000

Nadere informatie

Voorbereiding. Schooljaar 2014-2015

Voorbereiding. Schooljaar 2014-2015 Voorbereiding Schooljaar 2014-2015 1.1 het lied 4 1.2 meer over varen in de 18 e eeuw 5 1.3 vouwinstructie boot 6 Bereid u alstublieft het project Ketelbinkie goed voor door: 1. Samen met de kinderen naar

Nadere informatie

RONDOM SPITSBERGEN - IN HET LAND VAN DE IJSBEREN

RONDOM SPITSBERGEN - IN HET LAND VAN DE IJSBEREN RONDOM SPITSBERGEN - IN HET LAND VAN DE IJSBEREN Beleef de ongelooflijke landschappen in de meest afgelegen regio's van Spitsbergen. Op deze rondreis zie je hoe de laagstaande middernachtzon een kleurenspel

Nadere informatie

geschiedenis geschiedenis

geschiedenis geschiedenis Examen VWO 2010 tijdvak 1 vrijdag 21 mei 9.00-12.00 uur tevens oud programma geschiedenis geschiedenis Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 27 vragen. Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis vwo I

Eindexamen geschiedenis vwo I Dynamiek en stagnatie in de Republiek Vanaf de vijftiende eeuw ontstonden er steeds meer directe handelscontacten tussen Holland en het Oostzeegebied. 1p 1 Noem een handelspolitieke reden waardoor de Hollandse

Nadere informatie

inhoud Deze buurt is niet meer wat het geweest is,

inhoud Deze buurt is niet meer wat het geweest is, De Noordpool BRRRRR inhoud 1. Inleiding 3 2. Twee Noordpolen 4 3. Landen rond de Noordpool 5 4. Krimpen 6 5. Het Behouden Huis 7 6. De Noordpool bereikt 8 7. Dag en nacht 9 8 Het weer 10 9. Dieren 11 10.

Nadere informatie

6,1. Werkstuk door een scholier 1701 woorden 10 februari keer beoordeeld. Geschiedenis

6,1. Werkstuk door een scholier 1701 woorden 10 februari keer beoordeeld. Geschiedenis Werkstuk door een scholier 1701 woorden 10 februari 2003 6,1 178 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding. Wij hebben dit onderwerp gekozen omdat het een leuk onderwerp is en het kwam meteen in ons op

Nadere informatie

Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special

Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special Noord-Spitsbergen, IJsbeer Special De mooiste manier om de Koning van de Noordpool te zien Titel: Reisdatum: Reiscode: Duur: Schip: Inscheping: Ontscheping: Taal: Let op: Meer over: Noord-Spitsbergen,

Nadere informatie