De Tuin van de kleurplanten

Transcriptie

1 Ontwerp en uitvoering van de tuin: Studiebureau en dienst groene ruimtes van de stad (Espaces verts), in samenwerking met de vzw Histoires de Plantes Coördinatie: Mevrouw Valentine DONCK Info: / De Tuin van de kleurplanten Een initiatief van het Schepenambt van Milieu en Groene Ruimtes (Environnement et Espaces verts) Verantwoordelijk uitgever: Stad van en te 5000 Namen Maart 2013 Lay-out: Dienst Reprografie Vedrin, Rue Frères Biéva op de site van de dienst groene ruimtes, Espaces verts Een initiatief van het Schepenambt van Milieu en Groene Ruimtes (Environnement et Espaces verts)

2 De tuin van de kleurplanten Rue Frères Biéva 203, 5020 Vedrin De Jean Chalon tuin Parc Louise-Marie, Boulevard Frère Orban 5000 Namur De Tuin van de Twee Torens Citadel van Namen - Route Merveilleuse - Ingang vlakbij de Tour Joyeuse De geurtuin Rue de l Ermitage 1, 5000 Namur De Kleinfruittuin Chaussée de Dinant 1092, 5100 Wépion - In het gehucht Le Grand Pré

3 3De Tuin van de kleurplanten Waarom een tuin van kleurplanten? De inheemse grasachtigen Onze bermen, bossen en weiden bulken van talloze interessante verfplanten. Dit zijn maar enkele voorbeelden, die u zelf kan plukken tijdens uw wandelingen. Verven met veldzuring die met ijzer gebeitst wordt, behoort tot de traditionele Ierse en Schotse recepten om zwart te bekomen. Walstro behoort, net als meekrap, tot de rubiaceae (van het Latijnse woord rubia of rood) en kleuren dan ook rood, net als de blaadjes van de klaproos of het sint-janskruid. De netel wordt soms de prikkende eigenschappen vergeven omdat hij zo mooi geel maakt, net als de rode klaver, de gele kamille, de guldenroede of de alsem. De mooiste en duurzaamste gele tinten worden bekomen op basis van de verfbrem en de wouw. Het blauw van de korenbloem wordt gebruikt in de miniatuurschilderkunst. Plantaardig kleuren is een kunst die groeide uit duizenden jaren ervaring, praktijk, leren. Het is een kunst die geënt is op de kennis van deze planten die stoffen aanmaken waarmee vezels gekleurd kunnen worden. Deze tuin voert u mee naar de wondere wereld van de natuurlijke kleur, om u een andere kijk te geven op de schatten van moeder natuur, op deze kleine op het eerste gezicht onbetekenende planten die soms de geschiedenis en zelfs het aanzien van de wereld hebben veranderd. De planten die in deze tuin worden voorgesteld, werden gebruikt door vele generaties kunstenaars, ververs, kleurders om tapijten, brokaat, zijde en kostbaar katoen in rood, blauw, geel, in een vuurwerk van kleuren te verven. Soms bleven die kleuren zelfs vele eeuwen bewaard. Deze technieken, tot in de negentiende eeuw de enige manier om textiel te kleuren, zijn vandaag vervangen door kunstproducten. Nochtans is dit vakmanschap onmisbaar voor de restauratie van oude werken die tot ons cultureel erfgoed behoren, of om de kunstenaars van vandaag materialen te bieden die ook morgen nog onaangetast zullen zijn. De planten in en aan het water 10 De Tuin van de kleurplanten Sommige planten die met de voeten in het water kunnen leven, zijn uitstekende leveranciers van zwart, zoals de witte waterlelie, de moeraslis, de wilg of de moerasspirea. Deze laatste twee planten hebben ook geneeskundige krachten en bevatten werkstoffen die aan de oorsprong van de ontwikkeling van de aspirine liggen. Bepaalde rozelaars worden traditioneel gebruikt in Japan om geel te kleuren.

4 4De Tuin van de kleurplanten Verfplanten hebben ook een geschiedenis, die bulkt van anekdotes die beslist zullen verrassen. Ze hebben soms zelfs onze eigen geschiedenis beïnvloed, omdat ze de hebzucht in de mens wakker maakten. Ze hebben hele generaties kleurders gefascineerd en zo hun stempel gedrukt op de wereld. Kleuren is een kunst, die gerichte kennis vraagt. Om de kleur lange tijd in stand te houden, worden diverse technieken toegepast die de eigenlijke kleuring fixeren, zoals de vezels vooraf wassen met soda of een beitsbad om de kleuren aan de vezels te hechten. Dit gebeurt vaak met aluin, ijzer- of kopersulfaat. Bepaalde planten vragen speciale bereidingen alvorens ze gebruikt worden. Zo moeten wedeblaadjes (pastel) worden gehakt, geplet en ondergaan een gisting. Het resultaat is een kleiachtige massa waarvan balletjes worden gemaakt, de kokanjes. Zo gaven ze hun naam aan de streken, die ze rijk maakten (Pays de Cocagne).

5 8De Tuin van de kleurplanten 5De Tuin van de kleurplanten De tuin van de kleurplanten De moesplanten Ja, ja, ook groenten spelen met kleur. Het bruinige sap van de gebrande cichoreiwortels diende tijdens de oorlog om de vrouwenbenen te kleuren, want nylonkousen waren toen schaars. Uischillen worden gebruikt om paaseieren te kleuren. En sommige moesplanten kunnen zelfs stoffen blijvend kleuren. De wortelstok van rabarber wordt gebruikt voor meer of minder donkere oranje tinten, die goed bestand zijn tegen de zon en tegen wasbeurten. In Tibet is rabarber de belangrijkste bron voor de gele en oranje kleur van de Tibetaanse tapijten. De inheemse houtgewassen In de tuin zijn enkele houtgewassen te vinden die tot onze inheemse flora behoren. Ze zitten in de bakken achter het prieel, maar ook op de berm langs het perceel. Zo gebruikten de Galliërs al blauwbessen om stoffen violetblauw te kleuren, net als vlier-, klimop- en ligusterbessen. De bessen van de liguster behoren, samen met de jeneverbessen, tot de zeldzame verfstoffen die vanaf de zestiende eeuw worden vernoemd, en die groen opleveren met één enkel bad, na het beitsen met aluin of koper. In de negentiende eeuw trachtten ververs zelfs het gebruik te bevorderen om katoen en zijde te verven. De zuurbes en de verfbrem leveren gele tinten op, evenals de wegedoorn, ook Avignon-bes genoemd. Samen met de wouw en de guldenroede behoorde deze laatste tot de planten om de davidsterren of punthoeden geel te kleuren die de pausen vanaf de dertiende eeuw oplegden om de joden te herkennen. In de tuin zijn meer dan 130 kleurplanten te vinden. En dat is een primeur. Om de tuin overzichtelijker te maken, zijn de planten volgens thema ingedeeld. Wij nodigen u uit om nader kennis te maken met enkele soorten, die u een voorsmaakje zullen geven van de verscheidenheid van deze collectie. De mediterrane en exotische planten Het eerste geheel van verfplanten voert u mee naar het zuiderse klimaat. U vindt er de grote sterren van de kleur, zoals henna, de indigoplant, de saffloer, de meekrap, de Japanse duizendknoop of de pastel, maar ook minder bekende, zoals de judasboom, de karmozijnbes of de aardbeiboom. Sommige zijn beter bekend voor hun gebruik in gerechten, zoals de passiebloem, de vijgenboom of de doerra. Maar wist u eigenlijk dat tijm oranje en oregano violet kleurt? De sierplanten Sommige sierstruiken en -bloemen die vaak voorkomen in onze tuinen, leveren wondermooie kleuren op. Zo geven de blaadjes van de donkerpaarse stokroos violetkleurige tot violetblauwe tinten. In de vorige eeuw werd ze in Duitsland industrieel benut om katoen te verven. Ze dient ook om onder meer de rode kleur van wijn te verdiepen. Het afrikaantje, de dahlia en de luizenbloemen kleuren dan weer oranje, zoals de beroemde saffraan. Deze zeer dure specerij, die gewonnen wordt uit een krokus, kennen we natuurlijk van de paella, maar hij kleurt ook de gewaden van de boeddhistische monniken.

6 6De Tuin van de kleurplanten 7De Tuin van de kleurplanten Planten in en aan het water Inheemse grasachtigen Moesplanten Sierplanten Inheemse houtgewassen De vijf families van pigmenten Ingang Entrée Mediterrane en exotische planten