VERBINDT MANAGING THE FUTURE: SUSTAINABLE SOCIETY UCF SUMMERSCHOOL Onderzoek. Onderwijs. Verbindende rol Van Hall Larenstein

Transcriptie

1 Verbindende rol Van Hall Larenstein INTERVIEW MET DIANE KEIZER pagina 7 Onderzoek DOCENTEN EN MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT pagina 6 VERBINDT JAARGANG 3 NUMMER 2 EDITIE ZOMER 2014 MANAGING THE FUTURE: SUSTAINABLE SOCIETY UCF SUMMERSCHOOL 2014 Van 3 tot en met 5 juni jl. organiseerde UCF de Summerschool met als thema managing the future: sustainable society. Meer dan 100 deelnemers, waaronder promovendi, beleidsmedewerkers en andere geïnteresseerden uit de academische wereld van Fryslân bestudeerden, bekeken en bespraken het thema vanuit verschillende invalshoeken. Respectievelijk kwamen het opzetten van een academische master sustainable society, de innovatie van de zorg en de economische, ruimtelijke en ecologische aspecten van een sustainable society aan bod. lees verder op pagina 2 > Samenleving KEAPMANSKEUNSTEN: FRIESE KOMISCHE OPERA Column PIER BERGSMA: HET UITSTERVEN VAN DE NEANDERTHALERS Onderwijs STUDEREN IN LEEUWARDEN pagina 8 pagina 6 pagina 4/5

2 vervolg pagina 1 Teaching de next generation Op dinsdag 3 juni gaf UCF hoogleraar-bestuurder prof. dr. Frans Zwarts in Post Plaza te Leeuwarden de aftrap voor de Summerschool Onze samenleving ziet zich geconfronteerd met grote duurzaamheidsvraagstukken waarbij het duidelijk is dat de benodigde transities een multidisciplinaire benadering vragen. Drie juni stond in het teken van onderwijs voor de volgende generatie. Het centrale thema was de ontwikkeling van een academische masteropleiding Eddy Wymenga leidt de workshop Better Wetter (Foto Hans Jellema) sustainable society in Fryslân. Prof. dr. Elmer Sterken, rector aan en Frans Coenen dat er draagvlak is Klaus Boonstra van de Broedplaats de Rijksuniversiteit Groningen voor een dergelijke master en dat Innovatie Zorgberoepen Fryslân (RUG) vertelde over hoe de RUG er genoeg materiaal en inhoud is 2030 heeft de opdracht om door met het thema sustainable society om hieraan verder te werken. Hun middel van onderzoeksprojecten en is omgegaan en binnen het onderwijs samenvatting: Maak het een mul- pilots de benodigde zorg- en onderzet. en onderzoek heeft neergetidisciplinaire master, combineer wijsinnovatie in kaart te brengen en Volgens Sterken is het terrein elementen van bestaande masters vorm te geven. Hij gaf een toelichting sustainable socitiety zo ruim dat met de nieuwe opleiding en doe op de broedplaats. Jan Bleeker er keuzes gemaakt moeten worden onderzoek naar de markt voor (GGD/Akademische Werkplaats) omdat het anders te breed wordt. afgestudeerden van deze nieuwe presenteerde in de ochtend een De RUG heeft daarom onder meer master. door de Academische Werkplaats ingezet op de thema s sustainable ontwikkeld nieuw theoretisch society, healthy aging en energy. De toekomst van de zorg model Positieve gezondheid van We moeten goed kijken waar we Hubner. Hubner stelt dat gezondheid Dr. Frans Coenen, Twente Centre elkaar kunnen versterken, dit het vermogen is van de mens for Studies in Technology and was één van de conclusies van de om zich aan te passen en een eigen Sustainable Development aan de tweede dag van de Summerschool regie te voeren in het licht van de Universiteit Twente, leidde deelnemers De vraagstelling van deze fysieke, emotionele en sociale uitshops door twee series van work- dag was hoe de effectiviteit van dagingen in het leven. waarin het vormgeven van de zorgvernieuwing en de good practices masteropleiding sustainable society beter meetbaar gemaakt kun- De middag werd besteed aan het centraal stond. Vanuit verschillende nen worden. Natuurlijk worden alle in workshops bespreken van negen invalshoeken (wetenschap, beleid, lopende en toekomstige innovatieprojecten innovatieve projecten in de zorg. ondernemers en consument) werden gepland, uitgevoerd en Centrale vraag tijdens deze work- basiselementen van een sustainable geëvalueerd. Maar vaak gebeurt dit shop was de meetbaarheid van de society in Fryslân gedefini- binnen het bereik van het project projecten: op welke wijze benoem eerd. Daarna volgde de koppeling of de projectdoelstelling zelf. Een je de meetbare effecten in termen naar de beoogde masteropleiding. algemeen effect op zorg, gebruik van het nieuwe conceptuele model? van zorg en zelfredzaamheid wordt Aan het eind van de dag concludeerden meestal niet inzichtelijk, stelde Aan het eind van de workshops dagvoorzitter Frans Zwarts Klaus Boonstra. concludeerden Klaus Boonstra en Jan Bleeker dat de meetbaarheid lastig bleek bij deze projecten. Vaak zijn dingen pas op langere termijn meetbaar. Het hard maken van resultaten, is niet eenvoudig. Daarnaast werd geconcludeerd dat veel projecten elkaar kunnen versterken. Want elk project hoeft niet op elk terrein opnieuw het wiel uit te vinden. Economische activiteiten, ruimtelijke kwaliteit en ecosystemen Op deze dag draaide het om de ontwikkeling van economische activiteiten (bijvoorbeeld de ontwikkeling van bedrijventerreinen). Prof. dr. Han Olff (Rijksuniversiteit Frans Zwarts opent de Summerschool 2014 (Foto Hans Jellema) Groningen) beet het spits af en sprak over de balans van sociale en ecologische functies van duurzame landschappen (sustainable landscapes). Zijn boodschap: als je het landschap wil behouden zoals het is dan moet je wat doen. Niets doen betekent achteruitgang van het landschap. Zorg daarom voor een economie die past binnen het landschap dat je wilt behouden. Promovendus Michiel Daems (RUG) zoemde in op de vraag: Moeten economische activiteiten zich concentreren op enkele grote locaties of juist kleinschalig zijn met een grotere verspreiding in de regio? Waarbij hij de deelnemers meenam in het begrip economische waarde van natuur en landschap en een tool liet ziet waarmee een betere integratie van natuur in afweging van de ontwikkeling van bedrijventerreinen kon worden gemaakt. DE NEGEN INNOVATIEVE ZORGPROJECTEN OP EEN RIJTJE: MIENSKIPSSOARCH Mienskipssoarch draagt zorg voor een eenvoudige en laagdrempelige toegang van diensten op het gebied van welzijn, zorg, wonen en dienstverlening voor alle inwoners binnen een gemeente. PLATFORM GEEF Platform GEEF (Gezondheid Expertise en Educatiecentrum Friesland) ontwikkelt slimme oplossingen op het gebied van woonzorgtechnologie en ehealth in Friesland. SCHOOL ALS WERKPLAATS Jeugdhulpverleners van diverse instellingen werken samen met docenten en coaches om verzuim te voorkomen. Hulpverleners zijn onderdeel van het onderwijsteam zelf, waardoor snel gesignaleerd kan worden of hulp nodig is. Op deze manier kunnen potentiële schoolverlaters op school meteen hulp ontvangen. PROJECT INTEGRATIE EENZAAMHEID Project met een integrale aanpak om de eenzaamheid van oudere mensen tegen te gaan. Ing. Pier Oosterkamp van het bedrijf ECOstyle ontvouwde de plannen voor de ontwikkeling van een duurzame bedrijfslocatie, het Ecomunitypark, bij Oosterwolde. Dit moet een Innovatief, authentiek werklandschap worden waar kennisdeling en maatschappelijk verantwoord ondernemen strategische uitgangspunten vormen. In het duurzame bedrijventerrein wordt gefocust op de vestiging van bedrijven op het gebied van bodem en biodiversiteit, natuur en landschap en gezondheid en voeding. De Summerschooldeelnemers gingen s middags aan de slag in vier workshops waarin de thema s van de ochtend in de praktijk uitgewerkt konden worden. KWETSBARE OUDEREN Doel van de netwerksamenwerking is om de begeleiding en zorg samen met de cliënt en vanuit het perspectief van de cliënt zo effectief en efficiënt mogelijk in te richten. Door de eigen regie van de cliënt optimaal te stimuleren en te ondersteunen en optimaal gebruik te maken van aanwezige voorzieningen in de informele en formele zorg. HANDEN INEEN In het project Handen Ineen wordt samengewerkt door vier zorgorganisaties. Zij doen dit omdat zij er in geloven dat door samen op te trekken de klant betere zorg kan krijgen. Zorg die volledig aansluit op de wens en voorkeuren van de klant. Zodat de klant zijn eigen leven blijft leiden en de regie behoudt. AMARYLLIS Centraal in de Amaryllis-aanpak staat de sociaal werker nieuwe stijl die als generalist inspringt op uiteenlopende problemen en waar nodig specialisten inschakelt. Voor situaties waarin sprake is van multiproblematiek, komen provinciaal inzetbare interventieteams. GEBIEDSGERICHTE ZORG Het doel van het project is dat inwoners gezond of ziek en jong of oud mee gaan denken over de toekomst van de zorg. TINZ In Friesland werken 40 zorgorganisaties samen in de ketenzorg voor mensen met dementie in de thuissituatie. Dit samenwerkingsverband is geformaliseerd in de Coöperatie TinZ. TinZ ondersteunt en begeleidt mensen met geheugenverlies en dementie. PARTNERS AAN DE SLAG MET UITBREIDING VOORZIENINGEN VOOR STUDENTEN De gemeente Leeuwarden heeft geld uitgetrokken om UCF, Stichting Leeuwarden Studiestad (SLS) en Tresoar in de gelegenheid te stellen een uitgebreid pakket evenementen en voorzieningen te realiseren dat gericht is op alle (internationale) studenten. In totaal is hier meer dan mee gemoeid. Het geld is onder meer bedoeld voor de studentenintroductieperiode (Leip), wetenschapscafés en Studium Generale. Daarnaast zal UCF onder meer een Friese Wetenschapsprijs in het leven roepen, uitwerking geven aan nieuwe masterstudies Leefbaarheid en Law & Governance. Daarbij wordt aansluiting gezocht bij Culturele Tresoar, UCF, SLS en gemeente hebben een samenwerkingsovereenkomst gesloten om vorm te geven aan een academisch klimaat in de stad. Dat is belangrijk voor (het trekken van) studenten, bevorderen van innovatieve ontwikkeling en het vestigingsklimaat van de stad, aldus het college van B&W van Leeuwarden. Hoofdstad

3 Promotie-onderzoek Tim Gorter, NHL: Efficiënter gebruik van zonne-energie in boten Door Frank Schröer Tim Gorter is naast docent thermodynamica op de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden (NHL) projectleider van het NHL Solar boatteam. Daarnaast heeft hij ook nog tijd gevonden om te promoveren aan de Universiteit Twente. Gorter onderzocht de mogelijkheden van varen op zonne-energie. Tim Gorter poseert in een solarboot voor de cover van zijn proefschrift (Foto: Henri Vos) Techniek is volop in beweging. We zijn nu bezig met de ontwikkeling van hoog-efficiënte zonnecellen in kunststof. Het voordeel is dat deze niet standaard recht hoeven te zijn zoals conventionele zonnepanelen, maar ook gebogen kunnen worden waardoor meer vormvrijheid gecreëerd wordt. Bovendien zijn deze een stuk lichter. Kunststof panelen wegen ongeveer 3 kilogram per stuk terwijl de normale standaardpanelen zo n 15 kilogram wegen. Dat scheelt enorm aan gewicht voor een boot, waardoor er minder energie nodig is om een jacht aan te sturen. Een ander voordeel is dat de energieterugverdientijd van een kunststof zonnepaneel een stuk efficiënter is. Gorter werkte tijdens zijn promotieonderzoek samen met jachtontwerpers en bedrijven, waaronder MG Electronics uit Leeuwarden. Centraal stond dat er tijdens het ontwerpen van een boot al in een vroeg stadium aandacht voor de inbouw van zonne-energie moest zijn. De ontwerptool die ik heb ontwikkeld, houdt rekening met veel verschillende facetten. Denk daarbij aan rompontwerp, de energiebalans, emissie, gewicht, techniek en cel efficiëntie. Gorter werkt hierbij samen met de provincie Friesland. De provincie heeft de doelstelling om de recreatieve vaart CO2-neutraal te maken door middel van elektrische boten en zonneboten. Dieselvervuilende boten zijn niet meer van deze tijd. Gorter vervolgt: jachten van zo n 10 à 15 meter kunnen inmiddels volledig op zonne-energie varen. In de praktijk zie je dit echter nog niet zo vaak. Wat je wel ziet is de combinatie van zonne-energie en een gewone motor of zeilen. Na het zeilen gebruiken de boten de zonne-energie om met een motor de haven in te laveren. Solar Challenge Volgens Gorter heeft de Dong Energy Solar Challenge (voormalig Frisian Solar Challenge) een impuls aan de ontwikkeling van zon aangedreven boten gegeven. Rond 2005 ontstond het idee om een race met boten te houden die aangedreven zouden worden door zonne-energie. In Australië organiseren ze de World Solar Challenge op de weg. In Friesland kan dat ook maar dan op het water, dacht medewerker Energiebeleid Bouwe de Boer van de provincie Fryslân/Gemeente Leeuwarden in In 2006 was het zover: de eerste editie van de Frisian Nuon Solar Challenge. Na de eerste race heeft de Solar Challenge grote innovatie-stappen gemaakt. Vanwege deze Solar Challenge is het gebruik van zonne-energie op boten flink verbeterd. Zo heeft de accutechnologie een vlucht genomen. We weten nu veel beter hoe de accu kan blijven functioneren nadat er elektriciteit van de zon in is opgeslagen. Daarnaast is de capaciteit van de accu sterk verruimd: er kan steeds meer stroom in worden opgeslagen. Ook de bouw van de boten is flink verbeterd. Zo zijn de draagvleugels van de boten geavanceerder waardoor er minder rompweerstand is en kunnen we met hetzelfde vermogen inmiddels harder en verder varen. Maar we ontwikkelen door. Er is nog veel energiewinst te behalen. De jachtbouw in Friesland ondervond en ondervindt veel hinder van goedkope productiekosten in ondermeer China en het voormalig Oostblok. De productie van jachten in Friesland loopt daardoor gestaag terug. De teruggang begon bij de bouw van kleinere jachten, nu heeft ook de bouw van grotere jachten daar last van. Innovatie was het credo om met vernieuwde technieken markten aan te boren. Zonne-energie werd daarbij speerpunt. Er is vervolgens onderzoek opgezet om de mogelijkheden van varen op zonne-energie te onderzoeken. De financiering De provincie Friesland heeft de doelstelling om de recreatieve vaart CO2-neutraal te maken door middel van elektrische boten en zonneboten. van het onderzoek van Gorter begeleidt door de Universiteit Twente- kwam van de provincie Friesland, de NHL zorgde voor de faciliteiten. Zonne-energie goed inzetten Het is belangrijk voor een zonneboot dat je de opgevangen energie zo goed mogelijk inzet. Dit betekent bijvoorbeeld dat op het moment dat de zon niet schijnt je toch kunt doorvaren. Dat vergt een efficiënte opslag van zonneenergie in de accu s. Inmiddels zijn we zo ver dat het met de huidige techniek mogelijk is om boten volledig op zonne-energie te laten varen. Wereldwijd zijn er al zo n 200 boten die dat kunnen. De DONG ENERGY SOLAR CHALLENGE De Dong Energy Solar Challenge is op zaterdag 28 juni van start gegaan in Blauwestad in Groningen en finisht op 5 juli in het centrum van Leeuwarden (Prinsentuin). Voor 2014 is voorzien in een nieuwe route voor de Challenge. In plaats van de traditionele Elfstedenroute wordt er dit jaar gevaren van de Blauwestad in Groningen naar Leeuwarden. In vijf etappes moeten de deelnemers de route afleggen. De race kent verschillende proeven: Snelheidsproef: hoe hard kan de boot varen op zonne-energie; Enduranceproef: hoe efficiënt kan een boot varen op zonne-energie; Efficiencyproef: hoe vaart een boot s avonds (waarbij je dus overdag genoeg energie moet hebben opgeslagen in je zonne-cellen om te kunnen blijven varen). Meer weten? Kijk op 3

4 MEEM COÖRDINATOREN NAAR INDONESIË: STUDEREN IN LEEUWARDEN IS EEN VERRIJKING gehouden. Het is wel eens prettig om oog in oog met nieuwe kandidaten te zitten. Anders moeten we alleen afgaan op de ingevulde papieren en een skypegesprek. Dat is toch anders. Alumni De coördinatoren spraken niet alleen met de huidige en nieuwe studenten, er was ook tijd om te horen hoe het met de oud-studenten van MEEM gaat. Koster vertelt: Verder hebben we in Jakarta en Bandung gesproken met alumni. Zelfs met een alumnus die al in 1999 is afgestudeerd. Het is leuk om te horen waar ze terecht zijn gekomen. Veel alumni werken voor de overheid. Ze kennen elkaar bijna allemaal. Sommigen zitten zelfs bij elkaar op kantoor. Het is leuk van hen te horen dat MEEM een goede naam heeft opgebouwd. Van Meerendonk-Obinna vervolgt: daarnaast hebben we ook wat sfeer geproefd. UNPAD is een prachtige universiteit met een mooie campus die niet onderdoet voor de campus in Twente. Het is altijd nog onze droom om zo n mooie campus in Leeuwarden te kunnen realiseren. UNPAD naar Leeuwarden Na hun bezoek in Indonesië van begin dit jaar, zijn vertegenwoordigers van UNPAD in maart naar Leeuwarden gekomen. Koster: We hebben de voortgang rond de master besproken en enkele studenten hebben een presentatie gegeven aan de delegatie van UNPAD over hun studie, het wonen en de cultuur hier in Leeuwarden. Het studeren hier is wat ons betreft niet alleen een verrijking voor de studenten, maar ook voor de beide universiteiten. De vlaggen bij de University of Padjadjaran (UNPAD) in Bandung Indonesië Door Frank Schröer De Master Environmental and Energy Management, kortweg MEEM, is een internationale master aangeboden door Universiteit Twente. Het onderwijs volgen de studenten in Leeuwarden in het gebouw van Hogeschool Van Hall Larenstein. Afgestudeerde MEEM-studenten vinden werk als interne/externe consultants in het bedrijfsleven, of als onderzoeker of beleidsmedewerker. Door het internationale karakter van de studie komen de studenten van over de hele wereld naar Leeuwarden. Een grote groep masterstudenten van MEEM komt uit Indonesië. Dat is niet zo vreemd want Universiteit Twente heeft een samenwerkingsverband met de University of Padjadjaran (UNPAD) uit Bandung, Indonesië. Programmacoördinatoren Hilde van Meerendonk-Obinna en Rinske Koster hebben begin dit jaar een bezoek aan Indonesië gebracht om de banden met UNPAD aan te halen en om de voortgang van de samenwerking te bespreken. Rinske Koster vertelt: Masterstudenten van UNPAD kunnen een double degree halen. Ze volgen in Indonesië een tweejarige Enviromental Science Master en kunnen als onderdeel van deze Master aan de double degree deelnemen. Het eerste jaar volgen ze de master in Indonesië en het tweede jaar in Leeuwarden. Als ze na twee jaar afstuderen, ontvangen ze een diploma van de University of Pajadjaran en een diploma van de Universiteit Twente, vandaar de term double degree. Studeren in Europa -en dus ook Nederland- is erg gewild. Een afgeronde master in het buitenland biedt goede toekomstperspectieven. Daarnaast beschouwen studenten het als een verrijking om met andere culturen in de klas te zitten. Dat vinden ze echt de slagroom op de taart. Behalve op het gebied van de master MEEM werkt de Universiteit Twente ook op het gebied van onderzoek samen met UNPAD. Er is ook een double degree PHD-traject opgestart. Promotie van MEEM De trip van beide programmacoördinatoren naar Indonesië had niet alleen van doen met de banden van de Universiteit Twente met UNPAD. De reis had ook andere doelen. Hilde van Meerendonk-Obinna legt uit: Ons eerste doel was natuurlijk de bestaande banden aanhalen en zaken afstemmen. Daarnaast waren we er ook om onze master te promoten. Dat laatste begon in Jakarta. De Nederlandse regering wil het Nederlandse onderwijs promoten en doet dat onder meer vanuit Neso-kantoren (Netherlands Education Support Office) van het Nuffic. In Jakarta konden studenten zich inschrijven voor een voorlichtingssessie over MEEM. Daar gaven we een presentatie aan belangstellenden, dat hebben we later ook in Bandung gedaan. In Bandung hebben we ook voortgangsgesprekken met huidige studenten en intakegesprekken met nieuwe studenten Rinske Koster (l) en Hilde van Meerendonk-Obinna geven voorlichting over MEEM aan potentiële studenten MASTER ENVIRONMENTAL AND ENERGY MANAGEMENT (MEEM) Via het Mastercollege biedt UCF in Leeuwarden universitaire masteropleidingen en honourstrajecten aan. De Master Environmental and Energy Management (MEEM) is een postgraduate en academisch programma dat zich focust op alle aspecten op het gebied van milieu, water en energie management: beleid & recht, management en technologie. Het doel van het programma is om toekomstige managers op te leiden die in staat zijn om milieu, water of energie management programma s, beleid en projecten te ontwikkelen, toe te passen, te monitoren en te evalueren. De master is een internationale en Engelstalige opleiding en onderdeel van CSTM- the Twente Centre for Studies in Technology and Sustainable Development van de Universiteit Twente. Al ruim twee decennia is de Universiteit Twente in de provincie Fryslân actief en de MEEM wordt sinds 1999 in Friesland aangeboden. Meer dan 40 verschillende nationaliteiten hebben inmiddels aan het programma deelgenomen en dit maakt de opleiding uniek in haar soort. 4

5 Internationale masterstudenten vertellen: Studeren in Leeuwarden Door Lineke Bakker De Master Energy and Enviromental Management (MEEM) trekt studenten uit de hele wereld naar Leeuwarden. In Verbindt vertellen studenten Hening Anggoro (Indonesië), Zhizhen Wang (China) en Miguel Urrea (Mexico) over wat ze hebben opgestoken van hun studie en hoe ze Leeuwarden hebben ervaren. Studeren in Leeuwarden, vlnr. Miquel Urrea, Zhizen Wang en Hening Anggorro (Foto: Hans Jellema) Hening Anggoro: Overheidssystemen in Nederland werken goed Hening Surya Bayu Anggoro (39) is één van de masterstudenten van Energy and Environmental Management uit Indonesië. Voordat Anggoro naar Nederland kwam, werkte hij als regeringsadviseur bij het Ministerie van Energie en Mijnbouw van de Republiek Indonesië. Daarvoor studeerde Anggoro elektrotechniek. In 1999 behaalde hij zijn bachelorsdiploma. Manier van leven Door naar Leeuwarden te komen hoopte Anggoro om meer te leren en ervaring op te doen met de cultuur en manier van leven in Nederland. Daarnaast rekende Anggoro erop betere internationale betrekkingen met de studenten afkomstig uit verschillende culturen te ontwikkelen. Met de 18 verschillende nationaliteiten bij MEEM is dit wel gelukt. Goed bestuur Anggoro volgde zijn studie om kennis te vergaren die hij kan toepassen in zijn thuisland. Ook op dit punt is Anggoro s missie geslaagd: gedurende het studiejaar leerde hij over energie- en milieumanagement en het watersysteem. Zo ging hij op excursie naar aardappelfabrikant Lamb Weston in Oosterbierum. Daar kregen we uitgelegd hoe het biogas- en elekriciteitssysteem was geregeld. En hoe ze op die manier een systeem maken voor duurzame ontwikkeling, aldus Anggora. Ook leerde hij veel over goed bestuur in het algemeen en speciaal voor water-, energie- en milieu issues. Anggoro legt uit: Ik kan zien dat overheidssystemen in Nederland goed werken, er is goed bestuur en de regels worden nageleefd. Dit kan je bijvoorbeeld terugzien in hoe er wordt omgegaan met voetgangers en fietsers, er zijn zelfs speciale paden voor hen. Al deze kennis kan Anggoro toepassen in zijn werk als regeringsadviseur bij de overheid in Indonesië. Daarnaast hoopt hij de kennis die hij in Nederland heeft vergaard te delen als docent en spreker aan verschillende onderwijsinstituties en trainingscentra in Indonesië. Zhizhen Wang: Leeuwarden is een Europese stad zoals ik het me had voorgesteld Zhizhen Wang (24), ook wel Sara genoemd, koos voor Nederland vanwege de goede reputatie van de Nederlandse wetenschappers op het gebied van milieutechniek. Wang is afkomstig uit China en studeerde milieutechniek aan de Sun Yat-sen University. In 2013 behaalde ze haar master waarna ze naar Leeuwarden vertrok voor de master Energy and Environmental Management. Cultureel avontuur Voor Wang is de overstap naar Leeuwarden een cultureel avontuur, omdat ze van een compleet ander continent komt. Ze wilde weten hoe dingen in Nederland werken en hoe mensen hier leven. Haar tijd in Leeuwarden bevalt goed. Wang vertelt: Voor mij is Leeuwarden het evenbeeld van een Europese stad, zoals ik me had voorgesteld. Met lange mensen. Verder hou ik van traditioneel Nederlands eten, zoals stroopwafels en gekookte aardappelen. En Fries eten: het Fryske dúmke. Energiebesparing Wang haar doel was om meer te leren over het beleidsmatige en bestuurlijke aspect rond energieen milieutechniek. Het was een zeer productief jaar. De onderwijsmethode was erg interactief, waardoor de studenten veel aandacht kregen en de meningen van studenten werden gewaardeerd door de docenten. Ik heb veel geleerd over energiebeleid en bestuur. Ook de casestudy was leerzaam, hierbij onderzochten we iets wat echt uitgevoerd kan worden in plaats van een imaginaire studie, aldus Wang. Het belangrijkste onderwerp voor Wang was energiemanagement: dan gaat het om energiebesparing, reductie van de CO2 uitstoot en een rationeel gebruik van energie. Er zijn niet per se nieuwe technologieën nodig voor energiebesparing, maar je moet weten wat je kan doen (mindset) en het implementeren. In China weten bedrijven niet dat ze geld kunnen besparen door middel van een rationeel gebruik van energie. Na het afronden van haar masterscriptie, wil Wang eerst aan de slag in Nederland bij een onderzoeks- of consultancybureau op het gebied van energie, duurzaamheid of milieu. Met zo n vijf jaar werkervaring op zak, wil ze terug naar China. Om daar de juiste mindset aan de man te brengen. Miguel Urrea: Veel geleerd over milieubeleid en milieudoelen Europese Unie Iets compleet anders dan Mexico. Dat was voor Miguel Urrea (26) de reden om voor Leeuwarden te kiezen als studiestad. Urrea studeerde technische bedrijfskunde. In 2010 rondde hij zijn bachelor af en werkte vervolgens drie jaar bij een aantal bedrijven in verschillende functies, zoals junior manager en bedrijfsmanager. Voor hij naar Leeuwarden vertrok, was hij net gepromoveerd tot inkoopmanager, maar hij zag dit als het juiste moment om naar het buitenland te gaan. Elke dag fietsen Urrea verwachtte vooral dat het elke dag zou regenen in Nederland. Ondanks dat het vaak regent, heeft Miguel het naar zijn zin in Leeuwarden. Het is een mooie stad met de parken en grachten. Ik fiets elke dag. En als de zon een beetje schijnt, zitten de terrassen vol, aldus Urrea. Het enige nadeel vindt Urrea dat het moeilijk is om vrienden te worden met Nederlandse mensen. Nederlandse en internationale studenten blijven vaak in hun eigen groep. Leiderschap Ook het studiejaar beviel Urrea goed. Vooral de casestudy overtrof zijn verwachtingen. Urrea vertelt: De casesudy was echt, we moesten ervoor naar Vlieland en we werkten twee maanden samen als een team. Ik was de voorzitter van de groep en op deze manier heb ik mijn leiderschapskwaliteiten kunnen verbeteren. Ik leerde om een groep te managen met studenten van verschillende culturen, leeftijden en religies. Onze casestudy hebben we gepresenteerd aan de docent en consultant, maar ook tijdens het Development to Dissemination congres op Vlieland. Verder heeft Urrea veel geleerd over concepten als milieubeleid en milieudoelen van de Europese Unie. Deze kennis is volgens hem toepasbaar in zijn thuisland. Daarnaast kan Mexico zaken van Nederland kopiëren die daar nog niet toegepast worden, zoals afval scheiden en meer de fiets gebruiken als vervoermiddel, aldus Urrea. Hij wil graag na zijn master in Nederland aan de slag om meer internationale ervaring op te doen en in aanraking te komen met nieuwe multiculturele situaties. 5

6 DOCENTEN EN MAATSCHAPPELIJKE CONTEXT Lineke Bakker in gesprek met promovenda Marte Rinck de Boer Een vernieuwingsschool met een onderwijsconcept dat gericht was op leren in plaats van lesgeven. Op het zelfsturende leren van de autonome leerling die eigenaar is van zijn eigen leerproces. Met docenten die in de rol van coach en tutor veel aandacht hadden voor het leerproces van de leerling, maar zich geen beeld hadden gevormd van de achtergronden van het onderwijsconcept waarmee ze werkten. Deze ervaring vormde de aanleiding voor het onderzoek van Marte Rinck de Boer. De Boer (53) onderzoekt op welke wijze docenten in hun schoolpraktijk omgaan met de invloeden verwachtingen, aannames, eisen, wetgeving vanuit de samenleving. Daarmee gaat het promotie-onderzoek ook over haarzelf. Docenten hebben met invloeden uit de samenleving te maken, maar hoe gaan we daarmee om? Dit kan door zonder meer pragmatisch mee te gaan in wat er vanuit de samenleving op de school afkomt of juist door de achterliggende beweegredenen te verkennen en daarop het handelen af te stemmen, aldus Marte-Rinck de Boer. Vernieuwingsschool we het? Ik kwam erachter dat de De Boer begon haar onderzoek school ingebed was in een bepaalde vanuit nieuwsgierigheid en haar tijdsgeest, het neo-liberalistische praktijkervaring. Ik werd geprikkeld door mijn bevindingen Leerlingen werden ondergedompeld perspectief van de kenniseconomie. met een vernieuwingsschool in in concepten als zelfsturing en Leeuwarden waar mijn kind naartoe autonomie, maar leert de docent ging en waarin ik als ouder actief het kind ook daadwerkelijk kritisch was. Daar gebeurden allerlei zaken na te denken over wat er in de globaliserende samenleving gebeurt? op onderwijskundig gebied en ik wilde nagaan wat er nou precies gebeurde en waarom. Ik kwam Taal- en rekentoets uit bij de vraag: hoe verhoudt de Het onderzoek is zeer actueel. maatschappelijke context zich tot Marte-Rinck de Boer stelt: Neem pedagogische verantwoordelijkheid bijvoorbeeld de discussie over rekenen en taal. Vanuit de Organisatie van docenten? En de spanning tussen deze twee, zoals ik dat zie. De voor Economische Samenwerking Boer vervolgt: Binnen de vernieuwingsschool werd door docenten dat het onderwijs in landen onder- en Ontwikkeling (OESO) is bedacht veel gesproken over hoe doen ling vergeleken moet worden. Dit is we de dingen, maar de vraag die ingestoken vanuit de gedachte dat achterwege bleef is: waarom doen goed onderwijs - nodig voor econo- mische groei kan worden gemeten door scores op reken- en taaltesten. De Programme for International Student Assessment (PISA) werd ontworpen en in het Nederlandse middelbaar onderwijs is de rekenen taaltoets ingesteld. Nederlandse scholen nemen deze toets massaal over, ook al is er verzet onder de docenten. Maar we kijken daarbij niet naar waar de toets vandaan komt. Waarom de OESO dit wil en of dit wel moet. Volgens De Boer zou dat juist de essentie moeten zijn. Friese context De Boer vertelt haar verhaal vanuit een Friese context over een vernieuwingsschool in Leeuwarden. De uitkomsten van haar onderzoek kunnen worden besproken in de Friese pabo- en lerarenopleidingen. Bijvoorbeeld door in de opleiding vaker de vraag te stellen: waar gaat het in het onderwijs eigenlijk over? De Boer hoopt dat uit haar onderzoek een dialoog voortkomt. Docenten staan midden in de samenleving en moeten doorlopend bedenken hoe ze daarmee omgaan. Ik zou graag willen dat docenten zich bewust zijn vanuit welk perspectief dingen worden gedaan, omdat we de verantwoordelijkheid voor toekomstige generaties dragen; ons handelen heeft grote impact op hun toekomst, aldus De Boer. VERNIEUWINGSSCHOOL Het fenomeen vernieuwingsschool is van alle tijden. In de 20ste eeuw ontstonden bijvoorbeeld de traditionele reform pedagogische scholen als Montessori, Vrije School, Jenaplan en Dalton. Rondom het millennium ontstond een beweging die bekend staat onder de inmiddels controversiële paraplu Nieuw Leren. Vernieuwingsscholen hebben veelal een eigen pedagogisch-didactische, filosofische en/ of ideologische achtergrond. Ook is er vaak sprake van een (uitgesproken) mens- en maatschappijbeeld. PROMOVENDA EN DOCENT Marte-Rinck de Boer is sinds 2010 als buitenpromovendus verbonden aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. Eind 2014 hoopt ze haar proefschrift in te leveren. Daarnaast is ze docent aan de Hogere Hotelschool van Stenden Hogeschool. Als docent begeleidt ze afstudeeropdrachten en geeft ze onderzoeksworkshops aan studenten en medewerkers. Voor De Boer draagt het onderzoek doen onder andere bij aan haar functioneren als begeleider. Door zelf onderzoek te doen, begrijp ik beter waar studenten mee zitten en tegenaan lopen. Ook de belevingswereld van de studenten is dichterbij gekomen. Bovendien wil ze haar studenten zoveel mogelijk meegeven. Ik benadruk bijvoorbeeld dat kwalitatief onderzoek belangrijk is en de wereld uit meer bestaat dan alleen cijfers. En ik vind het belangrijk om studenten te leren kritisch naar hun bronnen te kijken. COLUMN HET UITSTERVEN VAN DE NEANDERTHALERS Pier Bergsma studeerde na de kweekschool Nederlandse Taal en Letterkunde en was langdurig werkzaam als directeur van een basisschool. Hij schrijft tegenwoordig over onderwijs o.a. als vaste columnist van het Friesch Dagblad. Eind april zag ik in één van de landelijke dagbladen een portret van een Neanderthaler, een mensensoort die ongeveer jaar geleden verdween. De Neanderthalers danken hun naam aan een vondst in het gelijknamige dal ten oosten van Dusseldorf. Het portret was van een vrouw en gemaakt op basis van een reconstructie zoals ze dat tegenwoordig kunnen met behulp van door archeologisch onderzoek gevonden schedels en geraamten. Ik vond het een aantrekkelijk type. Oneindig veel aantrekkelijker dan de vandalen van Ajax die volgens mij de benaming Neanderthaler ten onrechte dragen. Het blijkt namelijk dat de intelligentie van deze voorhistorische robuuste mensen veel hoger was dan tot nu toe is aangenomen. Men heeft zich jarenlang het hoofd gebroken waarom juist onze soort de strijd in de survival of the fittest heeft overleefd en waarom andere mensensoorten uitstierven, zoals de Cro Magnon, de Florismens en de anderen die er ooit geweest zijn. Aan de schedelinhoud van de Neanderthaler en hun krachtige lichaam zal het niet gelegen hebben. Tot voor kort was de gangbare theorie dat de hersenen van de Homo Sapiens in korte tijd een grote sprong maakten en dat wij daardoor de aarde bevolken. Er is een andere, een demografische theorie. Tienduizenden jaren geleden waren de klimatologische omstandigheden in ons werelddeel zeer ongunstig. Gletsjers bedekten een groot deel van Noord- Europa. Het ijs reikte in ons land tot in Drenthe en later tot de Veluwe. De stuwwallen zijn nog herkenbaar zoals in Nationaal Park de Veluwezoom. De Neanderthalers maakten verschillende ijstijden mee. Hun leefgebied werd kleiner en kleiner. Waarschijnlijk bestond de groep Neanderthalers uiteindelijk nog maar uit een paar duizend mensen. Kennis over jachtmethoden en kennis om te overleven werd moeizaam doorgegeven. Grootouders speelden in de kennisoverdracht nauwelijks een rol, omdat ze dood waren voor ze van betekenis voor hun kleinkinderen konden zijn. Er is van verschillende kanten kritiek op deze verklaring. Zo zal het wel of niet aanwezig zijn van voedsel van invloed zijn geweest op de overlevingskansen. Om te overleven en kennis door te geven hebben mensen in ieder geval andere mensen nodig, liefst een redelijk aantal. Kennis en cultuur bloeit op daar waar veel mensen samenleven. Mensen die bereid zijn tot samenwerken en om kennis te delen. Kennisoverdracht en samenwerken is nu juist één van de uitgangspunten van de UCF. Immers, over voedselschaarste hoeven we het niet te hebben en naar het zich nu laat aanzien zal het eerder warmer dan kouder worden in ons werelddeel. De basisomstandigheden voor de UCF zijn gunstig genoeg voor de studenten en promovendi. Ook hun schedelinhoud hoeven we niet te meten. Het lijkt me dat de kwetsbaarheid van de UCF juist ligt op het punt van samenwerking. Immers in een netwerkorganisatie als de UCF gaat het om het vinden van evenwicht tussen belangen, met name financiële, van vele partijen: universiteiten, de provincie, bestaande instellingen en het regionale bedrijfsleven. Die belangen lopen niet per definitie parallel. En net als bij de voorhistorische mens zal het netwerk groot en stevig genoeg moeten zijn om te overleven. 56

7 Diane Keizer wil verbindende rol Van Hall Larenstein Door Wio Joustra van Wageningen, de partner die VHL nooit echt heeft geaccepteerd. Een breuk die VHL, in de visie van Keizer, uit een keurslijf zou bevrijden. Op een normale dag lopen hier tientallen, zo niet honderden hoogwaardige, ambitieuze en innovatieve professionals in de dop rond die worden opgeleid om uiteindelijk bij te dragen aan een duurzame wereld. Zo begrijpen we ten minste uit het gloednieuwe Instellingsplan Hogeschool Van Hall Larenstein Bovendien heeft ze wat met de onderwerpen die dagelijks aan bod komen op de hbo-instelling met 2500 studenten in Leeuwarden, 1500 in Velp en nog zo n 500 in Wageningen. VHL is daarmee de grootste van de groene hogescholen in Nederland. Duurzaamheid zit hier diep in de genen, de emotie en de drive van mensen en studenten, aldus Keizer. Mensen komen hier met een enorm commitment en grote idealen. Het gaat ook ergens over, over voedsel, over water, over healthy ageing, over milieuvraagstukken, over energie, over duurzaamheid. Thuis doe ik aan natuurbeheer, als hobby werk ik mee aan de realisering van de millennium-goals. Ik voel me erg bij deze onderwerpen betrokken. Het is een domein waar ik veel mee heb. Er moet nog veel gebeuren, maar ik houd wel van uitdagingen. Maar het is de eerste dag van de meivakantie en het enige geluid aan de Agora in de Friese hoofdstad is het kloppen en boren van werklieden die onderhouds- en reparatiewerkzaamheden verrichten in deze derde loot aan de stam, die Leeuwarden een groeiende reputatie als hbo-stad verleent. De werkkamer van het lid van het college van bestuur Diane Keizer- Mastenbroek (58) wekt de indruk nog te moeten worden ingericht. Op twee eigengemaakte schilderijen van Schotse Hooglanders na, die achter haar bureau hangen. Geposeerd in haar eigen achtertuin van twintig hectare in het gebied van de Drentse Aa, waar ze een boerderij bewoont met echtgenoot Freek. Bij weinig anderen zullen woonen werkomgeving zo met elkaar overeen komen als bij de vrouw die sinds 1 augustus vorig jaar samen met collegevoorzitter Peter van Dongen de scepter zwaait over wat in enkele jaren tijd de groenste hogeschool van het land en het liefst ook internationaal - moet zijn. Want dat is de titel van het zojuist gepubliceerde Instellingsplan. Dat straalt aan alle kanten ambitie en internationale oriëntatie uit. VHL is geen hogeschool maar een University of Applied Sciences. VHL zet nadrukkelijk de ambitie neer om de meest duurzame hogeschool te zijn. Klimaatverandering, globalisering, een groeiende wereldbevolking en digitalisering brengen met zich mee dat er wereldwijd behoefte is aan kennis en goedopgeleide mensen die in staat zijn een bijdrage te leveren aan oplossingen voor problemen op het gebied van behoud en duurzaam gebruik van land en water, biodiversiteit, voedselzekerheid en een overgang naar een biobased economy. Vanuit deze omgevingsanalyse kiest VHL een duidelijk en onderscheiden profiel met drie samenhangende speerpunten: water & land / natuur, voedsel / dairy, dier / dierenwelzijn. Daarop zullen wijsconcept, waarbij individuele leerroutes voor studenten mogelijk worden gemaakt en direct contact tussen student en begeleider gefaciliteerd wordt. Bij alle opleidingen dienen studenten competenties te verwerven op het gebied van internationalisering, onderzoek en ondernemerschap. Zo, nu weten we ten minste waarom de werkkamer van Diane Keizer nog niet een echt bewoonde indruk wekt. Ze is te druk geweest met het Instellingsplan, dat zowel een stap is op weg naar een nieuwe toekomst voor VHL als de markering van de definitieve ontvlechting van Wageningen Universiteit en Research Centre. Die samenwerking heeft veel problemen en continu spanningen opgeleverd. Eind 2011 is daarom besloten uit elkaar te gaan. We zijn nu bezig met de laatste eindjes van de ontvlechting. VHL heeft een nieuwe Raad van Toezicht en een nieuw College van Bestuur. We houden nu op met het gezeur en zetten een nieuwe koers uit, aldus Keizer. Duurzaamheid zit hier diep in de genen, de emotie en de drive van mensen en studenten studies, onderzoek, lectoraten en het zoeken van partners in publieke sector en bedrijfsleven zich voornamelijk richten. Daarbij hoort een aanbod van niet alleen voltijdopleidingen maar ook een nieuw onder- Slechts weinig bestuurders in Noord-Nederland kunnen bogen op een ruimere en veelzijdiger ervaring dan Keizer. Ze deed bestuurservaring op bij hogescholen in Diemen en Rotterdam, was topambtenaar op het ministerie van onderwijs en wetenschappen in Den Haag, gemeentesecretaris in de stad Groningen en lid van het college van bestuur van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden. Zeven jaar stond ze mede aan het roer van NHL, waar ze onder meer de life sciences in portefeuille had: chemie, chemische technologie, biotechnologie, medische biotechnologie, voedseltechnologie. Met name in de laboratoriumopleidingen werd al veel samengewerkt tussen NHL en VHL, hetgeen de overstap voor Keizer van het ene deel van Leeuwarden naar het andere vergemakkelijkte. Daarnaast was er de uitdaging van de scheiding Voor een hbo-instelling gericht op het groene domein in Friesland is zuivelproductie vanzelfsprekend een belangrijk aandachtsgebied. Keizer wil dat VHL op dit terrein een nog meer verbindende rol gaat spelen. De hele keten, van gras tot glas is hier aanwezig, zegt ze vol overtuiging. Qua kennisdoorstroming vindt ze dat zuivelproductie en voedselverwerking nog te weinig op elkaar aangesloten zijn. Veel kennis zit in het Noorden, maar de samenwerking kan beter en in het bijeen brengen daarvan op bij voorbeeld onderzoeksterreinen als eiwitten en koolhydraten, eiwitten en melk en de relatie tussen melk en water kunnen wij het voortouw nemen. Het belang is evident. Wij zitten in een groeimarkt en steeds meer mensen trekken naar de groene mbo- en hbo-opleidingen en stromen door naar de masters. Van Dairy Campus, waar lectoraten worden gestart in smart farming, duurzaam produceren en herd management en Dairy Chain, het gezamenlijk onderzoek met RUG en Wageningen RU naar eiwitten in de voedselketen wil Diane Keizer toe naar een Dairy Netwerk Noord- Nederland van alle kennisinstituten en bedrijven die zich met zuivelproductie bezig houden. Met het liefst natuurlijk een belangrijke rol voor de hogeschool die tegen die tijd het predicaat groenst heeft verdiend. 7

8 Keapmanskeunsten Friese komische opera in Burgum op de planken De cast van Keapmanskunsten v.l.n.r.: Fardou van der Woude, Joop Wittermans, Tet Rozendal, Jan Ate Stobbe, Koas van der Wal en Lucia Bazzano. Ontbrekend op de foto: Pietrix Dijkstra en Sander de Jong. (Foto: Haye Bijlstra, Tresoar) Op 29 en 30 augustus en 3, 4 en 5 september 2014 wordt in het openluchttheater Burgum De Pleats de mede door UCF gesponsorde komische opera Keapmanskunsten opgevoerd. In 2012 dook in de archieven van Tresoar een complete Friese opera op. Een gevonden stuk bladmuziek was de aanleiding voor de start van dit project. Bert Looper directeur van Tresoar vertelt: Toen in 2012 een stuk bladmuziek uit een aangeleverde collectie documenten moest worden gearchiveerd, stootte onze archivaris op een complete partituur van de in Harlingen geboren componist Martinus Schuil. Martinus Schuil was in zijn tijd ( ) een verdienstelijk CAFÉ VAN DE KLEINE WETENSCHAP componist die nationaal en ook internationaal bekendheid genoot in de wereld van operette en opera. De gevonden bladmuziek was van de komische opera Franchemont. Wij werden zo enthousiast dat we dit samen met de stichting opera company noord en De Pleats hebben opgepakt en het resultaat is vanaf eind augustus te zien en te horen. Componist Tjalling Wijnstra restaureerde de partituur en Bouke Oldenhof bewerkte de tekst. Keapmanskeunsten is wat mij betreft een waardevolle aanvulling op het culturele aanbod in Fryslân en versterkt en verrijkt de unieke Friese cultuur van iepenloftspullen en locatietheater. Het verhaal De komische opera Keapmanskunsten speelt zich af in een Frans dorpje. Het gaat over de twee zussen Constance en Marie die beide ouders hebben verloren en in de problemen komen als ze hun broer willen vrijkopen die dient in het leger van Napoleon. De gezusters komen in een lastig parket als ze gaan handelen met de marskramer Franchemont. De marskramer blijkt een verborgen agenda te hebben en één van de dames aan zijn zoon te willen koppelen. Gelukkig zorgt echte liefde voor een wending die leidt tot een goede afloop. Meer weten over de komische opera keapmanskunsten of kaarten kopen? Kijk op KORT NIEUWS Tussentijdse evaluatie werkzaamheden UCF In juni 2014 heeft een externe commissie de werkzaamheden van de Stichting University Campus Fryslân over de periode geëvalueerd. De commissie bestaat uit voorzitter mr Rein Jan Hoekstra en leden prof. ir. Jan Oosterveld en prof. dr. Serge Daan. Ambtelijk secretaris is drs. Engbert Boneschansker. De commissie heeft voor de evaluatie onder meer gesprekken gevoerd met de stakeholders van UCF. Het uitvoeren van deze interimevaluatie is vastgelegd in het UCF Programma Mede op basis van de uitkomsten van deze beoordeling zal het UCF programma voor de periode verder vorm krijgen. Dit programma dient in het najaar 2014 ter besluitvorming aan de provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden te worden voorgelegd. Gemma Frisius lezing Op woensdag 17 september 2014 vindt de Gemma Frisius plaats in Post Plaza in Leeuwarden. Met de Gemma Frisius lezing wordt het Friese academisch jaar ingeluid. Over het programma zal in de loop van de zomer meer bekend worden gemaakt. Psychopaten in de kroeg De afgelopen periode organiseerde UCF vier Cafés van de Kleine Wetenschap. Tijdens het Café van 20 maart over de Wisdom of psychopaths gaf psycholoog Kevin Dutton van Oxford University aan dat psychopaten onverschrokken, zelfverzekerd, charismatisch en gefocust zijn. De aanduiding psychopaat roept doorgaans beelden op van seriemoordenaars, verkrachters, zelfmoordterroristen en gangsters. Opvallend is dat psychopaten ook eigenschappen delen met mensen die maatschappelijk juist heel succesvol zijn, zoals CEO s, bankiers, oorlogshelden, filmsterren, rechters en advocaten. Alleen zijn deze laatste groepen doorgaans geweldloos, betoogde Dutton. Serious Media en Obesitas In samenwerking met de NHL organiseerde UCF in april een café over Serious Media waarin lectoren Hylke van Dijk en Sjoerd de Vries onder meer spraken over Serious Media en de kloof tussen oudere en jongere sociale media gebruikers. In mei was het thema obesitas. Dit café organiseerde UCF samen met het Medisch Centrum Leeuwarden (MCL). De overheersende dogma s zijn dat overgewicht is gelieerd aan welvaart en associaties heeft met Kevin Dutton vertelt over de Wisdom of psychopaths (Foto: Afke Manshanden) overdaad en veelvraat. Chirurg Jan Hoe scout je jong talent en hoe Apers pleitte ervoor om obesitas komt het dat heel Nederland als een ziekte te zien. Hoogleraar Oranje kleurt.? Deze en andere Greetje Timmerman (RUG) bekeek vragen werden beantwoord door het van een andere kant en stelde Barbara Huijgen (RUG en UMCG) en met name dat overgewicht bij jeugd Martijn van Zomeren.(RUG). In de een sociaal-cultureel probleem is en maanden juli en augustus gaat het samenhangt met aspecten van leefstijl, voedsel en beweging. In juni start het nieuwe seizoen. Café met vakantie. In september is het WK voetbal aan bod geweest. UCF is verhuisd Op 24 april jl is University Campus Fryslân verhuisd van de Johannes de Doperkerk naar de Sophialaan in Leeuwarden. Vanuit deze locatie in het centrum van Leeuwarden vlak bij het station Leeuwarden werkt UCF verder aan het realiseren van haar ambities op het gebied van de ontwikkeling van een academisch netwerk, onderwijs en onderzoek in Fryslân. COLOFON Verbindt is een uitgave van University Campus Fryslân. Postadres: Sophialaan 1, 8911 AE Leeuwarden, , info@ucf.nl Jaargang 3 - Nummer 2 - Editie Zomer 2014 oplage 1600 exemplaren. Eindredactie: Frans Zwarts, Esther van Duuren, Lineke Bakker en Frank Schröer. Concept en realisatie: WEDA Design & Advertising. Aan dit nummer werkten mee: Wio Joustra en Pier Bergsma. UCF wil iedereen hartelijk bedanken die mee gewerkt heeft aan de artikelen uit deze uitgave. In deze uitgave komen lang niet alle partners, organisaties en relevante Friese onderwerpen aan bod. Heeft u suggesties voor de inhoud van de komende uitgaven? Deze zijn van harte welkom bij onze redactie via info@ucf.nl. Wanneer u een gratis abonnement wilt op deze krant of wanneer u meer exemplaren wilt ontvangen, mail dan naar info@ucf.nl Volg UCF altijd en overal: Wilt u op de hoogte zijn van de ontwikkelingen binnen het academische klimaat van Fryslân? Dan is dit hét moment om UCF te gaan volgen via onze social media. Volg UCF via Like ons op de Facebookpagina van UCF: UCFFryslan. Ook via LinkedIn kun je UCF volgen: University Campus Fryslân. En natuurlijk staat ook altijd het laatste nieuws op de website van UCF: Het nieuwe adres van University Campus Fryslân is: Post- en bezoekadres: Sophialaan AE Leeuwarden info@ucf.nl