CODIFICATIE. Ius ex scripto = geschreven recht Ius ex non scripto = ongeschreven recht. Codificatie

Transcriptie

1 Cdificatie CODIFICATIE Ius ex script = geschreven recht Ius ex nn script = ngeschreven recht Cdificatie Niet elke ptekening van het recht Geschreven recht waaraan de verheid een aan haar gezag ntleende, uitsluitende gelding tekent; deze exclusiviteit maakt de rechtsptekening tt een vlledige Delen: een verheid die gezag uitefent ver haar nderdanen p schrift gesteld dr het machtswrd van de verheid is dit recht exclusief geldig en daardr vlledig Rechtszekerheid het verheidsgezag bepaalt dat er p dit gebied geen ander recht geldt Nulla pena sina previa lege penali = geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan vrafgegane wettelijke bepaling Ecnmisch Plitiek Eenvrmige regeling vr het grensverschrijdende handels- en betalingsverkeer Belangrijk middel m een ntwakende natinale eenheid te smeden en te verstevigen; ttstandkming in vral plitiek bewgen tijden De betekenis van een tekst wrdt niet bepaald dr de schrijver maar dr de lezer die de tekst interpreteert. Geen enkele tekst kan het znder uitleg stellen en er bestaat daardr een zekere gespannen uitleg tussen de tekstschrijver en de tekstuitlegger. Bij cdificatie is deze verhuding gefrmaliseerd. Er is een fficiële, met gezag beklede tekstschrijver de wetgever en een fficiële, met gezag beklede tekstuitlegger de rechter. Niet te hge verwachtingen kesteren van cdificatie. Oudste cdificatie van het Rmeinse Recht in 450 v Chr. de plebs verlieten de stad Rme en keerde pas weer terug als de patriciërs belfde het recht p te tekenen dit werd geschreven p twaalf tafelen. De uitleggingsregels van deze wet bleven aan de patricische priesterkaste. Ttdat Gnaeus Flavius de geheime uitleg verried. 1 Bek f geschrift Latijnse term

2 Cdificatie Wetgever Maakt wetten, maar heeft de tekmstige uitleg niet in de hand. Hij prbeert dit te beheersen dr bijvrbeeld: Authentieke interpretatie = gezaghebbende uitleg dr de wetgever zelf (keizer Justinianus) Alg. verbd p cmmentaar = Keizer Justinianus; Frederik van Pruisen 1749 Référé législatif = Verlichting; een vrgeschreven uitleg; rechter is verplicht in alle gevallen waarin een wet uitleg behefde die uitleg aan de wetgever te vragen Een interpretatieverbd is echter nzinnig mdat de rechter zelf kan bepalen, dr middel van uitleg, f de wet terugverwijst naar de wetgever en daarnaast met de authentieke interpretatie p zijn beurt k weer geïnterpreteerd wrden. Rechter Niet de kwaliteit van zijn uitspraken maar de autriteit waarmee hij is bekleed, is bepalend vr wat psitief recht wrdt genemd. Met de principiële vrijheid van interpretatie zrgt hij ervr dat de cdificatie nit leemten vertnt. De cdificatie is daardr steeds vlledig, dwz nuitputtelijk. Vrtaan steunt de beslissing van elk geval dat zich vrdet verplicht p een tekst uit de cdificatie, dr uitleg dient zij in een wetsartikel te wrden ingelegd. Niet de rechters zijn nbezield (zals Mntesquieu beschrijft) maar de wet is nbezield, pas dr uitlegging van de rechter krijgt hij zijn betekenis. Ordening in de veelheid van interpretaties dmv indeling van wijzen van uitlegging Grammaticale interpretatie = welke betekenis hebben de wrden in het dagelijks spraakgebruik (Engelse rechters) Wetshistrische interpretatie = wat heeft de wetgever destijds met de betreffende tekst bedeld Rechtshistrische interpretatie = zekt naar de herkmst van een bepaalde regel Systematische f stelselmatig = he past een regel in het stelsel van de wet Analgie = een regel die niet p het te beslissen geval van tepassing is wrdt tch tegepast mdat het te beslissen geval lijkt p het geregelde geval Telelgische interpretatie = men hudt het del van een regeling in het g en maakt de uitleg aan dat del ndergeschikt Men is in beginsel vrij de ene f de andere uitleggingswijze te kiezen 2 Bek f geschrift Latijnse term

3 Cdificatie Verplichtingen van de rechter Advcaat Met vlgens de wet recht spreken Mag in geen geval de innerlijke waarde f billijkheid der wet berdelen Mag nimmer weigeren recht te spreken Met van ambtswege de rechtsgrnden aanvullen welke niet dr partijen zijn aangeverd (ius curia nvit = de rechter kent het recht) Met in z duidelijk mgelijke bewrdingen, dwz in wrden waaraan zveel mgelijk mensen dezelfde betekenis hechten (cmmunis pini) de berdeling van het geval dat vr hem ligt uit de wettekst afleiden. Elke van de gangbare betekenis afwijkende lezing dient hij met redenen te mkleden (maar hij mag (behalve in het strafrecht) afwijken zveel hij wil) Wettekst is de fns mnis iuris = brn van alle recht; wat de rechter verplicht zijn beslissing steeds te enten p de bewrdingen van de wet Mag geen wettekst wijzigen, legt hem alleen desnds in dit cncrete geval anders uit (rechter is dus geen zelfstandige rechtsbrn) Hij heeft altijd de vrijheid aan de wettekst een andere betekenis te geven dan er gewnlijk aan gegeven wrdt f dan hij tt nu te eraan gegeven heeft. De Hge Raad geeft tensltte de laatste uitleg en zrgt z vr rechtseenheid; ieder rechter is vrij m afwijkend van de HR te blijven interpreteren. Onbeperkte interpretatiemgelijkheden Nadeel = uitleg naar plitieke vertuiging van die tijd (Hitler) Vrdeel = betekenis verstart niet maar wrdt aangepast aan tijd en mstandigheden; de wet verudert niet maar blijft eeuwig jng, is nimmer nvlledig, het recht spreekt altijd: lex semper lquitur Uitlegkunde Interpretatie van de feiten en rechtsregels zijn gericht p het belang van de cliënt Aan zijn uitleg hangt geen gezag; hij met afwachten f de rechter hem vlgt Engelse rechter Met zich aan de betekenis van de tekst vlgens het wrdenbek huden (mag dus niet interpreteren => dit is het kenmerkende verschil tussen de taak van de Angelsaksische rechter en die van de cntinentale rechter) Is de wet ntereikend schuift hij de wet terzijde en valt hij terug p het rechtersrecht van de cmmn law. Hij is hierin een kleine wetgever De rechtseenheid wrdt gewaarbrgd dr de stare decisis-regel. De rechter verplicht zich te huden aan zijn eerdere uitspraken f die van zijn ambtsgenten (precedenten). 3 Bek f geschrift Latijnse term

4 Cdificatie Een jurist is eerder een schriftgeleerde dan een wetenschapper. Hij met vraagstukken uitleggen adhv histrische tekst m de verwarrende veelheid van interpretaties tegen te gaan. De dikte van een wetbek is niet van belang. De rechter kan zwel uit 2 artikelen als uit 1500 artikelen een zelfde srt rechtsstelsel ntwerpen dr de vrije interpretatie mgelijkheden. Lex semper lquitur Dr de nbeperktheid van de uitlegging kent de wet geen leemte en is dus altijd vlledig en spreekt dus altijd. De wet spreekt altijd 4 Bek f geschrift Latijnse term

5 Natuurrecht NATUURRECHT Declaratin f independence 1740 Karel van Habsburg, Keizer Heilige Rmeinse Rijk; jnge vruwelijke trnpvlger beschermde hij dr de Sancti Pragmatica = garantie van een grt aantal Eurpese vrsten m zich vr een ngestrde erfpvlging van Maria Theresia in de Ostenrijkse erflanden sterk te maken Frederik van Pruisen schendt deze sanctie wat een reeks van rlgen ntketent; vral tussen Engeland en Frankrijk ver de hele wereld Frankrijk staat bij de vrede van Parijs het gehele Nrdamerikaanse cntinent ten sten van de Mississippi aan Engeland af 1775 gewapende pstand tegen het mederland Verde hge belastingen in m rlgsksten te financieren 1776 Tm Paine schrijft pamflet Cmmn Sense Det een berep p het geznde verstand en niet p de precedenten uit de geschiedenis m naar nafhankelijkheid te streven juni Bill f Rights van de staat Virginia = psmming van grndrechten. inspiratiebrn vr Déclaratin des drits de l hmme et du cityen van 1789 dr de markies de la Fayette die p haar beurt mdel stnd vr de Prclamatie der Rechten van den Mensch van juli krijgt Jhn Hancck aangebden, de vral dr de jurist Thmas Jeffersn en Benjamin Franklin geschreven Declaratin f Independence Opsmming van nvervreemdbare rechten en de vaststelling dat een heerser die deze rechten met veten treedt dr zijn vlk kan wrden afgezet Immanuel Kant (Pruisische wijsgeer) schrijft pstel Was ist Aufklärung? (wat is verlichting) Mensheid zu dr haar eigen luiheid tt nmndigheid zijn vervallen en zich laten leiden dr allerlei autriteiten (dminee, arts, advcaat) znder eerst bij zichzelf te rade te gaan. Hier mest een einde aan wrden gemaakt: Sapere aude: habe Mut dich deines eigenen Verstandes zu bedienen 5 Bek f geschrift Latijnse term

6 Natuurrecht Samenvatting Declaratin f Independence Opgesteld dr.a. Benjamin Franklin en Thmas Jeffersn Geïnspireerd p het dcument dat p 12 juni 1776 tt stand kwam nl. de Bill f Rights van Virginia en de Engelse Wijsgeer Jhn Lcke Opsmming van nvervreemdbare rechten en de vaststelling dat een heerser die deze rechten met veten treedt dr zijn vlk kan wrden afgezet. Gebaseerd p het natuurrecht, dat alle mensen ter wereld een aantal natuurlijke, vanzelfsprekende rechten tekent Grte gelijkenis met beremd dcument uit de Nederlandse staatkundige geschiedenis nl. Placaet van Verlatinghe. Natuurrecht De regels zijn z natuurlijk dat zij geen bijzndere vaststelling beheven = dat alle mensen ter wereld een aantal natuurlijke, vanzelfsprekende rechten hebben, bij schending waarvan zij het recht hebben in pstand te kmen tegen een bewind dat deze rechten schendt. De natuurlijke grndrechten ntlenen hun rechtskracht niet aan het feit dat zij in staatkundige stukken zijn pgenmen, maar staan daarin veel meer gefrmuleerd als reeds bestaande rechten. Reacties p Natuurrecht Edmund Burke Strt zich aan de aanname dat mensen gelijk zijn Mensen zijn principieel ngelijk; zij nderscheiden zich van elkaar dr verschillen in vermgen, aanleg, kennis en gebrte. Een zekere mate van gereguleerde vrrang vr gebrte is nch nnatuurlijk,nch nrechtvaardig, nch nverstandig Tm Paine Met zijn bek The Rights f man verdedigt hij de rechten van de mens Jeremy Bentham Natuurlijke rechten zijn eenvudig nzin; het nut is het leidende beginsel bij rechtsvrming; het interpreteren van een wet maakt een nieuwe wet Geschiedenis natuurrecht Al in de udheid (Rmeinen/Grieken) bestnd de vertuiging dat naast het dr mensen gestelde recht een andere rechtsrde bestnd nl. het natuurrecht; rechtsregels die z natuurlijk zijn dat zij geen bijzndere bekrachtiging dr een wet f een rechterlijke beslissing ndig hebben m als geldend recht te wrden erkend. (Je heft niet te beschrijven dat een verkper met leveren en een kper met betalen, dit spreekt vr zich mdat de rede dit ingeeft). Z kn het gehele privaatrecht in twee grte blkken wrden verdeeld nl. ius gentium en het ius naturale. Deze tweedeling is bsleet (veruderd) gewrden dr de cdificatie van keizer Justinianus. Dr de cdificatie is al het Rmeinsrecht (incl. ius gentium) ius civile gewrden. Naar het rdeel van de kerkelijke juristen werd de waarheid echter gepenbaard in het natuurrecht. Dit zrgde vr een crrectie van de nbillijkheden van het psitieve recht (ius civile en ius gentium). De natuurrechtelijke pvattingen tetsten het psitieve recht p billijkheid. 6 Bek f geschrift Latijnse term

7 Natuurrecht Benamingen Ius civile = rechtsregels van specifiek inheemse rigine Ius gentium = Ius naturale Ius naturale & Ius gentium rechtsregels die universele gelding hebben; supranatinaal Ius naturale = rechtsregels dr de mraal ingebracht (het recht dat alle levende wezens bevat incl. de dieren Rmeinse jurist Gaius: Justianus: Rmeinse rechtsgeleerde Ulpinus: Ius gentium Alle vlkeren, die dr wetten en gebruiken wrden geregeerd, gebruiken deels hun eigen recht (ius civile), deels het recht dat alle mensen gemeen is, dat wat de natuurlijke rede vrschrijft, dat wrdt bij alle vlkeren te allen tijde in acht genmen (ius gentium). vegt hier aan te dat het ius naturale verwrdt tt ius gentium dr rlgen, slavernij etc. Het ius naturale is dan k een utpie gewrden en heeft geen werkelijkheidsgehalte. Het ius naturale is datgene dat de natuur alle dieren heeft geleerd incl. mensen (huwelijk,kinderen baren en pveden etc). Het ius gentium hebben alleen mensen nderling gemeen Het ius gentium en het ius naturale wrden vaak als synniemen gezien. Er zit echter een belangrijk verschil in. Ius naturale wrdt dr nze rede ingegeven, het is nze mraal. De ius gentium is k algemeen aanvaard, maar wijkt af van de ius naturale dr gewnte, het is feitelijke. Ieder mens is vrij = ius naturale, maar als iedere staat slaven hudt is het algemeen aanvaard dat er slavernij is = ius gentium. Het recht dat iedereen hanteert (ius gentium) is principieel ndergeschikt aan het recht dat de rede gebied (ius naturale). Antieke rechtsfilsfie Sta - recht is niet alleen wat een tevallige verheidsinstantie vrschrijft, het recht dient k inhudelijk berdeeld te wrden p zijn rechtvaardigheidsgehalte. De maatstaf die hiervr gehanteerd wrdt is de natuurlijke rede zelf: natuurrecht - Materieel rechtsbegrip - Recht is hetzelfde als de menselijke rede - De menselijke rede weerhudt de mens er van nature van m kwaad te den en het vruitzicht van bestraffing is dan k niet ndig - wijsgeer = Marcus Tullius Cicer; de maatstaf waarnaar het recht gemeten dient te wrden kan de mens in zichzelf vinden en wel in de hem natuurlijk aangebren, dr Gd ingegeven rede, rati Cicer heeft grte invled gehad p Hendrik Cnstatijn Cras, de belangrijkste man van de eerste Nederlandse cdificatiecmmissie 7 Bek f geschrift Latijnse term

8 Natuurrecht Epicurus - de erstaat van de mens zu een bellum mnium cntra mnes zijn = een staat van rlg van allen tegen allen. Dit is ndraaglijk en niet in vereenstemming met de natuurlijke gemakzucht van de mens. Daarm heeft men zich vrijwillig nderwrpen aan een bij nderling gedvinden gekzen gezag en zijn vrschriften. - Frmeel rechtsbegrip - Overheid laat zich leiden dr het nut utilitas nl. het geluk van zveel mgelijk mensen - Dichter = Hratius; werd ingehuurd m het nieuwe denken ingang te den vinden = niet dat het recht een beleidsinstrument is van de verheid waardr de samenleving tt rust zu kmen p grnd van een denkbeeldig, idealistisch natuurrecht (Sta), maar p grnd van zeer tijdgebnden utiliteitsverwegingen Middeleeuwen Crpus Iuris Civilis = Wetbek van Justinianus waarin zwel de ius civile en het ius gentium was gecdificeerd. Het ius gentium werd dus pgenmen in de ius civile. Crpus Iuris Cannici = Kerkelijk recht (canniek) waar veel waarde gehecht werd aan het ius naturale want dat is van gddelijke rsprng (ngeschreven gddelijk recht; het ius naturale werd hiërarchisch bven het ius gentium en ius civile geplaatst. Thmas van Aquin = grtste thelg uit de geschiedenis van de Rms-kathlieke kerk; ntleende aan het natuurrecht het recht van de nderdanen m in pstand te kmen tegen een kning die hun grndrechten schendt en hem zelfs af te zetten. Hug de Grt (Grtius) ( ) Zet het natuurrecht en het Rmeinse recht tegenver elkaar Kiest zelf vr het geldende psitieve Hllandse recht, vr de Rmeinse regel Pater iuris naturae = vader van het natuurrecht; z genemd dr zijn hfdwerk: Iure belli ac pacis = ver het recht van rlg en vrede; zelfs wanneer er geen Gd zu bestaan zu er ng natuurrecht bestaan; mbv de rede, dwz dr het natuurrecht, kan een heel rechtsstelsel wrden pgebuwd Inleidinge tt de Hllandsche Rechts-Geleerdheid = basisbek nderwijs in natuurrecht aan West- Eurpese universiteiten penbaart merkwaardig huding tv Rmeinse recht; het werd geacht alleen te zijn gerecipieerd vr zver het de tets van een natuurrechtelijke kritiek kn drstaan; het natuurrecht wrdt dus verheven bven het civiel recht Vlgens de Grt is het Rmeinse recht gerecipieerd in Hlland en de verige Nederlandse gewesten vr zver het de tets van de natuurrechtelijke kritiek kn drstaan. Alleen dus die regels die wijs en billijk waren. 8 Bek f geschrift Latijnse term

9 Natuurrecht Rmeinse recht Achttiende-eeuwse natuurrechtsleraren De subsidiaire werking van het Rmeinse recht gaven nderwijs in een ideaalbeeld, het recht zals het zu meten zijn = ius cnstituendum en niet in het geldende recht = ius cnstitutum vangnetrecht als het inheemse recht geen antwrd gaf p een prbleem. De Franse schl kreeg ten tijde van Hug de Grt vr het eerst g vr het feit dat de rechtsregels in de Crpus Iuris Civilis niet vlstrekt tijdls zijn, maar aan tijd en plaats gebnden en er waren k andere plssingen mgelijk dan wat de Crpus Iuris Civilis bd. 18 e eeuw Verlichting Recht p revlutie wrdt ntleend aan het natuurrecht dr: - In de Middeleeuwen Thmas van Aquin Jhn Lcke - 18e eeuw Thmas Jeffersn in zijn Declaratin f Independence Verlicht despt = Een vrst die bevangen werd dr de Verlichting en z de ndzakelijke veranderingen van bvenaf kn drveren. Het grte vrbeeld is Frederik de Grte, kning van Pruisen, initiatiefnemer vr de vervaardiging van een subsidiair wetbek ter vervanging van het Rmeinse recht, het mvatte het strafrecht, handelsrecht en het staats/administratieve recht; had een encyclpedisch karakter. Verlichting (zelf nadenken) + natuurrecht = licht ntvlambare situatie dat snel tt revlutie leidt. De Amerikaanse pstand is de eerste p zuiver natuurrechtelijke beginselen gebaseerde revlutie in de mderne geschiedenis. Verlichting rept de mensen p tt zelfstandig denken zrgt vr het mderne heidendm p kerkelijk gebied grndslag vr de grte mderne revluties van Amerika tt Rusland, want tetsing van de plitieke en sciale realiteit aan het natuurrechtelijk ideaal geeft de cnclusie dat er veel te verbeteren viel 9 Bek f geschrift Latijnse term

10 Natuurrecht Frankrijk: Kning was severein, maar lakens werden uitgedeeld dr de adel. Affaire Calas: Zn pleegt zelfmrd, vader wil dit verdezelen maar wrdt hierdr verdacht en verrdeeld vr mrd, gemarteld en ter dd verrdeeld. Hij had nit bekend mdat er niets te bekennen viel. Dr Vltaire kwam dit aan het licht en is hij pstuum gerehabiliteerd. Het vertruwen in de rechtspraak was echter ndermijnd en men wil meer natuurrecht! Frankrijk was rijp vr een revlutie. De ude rivaliteit met Engeland verleidde de Franse kning tt hulp aan de Verenigde Staten en Frankrijk erkende als eerste Eurpese mgendheid de jnge Amerikaanse Republiek Orlg van de Fransen samen met het jnge Amerika tegen de Engelse werd een financieel fiasc vr Frankrijk wat leidde tt de Franse Revlutie. De Franse Revlutie en de daarmee verbnden eerste pgingen tt cdificatie hebben nauw verband met de zwitserse filsf die hierm verbannen is. Jean Jacques Russeau: Terwijl de heersende pvatting was dat de veelheid van willen tt één wil werd gecördineerd dr de severein. Het vlk was een plitieke factr van geen enkele betekenis. De aristcratie bepaalde wat ged was Vltaire heeft hem in diskrediet gebracht mdat hij in znde leefde en zijn nwettige kinderen te vndeling had gelegd Cntract Scial Maatschappelijk cntract In zijn bek vraagt Russeau zich af waarm de minderheid gebnden kan zijn aan de wil van de meerderheid. Zijn antwrd is het cntract scial, de handeling waardr alle gemeenschapsgenten zich en het hunne nder het gezag van de wil van de gemeenschap plaatsen znder rechtsverscheidenheid Een grep individuen cnstitueert zich vrijwillig tt een vlk, natie. Iemands natuurlijke vrijheid wrdt prijs gegeven en men wint daardr burgerlijke vrijheid. Uit de vrijwillige nderwerping aan de wil van de gemeenschap leidt Russeau de gebndenheid van het individu af. Geen enkele regering kan drager van severeiniteit zijn, die berust alleen en uitsluitend bij het vlk en kan k niet dr het vlk aan de regering wrden vergedragen. De regering is slechts de gevlmachtigde van het vlk dat te allen tijde zijn vlmacht kan intrekken Een individu kan slechts gebnden zijn aan regels die de uitdrukking zijn van de wil van de gemeenschap. Iedere algemeen verbindende regel die niet berust p de vlnté générale is nietig. De wet is de enige brn waaruit geldend recht kan wrden geput. Dit sluit natuurrecht en gewnte uit; de rechter kan geen recht scheppen, Rmeins recht is nit ingeverd bij wet en heeft daarm geen rechtskracht behalve als de wetgever uitdrukkelijk verklaart dit te willen Maatschappelijk cntract is de filsfische grndslag waarp de negentiende eeuwse wetsidee en cdificatiegedachten zijn gebaseerd: 10 Bek f geschrift Latijnse term

11 Natuurrecht Vernunftrecht alle recht dient te berusten p de wet, de naantastbare uitdrukking van de wil van de wetgever Natuurrecht = vrbehudls gelf in de nfeilbaarheid van de rede 17 e E Ratinalisme = geestelijke strming met de vertuiging dat de menselijke rede alléén in staat is dr te dringen tt de laatste waarheden. De rede (rati) ken geen grenzen. Men ging luter p de rede gebaseerde natuurrechtelijke buwwerken ptrekken die geheel van de Rmeinsrechtelijke autriteit bevrijd was = Vernunftrecht = Ttale verwinning van het natuurrecht p het Rmeinse recht Filsfen: Samuel Pufendrf (jurist) Christian Thmasius (jurist) Christian Wlff (filsf) 1e leerstel natuurrecht in Duitsland = Natinalist; spreekt in het Duits; een vlk dat zichzelf respecteert wrdt geregeerd dr eigen recht Onderwezen niet het Ius cnstitutem Ius cnstituendum = het recht zals het was maar het = het recht zals het zu meten zijn Deze natuurrechtleraren hadden een duidelijke afkeer m een juridisch betg te vrzien van literatuurverwijzingen m met hun gezag de vertuigingskracht van het betg te verstevigen. Zij hadden een duidelijke afkeer van het Rmeinse recht en zijn beefenaren. Het Rmeinse recht was het vrtbrengsel en het fundament van het kninkrijk der duisternis. De Grninger hgleraar in het natuurrecht Frederik Adlf van der Marck stak k zijn afkeer vr het Rmeinsrechtelijke nderwijs niet nder stelen f banken. Jean Dmat: Les lix civiles dans leur rdre naturel : sterk dr Vernunftrecht geinspireerd Grte invled p het latere Cde civil 11 Bek f geschrift Latijnse term

12 Natuurrecht Cdificatiestreven 18 e eeuwse Verlichting sterke afkeer van het Rmeinse recht want in strijd met het natuurlijk beginsel dat elk vlk zijn eigen in de landsaal geschreven recht mest hebben Natuurrecht er zijn helemaal geen wetbeken ndig want het natuurrecht is idealistisch, zij vernderstelt de aanwezigheid van een geheel van ngeschreven rechtsregels dat nafhankelijk van de mens, zelfs znder gd vlgens Hug de Grt van kracht zijn sprit des lis: n de wetten er der plitica l hmme et du Dit is tegenstrijdig met elkaar; waarm dan tch de wens tt cdificatie? Strafrecht vereiste p grnd van het natuurrechtelijke legaliteitsbeginsel dat er pas gestraft kan wrden als de straf dr het vlk bepaald is. Dit mest dus in wetten pgeschreven. Deze cdificatie sleepte het burgerlijk recht met zich mee. (als gevlg p het bek Over misdaden en straffen van de Italiaan Cesare Beccaria) Theretische mest dit natuurlijk veral hetzelfde zijn, het natuurrecht was tensltte universeel, maar elke cdificatie zag er tch weer anders uit het abstracte, universele en idealistische natuurrecht met wrden aangepast aan de lcale mstandigheden van het land waarvr de cdificatie was bedeld mdat het recht k gedicteerd wrdt dr de bijzndere kenmerken van het land en zijn inwners Sluit aan bij de Franse traditie van het juridische humanisme de ms gallicus die het Crpus Iuris Civilis zag als een histrisch verschijnsel, een prduct van dr tijd en plaats en mstandigheden bepaalde factren Ondermijnt de universele aard van het natuurrecht Naast de aanpassing aan de individuele aard van ieder vlk vereiste k de intellectuele ecnmie een cdificatie De wetten van Newtn waren k natuurwetten maar kn niet dr rede wrden gevnden en hadden uitleg ndig. Z k de natuur wetten van het recht Men mag van de gewne man niet verwachten dat die zelfstandig dr beredenering de wet kan vinden. Daarm hadden de cdificaties vaak het karakter van leerbeken. In de cdificatie dient men niet alleen de rechtsregel te vinden, maar k het denkprces waarlangs 12 Bek f geschrift Latijnse term

13 Natuurrecht men tt een dergelijke regel heeft kunnen kmen. Crnelis van Bijnkershek (Observatines Iuris Rmani) zet zich af tegen de natuurrechtelijke denkwijze waarbij rechters slechts p grnd van de billijkheid rechtspreken en vrbijgaan aan de Crpus Iuris. Hierdr zu een willekeurige rechtsbedeling ntstaan p grnd van de subjectieve rati van de verschillende rechtsgeleerden Oudere natuurrechtleraren zagen k veel geds in het Rmeinse recht mdat ze er van uit gingen dat het Rmeinse recht alleen maar geacht werd te zijn gerecipieerd vr zver het de tets van een natuurrechtelijke kritiek kn drstaan. Het inhudelijke Rmeinse recht zu dus k natuurrechtelijke kwaliteiten hebben. 19 e eeuw De natuurrechtelijke beschuwingswijze heeft het veld meten ruimen vr de psitivistische Twee factren 1. Histrische Schl met Friedrich Carl vn Savigny Het ware recht kan niet wrden gevnden dmv de rede die tt een altijd en veral geldige uitkmst leidt, maar wrdt bepaald dr de bijzndere aard van de histrisch gegreide zeden en gewnten van een specifieke samenleving 2. Russeau s staatkundige denkbeelden Er zijn geen andere rechtsregels dan die welke berusten p het uitdrukkelijk bevel van de severein nl de vlnté générale die tt uiting kmt in de wet Na de tweede wereldrlg kreeg je een wederpleving van de therie van het natuurrecht. Deze heeft inmiddels haar weerslag gevnden in het uiterst belangrijke Eurpese Verdrag tt Bescherming van de Rechten van de mens. De rechter heeft de bevegdheid de wet in frmele zin te tetsen aan de in diezelfde grndwetten neergelegde mensenrechten. De stïsch Christelijke natuurrechtsleer is z een nlsmakelijk bestanddeel van de Eurpee mrele traditie gebleken. Zij mge de tets van een rigureuze wetenschaps-theretische kritiek niet kunnen drstaan, maar zij verwrdt de stem van het menselijke geweten dat verlangt dat ieder wetgeving aan bepaalde mrele en ratinele eisen dient te vlden, wil die de benaming recht dragen. 13 Bek f geschrift Latijnse term

14 Rmeinsrecht ROMEINSRECHT Rme werd gesticht p 21 april 753 v Chr. dr Rmulus en Remus. Dr bredermrd na uitverkiezing dr Gd, ging de heerschappij en de naamgeving naar Rmulus. Rmulus ntleende zijn macht (imperium) aan testemming van de Gden Het van de gden afkmstige imperium mvatte de wetgevende, uitverende en rechterlijke macht. Edictum = wettelijke maatregel dr de kning (later dr de cnsuls) Leges (lex) = wet dr vlksvergadering (cmitia) waaraan iedere Rmeinse burger deelnam, dr kning vrgezeten Lex gaat bven Edictum Senaat = raad van uden, samengesteld uit 100 familievaders (patres) (afstammelingen zijn patriciërs). De besluiten van de senaat hadden geen kracht van wet maar dienden de kning tt advies. Na 7 kningen werd de laatste kning verdreven in 509 v Chr. dr Lucius Brutus en er ntstnd een republiek. Lucius Brutus bracht vrijheid en het cnsulaat Staatsrechtelijk verschil Rmeins kningschap en republiek: Het imperium werd niet meer levenslang aan 1 persn tebedeeld maar jaarlijks aan twee dr de vlksvergadering gekzen persnen, de cnsuls Geen taakverdeling, ieder van de cnsuls had het vlle imperium (= de vlle wetgevende, uitverende en rechterlijke macht); het besluit van de één kn dr de ander ngedaan gemaakt wrden Intercessi (= tussenbeide kmen)

15 Rmeinsrecht Patriciërs versus Plebejers Patriciërs = afstammelingen van de familievaders die leden van de senaat bden Plebejers = Rmeinse burgers die geen patriciërs waren De eerste tijd van de republiek werd gekenmerkt dr de sciale strijd tussen patriciërs en plebejers met vier belangrijke gebeurtenissen. I. Na 15 jaar plebs scheiden zich uit bsheid af, kmen terug nadat zij haar eigen magistraten hadden nl de vlkstribunen tribuni plebis ; hebben geen imperium (macht) maar wel vetrecht waardr ze de besluiten van de patricische magistraten knden frustreren en de plebs in al haar belangen bijstaan II. Na 45 jaar plebs verlangde dat van verheidswege al het bestaande recht p schrift zu wrden gezet (cdificatie-eis). Resultaat is lex dudecim tabularum de wet der twaalf tafelen (= de udste geschreven Rmeinse wetgeving). De uitleg bleef in handen van de patriciërs die de interpretatieregels niet penbaar maakten. Maakte een Rmein tijdens het prcederen k maar de geringste vrmfut, versprak hij zich f gebruikte hij een verkeerd wrd, dan verlr hij het prces. Er was dus ng steeds geen rechtszekerheid vr de plebejers. Gnaeus Flavius maakten de interpretatieregels penbaar III. 367 v Chr. Instelling van de praetuur Na jarenlange sciale strijd werd dr de plebs van de patriciers de principiële cncessie afgedwngen dat het hgste ambt van de republiek, het uit twee persnen bestaande cnsulaat, vrtaan uit minimaal 1 plebejer zu bestaan. Ter cmpensatie van dit verlies van macht, kwam er een preatuur die deelnam aan het imperium en zich bezig hield met de rechtsbedeling. Dit zu in eerste instantie altijd een patriciër zijn maar stnd k al snel vr de plebejers pen. IV. 286 v. Chr. Lex Hrtensia De Plebs namen besluiten in alleen vr plebejers tegankelijke vergaderingen de zgenaamde plebiscieten. Deze glden niet langer slecht vr hen maar vr het gehele Rmeinse vlk. Lex en plebisciet werden vrtaan dr elkaar heen gebruikt.

16 Rmeinsrecht Preatuur Ingesteld dus ter cmpensatie ten de plebejers bedngen hadden dat minimaal 1 lid van het cnsulaat uit een plebejer zu bestaan. Heeft imperium en vaardigde p grnd daarvan edicten uit (en niet p grnd van een beschikking van een specifiek en incidenteel geval) die met duidelijke zwarte letters p een grte witte muur werd geschreven album en de eiser zijn geval kn aanwijzen Deze edicten hadden geldigheid vr de duur van zijn imperium (1 jaar) maar werden vaak dr de pvlger vergenmen (edictum tralaticium = vergenmen; edictum perpetuum = vrtdurend). De uiteindelijke redacteur van het edictum perpetuum was de jurist Salvius Julianus, adviseur van keizer Hadrianus Het geheel van edicten wrdt Het edict genemd. Het Edict is te zien als een blijvende, maar van jaar tt jaar vr herziening vatbare cdificatie. Er mcht niet van zijn Edict wrden afgeweken f tussentijds nieuwe bepalingen gemaakt vr gevallen waarvr al een regeling was gegeven. Det hij het wel kan hij na zijn ambtstermijn (waarin hij nschendbaar is) strafrechtelijk wrden vervlgd Het Edict met natuurlijk k wrden geïnterpreteerd ius praetrium = rechtsgeleerde literatuur dat het Edict en zijn tepassingen mvatte (naast het ius civile dat de rechtsgeleerde literatuur van de twaalftafelenwet mvatte) Preatrisch recht is het recht dat de praetren hebben geïntrduceerd m het civiele recht te Ondersteunen Aan te vullen Verbeteren (gemtiveerd met een berep p de natuurlijke billijkheid ex bn et aequ nu vertaald met naar redelijkheid en billijkheid) Omwille van de publieke zaak Ius praetrium Autritaire beschikkingen van met imperium beklede magistraat Imperium In beginsel slechts 1 jaar geldig ius civile demcratische besluiten der vlksvergadering lex geen tijdslimiet Wees zelf geen vnnis, maar liet dit ver aan de iudex privatus De eiser mest testemming hebben van de preatuur m naar de rechter te stappen. Dit kn alleen als de partijen aan bepaalde eisen vldeden en als er een recht in het geding was dat dr het civiele recht werd beschermd f tt de handhaving waarvan de praetr zich in een edict had verplicht

17 Rmeinsrecht Keizerschap De keizertijd begint in 27 v Chr. De staatvrm veranderde niet; het gaat enkel m een ere naam ter ere van Julius Caesar vr Keizer Augustus en zijn pvlgers. Alleen de hgste macht (de twee belangrijkste bevegdheden van de republiek) die van het imperium en de tribunicia ptestas (vlkstribuun) waren in zijn persn verenigd. Twee belangrijke ntwikkelingen 1. adviezen van de senaat (rsprnkelijk patres) kregen kracht van wet ; De vlksvergadering kwam niet meer bijeen want het vlk was te grt gewrden en wetten (leges) werden niet meer uitgevaardigd. De senaatsbesluiten kwamen er vr in de plaats. De senaat was al snel een ja-knikkende hfhuding van de keizer dat elk keizerlijk wetsvrstel (rati) znder meer vernam. Op den duur telde alleen ng het keizerlijk wetsvrstel. Z kwam de wetgevende bevegdheid die aanvankelijk bij het gehele vlk rustte, langs de tussenweg van de senaat, te liggen bij 1 man, de keizer. Gaiu en Ulpianus leiden de legitimatie van de wetgevende bevegdheid van de keizer af uit een besluit van het vlk dat imperium en dus de daarmee verbnden wetgevende macht aan de keizer pdraagt. (lex de imperi) In welke vrm dit besluit was gekleed is nduidelijk. Cnstitutie = verzamelnaam vr allerlei keizerlijke maatregelen Drie belangrijke cnstitutieverzamelingen vrafgaand aan die van Justinianus zijn de Cdex Gregrianus privebundel mist autriteit m cdificatie te zijn Cdex Hermgenianus privebundel mist autriteit m cdificatie te zijn Cdex Thedsianus als keizerlijke bundel wel autriteit en cdificerend dr de exclusiviteit die de keizer aan de verzameling verleende 2. de beste particuliere rechtsgeleerden iuriscnsulti kregen een srt keizerlijke vergunning m in het penbaar adviezen uit te brengen ius publice respndendi. Dit waren.a. Salvius Julianus, Gaius, Papinianus, Ulpianus, Paulus en Mdestinus Een respnsum van een met gezag beklede jurist had dezelfde autriteit als en rescriptum van de keizer (advies van de keizer zelf) Op een gegeven mment kregen alle geschriften van dergelijke rechtsgeleerden kracht van wet, aangeduid met ius (recht). 300 na Chr. zijn er twee rechtsbrnnen nl. het keizerrecht (cnstituties f leges) en juristenrecht (ius). Cdex betekent van rsprng alleen bek en is later wetbek gaan betekenen

18 Rmeinsrecht Oude en nieuwe Rme Cnstantijn de Grte is bekend m 2 redenen a. tlerantie-edict van Milaan waarin het gdsdienstvrijheid garandeerde b. inwijding van een nieuwe christelijke hfdstad Byzantium dat Cnstantinpel werd Er ntstnd een nieuw en een ud Rme in resp. het Osten en het Westen. Er kwamen later k twee keizers waarvan de een in het Osten wnde en de ander in het Westen. Er bleef echter maar 1 imperium wat ze dus deelden. Het Osten werd het krachtigste Keizer Justinianus ( ) In 527 keizer ver het gehele Rmeinse Rijk, maar feitelijk alleen ver het Ostelijk gebied. Hier nam hij geen genegen mee want hij wilde het hele Rijk beheersen. Dit deed hij met de wapenen en de wetten. De wetgeving van Justinianus (Crpus Iuris Civilis) bestaat uit vier hfddelen: 1. Cdex Justinianus = Keizerlijke cnstituties pgenmen in een bekwerk (cdex) 2. Digesten f Pandecten = Juristenrecht als 1 cnstitutie van 30 december Instituten f Elementen = leerbek ver grndbeginselen van het Rmeinse Recht 4. Nvellen = alle cnstituties na 534 Vóór de invering van de digesten (crpus iuris civilis) zijn er 3 rechtsbrnnen nl. Het advies van de senaat Keizerlijke verrdeningen (cnstituties) Respnsa (adviezen dr particuliere juristen) Na de invering ng maar 1. Cdex Justinianus Zwel particulieren als keizers hebben de cnstituties van verheidswege gebundeld. Men maakte nderscheid tussen leges generales en rescripta (beschikkingen). De rechters mchten vrtaan alleen ng maar een berep den p de lex generalis. Er gld steeds alleen dat wat de keizer had pgenmen in zijn Cdex (529) waarbij wel k ude wetten knden terugkmen. Daarbij gld lex psterir dergat legi priri. Dit wil zeggen dat een latere wet de eerdere pzij zet. - De keizer gaf zijn cdex exclusieve werking waardr niet pgenmen cnstituties hun rechtskracht verlren - Rechtsregels slechts vr een geval geldend kregen algemene werking dr vermelding van het juristenrecht als afznderlijke rechtsbrn - Cnstituties znder datum vielen in de lex psterir-regel dr de plaats van de cnstitutie in de chrnlgische vlgrde binnen het cdextitel - Cnstituties van vrige keizers bleven hun naam behuden

19 Rmeinsrecht Digesten f Pandecten In de cnstitutie van 7 nvember 426 heeft men een pging gedaan de geldigheid van de twee rechtbrnnen, leges (keizerrecht) en ius (juristenrecht) integraal te regelen. Het deel van deze cnstitutie dat ver de juristengeschriften gaat staat bekend nder de naam lex citandi. Deze regeling verplichtte de rechter tt het maken van ptelsmmetjes. Vr de rechtbank mcht slechts geciteerd wrden uit de werken van Papinianus, Paulus, Ulpianus, Mdestinus en Gaius. Liepen de meningen uiteen dan gld de meerderheid; bij het staken der stemmen gaf de pinie van de grte Papinianus de drslag en als deze zich niet ver de kwestie had uitgesprken dan mcht eindelijk de rechter, vertruwend p zijn verstand, een eigen rdeel vellen. Dit heeft geglden tt 30 december 533. Men heeft de juristengeschriften geschift en gerdend en pgenmen als 1 cnstitutie p 30 december 533 = cdificatie van het ius waardr de lex citandi verbdig is gewrden = Digesten. Wrdt als ngerijmde actie gezien ivm: 1. De bevlking kn hem niet lezen want het was in het latijn ipv grieks hun vertaal. 2. De ius als afznderlijke rechtsbrn werd afgeschaft mdat het werd uitgevaardigd als 1 keizerlijke cnstitutie. Er bleef alleen ng de keizerlijke cnstituties ver als rechtsbrn (uit eerbied vr de ude juristen is de naam van de schrijver en het bek waaruit het fragment afkmstig is, zrgvuldig in de inscriptie aangegeven) Drie gevlgen van de verheffing der Digesten tt één cnstitutie 1. De ptelregeling van de lex citandi werd afgeschaft want er knden geen tegenstrijdigheden in vrkmen. De keizer sprak zichzelf natuurlijk nit tegen! (Aan Papinianus werd zijn ereplaats ntnmen) 2. Het reeds 300 jaar ude juristenrecht vrmde de jngste cnstitutie en krachten de lex psterir-regel verkreeg het vrrang ven andere cnstituties. Om niet in nbruik geraakte regels e.d. weer te laten gelden zijn de teksten gezuiverd. Deze mechanisch aangebrachte tekstwijzigingen wrden interplaties genemd. 3. De lex psterir-regel vnd geen tepassing binnen de Digesten want dit was immers 1 wet gewrden. De keizer was beducht p tekstbederf (het was vr de uitvinding van de bekdrukkunst) en vaardigde daarvr twee maatregelen uit: 1. siglenverbd dwz het verbd m in de tekst afkrtingen te gebruiken en een getal in cijfers te schrijven 2. verbd p bijschrijven van verklarende aantekeningen cmmentarii in de marge f tussen de regels (dit is later misbruikt als het verbd m een inhudelijk cmmentaar te schrijven p een wetbek) In tegenstelling tt de cdex waarbij ude cnstituties de naam behielden van de rsprnkelijke schrijver zijn alle ude privé meningen van juristen vergenmen dr de keizer en dragen in de digesten de naam van de keizer Justinianus.

20 Rmeinsrecht Cdex repetitae praelectinis (tweede cdex) Men achtte in 534 het ndzakelijk de jngste wetgevende resultaten in de Cdex te verwerken. Men wilde het siglenverbd (verbd p afkrtingen) tepassen en had de wetgevingstechniek beter nder de knie gekregen. De lex citandi kwam niet meer vr. Eigenlijk was dit niet ndig dr de lex psterir-regel, maar de ijdelheid van Tribnianus zal k een rl gespeeld hebben. Instituten f Elementen leerbek ver grndbeginselen van het Rmeinse Recht Grtendeels ntleend aan de Instituten van Gaius Zijn een cdificatie want p 30 december 533 werd dit leerbek wetbek en kregen samen met de Digesten kracht van wet. Nvellen Alle cnstituties die na de vltiing van de wetgeving van Justinianus (534) zijn ntstaan. Wie was het brein achter De wetgeving van Justinianus Tribnianus