het houtblad mei 2017

Transcriptie

1 6

2 de schoonheid van houtblauw en roeststaal t3 minneapolis 7 Ook in de Verenigde Staten, in de bouw qua prefab nog traditioneel ingesteld, begint houthoogbouw momentum te krijgen. Qua hoogte is kantoorgebouw T3 bescheiden (zeven verdiepingen, 29,2 m hoog), qua omvang is het in houtgebruik (3.600 m 3 ) meteen het grootste houten gebouw van Amerika. Deel 14 in de serie over houthoogbouw. foto s: ema peter vancouver

3 tekening: michael green architecture vancouver Plattegrond begane grond. Legenda. 1. Liftlobby. 7. Vergaderkamer 2. Hal. 8. Café 3. Voorportaal 9. Fietsenopslag 4. Winkelgebied 10. Kantoor 5. Fitnesscentrum 11. Entree parkeerkelder 6. Algemene werkplek 12. Laadplaats UND FLOOR PLAN 1 ELEVATOR LOBBY 2 NORTH LOBBY 3 VESTIBULE 4 RETAIL 5 GYM 6 SOCIAL WORKSPACE 7 CONFERENCE ROOM 8 SOCIAL CAFE 9 BIKE STORAGE 10 OFFICE 11 PARKING ENTRY 12 LOADING DOCK foto s: ema peter vancouver De begane grond heeft een betonconstructie. Door de toepassing van cortenstaal op de gevels sluit T3 aan op de historische pakhuisbebouwing in de omgeving.

4 Amerikaanse architecten wolkenkrabben tegenwoordig druk in hout. Het befaamde architectenbureau Skidmore, Owings and Merrill komt zelfs met een rijzig voorstel van 123,44 m (42 verdiepingen). Voor T3 in Minneapolis, Minnesota tekent echter het Canadese bureau Michael Green Architects uit Vancouver. Dit gebeurt in samenwerking met lokaal architect DLR Group uit Kansas City, Missouri (twee staten onder Minnesota). Minneapolis vormt met het kleinere Saint Paul de Twin Cities; samen houden ze ± inwoners vast. Baobab Naar bekend is Michael Green dé grote pleitbezorger van houthoogbouw. Met constructeur Eric Karsh publiceerde hij de lijvige studie The Case for Tall Wood Buildings (2012). Zijn TED Talk (Technology, Entertainment, Design) in 2013 Why we should build wooden skyscrapers is meer dan een miljoen keer op YouTube bekeken, een verbluffend aantal voor een presentatie over architectuur. En met redacteur Jim Taggart publiceerde hij recent bij Birkhauser Tall Wood Buildings. Design, Construction and Performance (2017); hierin worden twintig houthoogbouwprojecten beschreven. Maar ook in de praktijk timmert hij aan de weg met onder andere het Wood Innovation and Design Centre in Prince George, British Columbia (29,5 m hoog); zie nummer 2/2015. Voor de competitie Réinventer Paris heeft hij de Franse hoofdstad bedacht met Baobab (35 verdiepingen). Circulaire architectuur Volgens Michael Green is T3, in hartje Minneapolis en drie straten bij de rivier de Mississippi vandaan, het eerste moderne houten gebouw in de Verenigde Staten sinds meer dan een eeuw. Opdrachtgever Hines koos welbewust voor dit materiaal in het besef dat het witteboordenleger van deze eeuw gezonde en aangename kantoren wenst. Amazon is een van de hoofdhuurders. T3 (Timber, Transit, Technology) grijpt, zoals de naam beknopt weergeeft, in verschijningsvorm zowel terug op de historie van pakhuizendistrict North Loop waarin het staat, als vooruit op het aanstaande tijdperk van de circulaire architectuur. De plattegrond zelf is een rechthoekige driehoek waarvan de scherpe bovenpunt is afgeknot. Het is een rustig ramenrijk gebouw waarin de kozijnen zich op iedere gevel gelijkelijk in orthogonale symmetrie groeperen. Door hun fikse afmetingen, in breedte variërend van circa 2,15 tot 4,55 m bij een hoogte van 2,15 m, gaat het licht in plassen naar binnen. Volgens dit uiterlijk heeft het gebouw eigenlijk vier voorkanten. Bruine gevelkleur Opmerkelijk is de materialisering van de gevels: cortenstaal. De penanten hebben een verticale tekening van smalle lijnen, de borstweringen een horizontale van brede banden, welk contrast door de bruine gevelkleur wordt verzacht. En zo sluit het kantoor ook beter aan op de andere historische (bak)stenen gebouwen in de omgeving. Binnen biedt het ultramoderne ruimtes, overlegt het een mooi milieupaspoort en heeft het energiezuinige technische voorzieningen. Hout toont er zich volop in het zicht (constructie, wanden, plafonds) en verleent zo warmte en schoonheid aan het interieur. Het vormt een stevige maar aangename basis voor werkgemak en arbeidsvreugde. Samen met additioneel staal, metselwerk en andere materialen verwijst het ook intern zowel naar onze robuuste tijd van hightech als naar het ruwe weleer van klassieke lofts. Het gladde, blanke en heldere uiterlijk van nu tegenover het verweerde, verkleurde en stoffige aanschijn van toen openbaren wel een verschil: de nieuwe tijd is eigenlijk steeds meer naar het licht toe gaan leven. Nagelhout De houtconstructie staat op een betonnen grondplaat en sluit aan op de langwerpig rechthoekige betonnen liftschacht. Onder T3 zit een parkeerkelder voor 65 auto s. De begane grond is eveneens in beton uitgevoerd. Zo verkrijgt het gebouw voldoende stabiliteit. De forse 9 CONSTRUCTIEVE HOUTPRODUCTEN Behalve gelamineerd hout dat al 150 jaar bestaat, zijn er andere constructieve houtproducten van jongere datum. De gebruikte naaldhoutsoorten hiervoor, waarmee wanden, vloeren en daken in één keer worden overspannen, zijn vuren, grenen, dennen, douglas, lariks of spruce-pine-fir. Nieuw zijn de loofhoutsoorten beuken en Amerikaans tulpenboomhout. Behalve voor woningbouw zijn de producten bijzonder geschikt voor middel- en hoogbouw. Kruislaaghout (Eng. cross-laminated timber - CLT), ontwikkeld in Zwitserland, is een supertriplex van kruiselings gelijmde lamellen in drie, vijf, zeven, negen of elf lagen. Zo ontstaan enorme stijve platen van maximaal 18,5 x 3,5 x 0,5 m. In de platen zijn sparingen voor kozijnen, deuren en leidingen aan te brengen. Bij het Noord-Amerikaanse nagelhout (nail-laminated timber - NLT) zorgen nagels voor de onderlinge verbinding tussen de op hun kant staande lamellen. Voor een hogere constructieve en/of esthetische samenhang worden wandpanelen vaak eenzijdig voorzien van triplex. De nagels moeten een minimale lengte van 64 (dak) of 89 mm (vloer) hebben. De afmetingen bedragen maximaal 30 x 3,6 m, bij diktes van mm. Qua demontabiliteit is nagelhout een vuil product. Dit wordt ondervangen door het in Duitsland ontwikkelde deuvelhout (dowel-laminated timber - DLT; Brettstapel of Dübelholz), bij welk naaldhoutproduct lange loofhouten deuvels de verbinding leggen. De panelen hebben lengtes van m bij breedtes van mm en diktes van mm.

5 De gelamineerd vuren kolommen op de verdiepingen staan op een raster van circa 6,10 tot 9,15 m. In materialisering zowel een verwijzing naar onze robuuste tijd van hightech als naar het ruwe weleer van klassieke lofts. Exploded view gevel-vloer. foto s: ema peter vancouver tekening: michael green architecture vancouver

6 gelamineerde kolommen van PEFC-gecertificeerd vuren (254 x 305/482,5 mm; de lichtere afmetingen bevinden zich op de hogere verdiepingen) staan op een raster van circa 6,10 tot 9,15 m. Zo zijn de kantoren traditioneel of vrij indeelbaar te maken. Op de kolommen rusten gelamineerd vuren liggers, waarbij ze 4,55, 6,10 en 7,60 m overspannen. Dit skelet is ingevuld met wanden en vloeren van nagelhout (nail-laminated timber - NLT; panelen van aan elkaar genagelde lamellen; zie kader Constructieve houtproducten). Ze hadden ook van gelamineerd of kruislaaghout kunnen zijn, maar nagelhout bood constructieve voordelen door de overspanning in één richting, was minder duur en sneller verkrijgbaar. Pijnboomkever Er zijn panelen van gefabriceerd met afmetingen tot 203 x 508 mm bij lengtes tot 3,05 en 12,2 m. Om constructieve en esthetische redenen zijn ze eenzijdig bekleed met OSB. Voor de geluiddemping zijn de vloeren uitgerust met een akoestisch membraan en een 76 mm dikke betonnen toplaag. Voor het nagelhout is SFI-gecertificeerd spruce-pine-fir gebruikt. Bijzonderheid is dat dit afkomstig is van bomen die zijn aangetast door de pijnboomkever, een plaag die al twee decennia bossen verwoest in Canada. De bomen sterven, het hout krijgt blauwe plekken, maar de sterkte-eigenschappen en de houdbaarheid blijven fier overeind. De kleine onvolkomenheden en de lichte tintafwijkingen geven het hout bepaald karakter. Weggooi is mooi, dus. Honderd vrachtwagens In het duurzaamheidstreven zijn de nagelhoutpanelen door leverancier StructureCraft dichter bij de bouwlocatie in een tijdelijke fabriek in het Canadese Winnipeg, Manitoba geproduceerd. Ter locatie arriveerden na toch nog zes uur rijden (voor Amerikanen en Canadezen naast de deur) meer dan honderd vrachtwagens met alle houten elementen, inclusief voorbevestigde stalen verbindingsmiddelen. In de razendrappe montagetijd van 9,5 week is de houtconstructie neergezet, oneindig veel sneller dan staal- of betonbouw ooit zou kunnen. De betonnen grondplaat behoefde geen zware uitvoering: de houtbouw is 30% respectievelijk 60% lichter dan een vergelijkbare staal- of betoncon- structie. En dan is de houtconstructie, brand in rekening genomen, ook nog overgedimensioneerd. De brandweerstand bedraagt liefst drie uur; brandproeven waren dus overbodig. Niettemin is het gebouw gesprinklerd. Feeërieke kleuring Op de begane grond bevinden zich een winkelgebied, café, fitnesscentrum, algemene werkplek en een fietsenmaker annex fietsenverhuur en fietsenstalling voor honderd rijwielen. Op de eerste tot en met zevende etage, met verdiepingshoogtes van 3,35 m, zitten kantoren. De dakverdieping heeft als extra een patio. Kosten werden bespaard door het hout zoveel mogelijk in het zicht te laten en niet af te dekken met gipsplaat of andere materialen. Door de vele ramen dringt het licht diep door in het gebouw, wat in combinatie met blank hout altijd een zowel kalmerende als mystieke sfeer oproept. s Avonds krijgen de ruimtes en met name de begane grond met z n prachtige trappartij een feeërieke kleuring, doordat lampen al het hout aanlichten. Vanbuiten kunnen ook voorbijgangers de lichtshow waarnemen. Winnend bouwmateriaal Er loopt nog een onderzoek om LEED Gold-certificering veilig te stellen. Aan prijzen was er meteen al geen gebrek. T3 behaalde de 2016 Wood Design Award van de Woodworks Wood Products Council en Wood Design & Building Magazine, een Special Achievement bij de 2017 US Woodworks Design Awards, een Citation Award van de Canadian Wood Council en de Green/ Sustainable Project of the Year van de Minnesota Construction Association - MCA. Daarmee blijft hout ook na vele eeuwen een winnend bouwmateriaal. hans de groot CO 2 -VOETAFDRUK In het project is m 3 hout toegepast (sprucepine-fir, vuren). Dit betekent een CO 2 -vastlegging van kg. Het compenseert de uitlaatgassen van een middenklassenauto over km of het jaarlijks elektragebruik van huishoudens. 11 Locatie: 323 Washington Avenue North, Minneapolis, Minnesota, Verenigde Staten Opdrachtgever: Hines Interests Limited Partnership Houston, Texas (hines.com) Ontwerp: Michael Green Architecture Vancouver (mg-architecture.ca); lokale architect: DLR Group Kansas City, Missouri (dlrgroup.com) Hoofdaannemer: Kraus Anderson Construction Company Minneapolis, Minnesota (krausanderson.com) Constructeur: Magnusson Klemencic Associates Seattle/Chicago (mka.com) Houtconstructeur, leverancier nagelhout en montage houtelementen: StructureCraft Builders Delta, BC, Canada (structurecraft.com) Bruto vloeroppervlak: m 2 Bouwperiode: 4 september oktober 2016 (Opening: 30 november 2016) Bouwkosten: ± 29 miljoen