RESULTATEN SEMINARIE 18 OKTOBER 2012 NAAR EEN MANAGEMENT VAN VERBONDENHEID

Transcriptie

1 RESULTATEN SEMINARIE 18 OKTOBER 2012 NAAR EEN MANAGEMENT VAN VERBONDENHEID VERGEZELT VERBINDT VERSTERKT Niemand van de aanwezigen twijfelt aan de meerwaarde van het inzetten van verzorgenden in jonge kwetsbare gezinnen. Ze kunnen er een verschil maken. Waar veel hulpverleners op muren stoten heeft gezinszorg sleutels die anderen niet hebben: de geboden ondersteuning is direct voelbaar. Thuiscompagnie maakt zichtbaar wat verzorgenden in dergelijke gezinnen kunnen betekenen 1. Die meerwaarde wordt echter alleen gerealiseerd als dit ook op een versterkende en verbindende manier gebeurt. Er zijn dus voorwaarden aan verbonden. Omgevingsanalyse De diensten gezinszorg worden geconfronteerd met: - een stijgende vraag naar thuiszorg omwille van de vergrijzing. - een verzwaring van het cliënteel (het gaat sowieso, ook bij senioren om een groep met een verminderde zelfredzaamheid (het overgrote kampt naast gezondheidsproblemen met andere problemen - een appèl in het kader van vermaatschappelijking van de zorg (artikel 107 inclusie personen met een handicap, ) - een appèl in functie van de diversiteit van de samenleving De groep jonge gezinnen in armoede maakt eerder beperkt deel uit van het doelpubliek van de diensten gezinszorg en aanvullende thuiszorg. Het ondersteunen van bejaarden en chronisch zieken is maatschappelijk aanvaard. Het ondersteunen van jonge gezinnen (waarvan de verminderde zelfredzaamheid doorgaans niet fysiek is) bij huishoudelijke en andere activiteiten is dat veel minder. Gezinszorg ook inzetten in kwestbare jonge gezinnen vraagt een visie en een keuze van de organisatie (en ook een politieke keuze van het beleid). In het kader van het bestrijden van kinderarmoede kan het maatschappelijk draagvlak om te investeren in jonge gezinnen groeien. Investeren in deze gezinnen kan op lange termijn maatschappelijke kost terugdringen. Hieraan kleeft wel het gevaar dat met teveel van de gezinszorg gaat verwachten. Het is geen toverformule! De betere cliënten gaan naar de dienstenchequebedrijven. De cliënten met minder financiële draagkracht komen bij de gezinszorg aankloppen. Lagere gezinsbijdragen hebben implicaties op de financiële leefbaarheid van de dienst. Vanuit die optiek is het werken naar jonge kwetsbare gezinnen in financieel moeilijke situaties (en dus ook onbetaalde facturen) niet evident. Het is eigenheid van gezinszorg om te werken met kwetsbare mensen zowel naar doelpubliek als naar personeel. Het extra van Thuiscompagnie ligt vooral in het aanreiken van relevante, helpende en krachtgerichte methodieken en het bewijzen dat verzorgenden (mits een goede ondersteuning en training) baanbrekend werk kunnen verrichten. De meeste verzorgenden zijn niet klaar om krachtgericht te werken met deze kwetsbare gezinnen. Het zit niet vervat in de basisopleiding van verzorgenden. 1 In die zin is Thuiscompagnie niet nieuw: verzorgenden waren ook in het verleden al actief in jonge kwetsbare gezinnen. Via Thuiscompagnie gebeurt het systematischer, in een methodisch kader en met verzorgende die getraind en ondersteund worden. 1

2 Gezinszorg heeft veel troeven, maar. (er zijn ook veel maar s) Deze oefening maakten we samen op het seminarie. Micro Meso Macro Ongerust over de draagkracht van de verzorgende; groot risico voor het overschrijden van grenzen (vaak mensen met een groot hart) Ook al hebben we vragen bij de draagkracht van de verzorgende, het geeft hen ook een boost. Ze zien het als een carrièrestap. Het maakt hun job belangrijk. Het is een erkenning. Er zijn grenzen aan wat je kan bereiken in de gezinnen. Er zijn grenzen aan wat je van verzorgenden kan vragen. Het zijn generalisten, geen specialisten. Opleiding polyvalent verzorgenden is gebonden aan quota niveau van de opleiding zakt Verwachtingen tav verzorgenden worden steeds hoger terwijl de instroom steeds zwakker wordt. Partners hebben niet altijd een goed zicht op de mogelijkheden van thuiscompagnie. Er is soms veel druk van externe partners om in gezin te starten. Of men verwacht te grote en te snelle resultaten. Als JRB of CBJ een rol spelen in de aanvraag, is het toch opletten geblazen: het al dan niet plaatsen Bij de aanmelding moet de organisatie van de kinderen wordt soms duidelijk maken dat het niet de bedoeling is afhankelijk gesteld van wat de om de verzorgende als controleur in de verzorgende bereikt met het gezin. gezinnen te zetten. Een goede en duidelijke Dat is een te grote druk op de communicatie hierover is noodzakelijk. Daar schouders van de verzorgenden moet je je als organisatie ook strikt aan waardoor zij 100 keer over hun grenzen gaan. houden. Intern moet je een goed systeem uitbouwen: verzorgenden moeten ten allen tijden hun bezorgdheden kunnen delen en Met een goede coaching valt die ondersteund worden om draagkracht wel mee. De waarde van beoordelen welke afweging ze maken. de verzorgende ligt juist in het generalistische. Verzorgenden moeten wel het gevoel hebben dat ze ergens terecht kunnen. daarin zelf te Beleid weet te weinig wat we doen. Kabinet Minister Vandeurzen is onvoldoende mee in het verhaal. Ook aan nieuwe raadsleden laten horen wat thuiscompagnie doet. Doelgroependiscussie ligt al 15 jaar op tafel van de Vlaamse Overheid. Er is al geld naar onderzoek gegaan maar nog niets naar het veld. In deze economische omstandigheden is die kans eerder klein. Er gaat teveel middelen naar een te beperkte doelgroep. Ook in de hulpverlening bijt men zijn tanden immers stuk op deze gezinnen. Er moet meer afstemming in hulpverlening komen; die afstemming zou verder moeten gaan dan uitwisselen van informatie. Er zouden afspraken moeten komen over welke hulpverlener (of welk team) het gezin intensief opvolgt zodat de andere hulpverleners dat gezin kunnen loslaten en die vrijgekomen tijd in een ander gezin kunnen steken. Soms zijn we te laat. We zouden Het is eigenaardig hoe kieskeurig andere Het beleid realiseert zich niet waar preventief een grotere rol kunnen hulpverleners met cliënten kunnen omgaan. gezinszorg al jaren mee bezig is. In het spelen. Waarom wachten tot het kalf Ze weten vaak niet in welke moeilijke afgelopen jaar hebben we de mobiele verdronken is? omstandigheden mensen leven. equipe (In kader van artikel 107) gevraagd Risico dat verzorgenden worden voor advies in een situatie waar een ingezet als laatste redmiddel ; als alle De toegang tot gezinszorg zelf in de hand verzorgende al maanden werkte. De andere hulpverleners het hebben houden (cfr. gebruik toeleidingsformulier). mobiele equipe is geen 10 minuten in dat opgegeven is het niet eerlijk om dan Duidelijk maken aan het brede welzijnsveld de verzorgende (de laagstbetaalde) wat de betekenis van de inzet van de gezin gebleven. Ze vonden het een veel te onveilige situatie. Maar de verzorgende in de vuurlinie te sturen. verzorgende kan zijn en in welke situaties het werkte daar wel al maanden. een meerwaarde kan zijn. Op termijn sijpelt 2

3 Risico om samen te vallen met het gezin; helemaal aan hun kant te gaan staan en ook mee dieperik in gaan. Jonge gezinnen mogen niet afhankelijk worden gemaakt: we moeten werken naar autonomie. Dat is een voortdurend aandachtspunt. Samenwerken met andere diensten is moeilijk. Moeilijke positionering ten aanzien van andere hulpverleners. Niet iedereen neemt verzorgende au serieux. Verschillen in visie op het gezin, op wat er moet gebeuren De cliëntbijdrage creëert vaak een te grote drempel voor gezinnen in armoede. Particuliere diensten gezinszorg moeten zelf die afwijking bekostigen. het wel bij hen door voor welke gezinnen het interessant kan zijn. Er zijn meer middelen nodig voor omkadering. Feedback, intervisie, supervisie, vorming, training. Er is veel meer nodig dan wat de organisaties nu kunnen bieden. In functie van afbouw moeten we ook met andere actoren kunnen samenzitten om af te spreken wie wat opneemt in welke situatie. Basiswerkers moeten op een competente wijze door de organisatie ondersteund kunnen worden. Je kan wel teruggeven hoe verzorgenden het zien op dienstniveau en (via LCO bv.) aan andere hulpverleners. We doen het zo en we bereiken in dit gezin of we zien veel kwaadheid in dit gezin: wie kan dat opnemen? OCMW s kennen de gezinnen in armoede waar kinderen opgroeien. Maar ze doen nog onvoldoende beroep op gezinszorg. Een deel van de financiering komt uit de cliëntbijdragen. Bij deze groep is die laag en onregelmatig. Maar voor de organisatie moet het financiële plaatje wel kloppen. VERGEZELT VERBINDT VERSTERKT Sommige gezinnen hebben blijvend ondersteuning nodig. Die ondersteuning hoeft niet van verzorgenden te komen,; het kan ook van familieleden, buren, vrienden. Maar de sociale cohesie is verdwenen; er zijn nauwelijks nog informele netwerken rond mensen. Niemand heeft nog tijd. De roep om vermaatschappelijking van de zorg klinkt goed maar we hebben er nooit verder van af gestaan dan op dit moment. Bind-Kracht en dialooggestuurd werken moet je niet versplinterd aanpakken via thema s zoals budgetbeheer of gezinszorg. Het moet overkoepelend bekeken worden: hoe functioneren we als organisatie vanuit deze aanpak en visie. De Vlaamse overheid wentelt haar taak om in te staan voor de basisfinanciering van de zorg af naar de lokale besturen. Ook aan nieuwe raadsleden laten horen wat thuiscompagnie doet. En toch: Ondanks al die ja maar s is er bij alle aanwezigen wel het geloof dat gezinszorg in kwetsbare gezinnen zeer betekenisvol kan zijn. En voelen we dat iedereen wil meedenken om verder te zoeken hoe dit mogelijk kan worden in de toekomst. De gezinszorg heeft inmiddels nauwelijks nog cliënten uit de probleemloze middenklasse. Gezinszorg dreigt in een onhoudbare spagaat terecht te komen. De samenleving verwacht steeds meer van verzorgenden maar tegelijk zijn er processen aan de gang die ervoor zorgen dat de werkzoekenden met net dat ietsje meer, niet in de opleidingen gezinszorg terecht komen. Men zou niet mogen beletten dat gemotiveerde mensen een verzorgende job uitvoeren. De quota die aan de diensten gezinszorg worden opgelegd bij het aanwerven van personeel en/of opleidingspubliek dwingen de diensten om gemotiveerde en kwalitatief goede kandidaten te weigeren ten 3

4 voordele van minder gemotiveerde mensen met soms ook minder capaciteiten. Dit staat haaks op de campagnes van de overheid om meer mensen warm te maken voor een beroep in de zorgsector. De democratisering van het onderwijs maakt dat mensen die iets meer in hun mars hebben ook effectief verder studeren. Dat is een goede zaak maar betekent wel dat het beginniveau van de verzorgenden met de jaren lager wordt. Gezinszorg mag geen vuilbak worden waar personen die niet terecht kunnen bij de dienstenchequesbedrijven worden gedumpt omdat ze teveel zorg nodig hebben, te intensief moeten worden begeleid of te weinig financiële draagkracht hebben. Gezinszorg kan pas een vangnet met veerkracht zijn: - Als de vermaatschappelijking van de zorg echt een beleidskeuze op zich wordt en niet als besparingsoperatie wordt gezien. (Macro) - Bewaken van de instroom (voor welke gezinnen in welke fase van het hulpverleningstraject ). Een ernstige doelgroepafbakening van die gezinnen waar de versterkende en verbindende mogelijkheden van gezinszorg voor de volle 100 % worden ingezet. (Meso) - Het opstellen van een profiel voor de verzorgenden inzetbaar in krachtgerichte trajecten, de kwalitatieve instroom verhogen en een betere opleiding en vorming (Meso) - Bewaken van de doorstroom als essentieel onderdeel van het traject. Dit impliceert enerzijds een goede samenwerking met andere hulpverleners maar ook een versterkte aandacht hiervoor binnen de methodiek. - Aandacht voor de caseload van de verzorgende en de ondersteuning van de verzorgenden vanuit de organisaties zelf (een competent kader). Bouwstenen voor een plan voor de toekomst Vermaatschappelijking van de zorg als doelstelling op zich ernstig nemen zoniet wordt vermaatschappelijking van de zorg louter een besparingsscenario op korte termijn met een onnoembare maatschappelijke kost en sociaal leed op lange termijn. Om te vermijden dan gezinszorg een vuilbak wordt waar men kwetsbaren dropt die elders niet terecht kunnen omdat ze te moeilijk zijn, te veel energie kosten en te weinig resultaat opleveren en ervoor te zorgen dat gezinszorg kan uitgroeien tot een vangnet met veerkracht die kwetsbare mensen terug een plek geeft in de samenleving, is de invulling van een aantal voorwaarden essentieel: - Meer omkadering: verzorgenden moeten goed ondersteund worden door coaches die hen helpen meedenken vanuit een verbindend en versterkend kader - Een uitgewerkte, hanteerbare methodiek met versterkte aandacht voor het werken naar afbouw van de ondersteuning en het verbreden van sociale netwerken rond gezinnen. - Een vormingsaanbod voor verzorgenden dat hen ondersteunt in het methodisch werken met kwetsbare mensen (meer gesubsidieerde vormingsuren) - De mogelijkheden voor de instroom van kwalitatieve verzorgenden verbeteren (basisopleiding verzorgenden en VDAB opleiding polyvalent verzorgende) Het vastleggen van criteria (doelgroepafbakening) Over welke gezinnen hebben we het? Kunnen we daarvoor een objectief instrumentarium ontwikkelen? - Objectief moet hier begrepen worden als een instrumentarium dat gelijkaardige resultaten aflevert onafhankelijk van wie dat instrument gebruikt. - Is nodig zowel voor de instroom (voor welke gezinnen kan het werken) als in functie van mogelijke afwijkingen van minimale gezinsbijdrage (gezinszorg als element van een afgestemde versterkende hulpverlening). - Slechts een beperkt deel van de verzorgenden kan hiervoor ingezet worden: omwille van dat beperkte aanbod is selectie van de gezinnen ook cruciaal. - Aan de inzet van verzorgenden zijn grenzen. Ook in functie van wat niet kan bv. als er sprake is van een ernstige pathologie. Het mag niet zo zijn dat hulpverleners gezinszorg inroepen als laatste poging voor situaties waarin alles vastgelopen is. (Dat gebeurt in realiteit nog te veel.) - Er is een grens aan het soort zorg dat vanuit gezinszorg kan geboden worden (doelgroepafbakening) Gezinszorg werkt met laaggeschoolde mensen die vallen onder een paritair comité met eerder lage lonen. Als de samenleving niet bereid is om voor gezinszorg meer te betalen, moeten de verwachtingen die men stelt, ook rekening houden met de draagkracht van de mensen die men tewerkstelt. 4

5 Het vastleggen van een profiel van de verzorgende die in krachtgerichte trajecten kunnen worden ingezet De groep verzorgenden is zeer heterogeen. Niet elke verzorgende kan of wil versterkend en verbindend werken. Als we kijken naar de groep die we nu opleiden (en dat is de crème de la crème kwestie van motivatie en inzet), dan was daarvan bijna 1/3 al versterkend aan het werk in kwetsbare gezinnen, de andere 2/3 zijn sterk vooruitgegaan en slagen erin samen te werken en niet over te nemen: maar een paar verzorgenden zitten echt aan hun plafond. Ze gaan niet meer vooruit; de aanpak is voor hen te hoog gegrepen. Men mag niet vergeten dat gezinszorg werkt met laaggeschoolden, ook heel wat mensen met een eigen moeilijk levensverhaal. Voor sommigen is dat levensverhaal juist een kracht om verbindend te kunnen werken, voor anderen werpt dit torenhoge drempels op. Reflectievermogen kan worden gestimuleerd met vorming en training, maar als mensen niet in staat zijn tot mentaliseren, kan dat niet met een training worden opgelost. In het profiel moet aandacht zijn voor eigen draagkracht van de verzorgende. Aandacht voor de caseload per verzorgende Versterken en verbindend werken betekent zich ook persoonlijk engageren in zijn professioneel handelen. Als verzorgende werken in een kwetsbaar gezin is intensiever en moeilijker dan in een ander gezin omdat er meer verwachtingen zijn. Tegelijk is het een verrijking van de job. Mensen kunnen erin groeien en daardoor is het ook een middel om een vlakke loopbaan interessant te maken. Maar men moet daarbij wel rekening houden met de caseload. Er is een maximum aan het aantal uren dat een verzorgende per week in de dergelijke gezinnen kan worden ingezet. Bewaken van de doorstroom (aandacht voor afbouw Gezinszorg kan gezinnen begeleiden op lange termijn maar het is belangrijk dat er steeds wordt geëvalueerd om verdere ondersteuning vanuit het concept Thuiscompagnie nodig is. Het inbouwen van evolutiebesprekingen als onderdeel van de methodiek is essentieel. Het traject binnen thuiscompagnie is niet eeuwigdurend. Ook te voorzien: mogelijkheid voor onderbroken trajecten ; ondersteuning in functie van de dynamiek van het gezin. Bij de afbouw (begeleidingsperiode kan variëren tot 2 jaar) zijn er grosso modo twee sporen: - Ofwel kan het gezin autonoom functioneren en heeft het minder steun nodig omdat het vlotter toegang heeft gekregen tot andere diensten en netwerken. Het gezin heeft een zeker niveau van autonomie bereikt (al of niet met ondersteuning van andere diensten) en heeft een plek in de samenleving. Indien verdere steun in het huishouden aangewezen is, kunnen ze beroep doen op de reguliere thuiszorg of dienstencheques. - Ofwel is het gezin zo gekwetst dat ze niet losgelaten kunnen worden. Ondersteuning wordt dan een vorm van harm reduction. Deze gezinnen kunnen via de reguliere gezinszorg verder worden ondersteund (maar dan moet urencontingent omhoog). De diensten bieden een competent kader om verzorgende te ondersteunen (profiel van coach) Verzorgenden kunnen deze opdrachten niet aan als ze niet kunnen terugvallen op een sterke ondersteuningsstructuur die gemakkelijk bereikbaar is. Dat vraagt ook een goed gevormd ondersteuningskader binnen de eigen organisatie. Moeilijke positionering ten aanzien van andere hulpverleners: - Risico om opgeslorpt te worden door gezin. Ze ziet de miserie van kort bij, ze zit er midden in. Ze ziet hoe mensen hun best doen en toch aan het kortste eind trekken. Het is soms moeilijk om niet helemaal samen te vallen met het gezin en mee de dieperik in te gaan. Coach moet hierin ook steunend zijn. - Risico om niet ernstig genomen door andere hulpverleners. Verzorgende zal de dingen veel concreter benoemen, gebruikt minder het hulpverlenersjargon. Verzorgende is weinig bereikbaar voor andere hulpverleners; ze zit niet op bureau maar is de hele dag bezig in de gezinnen. Een coach kan fungeren als tandempartner in het contact met andere hulpverleners. - Het uitklaren van de betekenis van signalerende rol van de verzorgende. Er is steeds het spanningsveld tussen de verzorgende als ondersteuningsfiguur die te vertrouwen is en de verzorgende in de rol van controleur (de samenleving die meekijkt naar wat er achter de voordeur gebeurt). Dit is een methodisch aspect dat verder uit te klaren is. (In het kader van melden moeten we voorbij het eendimensionaal kijken vanuit een eigen waarden en normenpatroon: in Thuiscompagnie is melden in de eerste plaatst de eigen 5

6 bezorgdheid bespreekbaar maken met het gezin; dat veronderstelt ook de situatie bespreken met de coach en in de vorming met een groep verzorgenden.) Af te toetsen pistes om de intensiteit van de ondersteuning te valoriseren - De financiering van de diensten gezinszorg meer afstemmen op de reële intensiteit van de ondersteuning die nodig is door te werken met een weging per dossier (omdat je in deze gezinnen meer tijd steekt, de ondersteuning en de omkadering veel intensiever is) - De financiering van de diensten gezinszorg aanpassen aan de reële situatie en een contingent voorzien (a rato van bijvoorbeeld maximaal 20 % van de gebruikers ) dat meer gefinancierd wordt zodat meer omkadering en vorming mogelijk is? - De uitbreiding van het urencontingent zodat er ook ruimte komt voor het ingaan op de vraag van jonge kwetsbare gezinnen zonder dat de ondersteuning van hulpbehoevende senioren in het gedrang komt of die noden tegen elkaar moeten worden afgewogen. Volgend seminarie in deze reeks: 6 juni