Blessurepreventie bij de sport Floorball Beroepsopdracht opleiding fysiotherapie Hogeschool van Amsterdam

Transcriptie

1 Blessurepreventie bij de sport Floorball Beroepsopdracht opleiding fysiotherapie Hogeschool van Amsterdam Opdrachtgever: Alexander Lambalk Docentbegeleider: Bas Moed Opdrachtnemers: Rens van Hulst (507590) Evita Dubbeling (507154) Productieperiode: April 2009 Juni 2009

2 Voorwoord In het derde studiejaar van de opleiding fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam zijn wij begonnen met onze beroepsopdracht, ook wel eindscriptie genoemd. Sport speelt een belangrijke rol in ons leven en de afgelopen jaren hebben wij ons bezig gehouden met het beoefenen van diverse sporten. Naast het opdoen van positieve ervaringen met betrekking tot het uitoefenen van sport, kennen wij uit eigen ervaring ook de negatieve effecten die sport met zich mee kan brengen. Een belangrijk onderdeel hiervan is het oplopen van blessures tijdens trainingen of wedstrijden. Naast de lichamelijke ongemakken die een blessure met zich meebrengt, kan een blessure ook frustraties opwekken. Afhankelijk van de ernst van de blessure kan de sport namelijk voor onbepaalde tijd niet meer worden uitgeoefend. Bij de keuze voor een beroepsopdracht ging onze voorkeur uit naar een sport gerelateerde opdracht, waarbij wij ons direct konden richten op de individuele sporter. Onze voorkeur sloot aan bij een externe opdracht geformuleerd vanuit de NEFUB (Nederlandse floorball en unihockey bond). Voor de relatief nieuwe en opkomende sport Floorball in Nederland was behoefte aan een preventieplan voor de meest voorkomende blessures, waarbij de nadruk werd gelegd op het voorkomen van recidieven. Met deze correcte match zijn wij aan de slag gegaan en hebben een blessure preventieplan voor de sport floorball opgesteld, waarbij we ons voornamelijk richten op de recreatieve floorballspeler. Persoonlijk vonden wij het essentieel dat het preventieplan daadwerkelijk kan worden toegepast door deze groep spelers. Hierdoor hebben wij er voor gekozen om de informatie online te publiceren, zodat deze met behulp van videomateriaal duidelijk en toegankelijk is voor onze doelgroep. Tijdens het uitvoeren van onze beroepsopdracht zijn wij begeleid door coach, Bas Moed en opdrachtgever, Alexander Lambalk. 2

3 Inhoudsopgave Paginanummer Inleiding 3 Gebruik maken van het preventieplan 5 Blessures in de sport Floorball 6 Literatuuronderzoek 6 Conclusie onderzoek 11 Overeenkomsten floorball met overige sporten 13 Handbal 13 Basketbal 14 Zaalvoetbal 15 Conclusie 16 Anatomie: Het enkel- en kniegewricht 17 Enkelgewricht 17 Sportblessures aan het enkelgewricht 19 Kniegewricht 20 Sportblessures aan het kniegewricht 21 Algemeen blessure herstel 24 Het blessure preventieplan 26 Opzet blessure preventieplan 28 Warming up 29 Balansoefeningen 31 Spierversterkende oefeningen 36 Plyometrische oefeningen 39 Beweeglijkheidsoefeningen 44 Rekoefeningen 46 Cooling down 52 Oefeningen voor thuis 54 Het gebruik van tape of een brace 55 Dankwoord 57 Bijlage: Model samenvatting eindproduct 58 Literatuurlijst 60 3

4 Inleiding De afgelopen twee jaar zijn er vanuit de NEFUB verschillende externe vraagstellingen geformuleerd voor studenten aan de Hogeschool van Amsterdam. Deze opdrachten hebben zich onder andere gericht op sportvoeding, blessure preventie en floorballtraining. Naar aanleiding van deze opdrachten is er een nieuwe vraagstelling geformuleerd met betrekking tot de sport floorball: De website is een website waar sporters op een overzichtelijke manier informatie kunnen vinden over hun sport. Hier willen wij graag een update van hebben. De focus gaat uit naar preventie van knie- en enkelklachten. De sport floorball wordt gekenmerkt door de snelle speldynamiek. Plotselinge acceleraties, stop- en draaibewegingen, (on)bewust contact met medespelers en de gevaren van het spelen met een stick en een bal zijn potentiële risico s voor het oplopen van blessures bij deze sport. 1 Het is van belang dat floorballspelers inzicht hebben in de voorkomende blessures bij deze sport en de mogelijkheid hebben om zelf de kans op het krijgen van een blessure te doen afnemen. De afgelopen twee jaar zijn er diverse beroepsopdrachten geproduceerd met betrekking tot de sport floorball. Om tot een product te komen dat een meerwaarde heeft voor de sport, hebben we er voor gekozen om ons voornamelijk te richten op de recreatieve floorball spelers. In onze ogen is er voor de Nederlandse recreatieve floorball spelers nog weinig correcte en overzichtelijke informatie beschikbaar met betrekking tot blessurepreventie. In onze beroepsopdracht hebben wij een blessure preventie programma gecreëerd met een oefenopzet die zonder aanpassingen door elk individu of floorballteam kan worden geïmplementeerd. Daarnaast hebben wij ons binnen het preventieplan ook gericht op het voorkomen van recidiverende blessures. Toegankelijkheid Zoals al eerder vermeld, hebben wij ons voornamelijk gericht op de blessure preventie bij recreatieve floorballspelers. Wij vinden het belangrijk dat het product waartoe wij zijn gekomen ook daadwerkelijk op een eenvoudige manier toegankelijk is voor onze doelgroep. Daarom hebben wij, naast een schriftelijke versie, het preventieplan ook omgezet naar de overzichtelijke website: Op deze website kunnen sporters en geïnteresseerden op een eenvoudige manier informatie vinden over knie- en enkelblessures. Daarnaast wordt ons blessure preventieplan naast schriftelijke uitleg ook ondersteund met behulp van uitgebreid videomateriaal. Aanvankelijk was het de bedoeling om de internet website te voorzien van een update. Door het ontbreken van de benodigde codes om de internetsite te kunnen bewerken, hebben wij ervoor gekozen om zelf een internet website te creëren. Om het preventieplan zo correct en duidelijk mogelijk over te kunnen brengen op de Nederlandse floorballspelers, hebben wij ervoor gekozen om in onze eindproducten de Nederlandse taal te voeren. Voor eventuele buitenlanders of mensen die de Nederlandse taal minder goed beheersen zijn de oefeningen uit ons preventieplan geplaatst op de populaire website inclusief Engelstalige instructies. 4

5 Gebruik maken van het preventieplan Hoewel het blessure preventieplan voornamelijk gericht is op de recreatieve floorballspeler, kan het product ook van waarde zijn voor fysiotherapeuten en/of andere geïnteresseerden. Afhankelijk van het doel van de lezer adviseren wij op de volgende manieren gebruik te maken van het blessure preventieplan. 1. Floorballspelers en coaches op zoek naar praktische informatie: Wij adviseren floorballspelers en coaches die op zoek zijn naar praktische trainingsinformatie om direct gebruik te maken van het blessure preventieplan. Via de internet website kan op een eenvoudige en gebruiksvriendelijke manier het preventieplan worden geraadpleegd. Door middel van duidelijke uitleg en oefeningen ondersteund met videomateriaal wordt de geïnteresseerde duidelijk geïnformeerd. 2. Floorballspelers en coaches op zoek naar theoretische informatie: Wij adviseren floorballspelers en coaches die op zoek zijn naar theoretische informatie met betrekking tot het blessure preventieprogramma om gebruik te maken van het volledige document. Daarnaast kan vanzelfsprekend gebruik worden gemaakt van de website 3. Fysiotherapeuten en/of andere geïnteresseerden Wij adviseren fysiotherapeuten en/of andere geïnteresseerden om gebruik te maken van het volledige document. Daarnaast kan vanzelfsprekend gebruik worden gemaakt van de website 4. English readers Although we wrote our floorball prevention program in the Dutch language, it is still possible to find out more about our program in the English language. Please visit the website and look for the words Floorball, Injury, Prevention and Program. You will find all our exercises on video with English explanation included. 5

6 Blessures in de sport Floorball Hoewel het beoefenen van sport vaak als positief wordt ervaren, brengt het tegelijkertijd ook negatieve aspecten met zich mee. Elke sport brengt risico s met betrekking tot het krijgen van blessures met zich mee, iets wat bij de sport floorball niet anders is. Plotselinge acceleraties, stop- en draaibewegingen, (on)bewust contact met medespelers en de gevaren van het spelen met een stick en een bal zijn potentiële risico s voor het oplopen van blessures bij deze sport. 1 Om er achter te komen wat de meest voorkomende blessures zijn bij de sport floorball is het noodzakelijk om diverse studies met betrekking tot floorball te raadplegen. Door de jaren heen zijn er diverse studies gepubliceerd over onder andere de risico s met betrekking tot het krijgen van blessures bij de sport floorball. Naar aanleiding van deze studies geven we schematisch weer welke blessures bij de sport floorball regelmatig voorkomen en wat de incidentie is voor het krijgen van een blessure. Deze gegevens zullen we gebruiken voor het opstellen van het preventieplan. De studies die we hiervoor gebruiken zijn: 1. Injury risk in female floorball: a prospective one-season follow-up (Pasanen et al., 2008) 2 2. A prospective study of injuries in licensed floorball players (Wikström & Andersson, 1997) 1 3. Sports injuries in floorball: a prospective one-year follow-up study (Snellman et al., 2001) 3 Pasanen et al.(2008) observeerden 374 professionele speelsters uit de Finse floorball competities over een periode van een speelseizoen (6 maanden). Van deze speelsters werden alle blessures bijgehouden middels een gestructureerde vragenlijst over het moment van optreden van de blessure, de plaats, de oorzaak, het type, de locatie en de ernst van de opgelopen blessure. Een blessure werd gedefinieerd als een traumatische- of overbelastingblessure opgelopen tijdens een floorballtraining of wedstrijd, waarbij de speelster minimaal 24 uur niet in staat was deel te nemen aan een training en/of wedstrijd. Over een periode van 6 maanden kregen 133 (36%) van de 374 floorball speelsters te maken met 172 blessures, zoals hierboven gedefinieerd. Eenentwintig speelsters kregen 2 blessures en 9 speelsters kregen 3 blessures. Spelers aantal Blessure aantal Spelers met 1 blessure Spelers met 2 blessures Spelers met 3 blessures 9 27 Totaal (Overzicht van het aantal blessures verdeeld over het aantal spelers) Tijdens deze studie liepen de speelsters 89 (52%) blessures op tijdens een wedstrijd en 83 (48%) blessures tijdens een training. Concluderend spreken Pasanen et al.(2008) over een incidentie van: Aantal speeluren Blessure incidentie Training Wedstrijd (Blessure incidentie tijdens een training of wedstrijd berekend naar 1000 speeluren) 6

7 Honderd een en twintig blessures (70%) werden veroorzaakt door een trauma, de overige 51 blessures (30%) werden veroorzaakt door overbelasting: Oorzaak Aantal Procentueel Traumatisch % Overbelasting 51 30% Totaal % (Oorzaak opgelopen blessures onderverdeeld in traumatisch en overbelasting) De meest voorkomende blessurelocaties waren de knie (27%) en de enkel (22%), gevolgd door het bovenbeen (12%), de rug (8%) en het scheenbeen (7%): Anatomische locatie Aantal blessures Procentueel Knie 46 27% Enkel 38 22% Bovenbeen 14 12% Rug 21 8% Scheenbeen 12 7% Overig 41 24% Totaal % (Opgelopen blessures ingedeeld naar locatie van de aandoening) Aandoeningen aan de ligamenten waren bij de knie (57%) en de enkel (95%) de meest voorkomende blessures. Aandoeningen die aan de knie voorkwamen varieerden van bandletsel, contusies en patellapees ontstekingen tot de meer ernstige blessures, zoals een voorste kruisband ruptuur, aandoeningen aan de menisci en patella dislocatie. Wikström & Andersson (1997) observeerden 457 professionele floorballspelers in de Zweedse National League over de periode van september 1993 maart 1994 (6 maanden). Tijdens de studie werden de blessures van 303 mannelijke en 154 vrouwelijke floorballspelers bijgehouden middels een gestructureerde vragenlijst over het moment van optreden van de blessure, de plaats, de oorzaak, het type, de locatie en de ernst van de opgelopen blessure. Een blessure werd gedefinieerd als een traumatische- of overbelastingsblessure opgelopen tijdens een floorballtraining of wedstrijd, waardoor de speler niet in staat was deel te nemen aan de volgende wedstrijd of trainingssessie. Over een periode van 6 maanden kregen 51 (11%) van de 457 spelers te maken met 58 blessures, zoals hierboven gedefinieerd. De mannelijke floorballspelers liepen 41 (71%) van de blessure op en de vrouwelijke floorballspeelsters 17 (29%). Het totaal aantal speeluren bij de vrouwen kwam uit op trainingsuren en 854 wedstrijduren. De mannen kwamen uit op trainingsuren en wedstrijduren. Concluderend spreken Wikström & Andersson (1997) over een incidentie van: Aantal speeluren Blessure incidentie Vrouwen Mannen (Blessure incidentie voor mannen en vrouwen berekend naar 1000 speeluren) 7

8 Met betrekking tot blessure-incidentie maken Wikström & Andersson (1997) geen onderscheid tussen blessures opgelopen tijdens een training of tijdens een wedstrijd. Wikström & Andersson (1997) concluderen daarentegen wel dat het risico op het krijgen van een traumatische blessure tijdens een wedstrijd bij de vrouwen 5.5 en bij de mannen 12 keer hoger is dan tijdens een training. Vierenveertig blessures (76%) werden veroorzaakt door een trauma, de overige 14 blessures (24%) werden veroorzaakt door overbelasting, waarbij er geen verschil was tussen de verschillende geslachten: Oorzaak Aantal blessures Procentueel Trauma 44 76% Overbelasting 14 24% Totaal % (Oorzaak opgelopen blessures onderverdeeld in traumatisch en overbelasting) De meest voorkomende traumatische blessurelocaties waren de enkel (45%) en de knie (11%), gevolgd door rug (9%), de schouder (9%) en het bovenbeen (7%): Anatomische locatie Aantal blessures Procentueel Enkel 20 46% Knie 5 11% Rug 4 9% Schouder 4 9% Bovenbeen 3 7% Overige blessures 8 18% Totaal % (Opgelopen blessures ingedeeld naar locatie van de aandoening) Enkel letsel betrof in alle gevallen beschadigingen aan de ligamenten. Bij de knieblessures die werden opgelopen betrof het beschadigingen aan de ligamenten, een aandoening aan de menisci of een ruptuur van de voorste kruisband. Snellman et al. (2001) observeerden 295 professionele floorballspelers in de Finse Premier tot vijfde divisie over een periode van juni 1997 maart 1998 (12 maanden). Tijdens de studie werden de blessures van 199 mannelijke en 96 vrouwelijke floorballspelers bijgehouden middels een gestructureerde vragenlijst over het moment van optreden van de blessure, de plaats, de oorzaak, het type, de locatie en de ernst van de opgelopen blessure. Een blessure werd gedefinieerd als een nieuwe blessure ontstaan door een trauma of overbelasting wat voor een significante hinder zorgt bij de betrokkene. Over een periode van 12 maanden kregen 100 van de 295 (34%) spelers te maken met 120 blessures, zoals hierboven gedefinieerd. Deze 100 personen waren te verdelen in 73 mannen (37%) en 27 vrouwen (28%). 8

9 Gedurende het floorballseizoen hadden mannelijke spelers gemiddeld 414 trainingsuren en 9 wedstrijd uren ondergaan tegenover 317 trainingsuren en 8.5 wedstrijd uren bij de vrouwelijke speelsters. Concluderend spreken Snellman et al. (2001) over een incidentie van: Aantal trainingsuren Blessure Incidentie Mannen Vrouwen (Blessure incidentie tijdens een training voor mannen en vrouwen berekend naar 1000 speeluren) Aantal wedstrijd uren Blessure Incidentie Mannen Vrouwen (Blessure incidentie tijdens een wedstrijd voor mannen en vrouwen berekend naar 1000 speeluren) Honderd blessures (83%) werden veroorzaakt door een trauma, de overige 20 blessures (17%) werden veroorzaakt door overbelasting. Oorzaak Aantal blessures Procentueel Traumatisch % Overbelasting 20 17% Totaal % (Oorzaak opgelopen blessures onderverdeeld in traumatisch en overbelasting) De meest voorkomende blessure locaties waren de knie (22%) en de enkel (20%), gevolgd door de rug (8%), hiel (7%) en het bovenbeen (5%): Anatomische locatie Aantal blessures Procentueel Knie 26 22% Enkel 24 20% Rug 10 8% Hiel 8 7% Bovenbeen 6 5% Overige blessures 46 38% Totaal % (Opgelopen blessures ingedeeld naar locatie van de aandoening) Bij alle enkelblessures ging het om beschadiging van de ligamenten. Aandoeningen die aan de knie voorkwamen varieerden van bandletsel, contusies en open wonden tot de meer ernstige blessures, zoals een voorste kruisband ruptuur en aandoeningen aan de menisci. 9

10 Artikel 1 Artikel 2 Artikel 3 Incidentie training 1.8 Mannen: 0.8 Mannen: 1.0 (per 1000 uur) Vrouwen: 1.5 Vrouwen: 1.0 Incidentie wedstrijd 40.3 Mannen: 9.2 Mannen: 23.7 (per 1000 uur) Vrouwen: 8.2 Vrouwen: 15.9 Traumatisch 121 (70%) 44 (76%) 100 (83%) Overbelasting 51 (30%) 14 (24%) 20 (17%) Meest voorkomende blessures Knie (27%) en enkel (22%) Enkel (45%) en knie (11%) Knie (22%) en enkel (20%) (schematische weergave van de uitkomsten uit de drie studies) 1. Injury risk in female floorball: a prospective one-season follow-up (Pasanen et al., 2008) 2. A prospective study of injuries in licensed floorball players (Wikström & Andersson, 1997) 3. Sports injuries in floorball: a prospective one-year follow-up study (Snellman et al., 2001) 10

11 Conclusie Naar aanleiding van de resultaten uit de drie studies zijn er verschillende conclusies te trekken. De studies van Pasanen et al.(2008) en Snellman et al. (2001) laten zien dat de knie (27%-22%) en de enkel (22%-20%) het grootste risico lopen op het krijgen van een blessure tijdens het beoefenen van de sport floorball. De studie van Wikström & Andersson (1997) vertoont eenzelfde beeld met betrekking tot blessurelocatie, maar vindt echter beduidend meer enkelletsels (45%) dan knieletsels (11%). Bij vrijwel alle blessures aan de enkel betrof het een beschadiging van de ligamenten. Aandoeningen die aan de knie voorkwamen varieerden van contusies en open wonden tot de meer ernstige blessures, zoals voorste kruisbandrupturen en aandoeningen aan de menisci. De drie studies laten zien dat het merendeel van de blessures wordt veroorzaakt door een specifiek trauma (Pasanen et al.(2008) 70%, Wikström & Andersson (1997) 76% en Snellman et al. (2001) 83%). Uit de gegevens blijkt dat traumatische blessures maal zo vaak voorkomen dan overbelastingsblessures. Er kan worden geconcludeerd dat de blessure-incidentie tijdens floorballtrainingen relatief laag is. Uitkomsten uit de studie vertonen een incidentie tijdens trainingen variërend van voor mannen en vrouwen per duizend trainingsuren. Hoewel er tijdens trainingen relatief weinig blessures worden opgelopen, is het risico op het krijgen van een blessure tijdens een floorballwedstrijd beduidend hoger. Tijdens wedstrijden constateren Pasanen et al.(2008) een blessure incidentie van 40.3, Wikström & Andersson (1997) komen op 8.7 (mannen 9.2 vrouwen 8.2) en Snellman et al. (2001) vinden een incidentie van 19.8 (mannen 23.7 vrouwen 15.9) omgerekend naar duizend wedstrijduren. Hoewel elk van de drie studies laten zien dat de risico s op het krijgen van een blessure tijdens een wedstrijd beduidend hoger is dan tijdens een training, komen de gegevens niet direct met elkaar overheen. Een verklaring voor de afwijkende gegevens kan worden gevonden in de manier waarop een blessure is gedefinieerd tijdens de studies. In de studie van Pasanen et al.(2008) wordt een blessure gedefinieerd als een traumatische- of overbelastingblessure opgelopen tijdens een floorballtraining of wedstrijd, waarbij de speelster minimaal 24 uur niet in staat is deel te nemen aan een training en/of wedstrijd. De definitie, zoals hierboven geformuleerd, kan een groot aantal lichte blessures omvatten, waardoor de resultaten met betrekking tot blessure-incidentie relatief hoog uitvalt. Wikström & Andersson (1997) definiëren een blessure als een traumatische- of overbelastingsblessure opgelopen tijdens een floorballtraining of wedstrijd, waardoor de speler niet in staat was deel te nemen aan de volgende wedstrijd of trainingssessie. In tegenstelling tot de definitie van Pasanen et al.(2008), maken Wikström & Andersson (1997) geen gebruik van een minimale afwezigheid van 24 uur. Hierdoor is het mogelijk dat tussen het moment van oplopen van de blessure en de volgende training of wedstrijd meer dan 24 uur zit. Hierdoor kunnen de lichte blessures met een korte afwezigheid worden gemist en zodoende niet worden meegerekend in de studie. Dit zou de beduidend lagere blessure-incidentie tijdens een wedstrijd kunnen verklaren in vergelijking met de resultaten van Pasanen et al.(2008) Snellman et al. (2001) definiëren een blessure als een nieuwe blessure ontstaan door een trauma of overbelasting wat voor een significante hinder zorgt bij de betrokkene. De definitie die voor deze studie is gebruikt maakt het moeilijk om de uitkomsten betrouwbaar te vergelijken met de overige twee studies. De term significante hinder is subjectief en in onze ogen daarom ook moeilijk te beoordelen. De uitkomsten met betrekking tot blessureincidentie tijdens wedstrijden is lager dan de uitkomsten die Pasanen et al.(2008) hebben gevonden. Een verklaring hiervoor kan zijn dat de lichte blessures die Pasanen et al.(2008) meerekenen in het onderzoek niet voor significante hinder zorgen bij spelers van het 11

12 onderzoek van Snellman et al. (2001), waardoor deze niet worden meegerekend in het onderzoek. Naar aanleiding van deze gegevens, zullen wij ons voor de preventie van de meest voorkomende blessures bij de sport floorball richten op blessures aan het knie- en enkelgewricht. Aanvankelijk werd gedacht dat een groot aantal blessures is toe te schrijven aan de rug. Uit de studies van Pasanen et al.(2008) (rug 8%), Snellman et al. (2001) (rug 9%) en Wikström & Andersson (1997) (rug 8%) komt echter niet significant naar voren dat de rug behoort tot een van de meest voorkomende blessurelocatie. Hierdoor zullen wij blessures aan de rug dan ook niet meenemen in ons verdere preventieplan. 12

13 Overeenkomsten floorball met overige sporten Bij het inventariseren van de meest voorkomende blessures bij de sport floorball is gebleken dat er weinig informatie beschikbaar is over blessure-incidentie en blessurepreventie. Om gebruik te kunnen maken van diverse studies met betrekking tot blessures bij andere sporten, moeten we eerst nagaan in hoeverre de sport floorball overeenkomt met deze sporten. Hoewel elke sport een specifiek karakter heeft met betrekking tot regels en spelverloop, zijn er toch diverse overeenkomsten tussen de sporten onderling te zien. Wanneer we een blik werpen op de sport floorball, zien we qua speldynamiek diverse overeenkomsten met overige teamsporten. Het uitvoeren van explosieve acceleraties, abrupt afremmen en het maken van diverse draaibewegingen zijn kenmerkend voor de sport floorball. Deze specifieke bewegingen zijn echter ook kenmerkend voor veel andere teamsporten. Om inzicht te krijgen in de overeenkomsten met betrekking tot blessure incidentie en blessure locatie tussen floorball en sporten met eenzelfde speldynamiek, analyseren we verschillende specifieke studies over blessure incidentie bij respectievelijk handbal, basketbal en zaalvoetbal. Aan de hand van deze analyse trekken we een conclusie in hoeverre deze sporten overeenkomen met de sport floorball met betrekking tot blessures. Daarnaast concluderen we in hoeverre we voor het creëren van het preventieplan gebruik kunnen maken van studies die zijn uitgevoerd bij deze verschillende sporten. Handbal Sports Injuries in Team Handball: A One-Year Prospective Study of Sixteen Men s Senior Teams of a Superior Nonprofessional Level. (Seil R et al., 1998) 4 Gedurende 1 seizoen (juli 1995 tot mei 1996) werden 186 spelers uit 16 teams geobserveerd, om de blessure-incidentie in relatie tot trainingen en wedstrijden te onderzoeken. Vier teams kwamen uit de regionale klasse, de 12 andere teams speelden in de lokale klasse. Er werden gestructureerde vragenlijsten afgenomen en regelmatig bezoeken aan de clubs gebracht. Een blessure werd gedefinieerd als een traumatische- of overbelastingsblessure opgelopen tijdens een training of wedstrijd, waardoor de speler niet in staat was deel te nemen aan de volgende wedstrijd of trainingssessie. regionaal lokaal totaal Aantal spelers 54 (4 teams) 132 (12 teams) 186 Aantal spelers met blessure Aantal blessures 29 (32%) 62 (68%) 91 Blessures ontstaan (23%) tijdens training Blessures ontstaan (77%) tijdens wedstrijd Aantal trainingsuren Aantal wedstrijd uren

14 Meest voorkomende Knie (31%), vingers Vingers (19%), enkel blessureregio (17%) (18%) Meest voorkomende blessuretype (Schematische weergave van de onderzoeksresultaten) Knie (20%), vingers (18%) en enkel (15%) Bandletsel (46%) en spierletsel (26%) Om te kunnen vergelijken zijn de aantallen omgezet naar de kans op een blessure per 1000 uur. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen speeluren, trainingsuren en wedstrijduren. Aantal per 1000 speeluren 2.5 Aantal per 1000 trainingsuren 0.6 Aantal per 1000 wedstrijd uren 14.3 (Blessure incidentie per 1000 speel-, trainings- en wedstrijd uren) De studie van Seil et al. (1998) laat zien dat de knie (20%), de vingers (18%) en de enkel (15%) het grootste risico lopen op het krijgen van een blessure tijdens het beoefenen van de sport handbal. Het relatief hoge aantal blessures aan de vingers schuilt hem in het feit dat de hand en vingers, anders dan bij veel andere sporten, een belangrijke rol spelen bij het beoefenen van deze sport. Als we kijken naar blessures aan de knie- en enkelregio, zien we net als bij de sport floorball dat band- en spierletsel de meest voorkomende aandoeningen zijn. Daarnaast zien we een beduidend verschil tussen de blessure-incidentie tijdens trainingen (0.6 per 1000 speeluren) en tijdens wedstrijden (14.3 per 1000 wedstrijduren). Basketbal A prospective study of injuries in basketball: A total profile and comparison by gender and standard of competition. (McKay et al., 2001) 5 McKay et al. (2001) observeerden in Melbourne, 1 professionele en 3 recreatieve basketbal competities tussen februari en september 1991 en tussen februari en oktober Door het afnemen van vragenlijsten en controles door blessure observatoren werden de blessures bijgehouden. Een blessure werd gedefinieerd als een traumatische- of overbelastingblessure, opgelopen tijdens een wedstrijd, waarbij de speler door lichamelijk hinder niet in staat was om door te spelen. Er werden spelers gevolgd, onderverdeeld in 4 categorieën: Mannen professioneel (P) Mannen recreatief (R) Vrouwen professioneel (P) Vrouwen recreatief (R) Mannen (P) Mannen (R) Vrouwen (P) Vrouwen (R) Totaal Aantal spelers % spelers 10.0% 22.9% 12.1% 54.9% 100 % Aantal speeluren 14

15 Aantal blessures % blessures 14.7% 18.4% 15.3% 51.6% 100% Blessures per 1000 spelers Blessures per 1000 uur Meest voorkomende blessures Soort blessures Enkel (21.4%), hand (10.7%) en kuit (10.7%) 53.6% spier/bandletsel Enkel (22.9%), knie (20%) en hand (17.1%) 62.9% spier/bandletsel Enkel (17.2%), knie (13.8%) en rug (13.8%) 48.3% spier/bandletsel Enkel (21.4%), hand (20.4%) en knie (14.3%) 48.0% spier/bandletsel Enkel (21.1%), hand (16.3%) en knie (13.7%) 51.6% spier/bandletsel (Schematische weergave van de onderzoeksresultaten) De studie van McKay et al. (2001) laat zien dat gekeken naar het totaal de enkel (21.1%), de hand (16.3%) en de enkel (13.6%) het grootste risico lopen op het krijgen van een blessure tijdens het beoefenen van de sport basketbal. Het relatief hoge aantal blessures aan de hand schuilt hem in het feit dat de hand en vingers, anders dan bij veel andere sporten, een belangrijke rol spelen bij het beoefenen van deze sport. Als we kijken naar blessures aan de knie- en enkelregio, zien we dat net als bij de sport floorball band- en spierletsel de meest voorkomende aandoeningen zijn. Zaalvoetbal Incidence of Injury in Indoor Soccer. (Lindenfeld et al., 1994) 6 Lindenfeld et al. (1994) observeerden gedurende zeven weken alle zaalvoetbalwedstrijden die werden gespeeld in één en dezelfde sporthal. Gedurende deze periode werden alle blessures die plaatsvonden zorgvuldig geregistreerd. Een blessure van een speler werd in de studie opgenomen als: 1. Een speler niet verder deel kon nemen aan de wedstrijd. 2. De wedstrijd moest worden stilgelegd door de scheidsrechter of speler vanwege de blessure. 3. De speler medische verzorging nodig had. Aantal wedstrijden Aantal spelers uren Aantal blessures Incidentie per 1000 speeluren Mannen Vrouwen (Blessure-incidentie berekend per 1000 wedstrijd uren voor mannen en vrouwen) Uit de gegevens kan worden geconcludeerd dat er slechts een klein verschil zit tussen de blessure-incidentie tussen mannen en vrouwen. 15

16 Anatomische locatie Aantal blessures Procentueel Knie 31 23% Enkel 31 23% Hoofd % Bovenbeen % Voet 11 8% Rug 8 6% Vingers 7 5% Overige 18 13% Totaal % (Opgelopen blessures ingedeeld naar locatie van de aandoening) Uit de gegevens kan worden geconcludeerd dat blessures aan de knie (23%) en de enkel (23%) bij zaalvoetballers het grootste gedeelte van het totaal aantal blessures omvat. Bij de enkel- en knieblessures ging het voornamelijk om aandoeningen aan de ligamenten en contusies. Overige studies met betrekking tot blessures bij (zaal)voetbal, weergegeven in onderstaande tabel, tonen aan dat blessures aan de ligamenten beduidend vaker voorkomen dan contusies en spierletsel. Studie Aandoeningen aan de onderste Contusies Spierletsel Bandletsel extremiteiten McCaroll et al Nielsen en Yde Engstrom et al Hoff van martin Lindenfeld et al (Blessure incidentie, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen contusies, spierletsel en bandletsel) Conclusie Uit de bovenstaande gegevens kan worden geconcludeerd dat bij de sporten handbal, basketbal en (zaal)voetbal de knie- en enkelregio het grootste risico lopen op het krijgen van een blessure tijdens het beoefenen van deze sporten. Bij de sporten handbal en basketbal komen daarnaast blessures aan de hand en vingers ook regelmatig voor. Hierdoor vallen de aandoeningen aan de knie en enkel procentueel lager uit dan bij bijvoorbeeld voetbal en floorball, waar aandoeningen aan de hand en vingers een stuk minder vaak voorkomen. Net als bij de sport floorball komt uit de gebruikte studies duidelijk naar voren dat spier- en bandletsel de meest voorkomende blessures zijn. Wanneer we deze gegevens combineren met het gegeven dat de sporten een soortgelijke speldynamiek vertonen als de sport floorball, met explosieve acceleraties, abrupte afremmingen en het maken van diverse draaibewegingen, kunnen we zeggen dat floorball vergelijkbaar is met deze andere sporten. Hierdoor zijn wij van mening dat studies met betrekking tot blessurepreventie bij deze sporten ook van toepassing kunnen zijn bij de sport floorball. Voor het creëren van het preventieplan zullen wij daarom gebruik maken van studies die zijn uitgevoerd bij deze verschillende sporten. 16

17 Anatomie: Het enkel- en kniegewricht Naar aanleiding van ons literatuuronderzoek met betrekking tot blessure-incidentie bij diverse sporten, hebben we geconcludeerd dat sportblessures aan het enkel- en kniegewricht beduidend vaker voorkomen dan blessures aan overige gewrichten van het menselijk lichaam. Voordat we ons zullen verdiepen in de preventie van knie- en enkelklachten, is het van belang om te begrijpen hoe deze twee gewrichten anatomisch in elkaar steken en wat de mogelijkheden zijn met betrekking tot beweging en mobiliteit. Enkelgewricht Het onderbeen wordt gevormd door de twee botstukken Os. Tibia (scheenbeen) en Os. Fibula (kuitbeen). De distale (bij de voet gelegen) uiteinden van deze botstukken vormen samen met het botstuk Os. Talus (sprongbeen) het bovenste spronggewricht. Het geheel ontleent zijn stevigheid en stabiliteit aan diverse banden (ligamenten) die zich rondom dit gewricht bevinden. Hoewel niet volledig correct, kan het bovenste spronggewricht worden beschouwd als een scharniergewricht, waardoor er vrijwel alleen bewegingen in twee richtingen plaats kunnen vinden. De bewegingen die mogelijk zouden moeten zijn in dit gewricht zijn een dorsaalflexie (tenen richting het onderbeen) van 20 graden een en plantairflexie (tenen van het onderbeen af) van 40 graden. Vanzelfsprekend zijn de bewegingsuitslagen per individu verschillend, aangezien er geen identieke enkelgewrichten bestaan. De enkel is in dorsaalflexie zeer stabiel, maar in plantairflexie weinig stabiel. 7,8 Naast het bovenste spronggewricht, omvat de enkel- en de voetregio ook het onderste spronggewricht. Dit complexe gewricht wordt gevormd door de Os. Talus, Os Calcaneus (hielbeen) en het Os Naviculare. Daarnaast bevinden zich nog diverse kleinere gewrichten in de voet, waarin verschillende bewegingen plaats kunnen vinden. Twee belangrijke maar gecompliceerde bewegingen in de hierboven genoemde gewrichten betreffen inversie (voet kantelt naar binnen) en eversie (voet kantelt naar buiten). Met name de inversiebeweging speelt een belangrijke rol in het oplopen van blessures aan de enkel. 7,8 Ligamenten en spieren Zoals al eerder genoemd wordt de stabiliteit in het gewricht met name gerealiseerd door een geheel van ligamenten dat zich om het gewricht bevindt. Deze sterke verbindingen (bestaand uit collageen bindweefsel) zorgen voor een optimale verbinding tussen de verschillende botstukken. Naast het realiseren van stabiliteit, zorgen ligamenten ook voor het geleiden van een beweging die is ingezet door spieractiviteit. Zodoende is men in staat om gecoördineerd een beweging te maken, waarbij de betrokken spieren worden ontlast. In relatie tot blessures zijn dit de meest bekende ligamenten: Tibiofibulare anterius (voorkant) Talofibulare anterius (buitenkant) Talofibulare posterius (achterkant) Calcaneofibulare (buitenkant) Deltoideum (binnenkant) Het ligamentum Deltoideum wordt beschouwd als een verzamelnaam voor de ligamenten: Tibiotalare anterius Tibiotalare posterius Tibionaviculare Tibiocalcaneare 7,9 17

18 10 Naast een complex van ligamenten, wordt het enkelgewricht omringd door spieren en pezen die naast stabiliteit ook zorgen voor bewegingen in het gewricht. Veel spieren die een functie hebben met betrekking tot de enkel ontspringen vanaf de knie of het onderbeen. Deze spieren verlopen richting de enkel in stevige pezen, waarna ze aanhechten rondom de enkel. Belangrijke spieren met betrekking tot bewegingen in het enkelgewricht zijn: 7,11 Spier(en) Functie M. tibialis anterior Dorsaalflexie en inversie van de voet M. peroneus longus Plantairflexie en eversie van de voet M. peroneus brevis Plantairflexie en eversie van de voet M. triceps surae Plantairflexie en inversie van de voet 18

19 Sportblessures aan het enkelgewricht Blessures die worden opgelopen tijdens het beoefenen van sport, omvatten regelmatig het enkelgewricht. Ligamenten en spieren maken het uitvoeren van bewegingen mogelijk, zorgen voor stabiliteit van het gewricht en helpen bij het tegenhouden van bepaalde bewegingen. Een blessure wordt veroorzaakt wanneer er in het gewricht een beweging plaatsvindt die niet mogelijk is, of de kracht te groot is voor de ligamenten of spieren om de beweging op te vangen of tegen te houden. Deze blessures omvatten in de meeste gevallen aandoeningen aan de ligamenten en spieren. 7 Na het oplopen van een blessure aan het enkelgewricht is de kans daarnaast groot op het krijgen van recidieven. 12 Inversietrauma Een veel voorkomende blessure aan het enkelgewricht wordt aangeduid met de term inversietrauma. Deze benaming duidt niet op een aangedane structuur, maar op een beweging die plaatsvindt in het enkelgewricht. De in de praktijk gecompliceerde inversiebeweging wordt voor het gemak aangeduid als een beweging waarbij de voet naar binnen kantelt. Tijdens het beoefenen van sport is dit vaak het geval bij het verkeerd terecht komen op de voet, waardoor de enkel als het ware naar binnen klapt. Hierdoor worden het gewrichtskapsel en de ligamenten aan de buitenzijde van de enkel uitgerekt. Het betreft hier met name de ligamenten Talofibulare anterius, Calcaneofibulare en Talofibulare posterius. 7,8,9 Na het oplopen van een inversietrauma is de kans op een recidiverende blessure aan het enkelgwricht meer dan 70%. 13 Vanzelfsprekend kan de ernst van de blessure na een inversietrauma verschillen. In het geval van een licht trauma, waarbij nog geen sprake is van een abnormale bewegingsuitslag in het gewricht, heeft er slechts een geringe uitrekking van de ligamenten plaatsgevonden en spreekt men over een verstuiking of een distorsie. Wanneer door uitrekking of scheuring van de ligamenten abnormale beweeglijkheid in het gewricht optreedt, wordt de term enkelbandruptuur of enkelbandlaesie gebruikt. Bij ernstige blessuregevallen kan er naast een enkelbandruptuur sprake zijn van een fractuur (breuk). 7,8,9 Bij enkelletsel als gevolg van een inversietrauma staat de pijn op de voorgrond. Veel patiënten horen of voelen iets knappen aan de buitenzijde van de enkel. Kort daarna onstaat een zwelling op de plaats van de overreking of scheur. 9 Het herstel na een inversietrauma is erg afhankelijk van de mate van ernst van de blessure. Een normaal herstelproces leidt binnen 6 tot 8 weken tot functie herstel en genezing zonder restletsels. Binnen twaalf weken hebben de meeste sporters het sporten weer hervat op hetzelfde niveau als voor het trauma. 14 Naast het inversietrauma komt ook het eversietrauma voor tijdens het beoefenen van sport, zei het in veel mindere mate. Bij een eversietrauma klapt de voet als het ware naar buiten, waardoor met name het ligamentum Deltoideum wordt aangedaan. Door de geringe incidentie van deze aandoening wordt deze niet verder benoemd. 19

20 Kniegewricht Het gecompliceerde kniegewricht wordt gevormd door de drie botstukken Os. Femur (dijbeen), Os. Tibia (scheenbeen) en de Os. Patella (knieschijf). Het distale uiteinde van het femur sluit aan op het proximale (bij de knie gelegen) uiteinde van de tibia. De twee botstukken hebben weinig contactpunten met elkaar. De vrije ruimte tussen de kraakbeenoppervlakken van het femur en de tibia wordt grotendeels opgevuld door menisci (kraakbeenstructuur). In het kniegewricht bevindt zich een laterale en een mediale meniscus die zorgen voor schokdemping tussen de twee botstukken en stabiliteit van het gewricht. De patella sluit daarnaast aan op het femur, zodat het daadwerkelijke kniegewricht compleet is. De bewegingen die mogelijk zouden moeten zijn in dit gewricht zijn een extensie (strekking onderbeen) van 180 graden en een flexie (buiging onderbeen) van 135 graden. Daarnaast zijn er in dit gewricht rotaties mogelijk met een maximale bewegingsuitslag van 15 graden endorotatie (voet draait naar binnen) en 45 graden exorotatie (voet draait naar buiten) bij een gebogen knie van 90 graden. Vanzelfsprekend is geen enkele knie precies hetzelfde, waardoor de bewegingsuitslagen per individu kunnen verschillen. In volledige extensie is de stabiliteit van het kniegewricht het grootst en naarmate die knie wordt gebogen neemt de stabiliteit af. 7, Ligamenten en spieren Net als bij het enkelgewricht ontleent het kniegewricht zijn stevigheid en stabiliteit aan diverse banden (ligamenten) die zich binnenin en rondom dit gewricht bevinden. In relatie tot blessures zijn de meest bekende ligamenten: Voorste kruisband Achterste kruisband Mediale collateraalband (binnenkant) Laterale collateraalband (buitenkant) De beide kruisbanden bevinden zich binnenin het gewricht, terwijl de beide collaterale banden zich aan de weerszijden van het gewricht bevinden. 8,9 20

21 Naast een complex van ligamenten, wordt het kniegewricht omringd door spieren en pezen die naast stabiliteit ook zorgen voor bewegingen in het gewricht. Veel spieren die een functie hebben met betrekking tot de knie ontspringen vanaf de heup- en bekkenregio. Deze spieren verlopen richting de knie in stevige pezen, waar ze aanhechten rondom de knie. Belangrijke spieren met betrekking tot bewegingen in het kniegewricht zijn: 11 Spier(en) Voornamelijk functie M. quadriceps, M tensor fascia lata Extensie van het been Hamstrings, M.popliteus, M. gracilis, M. sartorius, M.gastrocnemius, M.plantaris M.biceps femoris M.popliteus, M.semimembranosus, M.semitendinosus, M.sartorius, M.gracilis Flexie van het been exorotatie van het onderbeen endorotatie van het onderbeen. Voor het gemak beschouwen we de M. quadriceps en de hamstrings als één geheel, terwijl deze feitelijk bestaan uit meerdere losse spieren die samen één spiergroep vormen. Sportblessures aan het kniegewricht De meest voorkomende blessure in het kniegewricht bij de sport floorball betreft bandletsel. Onder bandletsel kan zowel een verrekking als een ruptuur (totale scheur) van de ligamenten worden verstaan. Door een verkeerde beweging, waarbij er teveel kracht op de ligamenten komt te staan, ontstaat er een beschadiging aan het betreffende ligament. Deze beschadiging kan plaatsvinden op de plaatsen waar het ligament aanhecht aan het bot, maar ook over het verlengde van het ligament. Bandletsel met betrekking tot de knie omvat vaak het ligament cruciatum anterius (voorste kruisband) en in mindere mate de collateraalbanden. Naast blessures aan ligamenten, komen aandoeningen aan de meniscus en spierletsel voor met betrekking tot de knie. 7,8 Voorste kruisband letsel De voorste kruisband loopt binnen het kapsel van het kniegewricht, en houdt de tibia en femur bij elkaar. De voorste kruisband loopt vanaf de binnenkant van de tibia diagonaal naar de buitenkant van het femur. De belangrijkste functies van het ligament zijn zorgen voor stabiliteit in voor-achterwaartse richting van het onderbeen ten opzichte van het bovenbeen en het stabiliseren van het gewricht tijdens rotaties. Bij elke beweging in de knie staat er altijd rek op een deel/delen van de voorste kruisband. 7 De voorste kruisband kan in verschillende situaties beschadigd raken. Een beweging bij de sport floorball waarbij de voorste kruisband kan worden beschadigd is na flexie-valgusexorotatiepositie, oftewel een beweging waarbij de knie gebogen, naar binnen gericht (zoals bij X-benen) en het onderbeen naar buiten gedraaid is. 7 Een praktijkvoorbeeld is een floorballspeler die zijn gewicht op het gebogen rechterbeen heeft en vervolgens een draaibeweging naar links maakt, terwijl de voet blijft staan. Een andere beweging waarbij de voorste kruisband kan worden beschadigd is na een submaximale extensie-varus-endorotatie beweging, oftewel een beweging waarbij de knie submaximaal gestrekt, naar buiten gericht (zoals bij O-benen) en het onderbeen naar binnen gedraaid is. 7 21

22 Een praktijkvoorbeeld is een floorballspeler die op het (bijna) gestrekte linkerbeen staat en linksom wil draaien terwijl de voet blijft staan. Bij knieletsel waarbij de voorste kruisband is aangedaan staat in eerste instantie pijn op de voorgrond. Veel betrokkenen horen of voelen iets knappen aan de voorzijde van de knie. Herstel na een voorste kruisband blessure is erg afhankelijk van de mate van ernst van de blessure, de revalidatiekeuze (operatief of conservatief), eventuele complicaties tijdens het herstelproces en de gesteldheid van de sporter. 7,9 Collateraalband letsel Overig bandletsel in de knie betreft een beschadiging aan de achterste kruisband en/of beschadiging aan een van de twee collateraalbanden. Een collateraalband kan beschadigd raken wanneer het onderbeen ten opzichte van het bovenbeen onder te grote kracht te ver naar binnen of buiten beweegt. De collateraalbanden zijn niet in staat om de beweging op te vangen en kunnen hierdoor uitrekken of scheuren. De mediale collateraalband is vaker aangedaan dan de laterale collateraalband. Herstel na een collateraalbandletsel is erg afhankelijk van de mate van ernst van de blessure, bovendien gaat letsel aan de collateraalbanden vaak samen met meniscusletsel of kruisbandletsel. 7,8 Menisci Zoals al eerder genoemd wordt de vrije ruimte tussen de kraakbeenoppervlakken van het femur en de tibia grotendeels opgevuld door menisci (kraakbeenstructuur). In het kniegewricht bevindt zich een laterale en een mediale meniscus die zorgen voor schokdemping tussen de twee botstukken en stabiliteit van het gewricht. Doordat de mediale meniscus stevig met het mediale kapsel is verbonden, heeft de mediale meniscus minder bewegingsvrijheid dan de laterale meniscus, die minder stevig met het laterale kapsel is verbonden. Als gevolg van de sterke hechting met het mediale kapsel is de mediale meniscus minder beweeglijk bij extreme gewrichtsbewegingen en daardoor kwetsbaarder dan de laterale meniscus. Bij een geforceerde beweging kan er een scheur ontstaan in de menisci. 7,8,9 De mediale meniscus kan in verschillende situaties beschadigd raken. Een beweging bij de sport Floorball waarbij de mediale meniscus kan worden beschadigd is na flexie-valgusexorotatiepositie, oftewel een beweging waarbij de knie gebogen, naar binnen gericht (zoals bij X-benen) en het onderbeen naar buiten gedraaid is. 7 Een praktijkvoorbeeld is een floorballspeler die zijn gewicht op het gebogen rechterbeen heeft en vervolgens een draaibeweging naar links maakt, terwijl de voet blijft staan. Een laterale meniscus kan beschadigd raken bij een submaximale extensie-varus-endorotatie beweging, oftewel een beweging waarbij de knie submaximaal gestrekt, naar buiten gericht (zoals bij O-benen) en het onderbeen naar binnen gedraaid is. 7 Een praktijkvoorbeeld is een floorballspeler die op het (bijna) gestrekte linkerbeen staat en linksom wil draaien terwijl de voet blijft staan. Bij een flexie-varus-endorotatie beweging (gebogen knie, naar buiten gericht en het onderbeen naar binnen gedraaid) kunnen beide menisci beschadigd raken. Beschadigingen aan de menisci kunnen samengaan met letsel aan de voorste kruisband en de collateraalbanden. 7 22

23 Kenmerkend voor een meniscusletsel is directe pijn aan de knie na het trauma. Daarnaast is het mogelijk dat bij het oplopen van het trauma crepitaties (krakende geluiden) zijn gehoord. Het herstel is erg afhankelijk van de ernst en locatie van de scheur in de meniscus. 7,9 Spierletsel Naast bandletsel komen er ook veel spierblessures voor bij de sport floorball. De belangrijkste traumatische letsels van spieren rondom het kniegewricht betreffen bij de sport Floorball voornamelijk de M.quadriceps en de Hamstrings. 1,2,3 Spierletsel kan onderverdeeld worden in een verrekking, spierscheur of peesruptuur. Verrekking is de mildste vorm, hierbij is de spier door te grote belasting uitgerekt, maar nog wel intact. De verrekking kan in het verloop van de spier, bij de spier-peesovergang of in de pees zitten. 7,16 Bij een spierscheur (ook wel zweepslag genoemd) kan de spier ingescheurd of helemaal afgescheurd zijn. De spierscheur kan in het verloop van de spier of bij de spier-peesovergang zitten. Kenmerken zijn acute hevige pijn, krachtsverlies en er kan een zwelling of bloeduitstorting zichtbaar zijn. Bij een volledige scheur kan er ook een kuil en een bobbel zichtbaar zijn, de kuil is dan de plaats waar de spier is gescheurd, en de bij de bobbel zit de spier opgehoopt. 7,9,16 Een peesruptuur ontstaat het meest bij de spier-peesovergang, maar kan ook in de pees zelf ontstaan. 16 Spier- en peesletsel kan ontstaan door zwakke spieren en pezen, bijvoorbeeld na eerdere blessures, overbelasting, of als er vooraf geen goede warming-up is gedaan. 7,16 Ook na spier- en peesletsel kan de RICE regel (rust, ijs, compressie, elevatie) worden toegepast. Bij een normaal beloop neemt de pijn en zwelling vanzelf af, het volledig herstel neemt ongeveer 6 tot 8 weken in beslag. Na 2 á 3 dagen kan er weer voorzichtig belast worden, belangrijk is dat er geen pijn mag optreden! 17 23

24 Algemeen blessure herstel Het krijgen van een blessure is één ding, wat er nog eens bijkomt, is de vaak langdurige herstelperiode van het weefsel die erop volgt. Om een globaal inzicht te krijgen van deze herstelperiode, hebben wij de verschillende fasen van weefselherstel benoemd en geven wij hierbij een korte toelichting. Herstelproces blessures Wanneer een beschadiging van weefsel zich voordoet, bijvoorbeeld na een overrekking van banden, een kneuzing of een wond, komt in eerste instantie een ontstekingsreactie op gang. Een ontstekingsreactie duidt op fysiologische reacties ten gevolgen van weefselbeschadiging en niet op een ontstoken wondreactie, zoals bij een infectie. De ontstekingsreactie is noodzakelijk voor het verdere herstelproces. Het herstelproces bestaat uit 3 fasen die elkaar gedeeltelijk overlappen: de ontstekingsfase, de proliferatiefase en de remodelleringsfase. 16 De duur van de fasen en het totale herstel is afhankelijk van verschillende factoren. De belangrijkste factoren zijn: type, grootte en plaats van het letsel, eventueel optredende complicaties zoals infecties en aspecten zoals het gebruik van medicijnen. 16 De ontstekingsfase Een ontstekingsreactie wordt gekenmerkt door de volgende aspecten: rubor (roodheid) tumor (zwelling) calor (warmte) dolor (pijn) functia laesa (functieverlies) Pijn is een functionele gewaarwording om het slachtoffer op het letsel attent te maken en te houden. Zwelling ontstaat regelmatig direct na het letsel en is nodig om ontstekingsmediatoren hun werk te laten doen. Er treedt vaatverwijdering op, het bloed wordt sneller door het weefsel getransporteerd, de huid kleurt rood en het aangevoerde bloed verwarmt het weefsel. Pijn en zwelling zijn het meest effectief, roodheid en zwelling zijn bijkomende effecten en geen doel op zichzelf. 16 De acute ontstekingsfase duurt uur, wanneer de acute ontstekingsfase eindigt, start de proliferatiefase. 16 In de acute ontstekingsfase kan de RICE regel worden toegepast. RICE staat voor Rest, Ice, Compression, Elevation, oftewel Rust, Ijs, Compressie en Elevatie. - Rust houdt in dat de (sport)activiteit wordt stilgezet. Het is echter niet de bedoeling om stil te gaan zitten! Blijf in beweging, maar geef het betrokken lichaamsdeel gedoseerde rust, de blessure moet niet verergeren. Probeer het lichaamsdeel onbelast in beweging te houden, om de stijfheid enigzins tegen te gaan. - Koelen met ijs of koud water kan pijnverlichtend werken en de zwelling iets tegengaan. Indien er met ijs wordt gekoeld is het van belang dat er altijd een laag tussen het ijs en de huid zit, om brandwonden te voorkomen. Koel minstens 10 minuten, herhaal dit eventueel meerdere keren op een dag. Het nadeel van ijzen is dat het de fysiologische reacties kan verstoren, er is dan ook veel discussie over wel of niet ijzen. 24