Ik wil bij jou aan het werk!

Transcriptie

1 Ik wil bij jou aan het werk! Een experimenteel onderzoek naar de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm in online sollicitatiebrieven op tekstwaardering en het imago van de zender Naam: A.M.B.D. de Kat ANR: Titel: Ik wil bij jou aan het werk! Universiteit: Tilburg University Faculteit: Faculteit Geesteswetenschappen Opleiding: Communicatie- en informatiewetenschappen Traject: Bachelor Plaats: Tilburg Datum: 27 augustus 2013 Begeleiders: Dr. E. Oversteegen en R.M.F. Koolen MPhil

2 Samenvatting In dit onderzoek wordt gekeken wat de invloed is van aanspreekvormen en leeftijd op de tekstwaardering en het imago van de zender als het gaat om online sollicitatiebrieven. Uit eerder wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat online en offline communicatie van elkaar verschillen als het gaat om taalgebruik, en dat er ook een verschil waarneembaar is tussen ouderen en jongeren in de waardering van aanspreekvormen. Op grond hiervan zijn er voor het onderzoek twee verschillende leeftijdscategorieën gebruikt. Daarnaast waren er op basis van onderzoek over offline sollicitaties diverse verwachtingen over online sollicitaties, waardoor het onderzoek online is uitgevoerd. Het onderzoek werd verricht in het domein van de sollicitatiebrief, omdat het imago van de zender en tekstwaardering daar bij uitstek belangrijk zijn. Er werden vier sollicitatiebrieven opgesteld met elk vier versies: een formele brief met formele aanspreekvormen, een formele brief met informele aanspreekvormen, een informele brief met informele aanspreekvormen en een informele brief met formele aanspreekvormen. Als formele aanspreekvorm gold in dit onderzoek u, als informele aanspreekvorm gold jij of jouw. Om het onderscheid tussen formele en informele brieven te maken, zijn alle brieven op vijf punten gemanipuleerd: de lengte van de zinnen, de woordkeuze, de lijdende versus de actieve vorm, het gebruik van de werkwoordswijzen en het gebruik van een naamwoord versus het gebruik van een werkwoord. Proefpersonen kregen vier verschillende brieven te lezen. Na het lezen van elke brief verscheen er een vragenlijst waarbij zij vragen beantwoordden over de afhankelijke variabelen tekstwaardering en imago van de zender. Aan het onderzoek werkten 105 proefpersonen mee. De groep proefpersonen was opgesplitst in jongeren en ouderen. De gemiddelde leeftijd van de jonge groep respondenten was 21,7 jaar, de gemiddelde leeftijd van de ouderen was 53,4 jaar. Uit het onderzoek is gebleken dat formele aanspreekvormen door jongeren en ouderen over het algemeen beter worden gewaardeerd dan informele aanspreekvormen en dat de formele aanspreekvormen in sommige gevallen ook een positief effect hebben op het imago van de zender. De resultaten lieten niet zien dat een formele online sollicitatiebrief beter werd gewaardeerd dan een informele online sollicitatiebrief. Tevens werd door het onderzoek niet bevestigd dat een formele online sollicitatiebrief een positief effect heeft op het imago van de zender. 2

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 4 2 Theoretisch kader Online vs. offline Beleefdheid U of jij? Leeftijd en waardering van aanspreekvormen Medium en relevantie Sollicitatiebrieven Structuur Imago van de zender Online vs. offline sollicitatiebrieven Onderzoeksvragen en hypotheses 13 3 Methode Onderzoeksopzet Onderzoeksmateriaal Manipulatie Structuur Proefpersonen Design Procedure Betrouwbaarheid van de vragen 20 4 Resultaten Waardering van een online sollicitatiebrief De invloed van aanspreekvormen op tekstwaardering De invloed van formaliteit op het imago van de zender De invloed van aanspreekvormen op het imago van de zender 24 5 Conclusie 25 6 Discussie 27 Literatuur 31 Bijlagen 35 Bijlage A: Sollicitatiebrief advocaat 35 Bijlage B: Sollicitatiebrief belastingadviseur 39 Bijlage C: Sollicitatiebrief marketing consultant 43 Bijlage D: Sollicitatiebrief verpleegkundige 47 Bijlage E: Vragenlijst 51 3

4 1 Inleiding De tijd van papieren kattebelletjes lijkt lang geleden. Wanneer je snel iets wilt zeggen laat je een post achter op Facebook of stuur je even een bericht via WhatsApp. Wie nog papier gebruikt voor dergelijke korte boodschappen lijkt ouderwets en niet meer van deze tijd. Ook wat betreft het schrijven van brieven zijn de tijden veranderd. Schreef je vroeger nog een brief en verstuurde je die per post, tegenwoordig stuur je een . Het lijkt dus alsof ons leven zich steeds meer online af gaat spelen. Wat maakt dat zoveel aantrekkelijker is om te gebruiken dan geschreven communicatie? Is een per definitie beter dan een brief? Verschillende onderzoeken hebben zich al gericht op deze kwestie en hebben de verschillen onderzocht tussen s en brieven. Dit leverde veel resultaten op, maar het gebied van de sollicitatiebrief bleef een nog enigszins onbekend gebied als het gaat om de verschillen tussen en brieven. Steeds vaker vragen bedrijven om online te solliciteren en dus de sollicitatiebrief per mail op te sturen. Diverse websites spelen hier op in en willen je helpen met het schrijven van de beste brief, om toch maar vooral indruk te maken op je potentiële werkgever. Neem bijvoorbeeld de site van Intermediair, waarop diverse do s en don ts van online solliciteren te vinden zijn (Intermediair, 2007). De genoemde do s en don ts kunnen echter niet onderbouwd worden met onderzoek. Het is dus eigenlijk helemaal niet zeker of die do s en don ts wel echte do s en don ts zijn. Als nadeel van online sollicitatiebrieven wordt bijvoorbeeld genoemd dat deze vaak hun doel missen: ze bevatten populair taalgebruik en zijn in vergelijking met de papieren sollicitatiebrief vaak een stuk informeler. Het zou dan ook in de lijn van de verwachting liggen om te veronderstellen dat online sollicitatiebrieven, in vergelijking met papieren sollicitatiebrieven, afwijken in hun manier van aanspreken. Tevens lijkt er verschil te zijn tussen het taalgebruik in online dan wel offline sollicitatiebrieven. De vraag is of dit erg is en of dit verschillen in waardering met zich meebrengt. Het onderzoek wil dan ook een bijdrage leveren aan de vraag in hoeverre de waardering van sollicitatiebrieven afhankelijk is van het gebruikte medium. De vraag die in dit onderzoek centraal staat is: Wat is de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm op de waardering van online sollicitatiebrieven? Om te onderzoeken of er op deze waardering ook een mogelijke invloed is van leeftijd, wordt ook deze factor in het onderzoek betrokken. Door diverse eerdere onderzoeken te bespreken, wordt er in hoofdstuk één een achtergrond geschetst bij het onderzoek. Dit hoofdstuk eindigt met de onderzoeksvragen en hypotheses. In hoofdstuk drie wordt beschreven hoe het onderzoek is uitgevoerd, waarna in hoofdstuk vier de resultaten van het onderzoek worden besproken. In hoofdstuk vijf worden enkele conclusies genoemd en ten slotte eindigt hoofdstuk zes met een discussie. 4

5 2 Theoretisch kader 2.1 Online vs. Offline Brief en mail zijn beide een vorm van gemedieerde schriftelijke communicatie: er is geen direct contact tussen de zender en de ontvanger. Bij face-to-face communicatie is dit directe contact wel mogelijk, spreker en hoorder kunnen snel van rol wisselen en gelijk op elkaar reageren (Janssen & Jansen, 2008). Toch is juist de gemedieerde communicatie een populaire vorm van communiceren, het stelt mensen immers in staat om een communicatie op gang te brengen met mensen die zich niet op hetzelfde moment in dezelfde ruimte bevinden. s kennen hierin een voordeel boven brieven: het mailproces kent de afwezigheid van beperkingen zoals ruimte en tijd (Waardenburg, 2010, in: Leek 2012). De verzending van brieven is afhankelijk van diverse externe factoren waar de zender niet de hand in heeft. Panteli (2002) noemt dat , in vergelijking met briefpost, sneller is en daardoor kan bewerkstelligen dat berichten in korte tijd over heel de wereld in bestemming bereiken. Daarnaast heeft de als voordeel dat tegelijkertijd meerdere ontvangers hetzelfde bericht kunnen ontvangen. Ook is een beter dan een brief wanneer men snel antwoord nodig heeft, wat ook weer aansluit bij de eerder genoemde afwezigheid van ruimte- en tijdsbeperkingen (Crystal, 2001). Enkele van bovenstaande voor- en nadelen zijn terug te zien in tabel 1. Ook andere voor- en nadelen zijn in deze tabel schematisch opgenomen (De Jong, 2002). Tabel 1. Schematisch overzicht van de voor- en nadelen van brief en . Brief Voordelen Nadelen Voordelen Nadelen Status Laat ter plaatse Snelheid Beperkte privacy Vastleggend vermogen Te indirect Groot publiek Onverenigbare computersystemen Juridische waarde Te duur Grotere mobiliteit Geringe kwaliteit vorm en inhoud Moeilijke boodschap weloverwogen presenteren Komt minder ongelegen Drempelloosheid Goedkoop Informatieoverlast 5

6 Van den Hooff (1997) was een van de eerste onderzoekers die onderzoek deed naar zakelijk e- mailgebruik. Dit onderzoek bracht hem tot het doen van enkele voorspellingen over de toekomst van . Deze voorspellingen zijn grotendeels uitgekomen. Eén van de voorspellingen was dat zich zou ontwikkelen tot een complex medium waarbinnen veel tekstgenres hun weg zouden vinden. Deze ontwikkeling heeft inderdaad plaatsgevonden en heeft er ook toe geleid dat er onderzoeken uitgevoerd zijn naar diverse teksteigenschappen van in vergelijking met de teksteigenschappen van brieven. Gains (1998) concludeerde dat een groot aantal s niet begint met een formele opening en dat in een aantal van die gevallen de ook niet wordt afgesloten met een groet, maar alleen met de naam van de afzender. Gimenez (2000) stelt dat s weinig richtlijnen kennen en vaker dan brieven informele taal en persoonlijke en informele afkortingen bevatten. Panteli (2002) bevestigt dit; juist doordat het mailproces een interactief karakter heeft gekregen door het over-en-weer gaan zijn mails informeler geworden en minder goed gestructureerd. 2.2 Beleefdheid Mails blijken dus informeler te zijn geworden en bij het schrijven van een mail wordt ander taalgebruik gehanteerd dan bij het schrijven van een brief. Er lijkt dan ook sprake te zijn van een tweedeling: formele brieven enerzijds en informele s anderzijds. Als het gaat om formaliteit versus informaliteit speelt beleefdheid een belangrijke rol. Wanneer ben je als zender nog beleefd en wanneer ga je echt een grens over? Brown en Levinson (1987) hebben in dit kader de beleefdheidstheorie ontwikkeld, gebaseerd op de face-theorie van Goffman en het coöperatieprincipe van Grice. Grice (1975) stelt dat iedereen die deelneemt aan een conversatie een bijdrage levert die op dat moment vereist is. Goffman (1959) noemt in zijn theorie het begrip face, waarmee hij doelt op het beeld dat een persoon van zichzelf laat zien in zijn sociale contacten met anderen. Dit beeld is afhankelijk van de situatie en het publiek. Face heeft volgens Goffman twee kanten: positive face en negative face. De positieve kant heeft betrekking op de behoefte om gewaardeerd te worden, de negatieve kant kent de behoefte om niet gestoord te worden en onafhankelijk te kunnen acteren tijdens een sociale handeling. Goffman heeft veel aandacht besteed aan facekeeping, ook wel gezichtsbehoud genoemd. Het idee hierachter is dat mensen in een interactie proberen om hun eigen gezicht en het gezicht van anderen te bewaren. Door middel van gezichtsbehoud wordt geprobeerd het bestaande sociale evenwicht tussen gesprekspartners in stand te houden. Er bestaat namelijk een heel teer evenwicht tussen de gezichten van gesprekspartners en dit evenwicht kan uit balans gebracht worden door face threatening acts (FTA s). Dit zijn taalhandelingen die een bedreiging vormen voor het eerdergenoemde positive en negative face (Goffman, 1959). Voorbeelden van een dergelijke taalhandeling zijn het doen van een belofte of het stellen van een vraag. Het is van belang dat gesprekspartners de gedachte onthouden dat als iemand het gezicht van de ander beschadigt, hij daarmee ook zijn eigen gezicht beschadigt. 6

7 Het is vaak onmogelijk om tijdens een gesprek FTA s te vermijden, omdat er in veel gesprekken taalhandelingen voorkomen die een FTA met zich meebrengen. Een voorbeeld hiervan is het uitspreken van een belofte. Dit maakt je als zender kwetsbaar; als je de belofte niet nakomt is dat een bedreiging voor zowel je eigen gezicht als voor het gezicht van de ander. Ook het stellen van een vraag kan een gezichtsbedreigende handeling vormen. Om het aantal FTA s in een gesprek zo laag mogelijk te houden, maken gesprekspartners gebruik van beleefdheidsstrategieën (Brown & Levinson, 1987). De keuze voor een bepaalde beleefdheidsstrategie wordt onder andere bepaald door de kosten die de vraag met zich meebrengt (Holmes, 2008). Er zit bijvoorbeeld een groot verschil tussen de vraag of je even de krant mag lenen of dat je gebruik mag maken van een gloednieuwe fiets. Ook brengt beleefdheid met zich mee dat er rekening gehouden moet worden met diverse sociale factoren. Denk hierbij aan de context waarbinnen de interactie wordt gevoerd, de status van de gesprekspartners en hoe goed de gesprekspartners elkaar kennen (Holmes, 2008). De context is volgens Holmes van groot belang, omdat meningen over wat telt als beleefd, vriendelijk of onbeleefd heel verschillend opgevat kunnen worden tussen diverse gesprekspartners. Denk hierbij met name aan gesprekspartners met een verschillende culturele achtergrond. 2.3 U of jij? Beleefdheid brengt dus met zich mee dat er onder andere rekening gehouden moet worden met de mate waarin de gesprekspartners elkaar kennen. Dit impliceert dat ook bij het schrijven van een brief of hiermee rekening gehouden dient te worden. In welke relatie staan de zender en ontvanger ten opzichte van elkaar? En kennen ze elkaar of zijn het onbekenden voor elkaar? Dit zijn beide vragen die mede bepalen hoe de gesprekspartners elkaar benaderen en meer nog, hoe zij elkaar aanspreken. Van oudsher is het Nederlands een zogenaamde T/V-taal (afkomstig van het Franse tu en vous) geweest, wat betekent dat er twee of meer vormen zijn voor het persoonlijk voornaamwoord van de tweede persoon (Brown & Gilman, 1960 in: Van Zalk & Jansen, 2004). Deze verschillende voornaamwoorden worden gebruikt om de sociale relatie met de gesprekspartner te karakteriseren. De machtigere persoon in de conversatie zegt T tegen de minder machtige en kan verwachten dat hij V terugkrijgt. In de loop van de tijd zijn de gebruikte vormen veranderd (du, gij, u, jij), maar het eeuwenoude T/V-verschil is er altijd geweest en wordt tegenwoordig uitgedrukt door de vormen u en jij. Van Zalk en Jansen (2004) rapporteren dat er rond de twintigste eeuw een bepaald statussysteem was, waarin de sociale klasse bepalend was voor de keuze van aanspreekvorm. Hoger geplaatsten werden aangesproken met u, gelijken en lager geplaatsten werden aangesproken met jij. Door de jaren heen veranderde dit statussysteem in een solidariteitssysteem, waarbij u wordt gebruikt voor mensen die niet tot dezelfde groep behoren en jij voor mensen uit dezelfde groep. Het Nederlands is dus veranderd van een taal waarin de aanspreekvorm werd bepaald door macht, naar een taal waarin het 7

8 verschil in aanspreekvorm gebaseerd is op solidariteit (Huls, 2001; Van Zalk & Jansen, 2004). Volgens Janssen, Jansen en De Pater (2008) is de solidariteitsdimensie de laatste jaren zo dominant geworden dat zij durven te stellen dat daardoor de betekenis van u is veranderd. Je zou in de maatschappij de standaardvorm geworden zijn en u zou gebruikt worden om als zender nadrukkelijk afstand te scheppen ten opzichte van de ontvanger Leeftijd en waardering van aanspreekvormen Diverse onderzoekers hebben zich de afgelopen jaren bezig gehouden met de vraag of mensen daadwerkelijk liever met je aangesproken worden of dat u toch gewenster is. Een belangrijke factor in deze onderzoeken was leeftijd, omdat het in veel gevallen de verwachting was dat ouderen u beter zouden waarderen dan jij en dat jongeren het prettiger zouden vinden om met jij aangesproken te worden. Een persoon die hier onderzoek naar heeft gedaan is Van Zalk (2002, in: Janssen, Jansen & De Pater, 2008). Zij heeft voor haar doctoraalscriptie onderzoek verricht bij een jonge en oude doelgroep en daarbij gebruik gemaakt van een persuasieve webtekst. Deze heeft zij in verschillende versies aangeboden en daarbij de waardering gemeten op verschillende tekstaspecten zoals vertrouwen, overtuigingskracht en inhoud. Uit haar onderzoek bleek dat ouderen de voorkeur gaven aan je en dat jongeren liever met u aangesproken worden. Van Zalk en Jansen (2004) bevestigen deze claim. Zij maakten in hun onderzoek gebruik van een online reisbrochure over drie wandelgebieden in Ierland en verwachtten dat de u-versie positiever gewaardeerd zou worden door de ouderen en dat jongeren de jij-versie beter zouden beoordelen. Dit was echter niet het geval; ouderen waardeerden de jij-versie beter en jongeren gaven de voorkeur aan de u-versie. Vier mogelijke verklaringen worden genoemd: het medium (een webtekst), het anders inschatten van de auteur, het veranderingsproces van u naar jij en de gedachte dat ouderen zich graag jong voelen en ook zo benaderd willen worden. Wanneer de onderzoekers spreken over het medium wordt er bedoeld dat de gevonden effecten mogelijk alleen maar bestaan bij webteksten en niet bij papieren teksten. De tweede verklaring houdt verband met de mogelijkheid dat ouderen en jongeren de auteur van een tekst op verschillende manieren inschatten. Met de derde verklaring wordt bedoeld dat het veranderingsproces van u naar jij niet zo algemeen is als wordt gedacht, u zou wellicht nog vele medestanders hebben. Als laatste verklaring voor het gevonden effect noemen de onderzoekers dat ouderen zich liever jong voelen dan oud en ook als zodanig benaderd willen worden. Huigen (2004, in: Janssen, Jansen & De Pater, 2008) onderzocht het gebruik en de waardering van aanspreekvormen in personeelsadvertenties en vond daarbij geen verschil in waarderingsvorm, evenals De Vries (2004, in: Janssen, Jansen & De Pater, 2008) die gebruik maakte van twee Postbus51-folders. Ook vonden zij beiden geen leeftijdseffecten. 8

9 Wat opvallend is, is dat in het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004) een leeftijdseffect gevonden werd bij een webtekst, terwijl in een later onderzoek waarbij ook een webtekst betrokken was, geen leeftijdseffect werd gevonden (Jansen & Janssen, 2005). In het eerste onderzoek werd het medium genoemd als mogelijke verklaring voor het leeftijdseffect, in het tweede onderzoek, waarbij nader ingezoomd is op de mogelijke invloed van het medium, is dit effect dus helemaal niet meer aanwezig. Dit is verrassend, zeker ook omdat één van de onderzoekers uit het eerste onderzoek ook bij het tweede onderzoek betrokken was. In het artikel van Jansen en Janssen (2005) wordt een herinterpretatie gemaakt van de eerdere resultaten uit het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004). Zij geven aan dat het mogelijk is dat ouderen zich aangesproken voelden op hun sportiviteit en jeugdigheid en dat daarom de voorkeur voor jij te verklaren valt. Jongeren zouden dit gevoel niet gehad hebben en daarom meer geneigd zijn om de voorkeur te geven aan u. Er wordt door de onderzoekers tegelijk een kanttekening bij deze verklaring geplaatst: zij weten niet in hoeverre dit een steekhoudende verklaring is. Tot zover lijkt er dus nog geen sluitende conclusie te zijn als het gaat om leeftijdseffecten in het onderzoek naar aanspreekvormen. Een tweetal onderzoeken laat helemaal geen leeftijdseffect zien, terwijl in twee andere onderzoeken een opvallend leeftijdseffect aanwezig is: jongeren worden liever met u aangesproken en ouderen liever met jij. Vooralsnog is het dan ook de verwachting dat ouderen inderdaad liever met jij aangesproken worden en dat jongeren de voorkeur geven aan u Medium en relevantie Omdat er uiteenlopende resultaten naar voren kwamen uit eerder onderzoek, vroegen Jansen en Janssen (2005) zich af of er wel een relatie bestaat tussen aanspreekvormen en tekstwaardering en als deze er is, door welke factoren de relatie beïnvloed wordt. Om deze vraag te kunnen beantwoorden hebben zij onderzoek gedaan naar de mate waarin de waardering van aanspreekvormen in functionele teksten afhankelijk is van het medium en de instemming met het in de tekst gegeven advies. Zij hebben hiervoor de postbus51-folders van De Vries (2004, in: Jansen & Janssen, 2005) nogmaals gebruikt, waarbij van alle tekstversies ook een webversie werd gemaakt. Zij concludeerden dat de waardering voor aanspreekvormen niet afhankelijk is van het medium en het mensen dus niet uitmaakt op welke manier de teksten aangeboden worden (op papier dan wel op scherm). Wat wel van belang bleek, was de mate van instemming met de gegeven adviezen in de tekst. Hoe meer lezers instemden met de adviezen, hoe hoger het gebruik van u werd gewaardeerd. Wanneer de lezers de adviezen niet of matig relevant vonden, maakte de aanspreekvorm niet veel uit. Opmerkelijk was dat er geen leeftijdseffect zichtbaar was; beide groepen deelden de voorkeur voor u bij instemming met het advies. De onderzoekers verwachtten een tegengestelde uitkomst, namelijk dat jij beter gewaardeerd zou worden omdat instemming met een advies aangeeft een bepaalde verwantschap met 9

10 de auteur te hebben. De verklaring kan zijn dat u nog steeds de beste keuze is ten opzichte van vreemden en dat u de afstand behoudt tussen de verschillende belangen van schrijver en lezer. Brand (2005) gaat in haar doctoraalscriptie verder met het idee dat de voorkeur voor een aanspreekvorm terug te voeren is op een afstand tussen schrijver en lezer. Zij heeft daarom onderzoek gedaan naar de vraag in hoeverre de waardering van aanspreekvormen afhankelijk is van de mate waarin een tekst via een duidelijk appèl dicht bij de lezer komt. Voor haar onderzoek heeft Brand gebruik gemaakt van een brochure over orgaandonatie; een bewuste keuze omdat het onderwerp van de brochure op iedereen evenveel van toepassing moest zijn. Bij de brochure was een antwoordstrook gevoegd waarmee mensen aan konden geven donor te willen worden, wat de tekst dus minder vrijblijvend maakte voor de lezer. Brand concludeert dat lezers een voorkeur hebben voor het gebruik van u ten opzichte van jij en dat het verschil in waardering voor een aanspreekvorm toeneemt naarmate een tekst dichterbij komt en een appèl doet op de lezer. U blijkt hierbij meer gewenst dan jij. Omdat in veel onderzoeken gebruik is gemaakt van eenzijdige communicatie, heeft Jansen (2011) een onderzoek gedaan naar meerzijdige communicatie. Hij heeft onderzocht welke aanspreekvorm het meest wordt gewaardeerd in een interactionele zakelijke setting van klantenservicecommunicatie. Hij concludeerde dat lezers nauwelijks aandacht besteden aan aanspreekvormen in en dat het ze niet uitmaakt of ze worden aangesproken met u of jij. Ook factoren als leeftijd en ervaring bleken niet van invloed op de waardering van aanspreekvormen. De tot nu toe besproken literatuur laat een divers beeld zien. De eerder uitgesproken verwachting dat medium een mogelijke verklaring zou zijn voor het gevonden leeftijdseffect in het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004), wordt door Jansen en Janssen (2005) niet bevestigd. Zij tonen aan dat instemming met adviezen in een tekst wel van invloed is, u lijkt dan beter gewaardeerd te worden door zowel jongeren als ouderen. Brand (2005) concludeert dat naarmate een tekst dichterbij komt, u beter wordt gewaardeerd. Deze uitkomsten lijken dus redelijk met elkaar in overeenstemming te zijn. Jansen (2011) daarentegen vindt geen enkel effect van aanspreekvormen op de tekstwaardering, het lijkt mensen helemaal niet uit te maken hoe ze worden aangesproken. 2.4 Sollicitatiebrieven Uit de literatuur blijkt dat het niet eenvoudig is om effecten te vinden in de waardering van aanspreekvormen en dat waardering sterk afhangt van het soort tekst waarmee het onderzoek wordt uitgevoerd. Tot nu toe is er met name onderzoek verricht naar informatieve teksten, zoals in het onderzoek van Brand (2005) en Jansen en Janssen (2005). Ook zijn er enkele onderzoekers geweest die zich gericht hebben op de sollicitatiebrief, behorend bij de persuasieve teksten. Hierbij is gekeken naar de invloed van spelfouten op tekstwaardering, op overtuigingskracht en op het imago van de 10

11 zender en niet naar een eventuele invloed van aanspreekvormen en medium (Rijk, 2008; Van Wijngaarden, 2011). Voor offline sollicitatiebrieven (per post verstuurde brieven) bestaan er veel boeken met conventies voor het schrijven van een brief. Voor online brieven (per mail verstuurde brieven) bestaan er echter nog nauwelijks conventies, terwijl uit onderzoek wel is gebleken dat brieven en s van elkaar verschillen in taalgebruik. Het is dus relevant om online sollicitatiebrieven te onderzoeken, zodat ook hiervoor conventies opgesteld kunnen worden. Tevens kunnen de brieven dan op een juiste wijze beantwoorden aan hun doel: de ontvanger overtuigen om de sollicitant uit te nodigen voor een gesprek (Gillaerts, 2003) Structuur Renkema (2010) noemt in de bekende Schrijfwijzer de algemene conventies voor een brief. Normaliter begint een brief met de gegevens van de afzender, waarna de gegevens van de geadresseerde volgen. Vervolgens worden de zogenaamde briefgegevens weergegeven: plaats, datum en kenmerk. Daarna volgen de aanhef, de inhoud van de brief, de afsluiting en eventuele overige kwesties zoals bijlagen. Voor elk onderdeel van de brief bestaan bepaalde regels waarvan het wenselijk is dat de schrijver deze opvolgt. Renkema merkt op dat er voor brieven die per worden verstuurd minder strenge conventies bestaan dan voor brieven die per post worden verstuurd. Gillaerts (2003) heeft een analyse uitgevoerd op diverse sollicitatiebrieven om te onderzoeken welke briefstructuur het positiefste effect heeft op de ontvanger. Hierbij is hij uitgegaan van een standaard retorische structuur, opgesteld door Bhatia (1993, in: Gillaerts 2003). Deze structuur kent zeven onderdelen. Bij de eerste stap probeert de sollicitant geloofwaardigheid te verwerven door te verwijzen naar zijn belangrijkste kwaliteit. Vervolgens introduceert hij/zij zichzelf. Een derde onderdeel van de structuur is het motiveren waarom de brief is verstuurd. Vervolgens wordt er verwezen naar bijgevoegde documenten en wordt er expliciet gesolliciteerd naar de functie. De zesde stap is het gebruiken van tactieken om de ontvanger enigszins onder druk te zetten, waarna als laatste stap de brief op een beleefde manier beëindigd wordt. Op grond van de beleefdheidstheorie en de positie waarin de sollicitant verkeert, valt het te verwachten dat, zeker gezien de zesde stap, de sollicitant hoe dan ook beleefd moet blijven. Ook Gillaerts merkt dit op; de sollicitant verkeert bij het zesde aspect niet in de positie om sterke druk uit te oefenen, de zender en ontvanger staan immers niet in gelijke verhouding met elkaar. Van de sollicitant wordt dus verwacht dat hij rekening houdt met de sociale context en dat hij zichzelf in de goede positie plaatst ten opzichte van de ontvanger Imago van de zender Na het analyseren van veertig brieven concludeerde Gillaerts (2003) dat structuur zeker van invloed is op de waardering van sollicitatiebrieven. Hoe meer stappen uit het structuurplan gevolgd worden, hoe positiever de brieven gewaardeerd worden. Tegelijkertijd noemt Gillaerts hierbij dat niet alle 11

12 stappen even belangrijk zijn. De belangrijkste stap zou stap twee zijn: het introduceren. Hoe een sollicitant zichzelf introduceert hangt nauw samen met het beeld dat de ontvanger van hem krijgt. Als sollicitant geef je dus een bepaald imago af door de manier waarop je jezelf in de brief naar voren laat komen. O Keefe (2002) beschrijft imago als de manier waarop je als zender door de ontvanger wordt waargenomen. Anders gezegd: het beeld dat anderen van jou krijgen. Eén onderdeel van imago is volgens O Keefe de geloofwaardigheid van de zender. Onderzoek van McCroskey en Teven (1999) laat zien dat betrouwbaarheid, welwillendheid en competentie belangrijke voorspellers zijn van geloofwaardigheid en O Keefe (2002) stelt dat er diverse factoren zijn die de geloofwaardigheid (negatief) kunnen beïnvloeden. Een factor die door hem wordt genoemd is de aanwezigheid van haperingen in de presentatie. Denk hierbij aan slordigheden bij het schrijven. In het kader van dit onderzoek kan er ook gedacht worden aan het taalgebruik van de zender. Lezers baseren verwachtingen over bijvoorbeeld taalgebruik op hun inschatting van de zender, waardoor taalgebruik dus van invloed kan zijn op de geloofwaardigheid van de zender (Burgoon, Pauls Denning & Roberts, 2002). Tevens heeft een negatief beeld van de zender bij de ontvanger volgens Petty en Cacioppo (1986) invloed op de overtuigingskracht en het doel van de tekst. Het kan voor de ontvanger verschil uitmaken wanneer de schrijver zegt: de baan lijkt me echt super tof in plaats van de baan spreekt mij erg aan. Het tweede is wellicht overtuigender dan het eerste en komt naar alle waarschijnlijkheid ook serieuzer over. Wanneer de ontvanger een brief ontvangt met de eerste tekst, bestaat de mogelijkheid dat de zender minder serieus wordt genomen omdat de zender het niet zo nauw lijkt te nemen met de beleefdheid. Ook door het gebruiken van bepaalde aanspreekvormen kun je als sollicitant een bepaald beeld af geven, wellicht zonder het zelf in de gaten te hebben. Denk hierbij aan het gebruik van Hoi Piet Vermeer in plaats van Geachte meneer Vermeer. Aangezien het niet bekend is of er bij de beoordeling van het imago van de zender ook onderscheid is tussen ouderen en jongeren, wordt er op basis van de eerder besproken literatuur over leeftijdsverschillen verwacht dat formele aanspreekvormen voor jongeren een positief effect hebben op het imago van de zender en dat voor ouderen informele aanspreekvormen een positief effect hebben op het imago van de zender Online vs. offline sollicitatiebrieven Iets wat de laatste jaren steeds meer een trend wordt, is het online solliciteren. Van oudsher was het de gewoonte dat een sollicitatiebrief per post werd verstuurd, maar tegenwoordig zie je steeds vaker dat een bedrijf vraagt om de sollicitatie online in te sturen. Redenen hiervoor kunnen verschillen en elk bedrijf zal er dan ook zijn eigen voordeel in zien (denk hierbij aan de eerder beschreven voor- en nadelen van en en briefpost). Renkema (2010) noemt in zijn Schrijfwijzer dat er voor brieven die per worden verstuurd minder strenge conventies gelden dan voor brieven die per post worden verstuurd. Datum en plaats hoeven niet in de brief vermeld te worden, want in veel gevallen regelt het computersysteem dat voor 12

13 je. Op het eerste gezicht zou je dan ook kunnen verwachten dat er niet zoveel verschillen zichtbaar zijn tussen een online en een offline brief. De werkelijkheid bewijst echter het tegendeel. Waar bij offline brieven vaak nog zichtbaar is dat de zender er echt tijd in heeft gestoken, is bij online sollicitatiebrieven de kwaliteit een stuk slechter (Struye, 2007 in: Van Hulle 2007). Struye, HR-officer bij Randstad, merkt op dat de mentaliteit van het en in alle andere vormen van communicatie is doorgedrongen en dat dat dus ook zijn weerslag heeft op sollicitatiebrieven. Vaak bevatten online sollicitatiebrieven aanzienlijk meer taalfouten dan offline sollicitatiebrieven en wordt er populairder en informeler taalgebruik gebruikt. Een kanttekening hierbij is dat de bevindingen van Struye met name gebaseerd zijn op (eigen) ervaring en niet op puur wetenschappelijk onderzoek. Dergelijke taalfouten hebben echter wel invloed op het imago van de zender, zo bleek uit onderzoek van Jansen (2010). Hij concludeerde dat taalfouten voornamelijk invloed hebben wanneer de schrijver frequent van een taalregel afwijkt. In het boek van Den Draak (2011), waar een recruiter aan het woord is, wordt geconcludeerd dat populair taalgebruik een afknapper is en dat tutoyeren niet gewenst is. Tegelijkertijd wordt de kanttekening gemaakt dat sommigen makkelijker worden in het accepteren van jij als aanspreekvorm. 2.5 Onderzoeksvragen en hypotheses Het theoretisch overzicht laat zien dat er duidelijke verschillen zijn aan te wijzen tussen s en brieven. Voor s gelden weinig richtlijnen, waardoor zij vaker dan brieven informele taal en persoonlijke en informele afkortingen kennen (Gimenez, 2000). Ook beginnen veel s niet met een formele opening en wordt in een aantal gevallen de brief niet met een groet afgesloten (Gains, 1998). Daarnaast bleek vanuit de beleefdheidstheorie dat het in elke manier van converseren belangrijk is rekening te houden met de context waarbinnen de interactie wordt gevoerd en met de mate waarin de gesprekspartners elkaar kennen (Holmes, 2008). Toegepast op het domein van de sollicitatiebrief betekent dit dat de zender in de meeste gevallen niet bekend is met de ontvanger en dat de ontvanger het waarschijnlijk op prijs zal stellen wanneer er in de brief een bepaalde distantie is tussen de zender en de ontvanger. Naast het feit dat de zender en ontvanger elkaar niet kennen is er sprake van een zakelijke context, die ook enige distantie met zich meebrengt. Deze distantie kan tot uitdrukking komen door bijvoorbeeld het gebruik van u in plaats van jij en het gebruik van formele taal. De verwachting is dan ook dat een formele brief beter gewaardeerd wordt door de ontvanger dan een informele brief. Over het gebruik van u versus jij bestaan diverse opvattingen, zoals al naar voren kwam in paragraaf Onderzoek heeft wisselende resultaten opgeleverd als het gaat om de waardering van aanspreekvormen. In een aantal situaties lijken ouderen de voorkeur te geven aan jij in plaats van aan het verwachte u en waarderen jongeren het gebruik van u beter in plaats van jij (Van Zalk & Jansen, 2004). In sommige situaties worden helemaal geen verschillen gevonden tussen ouderen en jongeren 13

14 en soms is het zo dat wanneer een tekst dichtbij komt, ouderen en jongeren u in gelijke mate waarderen. In het licht van dit onderzoek wordt, op basis van Van Zalk en Jansen (2004), verwacht dat ouderen de voorkeur geven aan jij en jongeren aan u. Met de aanspreekvormen en het taalgebruik kan de zender niet alleen distantie uitdrukken, maar geeft hij tegelijkertijd een bepaald beeld van zichzelf af. Wanneer iemand aangeeft een net persoon te zijn en dat vervolgens niet in zijn brief terug laat zien, leidt dat tot een negatiever imago van de zender. Daar staat tegenover dat wanneer een zender formeel taalgebruik hanteert en een nette brief schrijft, hij waarschijnlijk een positief imago creëert bij de ontvanger van de brief. Burgoon, Pauls Denning en Roberts (2002) concludeerden immers dat lezers verwachtingen over bijvoorbeeld taalgebruik baseren op hun inschatting van de zender. Tevens werd door Petty en Cacioppo (1986) geconcludeerd dat een negatief beeld van de zender bij de ontvanger invloed heeft op de overtuigingskracht en het doel van de tekst. Dit leidt tot de verwachting dat formeel taalgebruik een positief effect heeft op het imago van de zender, omdat een positief beeld van de zender bij de ontvanger een goede invloed zou hebben op de overtuigingkracht van de tekst. Om vast te kunnen stellen of bovengenoemde verwachtingen juist zijn, is onderzoek uitgevoerd met als hoofdvraag: Wat is de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm op de waardering van online sollicitatiebrieven? Daarnaast is er één subvraag : - In hoeverre is leeftijd van invloed op de waardering van een online sollicitatiebrief? De volgende hypotheses zullen getoetst worden: H1: Een formele online sollicitatiebrief wordt beter gewaardeerd dan een informele online sollicitatiebrief. H2a: Formele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven worden door jongeren beter gewaardeerd dan informele aanspreekvormen. H2b: Informele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven worden door ouderen beter gewaardeerd dan formele aanspreekvormen. H3: Een formele online sollicitatiebrief heeft een positief effect op het imago van de zender. H4a: Formele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven hebben voor jongeren een positiever effect op het imago van de zender dan informele aanspreekvormen. H4b: Informele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven hebben voor ouderen een positiever effect op het imago van de zender dan formele aanspreekvormen. In dit onderzoek wordt de richtlijn gehanteerd dat u geldt als formeel en jij als informeel. 14

15 3 Methode 3.1 Onderzoeksopzet Om de bovenstaande hypotheses te kunnen toetsen en de onderzoeksvragen te beantwoorden is een experimenteel onderzoek uitgevoerd. In het onderzoek zaten drie onafhankelijke variabelen: de aanspreekvormen(u/jij), de leeftijd van de ontvanger en het taalgebruik (formeel/informeel). De proefpersonen kregen diverse brieven te lezen, waarna zij vragen beantwoordden over de afhankelijke variabelen tekstwaardering en het imago van de zender. De manipulatie van taalgebruik en aanspreekvorm betrof een binnenproefpersoonontwerp, terwijl de manipulatie van leeftijd een tussenproefpersoonontwerp was. Voor het onderzoek werden alleen online sollicitatiebrieven gebruikt. 3.2 Onderzoeksmateriaal Het materiaal voor dit onderzoek bestond uit vier sollicitatiebrieven met een ongeveer gelijke lengte. De brieven hadden alle vier alinea s en een afsluitende zin waarin de ontvanger werd aangespoord de zender van de brief uit te nodigen voor een gesprek. Van elke brief zijn vier versies gemaakt: - Een formele tekst met formele aanspreekvormen - Een formele tekst met informele aanspreekvormen - Een informele tekst met formele aanspreekvormen - Een informele tekst met informele aanspreekvormen Een formele brief staat hierbij voor een indirecte manier van schrijven, een informele brief staat voor een directe manier van schrijven (Heerink, 2007). Beide manieren van schrijven hebben meerdere kenmerken. Informeel taalgebruik is doorgaans spontaan en familiair, wat gevolgen heeft voor onder andere het woordgebruik (Van Thienen & Schollaert, 2000). Heerink (2007) beschrijft dat informeel taalgebruik spreektaalkenmerken bevat, er vaker je/jij wordt gebruikt en dat er minder afstandelijk wordt geformuleerd. Wanneer Heerink het heeft over spreektaalkenmerken doelt hij bijvoorbeeld op zinnen die met en beginnen. Ook grammaticaal onvolledige zinnen (bijvoorbeeld zinnen zonder werkwoord) zijn volgens hem een kenmerk van spreektaal. Heerink noemt dat spreektaalkenmerken steeds vaker in de schrijftaal worden opgenomen en algemeen worden geaccepteerd. Dit gebeurt volgens hem vooral onder invloed van reclameteksten, die doorgaans goede voorbeelden zijn van spreektaal. Informeel taalgebruik is dus directer dan formeel taalgebruik. Vergelijk de zinnen Doe je het raam dicht? en Zou u zo vriendelijk willen zijn het raam te sluiten? Hier tegenover staat het formele taalgebruik, dat zich volgens Houët (2002) kenmerkt door ouderwetse woorden en lange, vaak ingewikkelde zinnen. Ook worden er daarin vaak onpersoonlijke formuleringen gebruikt en zijn de zinnen indirecter, zoals 15

16 ook beschreven door Heerink (2007). In het boek van Houët (2002) is een top-12 opgenomen van formele woorden, met daarbij de gewone varianten genoemd. Enkele voorbeelden uit deze top-12: aangaande (over), alsmede (en, ook), betreffende (over), bijgaand (hierbij), tevens (ook), omtrent (over), derhalve (daarom, dus), inzake (over). Naast bovengenoemde kenmerken wordt door Braas en De Schepper (2007) opgemerkt dat in formele teksten ook vaak gebruik wordt gemaakt van de lijdende vorm. De lijdende vorm kenmerkt zich door een constructie met worden. Wanneer de lijdende vorm wordt gebruikt, wordt de handelende persoon verhuld of minder benadrukt. Dit zorgt ervoor dat de tekst minder actief en minder persoonlijk wordt. Het verschil tussen de lijdende vorm en de bedrijvende vorm is te zien in de volgende zinnen: De vrouw wordt geslagen door de man en De man slaat de vrouw. In het eerste geval is er sprake van een lijdende vorm, in het tweede geval van een bedrijvende vorm Manipulatie De sollicitatiebrieven zijn gemanipuleerd op de hierboven beschreven kenmerken van formeel respectievelijk informeel taalgebruik en op formele versus informele aanspreekvormen. De hierna genoemde voorbeelden komen uit de sollicitatiebrief die is geschreven voor de functie van advocaat, tenzij anders is vermeld. In de hiervoor gegeven beschrijving werd duidelijk dat formeel taalgebruik indirecter is dan informeel taalgebruik. In de brieven zijn hiervan diverse voorbeelden zichtbaar. Vergelijk de zinnen hierbij bericht ik u dat ik graag in aanmerking kom om in deze vacature te mogen worden benoemd (formele brief) en hierbij bericht ik je dat ik solliciteer voor deze functie (informele brief). In de eerste zin wordt met een ingewikkelde formulering hetzelfde bedoeld als met de directe formulering in de tweede zin. Een ander voorbeeld zijn de zinnen graag zou ik worden uitgenodigd om in een gesprek de samenwerkingsmogelijkheden met u door te spreken (formele brief) en graag licht ik het bovenstaande persoonlijk aan u toe (informele brief). Er zijn nog meer voorbeelden te noemen, maar deze twee vergelijkingen laten zien dat in de informele brieven zonder omhaal van woorden werd gesproken, terwijl de formele zinnen veel indirecter geformuleerd zijn. Doorgaans kenmerkte het verschil zich door het gebruik van ik zou graag willen in een formele brief en het gebruik van ik wil in een informele brief. Alle sollicitatiebrieven zijn te vinden in bijlage A tot en met D. Houët (2002) merkt op dat formeel taalgebruik lange en vaak ingewikkelde zinnen bevat en dat er ook vaak onpersoonlijk taalgebruik wordt gehanteerd. Uit de bovengenoemde voorbeelden is al af te leiden dat de formele zinnen langer en ingewikkelder zijn dan de informele zinnen. Tevens noemt Houët een top-12 van formele woorden. Om het onderscheid tussen de formele en de informele brieven zo groot mogelijk te maken, is zoveel mogelijk geprobeerd om de formele woorden in de brieven te verwerken. De zin tot nu toe heb ik alleen gewerkt voor particulieren en het lijkt me 16

17 derhalve bijzonder interessant om tevens aan het werk te gaan voor ondernemers bevat twee woorden uit de top-12 van Houët. Tevens en derhalve zijn in deze zin vervangers van de woorden ook en daarom. Zie ook de zin uw bedrijf spreekt mij bijzonder aan, daar het zich richt op zowel ondernemers als particulieren. Daar is hier in de plaats gekomen van omdat. Een ander kenmerk, genoemd door Braas en De Schepper (2007), was het gebruik van de lijdende vorm in formele teksten. Bij het opstellen van de brieven bleek dit kenmerk lastig toe te passen, omdat er in de brief vooral eigenschappen worden genoemd en toegelicht. Slechts een enkele keer is de lijdende vorm toegepast, bijvoorbeeld in de zin graag word ik door u uitgenodigd om het bovenstaande in een persoonlijk gesprek nader aan u toe te lichten. (Dit voorbeeld komt uit de sollicitatiebrief die is geschreven voor de functie van verpleegkundige.) Een vierde kenmerk waarop de formele en informele brieven van elkaar verschillen, was het gebruik van de werkwoordstijden en -wijzen. In zowel de formele als de informele brieven werd er gebruik gemaakt van de onvoltooid tegenwoordige tijd, zoals blijkt uit de zin uit de vacature blijkt dat uw bedrijf jong en dynamisch is. Ook de onvoltooid verleden tijd werd gebruikt, evenals de voltooid tegenwoordige tijd. Het bleek echter dat, waar er in de formele brief een voltooid tegenwoordige tijd gebruikt werd, er in de informele brief soms een onvoltooid verleden tijd werd gebruikt. Dit blijkt uit de volgende vergelijking: afgelopen zaterdag heb ik met u gesproken ( ) en afgelopen zaterdag kwam ik u tegen ( ). Daarnaast werden er in de formele brieven meer infinitieven gebruikt dan in de informele brieven. Waar in de formele brief stond ( ) om in deze vacature te mogen worden benoemd, stond er in de informele brief hierbij bericht ik je dat ik solliciteer voor deze functie. Daarnaast was er in de formele brieven een enkele keer sprake van een vervangend infinitief, zoals in de zin de ervaring die ik tot dusver heb mogen opdoen ( ). Een vervangend infinitief is een onbepaalde wijs die gebruikt wordt wanneer je eigenlijk een voltooid deelwoord zou verwachten (Vandeweghe, 2004). In de informele brieven komt deze werkwoordswijze niet voor. Het vijfde en laatste verschil tussen de brieven was het gebruik van werkwoorden en naamwoorden. Op de plaats waar in een formele brief een naamwoord werd gebruikt, werd in een informele brief vaak een werkwoord gebruikt. Dit is te illustreren aan de hand van het volgende voorbeeld: Vorige week las ik in de Ars Aequi uw advertentie ( ) en vorige week las ik in de Ars Aequi dat u op zoek bent naar ( ). Advertentie werd in de informele brief weergegeven als op zoek zijn naar. Wat betreft het taalgebruik zijn de brieven uiteindelijk op vijf punten gemanipuleerd: de lengte van de zinnen, de woordkeuze, de lijdende versus de actieve vorm, het gebruik van de werkwoordswijzen en het gebruik van een naamwoord versus het gebruik van een werkwoord. Daarnaast was er de manipulatie met betrekking tot de aanspreekvorm. 17

18 3.2.2 Structuur Uiteindelijk zijn er van alle brieven vier versies geschreven, waardoor het materiaal in totaal uit zestien brieven bestond. Elke proefpersoon heeft vier brieven beoordeeld, van elke functie één brief. Brief 1 was een sollicitatiebrief gericht aan een advocatenkantoor, waarin de zender solliciteerde naar de functie van advocaat. Brief 2 was bestemd voor een kantoor gespecialiseerd in belastingadvies, waar een vacature was voor de functie van belastingadviseur. In de derde brief werd gesolliciteerd naar de functie van marketing consultant en de vierde brief reageerde op een vacature van een ziekenhuis voor de functie van gynaecologieverpleegkundige. In alle brieven worden bedrijven genoemd waar de sollicitant tot het moment van schrijven werkt. Net als in het experiment van Kloet, Renkema en Van Wijk (2003) is ervoor gekozen om niet-bestaande bedrijven te noemen, zodat een eventuele attitude van de respondent geen rol kon spelen in de beoordeling van de brieven. Bij alle vier de brieven is het curriculum vitae weggelaten, omdat dit verder niet van belang was voor het onderzoek. De sollicitatiebrieven zijn qua structuur afgeleid van de brieven die gebruikt zijn in het onderzoek van Van Wijngaarden (2011). In de eerste alinea wordt genoemd op welke manier de sollicitant in aanraking is gekomen met de vacature. Vervolgens wordt in de tweede alinea informatie gegeven over de scholing en eventuele werkervaring van de sollicitant. De derde alinea noemt enkele capaciteiten van de sollicitant en ten slotte wordt in de vierde alinea uitgewerkt waarom de sollicitant naar zijn mening geschikt is voor de betreffende functie. De laatste zin spoort de ontvanger aan om de sollicitant uit te nodigen voor een sollicitatiegesprek. Om te voorkomen dat een eventueel waarderingsverschil tussen de vier brieven veroorzaakt zou kunne worden door te veel verschillen in de structuur, is de opbouw zoveel mogelijk gelijk gehouden. Ook de opmaak van de brieven was hetzelfde. 3.3 Proefpersonen De sollicitatiebrieven zijn gelezen en beoordeeld door 105 proefpersonen. De proefpersonen waren niet bevoegd om sollicitatiebrieven te beoordelen en zijn dus willekeurig benaderd. Van alle proefpersonen was 52,4 procent man en 47,6 procent vrouw. Voor het onderzoek zijn de proefpersonen gesplitst in twee groepen, gebaseerd op leeftijd. De groep met jongeren was qua leeftijd vergelijkbaar met de groep jongeren uit het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004), de groep ouderen bevatte hogere leeftijden dan de groep ouderen uit het onderzoek van de genoemde onderzoekers. De eerste groep in dit onderzoek bestond uit 54 personen, waarvan de minimumleeftijd 18 jaar was en de maximumleeftijd 28 jaar. Hiervan was 38,9 procent man en 61,1 procent vrouw. De meerderheid van de proefpersonen had als hoogst afgeronde opleiding het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (38,9 procent). Op de tweede plaats volgde het wetenschappelijk onderwijs (25,9 procent) en als derde het hoger beroepsonderwijs (18,5 procent). Overige 18

19 proefpersonen rondden alleen middelbaar beroepsonderwijs (3,7 procent), algemeen voortgezet onderwijs (11,1 procent) of voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (1,9 procent) af. De tweede groep proefpersonen bestond uit 51 proefpersonen. De leeftijden in deze groep liepen uiteen van 45 jaar tot 72 jaar. Van deze groep was 66,7 procent man en 33,3 procent vrouw. Bijna de helft van de proefpersonen had als hoogst afgeronde opleiding het hoger beroepsonderwijs (43,1 procent). Op de tweede plaats volgde het wetenschappelijk onderwijs (27,5 procent). 19,6 procent heeft het middelbaar beroepsonderwijs afgerond. Slechts 9,8 procent heeft alleen het algemeen voortgezet onderwijs of het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs afgerond. 3.4 Design De afhankelijke variabelen in het onderzoek werden bevraagd met een vragenlijst die bestond uit zeventien vragen. De vragenlijst was voor alle briefversies gelijk en is met betrekking tot de vragen over tekstwaardering afgeleid van de vragenlijst die is gebruikt door Van Wijngaarden (2011). De vragen over het imago van de zender zijn afgeleid uit onderzoek van McCroskey en Teven (1999). De proefpersonen werd gevraagd hun mening te geven op een aantal stellingen met betrekking tot de sollicitatiebrieven. Op deze stellingen kon geantwoord worden op een zevenpunts Likertschaal van helemaal mee oneens tot helemaal mee eens. Om automatisch antwoorden te voorkomen is ervoor gekozen de stellingen gerandomiseerd aan te bieden. De afhankelijke variabele tekstwaardering werd bevraagd met twaalf vragen over de aantrekkelijkheid, de geloofwaardigheid en begrijpelijkheid van de tekst. Van elk aspect wordt hieronder een voorbeeld genoemd: Ik vind de sollicitatiebrief interessant Helemaal mee oneens Helemaal mee eens Ik vind de sollicitatiebrief overtuigend Helemaal mee oneens Helemaal mee eens Ik vind de sollicitatiebrief duidelijk Helemaal mee oneens Helemaal mee eens Om te peilen hoe de proefpersonen het imago van de zender beoordeelden waren er in de vragenlijst vier vragen opgenomen. Een voorbeeld hiervan: De schrijver is betrouwbaar Helemaal mee oneens Helemaal mee eens Om te controleren of de proefpersonen de gemanipuleerde brief daadwerkelijk formeel dan wel informeel vonden, werd de volgende vraag gesteld: Ik vind de sollicitatiebrief formeel Helemaal mee oneens Helemaal mee eens 19