Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. Tempus Fugit. Een aggiornamento van toekomstverkenningen voor de zorgberoepen in de Vlaamse Gemeenschap

Transcriptie

1 Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Tempus Fugit. Een aggiornamento van toekomstverkenningen voor de zorgberoepen in de Vlaamse Gemeenschap Statistische bijlage en methodologische noten Prof. dr. Jozef Pacolet Joris Vanormelingen Annelies De Coninck Bijlage bij rapport nr 17 6 augustus 2015

2 Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Kapucijnenvoer 39 B-3000 Leuven Tel Fax kuleuven be Website: steunpuntwvg be Publicatie nr 2014/01 SWVG-Rapport 17 Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Titel rapport: Tempus fugit: Een aggiornamento van toekomstverkenningen voor de zorgberoepen in de Vlaamse Gemeenschap. Statistische bijlage en methodologische noten Promotor: Prof. dr. Jozef Pacolet 1 Onderzoekers: Prof. Dr. Jozef Pacolet, Joris Vanormelingen, Annelies De Coninck 2 Administratieve ondersteuning: Lut Van Hoof, Manuela Schröder Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijk te verwijzen naar de bron No material may be made public without an explicit reference to the source Promotoren en Partners van het Steunpunt KU Leuven Prof dr Chantal Van Audenhove (Promotor-Coördinator), Lucas en ACHG Prof dr Johan Put, Instituut voor Sociaal recht Prof dr Karel Hoppenbrouwers, Dienst Jeugdgezondheidszorg Prof dr Koen Hermans, LUCAS, Centrum voor Zorgonderzoek en Consultancy Prof dr Jozef Pacolet, HIVA - Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving UGent Prof dr Lea Maes, Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidskunde Prof dr Lieven Annemans, Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidskunde Prof dr Jan De Maeseneer, Vakgroep Huisartsgeneeskunde en Eerstelijnsgezondheidszorg Prof dr Ilse De Bourdeaudhuij, Vakgroep Bewegings en Sportwetenschappen VUB Prof dr Johan Vanderfaeillie, Vakgroep Klinische en Levenslooppsychologie Thomas More Dr Peter De Graef, Vakgroep Toegepaste Psychologie 1 HIVA - Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving, KU Leuven 2 HIVA - Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving, KU Leuven

3 Inhoud Conventionele tekens 5 Lijst tabellen 7 Lijst figuren 11 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context 13 bijlage 2 Instroom van zorgberoepen via het regulier onderwijs en volwassenenonderwijs, recente periode en toekomstverkenning bijlage 3 Bruto-en netto-instroom naar zorgdiploma, bijlage 4 Kalibratie van de cijfers rond 2012 naar het scharnierjaar

4

5 Conventionele tekens n.b. n.i. Het gegeven is niet beschikbaar omdat de opleiding niet bestaat Het gegeven is niet ingevuld maar de opleiding bestaat wel 5

6

7 Lijst tabellen Figuur b1.1 Redeneerschema toekomstverkenningen Tempus Fugit: cijfervoorbeeld bachelor verpleegkunde ziekenhuissector 15 Tabel b1.1 Demografie, Vlaamse Gemeenschap en Vlaams Gewest ( : waarnemingen; : bevolkingsvooruitzichten) 18 Tabel b2.1 Evolutie van het (geschat) aantal eerstejaarsstudenten in de opleiding tot bachelor verpleegkunde, bachelor vroedkunde en HBO5-verpleegkundige in de Vlaamse Gemeenschap ( ) 26 Tabel b2.2 Evolutie van het aantal afgeleverde diploma's (1ste en 2de)* in de opleiding tot bachelor verpleegkunde, bachelor vroedkunde en HBO5-verpleegkundige in de Vlaamse Gemeenschap ( ) 27 Tabel b2.3 Aantal leerlingen in aantal BSO-opleidingen voorafgaand aan beroep van verzorgende, zorgkundige en begeleider kinderopvang (Vlaamse Gemeenschap, ) 29 Tabel b2.4 Aantal unieke inschrijvingen, leerlingen, studenten, cursisten per schooljaar in de reguliere en nietreguliere opleidingen VWO, DBSO, BuSO en VDAB voorafgaand aan beroep van verzorgende of zorgkundige (Vlaamse Gemeenschap, ) 30 Tabel b2.5 Aantal eerstejaars en aantrekkingskracht van de BSO-opleidingen tot verzorgende (Vlaamse Gemeenschap, ) 32 Tabel b2.6 Aantal eerstejaars in de niet-reguliere opleiding tot polyvalent verzorgende en zorgkundige (Vlaamse Gemeenschap, ) 33 Tabel b2.7 Aantal eerstejaars in de niet-reguliere opleiding tot begeleider in de kinderopvang (Vlaamse Gemeenschap, ) 34 Tabel b2.8 Aantal eerstejaars (3de graad) en aantrekkingskracht van de TSO-opleidingen als doorstroomrichtingen (Vlaamse Gemeenschap, ) 35 Tabel b2.9 Natraject TSO-opleiding gezondheids-en welzijnswetenschappen 36 Tabel b2.10 Natraject TSO-opleiding sociale en technische wetenschappen 36 Tabel b2.11 Aantal leerlingen in de opleidingen (regulier en niet-regulier) tot logistiek assistent binnen de zorgsector (Vlaamse Gemeenschap, ) 38 Tabel b2.12 Afgeleverde studiegetuigschriften en diploma s BSO-verzorgende, zorgkundige en kinderzorg (Vlaamse Gemeenschap, ) 39 Tabel b2.13 Afgeleverde certificaten in de niet-reguliere opleidingen (ondersteund door de VDAB) tot polyvalent verzorgende en zorgkundige (Vlaamse Gemeenschap, ) 40 Tabel b2.14 Afgeleverde certificaten en attesten in de niet-reguliere opleidingen (ondersteund door de VDAB) tot begeleider in de (buitenschoolse) kinderopvang* (Vlaamse Gemeenschap, ) 41 Tabel b2.15 Aantal diploma s secundair onderwijs (TSO, 2de jaar, 3de graad) in doorstroomrichtingen (Vlaamse Gemeenschap, ) 42 Tabel b2.16 Evolutie van het aantal gediplomeerden in de opleiding (regulier en niet-regulier) tot logistiek assistent* (Vlaamse Gemeenschap, ) 43 Tabel b2.17 Evolutie van aantal studenten in een maatschappelijke opleidingen (regulier en niet-regulier) 44 Tabel b2.18 Evolutie van (geschat) aantal eerstejaars in een aantal maatschappelijke opleidingen 45 Tabel b2.19 Evolutie van het totaal aantal studenten sociaal werk in het niet-regulier onderwijs* (Vlaamse Gemeenschap, ) 46 Tabel b2.20 Evolutie van het aantal studenten in een opleiding (regulier en niet-regulier) tot opvoeder 47 Tabel b2.21 Evolutie van het aantal eerstejaarsstudenten in reguliere een opleiding tot opvoeder 48 7

8 Tabel b2.22 Evolutie van het aantal gediplomeerden in een opleiding tot sociaal werker (Vlaamse Gemeenschap, ) 49 Tabel b2.23 Evolutie van het aantal gediplomeerden in een opleiding tot opvoeder (Vlaamse Gemeenschap, ) 51 Tabel b2.24 Evolutie van het aantal eerstejaarsstudenten in de opleiding kinesitherapie aan de hogescholen en universiteiten (Vlaamse Gemeenschap, ) 53 Tabel b2.25 Evolutie van het aantal afgestudeerde kinesitherapeuten in de Vlaamse Gemeenschap ( ) 54 Tabel b2.26 Evolutie van het aantal eerstejaarsstudenten in een opleiding tot paramedicus (Vlaamse Gemeenschap, ) 56 Tabel b2.27 Evolutie van het aantal afgestudeerden in een opleiding tot paramedicus (Vlaamse Gemeenschap, ) 58 Tabel b3.1 Overgang van gegradueerde (HBO5) naar professionele bachelor VPK via brugprogramma 62 Tabel b3.2 Overgang van thuis- en bejaardenzorg/zorgkundige en kinderzorg naar professionele bachelor verpleegkunde 63 Tabel b3.3 Overzicht van werkelijk aantal eerstejaars in de opleidingen gegradueerde verpleegkunde* bestaande uit pas afgestudeerden TSO en BSO ( ) 63 Tabel b3.4 Berekening aandeel van afgestudeerden zorgopleiding in secundair onderwijs die verder een diploma gegradueerde verpleegkunde behalen 64 Tabel b3.5 Geschat percentage van afgestudeerden verzorgende die verder studeren in de BSO-opleiding (3de jaar, 3de graad) thuis- en bejaardenzorg/zorgkundige of kinderzorg (BSO) 64 Tabel b3.6 Overgang van de TSO-doorstroomrichtingen naar zorgopleidingen op niveau van professionele bachelor 66 Tabel b4.1 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 71 Tabel b4.2 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 72 Tabel b4.3 Kalibratieoefening van de gegradueerde verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 73 Tabel b4.4 Kalibratieoefening van de gegradueerde verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 74 Tabel b4.5 Kalibratieoefening van de verzorgenden (in aantallen) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 75 Tabel b4.6 Kalibratieoefening van de verzorgenden (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 76 Tabel b4.7 Kalibratieoefening van de kinesitherapeuten (in aantallen) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 77 Tabel b4.8 Kalibratieoefening van de kinesitherapeuten (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 78 Tabel b4.9 Kalibratieoefening van de vroedkundigen (in aantallen) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 79 Tabel b4.10 Kalibratieoefening van de vroedkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 80 Tabel b4.11 Kalibratieoefening van de ziekenhuisassistenten (in aantallen) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 81 Tabel b4.12 Kalibratieoefening van de ziekenhuisassistenten (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de algemene en psychiatrische ziekenhuizen 82 Tabel b4.13 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de woonzorgcentra 84 Tabel b4.14 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de woonzorgcentra 85 8

9 Tabel b4.15 Kalibratieoefening van de gegradueerde verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de woonzorgcentra 86 Tabel b4.16 Kalibratieoefening van de gegradueerde verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de woonzorgcentra 87 Tabel b4.17 Kalibratieoefening van de verzorgenden (in aantallen) werkzaam in de woonzorgcentra 88 Tabel b4.18 Kalibratieoefening van de verzorgenden (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de woonzorgcentra 89 Tabel b4.19 Kalibratieoefening van de kinesitherapeuten (in aantallen) werkzaam in de woonzorgcentra 90 Tabel b4.20 Kalibratieoefening van de kinesitherapeuten (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de woonzorgcentra 91 Tabel b4.21 Kalibratieoefening van de ziekenhuisassistent (in aantallen) werkzaam in de woonzorgcentra 92 Tabel b4.22 Kalibratieoefening van de ziekenhuisassistent (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de woonzorgcentra 93 Tabel b4.23 Kalibratieoefening van de verzorgenden (in aantallen) werkzaam in de thuiszorg 95 Tabel b4.24 Kalibratieoefening van de verzorgenden (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de thuiszorg 96 Tabel b4.25 Kalibratieoefening van de zelfstandige bachelor verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de thuisverpleging 97 Tabel b4.26 Kalibratieoefening van de zelfstandige bachelor verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de thuisverpleging 98 Tabel b4.27 Kalibratieoefening van de zelfstandige gegradueerde verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de thuisverpleging 99 Tabel b4.28 Kalibratieoefening van de zelfstandige gegradueerde verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de thuisverpleging 100 Tabel b4.29 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in diensten voor thuisverpleging (loonverband) 101 Tabel b4.30 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de diensten voor thuisverpleging (loonverband) 102 Tabel b4.31 Kalibratieoefening van de gegradueerde verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de diensten voor thuisverpleging (loonverband) 103 Tabel b4.32 Kalibratieoefening van de gegradueerde verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de diensten voor thuisverpleging (loonverband) 104 Tabel b4.33 Kalibratieoefening van de opvoeders (in aantallen) werkzaam in de residentiële voorzieningen voor personen met een handicap 105 Tabel b4.34 Kalibratieoefening van de opvoeders (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de residentiële voorzieningen voor personen met een handicap 106 Tabel b4.35 Kalibratieoefening van de begeleiders en onthaalouders (in aantallen) werkzaam in de kinderopvang 107 Tabel b4.36 Kalibratieoefening van de begeleiders en onthaalouders (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de kinderopvang 108 Tabel b4.37 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in aantallen) werkzaam in de diensten preventieve gezinsbegeleiding 109 Tabel b4.38 Kalibratieoefening van de bachelor verpleegkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de diensten preventieve gezinsbegeleiding 110 Tabel b4.39 Kalibratieoefening van de vroedkundigen (in aantallen) werkzaam in de diensten preventieve gezinsbegeleiding 111 Tabel b4.40 Kalibratieoefening van de vroedkundigen (in voltijdsequivalenten) werkzaam in de diensten preventieve gezinsbegeleiding 112 Tabel b4.41 Kalibratieoefening van de zelfstandige kinesitherapeuten (in aantallen) 114 Tabel b4.42 Kalibratieoefening van de zelfstandige kinesitherapeuten (in voltijdsequivalenten) 115 9

10

11 Lijst figuren Figuur b1.1 Redeneerschema toekomstverkenningen Tempus Fugit: cijfervoorbeeld bachelor verpleegkunde ziekenhuissector 15 11

12

13 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context b1.1 Inleiding De toekomstverkenningen voor zowel vraag als aanbod volgen de principes die wij in het HIVA in het verleden reeds hanteerden, en die ook al geruime tijd in voege zijn in de Planningcel FOD Volksgezondheid. In hebben wij de ervaring van beide onderzoeksgroepen, samen met de collega s van het SESA (UCL) geïntegreerd in een set van rekenbladen die enerzijds de evolutie in het onderwijs in beeld brengen, het huidige aanbod (dat tevens de vraag is) met toevoeging van het toekomstig aanbod vanuit het onderwijs, en ten slotte de gedetailleerde vraaganalyse. De geïntegreerde benadering hebben wij toen uitgewerkt voor de verpleegkundigen, en voor de kinesitherapeuten. De collega s van het SESA hebben de analyses uitgevoerd voor de artsen en tandartsen. Voor meer informatie over deze werkmodellen zie onder meer onze publicaties van die periode (zie bibliografie basisrapport Tempus Fugit). Nadien heeft de FOD Volksgezondheid de ervaring die werd opgebouwd binnen deze reeks van nieuwe projecten, verder geïntegreerd in een eigen nieuw planningsmodel, dat thans de basis vormt voor diverse analyses die worden uitgevoerd binnen diverse werkgroepen van de FOD Volksgezondheid, Planningscommissie Medisch aanbod. Wij hebben teruggegrepen naar de werkbladen (in Excel) voornamelijk voor de verpleegkundigen, om deze uit te breiden tot alle zorgberoepen met uitzondering van een aantal medische beroepsgroepen als artsen, tandartsen, enz. De actualisering hebben wij voor de meeste van deze beroepen kunnen doen wat de uitstroom vanuit het onderwijs betreft. Zij is maar voor een beperkt aantal beroepen kunnen gebeuren wat het totaal aanbod en de vraagzijde betreft. 4 modules of werkboeken worden gehanteerd: 1. een module onderwijs waarin wij alle informatie omtrent de instroom en de uitstroom uit het onderwijssysteem hebben ingevuld. De module bevat zowel de huidige situatie als de toekomstverkenningen; 2. 2 modules huidig aanbod en toekomstig aanbod waarin wij de huidige werkgelegenheid in beeld brengen, en dan laten evolueren doorheen de toekomstige perioden om het toekomstig aanbod in beeld te brengen, aangevuld met de instroom van het onderwijs; 3. een 4de module waar wij opnieuw vertrekkende van het huidige aanbod dat ook gelijk is met de huidige vraag, de toekomstige vraag in de zorgvoorzieningen inschatten, en dit gebaseerd op een aantal groeiscenario s die wij weerhouden voor de vraag naar zorg. Het spreekt voor zich dat er tussen deze verschillende werkboeken veel informatie gemeenschappelijk is maar telkens anders wordt gehanteerd. Zo levert de module onderwijs het aantal afgestudeerden op die wij toevoegen aan het huidige aanbod in de module toekomstig aanbod. Het huidig aanbod is ook de huidige vraag, en de mate dat men in de sector reeds actieve beroepskrachten ziet op pensioen gaan of op andere manieren ziet uitstromen, heeft een impact op de nieuwe vraag naar beroepskrachten en beïnvloedt ook het aanbod. In dit rapport hebben wij redelijk gedetailleerd de informatie gebruikt uit de onderwijsmodule. Voor de vraagzijde en de toekomstverkenningen van het aanbod, analyses die per beroepsgroep en per 13

14 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context werksetting in 3 werkbladen/werkboeken gebeurden, is het onmogelijk hier alle detail te rapporteren. De inhoud en werkwijze is evenwel gedetailleerd in vroegere rapporten aan bod gekomen. Wij geven echter hierna een cijfervoorbeeld van de cruciale parameters en concepten voor de modules aanbod en vraag en toekomstige vraag en toekomstig aanbod. 14

15 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context Figuur b1.1 Redeneerschema toekomstverkenningen Tempus Fugit: cijfervoorbeeld bachelor verpleegkunde ziekenhuissector Bron Module arbeidsvraag verpleegkunde; zie ook de handleiding S. Merckx, J. Pacolet, Het planningsmodel verpleegkunde en vroedkunde: handleiding rekenmodel Wij vertrekken van de werkgelegenheid naar leeftijd, in koppen en in VTE voor een bepaalde diplomagroep en voor de startjaren van onze analyse 2009 en Normaal moeten dit exacte tellingen zijn, liefst op basis van administratieve gegevens. Vooral het feit dat wij hier het beeld nodig hebben naar 15

16 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context diplomagroep, een variabele die in weinig administratieve bestanden terug te vinden is, of zeker niet eenduidig, maakt dat wij soms informatie moeten ramen of extrapoleren. Hier hebben wij het ons extra moeilijk gemaakt door als scharnierjaar met het verleden en de toekomstverkenningen 2014 te kiezen, vanuit het oogmerk dat dit op het ogenblik van de publicatie voor de lezer en gebruikers overeen zal komen met het lopende jaar nemen wij dan ook als startjaar voor diverse groei-indexen. Het heeft wel tot gevolg gehad dat wij vertrekkende van de meest recente situatie, meestal 2012, soms 2013 en één enkele keer januari 2014, de informatie van die jaren hebben moeten extrapoleren tot Wij noemden het kalibreren tot het gewenste huidige jaar 2014 als startjaar voor de toekomstverkenningen. Kader 1.1 Kalibreren van modellen Kalibreren vindt onder andere plaats bij het ontwikkelen van bijvoorbeeld een simulatiemodel. De kalibratie is in dat geval het statistisch proces dat plaats vindt tijdens de modelontwikkeling (voor het instellen van interne modelparameters), maar ook daarna (voor externe door de gebruiker op te geven parameters). Op basis van empirische gegevens worden de modelparameters (variabelen) gemeten of geschat en ingesteld. Dit noemt men het kalibreren van het model. Na deze fase kan de modelvalidatie plaatsvinden. 3 De verhouding tussen voltijdsequivalent en aantal koppen is een parameter die verschilt per sector en per beroepsgroep en in de tijd. Wij houden de meest recente situatie echter constant voor de toekomst. Een belangrijke volgende parameter is de overgangskans, dat diegenen die voor een bepaalde leeftijdsgroep actief zijn in de sector, 5 jaar later en 5 jaar ouder nog actief zijn. Wij drukken de verhouding uit als percentage. Deze percentages worden berekend voor de overgang van 2009 naar 5 jaar ouder en 5 jaar later in Deze verhoudingen worden dan steeds opnieuw toegepast op de volgende groep die in die leeftijd terecht komt. Vanaf een bepaalde leeftijd wordt dit percentage lager dan 100%. Het betekent dat men de sector verlaat, en zal moeten vervangen worden bij gelijkblijvende tewerkstelling. Daarnaast is er de uitbreidingsvraag. Dit is het verschil tussen de werkgelegenheid in 2014 en 5 jaar vroeger. Het is de netto-vraag naar nieuwe beroepskrachten. Positieve getallen wijzen op een groei van de sector. Op basis van de gemaakte hypothesen over de groei van de sector, zal deze totale vraag evolueren. De som van de vervangingsvraag en de uitbreidingsvraag is het totaal of bruto instroom of bruto vraag. Het betreft het totaal. Let wel, wij spreken hier opnieuw van netto stromen omdat in werkelijkheid nog meer dynamiek in een sector bestaat, met name men vertrekt van de ene voorziening maar gaat werken in een andere. Voor de 2 bedrijven is er aan de ene kant een vertrek en aan de andere kant een nieuwe aanwerving, maar per saldo voor de sector in het geheel, in onze statistieken, zou er geen beweging zijn gebeurd. De bruto instroom wordt ingevuld door nieuwe afgestudeerden, die wij verdelen over de jongste leeftijdscategorieën. Een beperkt deel van nieuwe intredes zijn de herintreders die gestopt waren met werken en terug opduiken in de sector. Per beroepsgroep kunnen wij deze scenario s invullen per werksetting. Finaal kunnen wij zij ook aggregeren om zodoende de totale vraag te kennen, de totale werkgelegenheid, en de totale nieuwe instroom omwille van de expansievraag en de vervangingsvraag. Bij elke van de deelsectoren laten wij maar instromen wat werkelijk nodig is. Bij de inschatting van het totale arbeidsaanbod laten wij in elke werksetting het arbeidsaanbod wegvloeien zoals dit ook te zien was in de deelsectoren, maar voegen wij tenslotte het volledige nieuwe aanbod toe aan de groep die over blijft. De bruto instroom is daar gelijk aan de uitstroom van gediplomeerden uit het onderwijs

17 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context b1.2 Demografie Om toekomstvoorspellingen voor de in-en uitstroom betreffende het onderwijs mogelijk te maken, baseren we ons op de demografische bevolkingsvooruitzichten. Voor de demografische cijfers baseren we ons op de bevolkingsstatistieken van het ADSEI. In tabel b1.1 wordt een overzicht gegeven van de bevolkingscijfers die worden aangewend in Tempus Fugit. Een belangrijke opmerking is dat we geen cijfers hebben omtrent de Vlaamse Gemeenschap. Via een eenvoudige hypothese en berekening bekomen we de bevolking binnen de Vlaamse Gemeenschap: bevolking Vlaamse Gemeenschap = bevolking Vlaams Gewest + 17% Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 17

18 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context Tabel b1.1 Demografie, Vlaamse Gemeenschap en Vlaams Gewest ( : waarnemingen; : bevolkingsvooruitzichten) Schooljaar Aantal 18 jarigen Vlaams Gewest Aantal 18 jarigen Brussels Gewest Aantal 18 jarigen Vlaamse Gemeenschap Aantal 16 jarigen Vlaams Gewest Aantal 16 jarigen Brussels Gewest Aantal 16 jarigen Vlaamse Gemeenschap n.b. n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b

19 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context Tabel b1.1 Demografie Vlaamse Gemeenschap en Vlaams Gewest ( : waarnemingen; : bevolkingsvooruitzichten) (vervolg) Schooljaar Aantal 18 jarigen Vlaams Gewest Aantal 18 jarigen Brussels Gewest Aantal 18 jarigen Vlaamse Gemeenschap Aantal 16 jarigen Vlaams Gewest Aantal 16 jarigen Brussels Gewest Aantal 16 jarigen Vlaamse Gemeenschap * Vlaamse Gemeenschap = Vlaams Gewest + 17% Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Bron Tot en met 1990 bevolkingsprognoses Plus est en vous herbekeken, deel 1: het aanbod van zorgberoepen in de Vlaamse Gemeenschap Vanaf 1991 aangevuld met ADSEI bevolkingsvooruitzichten ( ) 19

20 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context b1.3 Instroom onderwijs Een 1ste fase in het schetsen van het aanbod betreft de instroom vanuit het onderwijs. Voor een zo gedetailleerd mogelijke beschrijving van het totale pakket aan zorgopleidingen, opteren we voor de onderwijsstatistieken van het Vlaams Onderwijs. Ondanks de grote hoeveelheid aan informatie die het Statistisch jaarboek van het Vlaams Onderwijs ons biedt, zijn we toch een aantal databeperkingen tegengekomen. Om deze data-leemtes zo betrouwbaar mogelijk in te vullen, hanteren we een aantal hypotheses die in volgende paragrafen worden toegelicht. Kader 1.2 Overzicht specifieke benamingen bepaalde statistieken aantal studenten en leerlingen De aangewende onderwijsstatistieken uit het Statistisch Jaarboeken handelen niet over de exacte aantallen van studenten. Zo wordt het aantal studenten namelijk geschat via het werkelijk aantal inschrijvingen. Deze inschrijvingen zijn echter een overschatting van de werkelijke studentenpopulatie. In wat volgt, wordt de nodige duiding gegeven bij de telling van aantal studenten op een aantal onderwijsniveaus, met name het hoger onderwijs en het volwassenenonderwijs. Hoger onderwijs Aantal inschrijvingen met een diplomacontract. Een diplomacontract is hierbij een contract dat je als student kan aangaan met een hoger onderwijsinstelling. Hiermee schrijf je je als student in met het oog op het behalen van een graad of diploma van een opleiding voor een volledig schakel- of voorbereidingsprogramma of voor een postgraduaatsopleiding. (Statistisch Jaarboek van het Vlaams onderwijs: voorpublicatie , Hoger onderwijs, p. 188). Volwassenenonderwijs Aantal unieke inschrijvingen. De definitie van unieke inschrijving voor een opleiding komt hierbij overeen met het volgende: iemand die zich gedurende een referteperiode 2 of meer keer inschrijft in dezelfde opleiding en binnen hetzelfde stelsel, wordt slechts eenmaal geteld. Wanneer hij/zij zich 2 (of meer) keer inschrijft in dezelfde opleiding, maar in een verschillend stelsel (de ene keer lineair, de andere keer modulair), dan wordt hij tweemaal geteld. Wanneer hij/zij zich in 2 verschillende opleidingen - al dan niet binnen hetzelfde studiegebied - inschrijft, wordt hij tweemaal geteld. (Statistisch Jaarboek van het Vlaams onderwijs: voorpublicatie ); Volwassenenonderwijs, p. 251). Deze manier van tellen, levert echter dubbeltellingen op waardoor het totaalcijfer het werkelijk aantal studenten overstijgt. Ter illustratie: in het schooljaar telt het studiegebied Personenzorg (waartoe onder andere de opleidingen tot verzorgende en zorgkundige behoren) unieke inschrijvingen tegenover studenten (fysieke personen). VDAB en project 600 Aantal gestarte cursisten in 1 jaar. Modulair onderwijsstructuur in het volwassenenonderwijs en gedeeltelijk in het secundair onderwijs De modularisering van opleidingen in het volwassenenonderwijs zorgt ervoor dat er minder transparantie is omtrent het werkelijk aantal studenten en welk cursuspakket deze studenten volgen. Zo staat de modularisering voor meer flexibilisering, hetgeen betekent dat er verschillende opleidingstrajecten mogelijk zijn. Zo kan men als student kiezen voor een variabele opleidingsduur en kan men bovendien, afhankelijk van de eerder verworven competenties (beroepssfeer) of de eerder verworden kwalificaties (vooropleiding), een verkort traject volgen. Dit betekent dus dat de studenten binnen dezelfde opleiding een verschillend traject kunnen volgen om uiteindelijk toch tot hetzelfde resultaat, met name het studiebewijs, te komen. Een voorbeeld van een zorgopleiding in het volwassenenonderwijs dat een modulaire structuur heeft, is de opleiding HBO5-verpleegkunde. Daarnaast zijn er ook een aantal zorgopleidingen met een modulaire structuur in het secundair onderwijs (voor meer informatie zie hoofdstuk 2 uit het hoofdrapport). 20

21 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context Kader1.3 Hypothesen schatting aantal eerstejaars Hypothese: schatting aantal eerstejaars in het hoger onderwijs (professionele en academische bachelor) In het kader van het flexibiliseringsdecreet van 30 april 2004 zijn er een aantal maatregelen genomen om het hoger onderwijs meer flexibel te maken. Dit wil zeggen dat studenten vrij kunnen kiezen hoeveel opleidingsonderdelen van minimaal 3 studiepunten zij kunnen opnemen. Methodologisch gezien betekent dit dat het Statistisch Jaarboek van het Vlaams Onderwijs vanaf het schooljaar niet langer meer de opleidingen opdeelt naar studiejaar maar enkel nog naar behaald diploma (professionele bachelor, academische bachelor en master). Vanaf het schooljaar gaan we ons baseren op volgende hypothese voor het schatten van het aantal eerstejaars: - We nemen de gemiddelde verhouding tussen het aantal eerstejaars en het totaal aantal studenten binnen eenzelfde opleidingen en dit over de laatste 5 jaar (indien mogelijk) waar we de eerstejaars nog werkelijk kunnen traceren ( tot en met ). Het gemiddeld verhoudingspercentage wordt vervolgens toegepast op de beschikbare totaalcijfers. - Ter verifiëring tellen we daarnaast ook het aantal generatiestudenten 4 om zo na te gaan in welke mate de verhouding tussen de generatiestudenten en ons geschat aantal eerstejaars constant blijft. Als benchmark hanteren we hierbij de verhouding tussen het aantal generatiestudenten en het werkelijk aantal eerstejaars over de periode tot en met Bovendien kan dit laatste percentage dienen om voor de nieuwe opleidingen (met name vanaf het schooljaar ) het aantal eerstejaars te schatten. Opmerking: geen schatting aantal eerstejaars in de opleidingen BuSO, DBSO en VWO Wat betreft de opleidingen op het niveau van buitengewoon secundair onderwijs (BuSO), het deeltijds beroeps secundair onderwijs (DBSO) en het volwassenenonderwijs (VWO) (met name deze waarvoor geen VDAB-cijfers voorhanden zijn), zullen we enkel de totale studentenpopulatie weergeven en geen schatting maken van het aantal eerstejaars. 5 De reden hiervoor is dat het aantal eerstejaars moeilijk betrouwbaar te schatten is gezien de geringe eenduidige informatie omtrent deze onderwijsstatistieken. Om het aantal studenten, met name het aantal eerstejaars, naar de toekomst toe te schatten, maken we gebruik van het aantrekkingspercentage. In het merendeel van de gevallen (enkel niet bij de specialisatiejaren TSO en BSO) wordt de aantrekking van de opleidingen berekend tussen het aantal eerstejaars in de opleiding en het aantal 16 jarigen (voor de secundaire opleidingen) en het aantal 18 jarigen (voor de hogere opleidingen) binnen de Vlaamse Gemeenschap. De demografische factor speelt hierbij dus een belangrijke rol (zie tabel b1.1). Schatting aantal eerstejaars 3de graad secundair onderwijs (TSO en BSO) Om het aantal eerstejaars naar de toekomst toe te schatten, maken we steeds gebruik van het aantrekkingspercentage. Het aantrekkingspercentage wordt hierbij op 2 verschillende manieren berekend. Het aantrekkingspercentage is hierbij gelijk aan de verhouding tussen het aantal eerstejaars 3de graad BSO/TSO en het aantal 16-jarigen n de Vlaamse Gemeenschap. Zowel de prognoses als de scenario s zullen hierbij gebruik maken van het laagste en hoogste aantrekkingspercentage over de laatste 5 jaar. Zo bekomen we dus 2 scenario s op de langere termijn, met name een hoog en een laag. Schatting aantal derdejaars 3de graad secundair onderwijs (TSO en BSO) Het aantrekkingspercentage voor de specialisatiegraad, met name het 3de jaar 3de graad (BSO) of Se n Se (TSO) wordt berekend op basis van de verhouding tussen het aantal afgestudeerden in de specialisatiegraad en het aantal afgestudeerden in de relevante vooropleiding in het 2de jaar van de 3de graad. In de onderliggende hypothese gaan we ervan uit dat iedereen die het 3de jaar begint ook slaagt. Aangezien we ons in de prognoses baseren op het gekend aantal eerstejaars, vallen het hoge en het lage scenario samen. In de scenario s op de langere termijn daarentegen, baseren we ons op het geschat aantal toekomstige afgestudeerden uit de vooropleiding. We gaan hierbij uit van het gemiddeld 4 Een generatiestudent kan hierbij gedefinieerd worden als een student die zich in een bepaald academiejaar voor het eerst inschrijft met een diplomacontract voor een professioneel of academisch gerichte bachelor in het Vlaamse hoger onderwijs. Het statuut van generatiestudent geldt voor dat volledige academiejaar (Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs). Vanaf het schooljaar zijn er dubbeltellingen mogelijk in de aangewende statistieken uit het Statistisch jaarboek van het Vlaams Onderwijs. Een student die zich binnen het academiejaar voor meerdere opleidingen heeft ingeschreven, wordt bij elke inschrijving geteld als generatiestudent. Voordien werd enkel de eerste inschrijving van de generatiestudent opgenomen in de onderwijsstatistieken. 5 Tot en met beschikken we echter wel nog over het aantal eerstejaars van de lineaire opleidingen op het niveau Hoger Beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs (HBO5-VWO). 21

22 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context aantrekkingspercentage over de laatste 5 jaar. Het hoog en het laag scenario wordt bepaald op basis van het aantal gediplomeerden in het hoog en laag scenario over de laatste 5 studiejaren van de vooropleiding. Schatting aantal eerstejaars hoger onderwijs (professionele bachelor en academische bachelor) Het aantrekkingspercentage wordt berekend op basis van de verhouding tussen het aantal eerstejaars in een opleiding hoger onderwijs en het aantal 18-jarigen in de Vlaamse Gemeenschap. Een overzicht van de verschillende berekeningsmethodes van het aantrekkingspercentage wordt in onderstaand kader weergegeven. Kader 1.4 Algemene berekening aantrekkingspercentages 6 Secundair onderwijs - 1 ste jaar 3de graad TSO/BSO: aantrekkingspercentage (j) (j + 1) = eerstejaars 3de graad BSO TSO jaar (j) (j + 1) 100 aantal 16 jarigen VL Gemeenschap jaar (j) - 3de jaar 3de graad TSO/BSO: aantrekkingspercentage (j) (j + 1) = Hoger onderwijs7 Professionele bachelor en academische bachelor aantrekkingspercentage (j) (j + 1) = leerlingen 3de j 3de gr (j) (j + 1) aantal afgestudeerden 2de j 3de gr (j 1) (j) 100 aantal eerstejaarsstudenten in jaar (j) (j + 1) 100 Aantal 18 jarigen Vl Gemeenschap jaar (j) b1.4 Uitstroom onderwijs b1.4.1 Soorten studiebewijzen 8 Om in het bos de bomen nog te onderscheiden, volgt hierna een summier overzicht van de diverse termen voor studiebewijzen die gehanteerd worden. Secundair onderwijs - BSO (2de jaar, 3de graad): studiegetuigschrift. - BSO (3de jaar, 3de graad), TSO en ASO (2de jaar, 3de graad): diploma secundair onderwijs. - TSO (Se-n-Se): certificaat. - DBSO: studiegetuigschrift (min. 4 schooljaren), diploma secundair onderwijs (min. 5 schooljaren), certificaat (volledige opleiding geslaagd). - BuSO: attest (opleidingsvorm 1 en 2), getuigschrift (opleidingsvorm 3), studiebewijzen conform gewoon secundair onderwijs (opleidingsvorm 4). 6 j-(j+1) is bijvoorbeeld schooljaar , omdat de schooljaren telkens over 2 jaren lopen. 7 Ondanks de mogelijke zij-instroom, blijven we voor het hoger onderwijs steeds het aantrekkingskracht berekenen t.o.v. het aantal 18-jarigen. Een aantrekkingskracht op basis van een hogere voor de zij-instromers heeft weinig zin. Zo is het aantrekkingspercentage geen exact cijfer is maar louter een gestileerde index t.o.v. een gestandaardiseerde noemer, met name het aantal 18-jarigen. 8 Meer informatie vind je op website van onderwijs Vlaanderen. Voor het secundair onderwijs: gids voor leerlingen in het secundair onderwijs); voor het volwassenenonderwijs: zen_of_diplomas_kan_ik_behalen_in_het_volwassenenonderwijs; voor de VDAB: contactpersonen Peter De Tollenaere en Joris Gabriëls. 22

23 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context Hoger onderwijs - Professionele bachelor (3de jaar): bachelorsdiploma. - Master aan hogeschool of universiteit: masterdiploma (vanaf 4de jaar mogelijk afhankelijk van de opleiding). Volwassenenonderwijs - Certificaat: dit studiebewijs wordt verkregen na een modulaire opleiding op het niveau secundair volwassenenonderwijs of op het niveau hoger beroepsonderwijs van het volwassenenonderwijs indien het gaat om een opleiding van minder dan 900 lestijden. - Graduaatsdiploma: studiebewijs dat wordt verkregen na een opleiding op het niveau hoger beroepsonderwijs van meer dan 900 lestijden. - Deelcertificaat: voltooiing van een module binnen een modulaire opleiding. - Attest is de vroegere benaming voor een deelcertificaat, hetgeen dus wordt uitgereikt na het behalen van een module van een opleiding. - Diploma secundair onderwijs: bekrachtigt de opleiding Algemene Vorming. VDAB 9 - VDAB-attest: attest dat louter geldt als een bewijs dat men de opleiding gevolgd heeft. - VDAB-bekwaamheidsattest. Dit attest geldt als een soort toegangsattest (erkend door de VDAB) om bepaalde beroepen te mogen uitoefenen. Dit attest is als studiebewijs evenwaardig aan een getuigschrift vanuit het voltijds secundair onderwijs. Voor de opleiding polyvalent verzorgende in de Diensten Gezinszorg bijvoorbeeld wordt dit gelijkgesteld aan een getuigschrift dat men verkrijgt na een overeenstemmende opleiding in de 3de graad BSO in het voltijds onderwijs. Als de VDAB samenwerkt met niet-onderwijspartners (zoals de diensten Gezinszorg) worden dit bekwaamheidsattest uitgereikt door de VDAB zelf. - Eindcertificaat: studiebewijs behaald na voltooiing opleiding aangeboden door VDAB onderwijspartners (bv. CVO); dit is voor bepaalde beroepen nodig om in orde te zijn met kwalificatievereisten. Dit certificaat wordt dus uitgereikt door een VDAB-onderwijspartner. b1.4.2 Beperking onderwijsstatistieken Om het aantal diploma s tot op heden in beeld te brengen, maken we gebruik van de onderwijsstatistieken uit het Statistisch Jaarboek van het Vlaams Onderwijs. Het in kaart brengen van de diploma s uit het volwassenenonderwijs heeft echter een heel aantal methodologische problemen met zich meegebracht. Zo ondervindt het Vlaams Ministerie momenteel de nodige problemen om de diploma s vanuit de CVO s correct te registreren. In de nabije toekomst zou deze databank wel volledig opgesteld moeten zijn, hetgeen echter te laat is voor huidig onderzoek. In de huidige studie beschikken we wel reeds voor het schooljaar over correcte en volledige cijfers. b1.4.3 Berekening slaagpercentages en schatting aantal gediplomeerden Wat betreft zowel het regulier onderwijs als het niet-regulier onderwijs via de VDAB beschikken we wel over de nodige data omtrent de gediplomeerden uit het verleden. Om het aantal gediplomeerden naar de toekomst toe te schatten, maken we meestal gebruik van het slaagpercentage. De berekeningsmethodes van de slaagpercentages worden weergegeven in kader 1.5 en hieronder verder toegelicht. 9 en Joris Gabriëls (VDAB). 23

24 bijlage 1 Methodologie van manpowerplanning voor de zorgsector en de demografische context Kader 1.5 Berekening slaagpercentages Secundair onderwijs - 2de jaar 3de graad TSO/BSO: aantal diploma sjaar (j + 1) (j + 2) Slaagpercentage jaar (j) (j + 1) = aantal eerstejaarsstudenten jaar (j) (j + 1) 100-3de jaar 3de graad TSO/BSO: aantal diploma s jaar (j) (j + 1) Slaagpercentage jaar (j) (j + 1) = aantal eerstejaarsstudenten jaar (j) (j + 1) 100 Hoger onderwijs - Professionele bachelor opleiding (3de jaar) aantal diploma s jaar (j + 2) (j + 3) Slaagpercentage jaar (j) (j + 1) = aantal eerstejaarsstudenten jaar (j) (j + 1) Academische 4-jarige opleiding (4de jaar) aantal diploma s jaar (j + 3) (j + 4) Slaagpercentage jaar (j) (j + 1) = aantal eerstejaarsstudenten jaar (j) (j + 1) Academische 5-jarge opleiding (5de jaar) aantal diploma s jaar (j + 4) (j + 5) Slaagpercentage jaar (j) (j + 1) = aantal eerstejaarsstudenten jaar (j) (j + 1) 100 Schatting aantal gediplomeerden 3de graad secundair onderwijs (TSO en BSO) Dit slaagpercentage wordt berekend op basis van de verhouding tussen het aantal gediplomeerden en het aantal eerstejaars en dit uiteraard binnen dezelfde studiecohorte. Dit laatste wil zeggen dat we ervanuit gaan dat elke student het normale traject doorloopt. Bij een opleiding van in dit geval 2 studiejaren zullen we ons dus baseren op het aantal eerstejaars in het schooljaar voordien. Schatting aantal gediplomeerden 3de jaar 3de graad secundair onderwijs (TSO en BSO) We baseren ons op het gemiddeld slaagpercentage over de laatste 5 jaar en het geschat aantal eerstejaars in de toekomst om de nodige scenario s te maken. Aangezien een specialisatiejaar slechts 1 studiejaar duurt, wordt het slaagpercentage bekomen door het aantal gediplomeerden in het specialisatiejaar (3de jaar, 3de graad) te delen door het aantal leerlingen in het specialisatiejaar binnen hetzelfde schooljaar. Vervolgens wordt het bekomen slaagpercentage vermenigvuldigd met het geschat aantal starters in dit specialisatiejaar. Schatting aantal gediplomeerden hoger onderwijs (professionele bachelor en academische master) Het slaagpercentage wordt berekend op basis van de verhouding tussen het aantal gediplomeerden en het aantal eerstejaars. Voor de professionele bachelor opleiding bijvoorbeeld, betekent dit het aantal gediplomeerden binnen een bepaald schooljaar gedeeld door het aantal eerstejaars 2 schooljaren voordien. Aangezien we niet bij de onderwijsstatistieken van alle opleidingen over het nodige detail beschikken, zo is bijvoorbeeld de link tussen het aantal eerstejaars en academische bachelor en masterdiploma niet altijd eenduidig, zullen we gebruik maken van een alternatieve hypothese. Een nadeel bij deze berekeningsmethodes is dat er geen prognoses voor de nabije toekomst kunnen gemaakt worden. Zo wordt een mogelijke toename van de interesse of desinteresse over de afgelopen jaren niet in de hypothese opgenomen. Deze alternatieve berekeningsmethode wordt verder geduid in onderstaand kader. Kader 1.6 Alternatieve berekening: combinatie aantrekkingspercentages en slaagpercentages Aangezien het direct verband tussen het aantal eerstejaars en het aantal gediplomeerden voor bepaalde opleidingen niet altijd even eenduidig is en dus moeilijk te berekenen, hanteren we nog een alternatieve hypothese. Deze alternatieve hypothese is een combinatie van de voorgaande berekeningen betreffende het aantrekkingspercentage en het slaagpercentage De berekening is als volgt: aantal gediplomeerden jaar (j) (j + 1) Aantrekkingspercentage jaar (j) (j + 1) = aantal 18 jarigen Vlaamse Gemeenschap jaar (j) (j + 1) 24

25 bijlage 2 Instroom van zorgberoepen via het regulier onderwijs en volwassenenonderwijs, recente periode en toekomstverkenning b2.1 Verpleegkunde b2.1.1 Aantal eerstejaarsstudenten De zij-instroom voor de opleiding tot gegradueerde verpleegkunde (HBO5) bestaat uit de opleidingsinitiatieven project 600 en de VDAB. De zij- instroom voor de opleiding professionele bachelor verpleegkunde bestaat uit de opleidingsinitiatieven project 600, opleidingen ondersteund door de VDAB, het brugprogramma en de bijscholing kine/paramedici. Om tot de cijfers project 600 te komen, hebben we voor de openbare sector de nodige assumpties moeten toepassen om tot een schatting van het aantal eerstejaars per opleidingsniveau (bachelor of HBO5) te komen: - aangezien de RSZPPO-gegevens voor de openbare sector geen detail geven van de studenten naar niveau van opleidingen (HBO5 of bachelor), vonderstellen wij, overeenkomstig de verhouding naar niveau bij het aantal nieuwe gestarte kandidaten in , dat gemiddeld genomen 10% de opleiding op niveau professionele bachelor start; 10 - de verdeling van het aantal eerstejaars voor de openbare sector is geschat op basis van de gemiddelde verhouding tussen het aantal eerstejaars en de totale studentenpopulatie voor de jaren in het regulier onderwijs. De data voor de privésector (²) zijn daarentegen wel allemaal werkelijke cijfers. 10 RSZPPO-gegevens project 600 (Sarah De Schuytener). 25

26 bijlage 2 Instroom van zorgberoepen via het regulier onderwijs en volwassenenonderwijs, recente periode en toekomstverkenning Tabel b2.1 Evolutie van het (geschat) aantal eerstejaarsstudenten in de opleiding tot bachelor verpleegkunde, bachelor vroedkunde en HBO5-verpleegkundige in de Vlaamse Gemeenschap ( ) HBO5- verpleegkunde (excl. zijinstroom)* HBO5- verpleegkunde (project 600, privé en publiek) HBO5- verpleegkunde (VDABopleiding) Totaal HBO5 verpleegkunde Professionele bachelor verpleegkunde (excl. zijinstroom)* Professionale bachelor verpleegkunde (bijscholing kineparamedici) Professionele bachelor verpleegkunde (project 600) Professionele bachelor verpleegkunde (VDABopleiding) Totaal professionele bachelor verpleegkunde* Professionele bachelorvroedkunde n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b. n.b n.b. n.b. n.b n.b n.b n.b n.b n.b n b n b * Aantal eerstejaars professionele bachelor verpleegkunde inclusief vroedkunde tot en met Bron Plus est en vous deel 1: het aanbod van zorgberoepen in de Vlaamse Gemeenschap ( ) aangevuld met data uit het Statistisch Jaarboek van het Vlaams Onderwijs ( ), gegevens project 600 (Febi en RSZPPO) en VDAB-jaarverslagen ( ) 26