Maak de Toekomst. volgende pagina. Om terug te gaan klikken + shift.

Transcriptie

1 Maak de Toekomst Klikken voor een volgende pagina. Om terug te gaan klikken + shift. DUURZAME INNOVATIE Het verschil maken Eén spoorlint met belanghebbenden Rotterdamse skyline Energierevolutie in woningbouw Innovatie Rotterdam CS en Markthal De kern van innovatie Aanstormend talent

2 Inhoud TBI JAARMAGAZINE 2014 Maak de Toekomst DUURZAME INNOVATIE Het verschil maken Eén spoorlint met belanghebbenden Rotterdamse skyline Energierevolutie in woningbouw Innovatie Rotterdam CS en Markthal De kern van innovatie Aanstormend talent Maak de Toekomst TBI is een groep van ondernemingen, die onze leefomgeving op een duurzame manier vernieuwt, inricht en onderhoudt. Met 1,6 miljard bedrijfsopbrengsten en gemiddeld bijna medewerkers behoort TBI in 2014 tot de top van de bouw en techniekbedrijven in Nederland. Technisch vakmanschap, multidisciplinaire samenwerking en duurzame innovatie liggen hieraan ten grondslag. Een voorbeeld hiervan is de Markthal, een innovatief en duurzaam project (drie sterren BREEAM NL), gerealiseerd in samenwerking tussen J.P. van Eesteren (boog en markthal) en Mobilis (parkeergarage). Het door projectontwikkelaar Provast ontwikkelde en door Winy Maas van MVRDV ontworpen gebouw omvat een voor Europa unieke overdekte markt, appartementen, winkelruimte, horeca, een parkeergarage en het grootste kunstwerk van Nederland. De Markthal verwacht jaarlijks zeven miljoen bezoekers. Comfort Partners Croon Eekels Wolter & Dros WTH J.P. van Eesteren ERA Contour Groothuis Hazenberg HEVO Koopmans Korteweg MDB Nico de Bont Synchroon Voorbij Prefab Beton Mobilis Servicis Timmermans Voorbij Funderingstechniek Techniek Bouw Infra Interview Daan Sperling Het verschil maken Spoorlint Delft Eén spoor, belanghebbenden Constante innovatiemotor Gedreven door de consument Rotterdamse skyline Toonbeeld duurzame innovatie Energierevolutie Aanjager in de woningbouw Highlights Opmerkelijke momenten in 2014 Koninklijke aandacht Innovatie Rotterdam CS en Markthal Voorop in het nieuwe varen Innovatie in marine & offshore Toekomst van ons verleden Integrale herbestemming De kern van innovatie Resultaat van een 360 -blik TBI acdmy TBI Holdings B.V. Postbus 23134, 3001 KC Rotterdam Wilhelminaplein Aanstormend 37, 3072 DE Rotterdam talent denkt TBI-breed T: F: Maart 2015 TBI Holdings B.V., Rotterdam Colofon Dit is Fotoverantwoording een uitgave van TBI Holdings B.V., Rotterdam Dit magazine vormt een drieluik met het Financiële Jaarverslag 2014 en het Duurzaamheidsverslag Deze Amstelside documenten (pagina kunt 33) u raadplegen ANP Photo op: (pagina 25) Theo Berends Fotografie (pagina 29) Jeroen Dietz (pagina 32) Vincent van Dordrecht (pagina 5, 17, 31) Verantwoordelijk Claire Droppert (pagina bij TBI Marlou 15) Ossip Sinac, van Douwe Duivenbode, van den Rotterdam Wall Bake Image en Elco Bank Jongeneel (pagina Concept, 17) Hollandse realisatie, Hoogte illustraties (pagina 25) en tekst Ronald C&F Tilleman Report(pagina 27) Druk Ruud en afwerking Jonker Fotografie Veenman (pagina +, Rotterdam 13) Christiaan Krop (pagina 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 18, 19, 20,21, 22, 31, 34, 35, 36) Rotterdam Image Bank (pagina 14, 15, 16, 17) Spoorzone Delft (pagina 10, 11) Kees Stuip Fotografie (omslag, pagina 24, 25, 26, 27) TBI (pagina 12, 13, 16, 17, 23, 28, 30, 31)

3 Combinatie van technisch vakmanschap, multidisciplinaire samenwerking en duurzame innovatie TBI heeft 2014 afgesloten met een licht positief nettoresultaat. De economie herstelt, constateert bestuursvoorzitter Daan Sperling, maar het herstel is fragiel. Om de toekomst met vertrouwen tegemoet te zien, ontwikkelt TBI zich tot een hybride organisatie. Het doel is door multidisciplinaire samenwerking en duurzame innovatie het verschil te maken, met behoud en versterking van ons technisch vakmanschap. Het verschil maken We hebben een zwaluw gezien, maar de zomer is nog niet doorgebroken. Met die beeldspraak typeert TBI-bestuursvoorzitter ir. D.A. (Daan) Sperling het jaar We zien licht economische groei, toenemend consumentenvertrouwen en een werkloosheid die niet Eén zwaluw, maar nog geen zomer verder oploopt. Dat vertaalde zich voor TBI in een iets lager, maar positief operationeel resultaat. Het nettoresultaat nam echter toe, mede onder invloed van eenmalige baten en een in vergelijking met vorig jaar lagere voorziening voor reorganisatielasten. De centrale hal van het Museum voor Modern Realisme (MORE) in het Gelderse Gorssel. Ir. D.A. (Daan) Sperling, Voorzitter Raad van Bestuur TBI Holdings. 2 TBI JAARMAGAZINE

4 Wisselend beeld Opvallend in 2014 is de sterke ontwikkeling van de TBI-ondernemingen in de marine & offshoremarkt. Eekels en Croon zagen de orderintake in die sector fors groeien. Daarbij gaat het onder meer om technologie voor speciale vaartuigen, zoals offshoreschepen. Daan Sperling: De gevolgen van de dalende olieprijs voor de sector zijn nog niet te overzien, maar deze ontwikkeling stemt tot optimisme. Een deel van deze orderintake hangt ook samen met de bouw van windmolenparken op zee. Positief is ook het opveren van de woning- We ontwikkelen ons tot een hybride organisatie Op de vraag of dat resultaat tot tevredenheid stemt, heeft Daan Sperling geen eensluidend antwoord. We hebben onze voeten droog gehouden in een moeilijke markt die ten opzichte van vijf jaar geleden met 30 procent is gekrompen. Onze solvabiliteit is met 33 procent nog steeds goed, dat stemt tot tevredenheid. Onze marktpositie is op niveau gebleven en de werkvoorraad staat met 1,7 miljard euro Arbeidsongevallen (Aantallen met verzuim) Daan Sperling: 'We hebben op eigen kracht moeilijke tijden doorstaan.' op ongeveer gelijk niveau met vorig jaar. We hebben op eigen kracht moeilijke tijden doorstaan. Maar ik ben niet tevreden als ik bedenk met welke inspanningen dit bescheiden resultaat is bereikt. Het is bovendien jammer dat onze solvabiliteit in de markt te weinig wordt erkend als onderscheidend. Vanuit de klant bezien zou het immers een graadmeter moeten zijn: kan dit bedrijf deze risico s aan? Injury Frequency Rate ,5 6,0 6,1 markt. Een inhaaleffect, lage rente en herstellend consumentenvertrouwen kwamen eind 2014 eindelijk tot gelding. Dat begon in de Randstad, maar verspreidt zich nu ook naar andere delen van het land, stelt Daan Sperling. Zorgelijker is hij over de ontwikkeling in utiliteitsbouw en infra. Daar is nog altijd sprake van overcapaciteit en prijsdruk. Bij TBI vertaalde dat zich in een dalend werkvolume. Als gevolg daarvan hebben we helaas van driehonderd collega s afscheid moeten nemen. Portfolio tegen het licht gehouden Daarnaast heeft TBI het afgelopen jaar het bedrijfsportfolio tegen het licht gehouden. Onze strategie is om op optimale waarde en integraal samenwerkingsperspectief te sturen vanuit onze kernactiviteiten in bouw en techniek. Dat leidde ertoe dat drie bedrijven in Bij TBI staat veiligheid op nummer 1 Bij goed werkgeverschap hoort ook de verantwoordelijkheid voor veilig en gezond werken, stelt Daan Sperling. Om die veiligheid te bevorderen zijn in 2013 richtlijnen opgesteld, met eigen voorschriften die boven de normering liggen voor de sectoren waarin de TBI-ondernemingen actief zijn. Dat heeft er mede toe bijgedragen dat TBI in 2014 een Injury Frequency Rate (IFR) bereikte van zes ongevallen per miljoen gewerkte uren. Een goed cijfer binnen de bouw- en technieksector. De TBI-ondernemingen willen dat nog verder verbeteren. Om dat te bereiken is het afgelopen jaar een meting gedaan een Safety Awareness Survey (SAS) in samenwerking met TNO naar het veiligheids-bewustzijn binnen TBI. Voor 2015 is op basis van deze meeting een actieplan opgesteld om de aandacht voor veiligheid nog verder te vergroten. andere handen zijn overgegaan: Acto (softwareontwikkeling), Alfen (elektrische installaties en oplaadpunten voor auto s) en Fri-Jado (apparatuur voor de foodsector). Mooie ondernemingen, maar minder passend bij onze kernactiviteiten en ambitie om integrale toegevoegde waarde aan klanten te bieden, zegt Daan Sperling. Naar een hybride organisatie De organisatie verandert in meer opzichten, met nieuwe producten en samenwerkingsverbanden. Daan Sperling noemt als speerpunten het TBI WOONlab dat met ERA Contour, Koopmans en Hazenberg is vormgegeven, de samenwerking tussen J.P. van Eesteren, Croon en Wolter & Dros bij de ontwikkeling en realisatie van gebouwen en tussen Mobilis, Croon en Wolter & Dros in de markten voor industrie & infra. Daarnaast ontwikkelt de groep van TBI-ondernemingen zich tot een multidisciplinaire eenheid. We worden geleidelijk een hybride organisatie. De TBI-ondernemingen houden een grote mate van eigen verantwoordelijkheid voor hun eigen operatie en business en opereren dicht bij de klant. Tegelijk willen we aan de achterkant meer gezamenlijkheid betrachten, kennis delen en innovatie tot stand brengen, Veilig én herkenbaar gekleed Met nieuwe bedrijfskleding voor alle uitvoerende medewerkers van alle bedrijven vergrootte TBI in 2014 de veiligheid op alle bouwplaatsen. Een commissie van deskundige medewerkers uit alle verschillende TBI-disciplines zocht de kleding uit en testte deze op de hoogste veiligheidseisen en bescherming, maar ook op (draag)comfort en geschiktheid voor het brede palet aan voorkomende werkzaamheden. De veiligheid is hierdoor verder verbeterd. De kleding voldoet aan alle veiligheidseisen van nu. Dankzij de herkenbare kleuren en het logo zijn TBI-werknemers nu nog herkenbaarder voor opdrachtgevers, collega s en consumenten. De oude werkkleding wordt gerecycled. 4 TBI JAARMAGAZINE

5 een ontwerp voldoet aan de gestelde eisen. Hij wijst om zich heen op de voor het interview gekozen locatie. Het Museum voor Modern Realisme MORE, dat is gerealiseerd in en aan het voormalige gemeentehuis van het Gelderse Gorssel. Het ontwerp voor het museum is volledig in 3D opgezet. Daardoor was het in de voorbereiding mogelijk om het bouwproces te perfectioneren. Minder faalkosten, betere kwaliteit. Het is bovendien een voorbeeld van integrale samenwerking tussen de bouwer Koopmans en Croon en Wolter & Dros die de techniek voor hun rekening nemen. Museum MORE Het Museum voor Modern Realisme MORE in het Gelderse Gorssel is de bijzondere locatie voor het gesprek met Daan Sperling. Het museum is een initiatief van Hans Melchers, eigenaar van de DS Artcollectie. Die omvat ruim schilderijen van magisch-realistische schilders zoals Carel Willink, Jan Mankes en Pyke Koch, naast moderner werk van waarbij TBI een verbindende factor is. De afgelopen jaren hebben we de ICT- en HR-diensten voor de bouw- en infrabedrijven in Shared Service Centra ondergebracht. In 2015 willen we dat ook doen voor de technische bedrijven. Het gebruik van dezelfde systemen en processen heeft al geleid tot kostenreductie en meer efficiency ,6 8, ,1 Nettoresultaat in miljoenen euro s 1,4 Die ontwikkeling sluit aan bij de trends die Daan Sperling ziet in de markt. We zien verantwoordelijkheden verschuiven. Opdrachtgevers schrijven vaak niet meer een specifiek product, een gebouw, een infrastructureel kunstwerk voor, maar beschrijven de prestaties die ze willen realiseren. Er ontstaan nieuwe, prestatiegerichte, contractvormen. Wij zijn daardoor 0 Bedrijfsopbrengsten in miljoenen euro s Kerninformatie Operationeel bedrijfsresultaat in miljoenen euro s , bijvoorbeeld Co Westerik en Jan Beutener. Het nieuwe museum in Gorssel is gevestigd in het voormalige gemeentehuis, dat is uitgebreid met nieuwe vleugels naar ontwerp van architect Hans van Heeswijk. Het museum is gerealiseerd door integrale samenwerking van de TBI-ondernemingen Koopmans, Croon en Wolter & Dros Orderportefeuille in miljoenen euro s sterker betrokken aan de voorkant, de ontwerpfase. Dat vraagt om andere competenties, werken in gedelegeerd opdrachtgeverschap. Om hierin voorop te lopen, zetten we in op systemen als BIM (een driedimensionaal Bouw Informatie Model gericht op integrale samenwerking) en System Engineering, waarmee we meetbaar kunnen aantonen dat Gemiddeld aantal medewerkers 39% 38% 10% 9% 51% 53% Techniek Bouw Infra Procentuele verdeling bedrijfsopbrengsten Bouw is hartstikke innovatief Hij wil er ook mee aangeven dat de bouw hartstikke innovatief is. Innovatie in de bouw is misschien niet altijd zichtbaar, het gaat stap voor stap, per project. Kijk naar de indrukwekkende projecten die we in 2014 hebben gerealiseerd. De renovatie van de eerste Coentunnel: een veilige tunnel, door Croon voorzien van geavanceerde techniek, vijf maanden eerder gereed dan gepland. De succesvolle Markthal in Rotterdam met een gevel van glasplaten, gevat in gespannen staaldraad. Die is bestand tegen windkracht 12! Duurzaamheid is in toenemende mate verbonden met innovatie. Duurzaamheid is begonnen met onze eigen bedrijfsvoering, zuinige auto s en milieubewuste bouwplaatsen. Nu gaat het ook om de gebouwde omgeving. In nieuwbouw en renovatie is grote vraag naar verduurzaming, vermindering van CO 2 -uitstoot door gebouwen en woningen die gepaard gaat met lagere energiekosten. Technologie maakt dat mogelijk. Wij zijn daarop ingesprongen met producten als het E-House, de nul-op-de-meterwoning, maar denk ook aan onze bijdrage aan het Prêt-à-Loger-huis in Delft, waarbij een bestaan-de woning in extreme mate is verduurzaamd. Duurzaamheid is een onomkeerbare trend, wij willen hierin met de TBI-ondernemingen koploper zijn. Een ander voorbeeld van innovatieve verduurzaming is de combinatie van twee projecten in Amsterdam, de herbestemming en renovatie van de toren Overhoeks het voormalige Shell-kantoor en de bouw van Hotel Amstelkwartier. Granulaat afkomstig van de gevel van Overhoeks wordt gebruikt als grondstof bij de bouw van het hotel. Daan Sperling: Dit laat zien dat innovatie niet top-down werkt, maar vooral vanuit onze medewerkers zelf. Door medewerkers te stimuleren creatief en kritisch te zijn, buiten gebaande paden te denken, kunnen we producten leveren waar de samenleving behoefte aan heeft. Dat doen we ook met de TBI-Innovatieprijs en ons partnership met YES!Delft, een toonaangevende incubator en een broedplaats voor technische start-ups. Verwachtingen voor 2015 Daan Sperling is terughoudend als het gaat om voorspellingen voor het lopende jaar Ik verwacht vooralsnog eenzelfde beeld als in We worden vooral gehinderd door overcapaciteit in de markt. Het is voor de sector daardoor lastig om uit de negatieve prijsspiraal te komen. Mogelijk kan de overheid daarbij ook een rol spelen, waarbij ik nadrukkelijk niet vraag om protectionisme. Wat wel nodig is, zijn eerlijke prijzen voor de risico s die we lopen. Ik ben groot voorstander van nieuwe contractvormen. Maar er moet wel sprake zijn van realistische en aanvaardbare risico s en daarbij behorende winstmarges. Ook de overheid heeft baat bij een gezonde bouwsector. 6 TBI JAARMAGAZINE

6 Eén spoorlint, belanghebbenden Een ruim twee kilometer lange spoortunnel dwars door Delft bouwen is een uitdaging. De relatie goed houden tijdens de bouw met omwonenden, winkeliers en andere ondernemers jaar in jaar uit maakt de opdracht extra complex. De omgevingsmanagers van opdrachtgever ProRail, Bouwcombinatie CrommeLijn (Mobilis, Aannemingsmaatschappij CFE en Dura Vermeer Groep) en de gemeente zijn daar iedere dag mee bezig. Het uitgangspunt was in ieder geval gunstig. Inwoners van Delft hebben jarenlang actie gevoerd voor de tunnel. Ze worden daarmee verlost van een bovengronds spoor en viaduct waarover dagelijks 350 treinen rijden. Ada Haasnoot, omgevingsmanager van CrommeLijn: Dit is de eerste stad waar we ontvangen zijn met bloemen en cadeautjes. Maar het is de kunst om draagvlak te behouden tijdens de bouw, als er sprake is van omleidingen, parkeerhinder en lawaai, om maar een paar aspecten te noemen. Ada Haasnoot van CrommeLijn: We proberen tijdens de bouw iedereen mee te nemen. Dat kan alleen als je bewoners en ondernemers serieus neemt. Door in gesprek te gaan en lang van tevoren uit te leggen wat ze kunnen verwachten, kun je al veel problemen voorkomen. Stap extra Openheid is daarbij volgens Jeroen Mansveld van ProRail essentieel. Dat gaat verder dan informeren wanneer dat contractueel is voorgeschreven. We bouwen soms dag en nacht, dicht bij huizen. We moeten heien, damwanden intrillen en bouwen. Om daar begrip voor te krijgen in de omgeving waar we te gast zijn, laten we zien wat we doen. We nodigen mensen uit om te komen kijken. Dat leidt ertoe dat we vanuit de omgeving meer begrip krijgen voor de uit te voeren werkzaamheden. Maatschappelijk draagvlak Hij legt uit dat omgevingsmanagement voor de Spoorzone draait om het creëren en behouden van zo breed mogelijk bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak tijdens iedere fase van het project. Belangrijkste uitgangspunt daarbij is dat we van buiten naar binnen denken, helderheid en consistentie scheppen in de boodschap naar de omgeving: Zeg wat je doet en doe wat je zegt. En soms is het beter een stapje extra te zetten. Ada Haasnoot noemt als voorbeeld daarvan het intrillen van palen bij de Bolkbrug. Het trillen leidde, ondanks alle aankondigingen, tot veel onrust. Bewoners werden bang. Voor hen was het trillen onaanvaardbaar. Om aan dat sentiment tegemoet te komen heeft de aannemer daarop gekozen voor een andere techniek, met palen die worden gedrukt. Maar dat is niet altijd mogelijk, dat moet je goed uitleggen. Ada Haasnoot: De Spoorzone wordt gerealiseerd in een complexe bestuurlijke omgeving, waar een groot aantal partijen met verschillende belangen en in verschillende hoedanigheden een rol spelen. De complexiteit maakt dat een veelheid aan afstemming noodzakelijk is. Alle partijen acteren daarin schouder aan schouder, ieder vanuit de eigen verantwoordelijkheid. Dat betekent dat we als omgevingsmanagers als één partij naar buiten treden. Ingenieurs Bouwen in Delft heeft zo zijn eigen bijzonderheden, vertellen de omgevingsmanagers. De interesse en de betrokkenheid van omwonenden zijn bijzonder groot. Dat heeft te maken met de voorgeschiedenis van het project, maar ook met de aanwezigheid van de Technische Universiteit. Die betrokkenheid geeft een extra dimensie aan het werk van de omgevingsmanagers. Er is een vast publiek, dat de bouwactiviteiten op de voet volgt en ook fotografeert. Jeroen Mansveld: Het eerste boek met foto s en columns over Spoorzone Delft, Delft in stukkies, een initiatief van een bewoner, ligt op dit moment in de boekhandel. Bijna 30 jaar overleg en omgevingsmanagement Toekomstvisie NS (Rail 21) gaat uit van viersporig maken lijn Amsterdam-Dordrecht. De gemeente Delft is tegen bovengrondse spoorverdubbeling. Delft laat stedenbouwkundige Frits Palmboom onderzoek doen. Uitkomst: viersporige tunnel is enige duurzame oplossing Tweede Kamer vraagt regering een duurzame viersporige oplossing te bevorderen. Eerste Nederlandse internetpetitie levert 500 steunbetuigingen op voor tunnel. Delft geeft Spaanse stedenbouwkundige Joan Busquets opdracht een visie op de Spoorzone te maken. Overleg met alle belanghebbenden. Gemeente start aankoop panden in het gebied. Intensief overleg met bewoners. 8 TBI JAARMAGAZINE

7 Daarnaast melden zich ook studenten bij de projectorganisatie omdat ze onderzoek willen doen. Maar liefst twee promovendi hebben interesse getoond in de werkzaamheden van Spoorzone Delft en testen hun hypothese in Spoorzone Delft is een samenwerking van de gemeente Delft en ProRail. Kern van het project is de bouw van een 2,3 kilometer lange spoortunnel Zorgen voor langdurig draagvlak Het project Spoorzone is te gast in de stad. Als al het werk gedaan is, blijven de bewoners, de reizigers en de Delft telt talloze bouwkundig ingenieurs die kritisch meekijken langs het centrum van Delft, een nieuw ondergronds station, parkeergarage en fietsenstalling. Op het station komt een nieuw stadskantoor. Hierna volgt de sloop van het uit 1965 daterende spoorviaduct en de herontwikkeling van het hele gebied. gemeente hier. Aan ons de taak om te zorgen dat het draagvlak blijvend is. Zo vat Antje Tenhaaf, omgevingsmanager namens het gemeentelijke Ontwikkelings Bedrijf Spoorzone (OBS), haar taak samen. Zij is net als de andere omgevingsmanagers doorlopend in gesprek met alle belanghebbenden. Wij nemen hen heel serieus als stakeholder. Door in gesprek te blijven, kun je al veel klachten wegnemen en samen de praktijk. Omgevingsmanagement verzorgt ook colleges op universiteiten en hogescholen. Bouwen in Delft betekent bouwen in een kritische omgeving van een vaak hoog opgeleid publiek in Delft Kennisstad. Jeroen Mansveld: Zoals Nederland miljoenen bondscoaches heeft, kent Delft talloze bouwkundig ingenieurs die allemaal kritisch meekijken. Opdrachtgevers: ministerie van Infrastructuur & Milieu en gemeente Delft. Projectleiding: ProRail (gedelegeerd opdrachtgever) en gemeente Delft (Ontwikkelings Bedrijf Spoorzone Delft). Bouw spoortunnel, station en parkeergarage, ondergrondse fietsenstalling: Combinatie CrommeLijn VOF: Mobilis, Dura Vermeer en CFE. Masterplan Spoorzone en ontwerp oplossingen bedenken. buitenruimte: Joan Busquets. Stedenbouwkundig plan Nieuw Teken dat het werkt Ze spreekt met hen ook over de Licht aan het eind van de tunnel Luisterend oor en oplossingsgericht Delft: Bureau Palmbout. Lengte tunnel: meter. toekomstige inrichting van het gebied De heer Ph. Poppink, rapport over de effecten Het spoorproject heeft ons omzet gekost, Bouwmarkt aan de Leeuwenstein in Delft. bereikbaarheid en belemmeringen. Aanvang/voltooiing project: rond de Spoorzone. Bewoners zijn heel tandarts in ruste, woont van trillingen heeft dat is een feit. Maar er is wel zo veel Hij is ook voorzitter van de onder- Het werk zou in juni beginnen, maar ze tunnelbouw: april goed geïnformeerd en zeer betrokken. ruim vijftig jaar aan de kunnen inzien. mogelijk geprobeerd de pijn te nemingsvereniging Leeuw & Stein. waren al bezig toen ik in april terugkwam Afhankelijk van ontwikkeling is Dat willen we graag vasthouden. Phoenixstraat in Delft. verzachten. Dat zegt John van Beek, Toen de plannen echt op tafel kwamen, van vakantie. Dat verdiende de nieuwbouw in het gebied voltooid in We zijn ook steeds op zoek naar de Hij heeft nog gezien hoe Veel meegemaakt vestigingsmanager van de Gamma hebben we afspraken vastgelegd over schoonheidsprijs niet. We hebben toen periode ruimte die er is om de bewoners en het oude spoorviaduct Maar de bouw heeft snel nieuwe, heldere afspraken gemaakt. Parkeergarage: 650 plaatsen. ondernemers te betrekken bij het is gebouwd. Hij maakt ook aardige aspecten, In het begin was het nog even aanmod- Fietsenstalling: plaatsen ontwerp en de uitvoering. Ook al is dat straks ook mee hoe zegt Poppink. Het is deren, maar daarna was er snel een klik. ondergronds, plaatsen in soms lastig omdat een aantal zaken die weer verdwijnt. interessant wat voor je Coenderspark. al in een heel vroeg stadium is vast- deur gebeurt. We hebben Meer begrip Stadspark: 2,4 hectare. gelegd. Maar we willen graag dat de Gemengde hier veel meegemaakt. Hij legt uit dat het belangrijk was goed te Nieuwbouw: woningen. omgeving als belangrijke stakeholder gevoelens Toen de treinen nog hier worden geïnformeerd. De Engelsestraat, Financiering: ministerie van blijft meedenken over de uiteindelijke Over de tunnelbouw voor reden, kon je maar voor onze ontsluiting essentieel, is meer Infrastructuur & Milieu, gemeente Delft, invulling en dat er vertrouwen is in heeft hij gemengde beter een pakje brood dan een jaar afgesloten als doorgaande provincie Zuid-Holland, Stadsgewest ons als gesprekspartner. Dat een gevoelens. We wonen in een huis uit de rotzooi geweest. Met je auto niet bij je meenemen als je wilde oversteken. Daarna weg. Dat heeft omzet gekost, maar er is Haaglanden en Stadsregio Rotterdam. bewonersgroep besluit om niet door negentiende eeuw, vlak bij de tunnel. huis kunnen komen. Het is met geven kwam het viaduct. We zien nu licht aan het alles gedaan om de schade te beperken. Totale investering project Spoorzone te procederen omdat zij overleg met Er zijn geen scheuren ontstaan in de gevel, en nemen opgelost. Je weet dat het einde van de tunnel. Als alles volgens plan Als je elkaar dan leert kennen, is er meer Delft: 1 miljard euro infrastructuur en ons constructiever vindt, is voor ons daar ben ik heel tevreden over. Aan de overgaat. Hij vindt het ook jammer dat wordt uitgevoerd, wonen we straks op een begrip. De organisatie heeft een vastgoed (tunnel, parkeergarage en een teken dat het werkt. andere kant is het hier een paar jaar een hij pas na juridische touwtrekkerij een van de fraaiste plekken van Delft. luisterend oor en is oplossingsgericht. inrichting openbare ruimte: 355 miljoen euro) Rijk, provincie, stadsgewest en gemeente tekenen procesovereenkomst voor Spoorzone Delft. Stakeholdersmanagement krijgt veel aandacht. Er dreigt vertraging, kabinet geeft prioriteit aan bestaand spoor. Bewoners richten actiecomité Spoortunnel Delft NU op, meer dan handtekeningen. Ruim 150 reacties op voorontwerp bestemmingsplan, overleg en aanpassingen volgen. ProRail gunt bouw aan Bouwcombinatie CrommeLijn. Opening website SpoorzoneDelft: digitaal platform voor bewoners en belanghebbenden. Omgevingsmanagers voor continu overleg met omwonenden, ondernemers en andere betrokkenen. Opening informatiecentrum Delft met een maquette, voorlichtingsmateriaal en buurtbijeenkomsten, apart schadeloket. Inspraak inrichting openbare ruimte door middel van stadsdialoog. Op een aparte website konden Delftenaren ideeën uploaden en reageren op inspiratie van anderen. Oplevering ondergronds station, eerste treinen rijden, bouw tweede tunnelbuis, inrichting openbare ruimte, spoortunnel klaar, einde van bijna 30 jaar overleg TBI JAARMAGAZINE 2014

8 De consument die zelf zijn woning ontwerpt, samenstelt en laat bouwen. In Nederland was dit tot voor kort zeldzaam, maar dankzij het TBI WOONlab is dat nu werkelijkheid. Er zijn verschillende concepten die elk een ander segment van de markt aanspreken. Het beterbasishuis richt zich WOONlab. We hebben de standaarden neergezet, maar die zijn jaarlijks aan innovatie onderhevig. We leren het meest van de input van de consument. Er is vanuit senioren bijvoorbeeld vraag naar slapen en sanitair op de begane grond. Dit hebben we mee - genomen in de ontwikkeling. De concepten zijn dus een constante innovatiemotor, gedreven door de consument. Constante innovatiemotor gedreven door de consument bijvoorbeeld op woningen voor de sociale huursector en starters. Het lekkereigenhuis geeft consumenten de gelegenheid gezinswoningen samen te stellen. Consumenten kunnen nu kiezen uit een tiental woonsmaken, maar om te voorkomen dat heel Nederland straks in dezelfde architectuurstijl is gebouwd, breiden we dit aantal snel uit, vertelt Jeroen Heijdra, directeur van het TBI Innovatieve, integrale samenwerking TBI-ondernemingen ERA Contour, Hazenberg Bouw en Koopmans Bouwgroep zijn de trekkers van het TBI WOONlab, maar in de uitvoering is er samenwerking met andere TBIondernemingen. Bijvoorbeeld met WTH voor de vloerverwarming, met Voorbij Prefab Beton voor de levering van prefabbetoncasco s en met Comfort Partners op het gebied van installatie. De concepten zorgen ervoor dat de verschillende TBI-ondernemingen echt integraal gaan samenwerken, vertelt Bianca Seekles, directeur van ERA Contour. Dit bevordert de innovatie en duurzaamheid. Dankzij de productinnovatie die door deze samenwerking ontstaat, kunnen we de woningen goedkoop en snel realiseren. Jeroen Heijdra voegt toe: Wij werken dus niet meer projectmatig, zoals vroeger, maar conceptmatig. Samen zijn we Jeroen Heijdra van het TBI WOONlab en Bianca Seekles van ERA Contour op de Woonbeurs in de RAI, waar zij luisterden naar de woonwensen van de bezoekers. sterker dan wanneer we voor elk project zelf een concept moeten ontwikkelen. Bij een normaal project zijn er ontwikkelkosten, die worden doorberekend aan de koper. Die kosten maken we niet, omdat het concept al staat. We creëren zo maximale waarde voor de klant. Samen werking in de keten loont dus. De eerste woningen van de concepten beterbasishuis en lekkereigenhuis werden in 2014 gebouwd, onder andere in Utrecht en Maassluis. In 2015 zijn de standaarden alweer verbeterd. We gaan weer nieuwe concepten uitbrengen voor de consument en professionele klant, onthult Bianca Seekles. We blijven de innovatie aanjagen, concludeert Heijdra. Het nieuwste concept is mooi- GROOThuis, dat inspeelt op vraag naar particulier opdrachtgeverschap. Hiervoor werken wij samen met Groothuis Wonen. In april 2015 gaan we hiermee de markt op. Honderden woonwensen op de stand van TBI WOONlab tijdens de WOONbeurs in de RAI. Consumenten in de woningmarkt willen niet meer lang wachten op een homogene nieuwbouwwoning. Kopers willen inspraak in het proces en een woning laten bouwen volgens de eigen wensen en smaak. Maar het moet natuurlijk wel betaalbaar blijven. Onmogelijk? Niet met de verschillende concepten uit het TBI WOONlab, een samenwerking tussen TBI-ondernemingen ERA Contour, Hazenberg Bouw en Koopmans Bouwgroep. Het TBI WOONlab realiseert nieuwbouwconcepten waarin de consument co-producent is. Eerste bouwbedrijf op WOONbeurs Het concept lekkereigenhuis werd in oktober 2014 gelanceerd op de WOONbeurs in de RAI. TBI was het eerste bouwbedrijf met een stand op de consumentenbeurs. Ook kwam in 2014 het lekkereigenhuis Woonsmaakmagazine uit, waarin de nieuwe concepten en woonsmaken staan beschreven. Op de beurs konden bezoekers een woonsmaaktest doen, kregen ze een woonpaspoort en konden ze lid worden van het permanente TBI WOONlab-klantenpanel. Consument aan zet: mogelijkheden! De collectie lekkereigenhuis omvat tien woonsmaken die met allerlei opties te combineren zijn tot meer dan varianten voor een woning. Is de woonsmaak Urban, Charming, Royaal of Pakhuis? Twee, drie, vier slaapkamers? Waar komt de trap, hoe groot is de badkamer en zit deze in het midden tussen de kamers of aan de zijkant? De consument is aan zet. Opgeleverd in drie maanden Als kopers eenmaal weten wat hun woonsmaak is en welke indeling het beste past, dan duurt de bouw van het lekkereigenhuis gemiddeld drie maanden. De snelle bouw is mogelijk omdat de woningen deels uit prefab-elementen bestaan en vanwege de goed afgestemde integrale ketensamenwerking van de TBI-ondernemingen. 12 TBI JAARMAGAZINE

9 De Rotterdam en het Centraal Station. Met het oog op duurzaamheid vraag ik me af: wanneer is een icoon duurzaam? Als hij lang meegaat? Dat past niet bij Rotterdam, waar altijd veel wordt gesloopt. Het kost hier soms de grootste moeite om mensen te overtuigen om de gebouwen niet te slopen en te vervangen door nieuwe iconen. Rotterdamse TBI-iconen Rotterdamse skyline Toonbeeld duurzame innovatie TBI De skyline van Rotterdam is het toonbeeld van innovatie. Daar zijn bouwwerken bij die TBI-ondernemingen in de afgelopen jaren realiseerden. De Euromast, De Kuip, het Shellgebouw en de eerste kantorenwolkenkrabbers: het zijn iconen van de stad. Op het gebied van duurzaamheid zijn deze gebouwen voorlopers van de moderne Markthal en het Centraal Station. Iconen brengen architectuur en stadscultuur samen en zijn aanjagers van innovatie, vertelt hoogleraar en stadshistoricus prof. dr. Paul van de Laar. Innovatie door stadscultuur Volgens Paul van de Laar kunnen juist de oudere iconen duurzame innovatie stimuleren. De truc is dat de gebouwen zó innovatief blijven, dat slopen niet goedkoper is. De crisis is een kans om na te denken over deze slimme manieren van hergebruik. Neem bijvoorbeeld een verzamelgebouw als het Groot Handelsgebouw, vroeger het toppunt van vernieuwing. De laatste jaren zag je het gebouw niet leven. Maar nu, met het nieuwe werken, wil iedereen op binnenstedelijke knooppunten zitten. Het gebouw leent zich goed voor flexplekken. De cultuur van het nieuwe werken en de architectuur komen zo samen en dat leidt tot duurzame innovatie. Ook De Kuip is volgens Paul van de Laar een sprekend voorbeeld van hoe stadscultuur en monumentale waarde elkaar versterken. Zowel architectuurliefhebbers als supporters willen De Kuip behouden. Feyenoord is het sterkste merk van Rotterdam en De Kuip is daar onlosmakelijk mee verbonden. De actiegroep Red De Kuip en de supporters van Feyenoord verbinden twee iconen: voetbal en architectuur, stadscultuur en monumentaliteit. Samen versterken ze de waarde van De Kuip door er een multifunctioneel gebouw van te maken. Ook hier dwingt de nieuwe invulling tot innovatie Groot Handelsgebouw Het gebouw ontworpen door architectenbureau Van Tijen en Maaskant en gebouwd door J.P. van Eesteren van m 2 was een van de grote bouwprojecten tijdens de wederopbouwfase na WO II. Innovatieve autoroute door het pand om producten door het hele gebouw te transporteren. In 1961 opende bioscoop Kriterion op de hoogste verdieping (43 meter). De projectiewand werd voor de aanvang en tijdens de pauze opgehaald. Zo hadden miljoenen bezoekers uitzicht over de stad in opbouw Stadion Feijenoord Ontworpen door Leendert van der Vlugt, eerste grote opdracht van Aanneming Maatschappij J.P. van Eesteren. Bijnamen: De Kuip, Tempel aan de Maas. Geroemd door innovatief gebruik van staal en glas en een zwevende tweede ring zonder steunpilaren, waardoor er overal goed zicht is. Zoals het er nu voorstaat, zal er een Nieuwe Kuip komen die uitgaat van de emotionele, cultuurhistorische en economische kwaliteiten van de bestaande icoon. Duurzame innovatie is niet alleen van toepassing op moderne gebouwen met zonnepanelen en een lage CO 2 -uitstoot. Juist in de geschiedenis zijn er grote voorbeelden te vinden van TBI-ondernemingen die vernieuwend bouwden. Zo was De Kuip in de jaren dertig één van de eerste grote opdrachten van J.P. van Eesteren. Het was het eerste stadion met een doorlopende ovale tribune en een zwevende tweede ring. Bovendien waren er vlak na de Tweede Wereldoorlog in Rotterdam volop kansen om vernieuwende modernistische ideeën te realiseren. Verschillende (voorlopers van) TBI-ondernemingen waren betrokken bij de grootschalige wederopbouw van de stad. Paul van de Laar is bijzonder hoogleraar stadsgeschiedenis (Leerstoel Roterodamum Geschiedenis van Rotterdam van de Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen) aan de Erasmus Universiteit en directeur van Museum Rotterdam. Hij meent dat deze historische iconen bijdragen aan het innovatieve karakter van de stad. Door de manier van bouwen zijn het duurzame gebouwen. Arbeid was in die periode goedkoop, dat zie je duidelijk terug in de architectuur. Ze hebben ook een innovatief karakter, vanwege de duurzame materiaalkeuzes, de toegankelijkheid en functionaliteit. Iconen zijn aanjagers van innovatie Als je bijvoorbeeld kijkt naar de Euromast, dan zie je dat ze toen al slim omgingen met lichtinval en energie. Je ziet de hand van de ingenieur erin terug. Hierdoor is de Euromast nog steeds een architectonische trekpleister voor de stad. Trots van Rotterdammers Niet alleen op het gebied van architectuur, maar ook voor de stadscultuur zijn de iconen belangrijk. Als je een Rotterdammer vraagt waarom hij trots is op zijn stad, zal hij ongetwijfeld iconen noemen als De Kuip, de Erasmusbrug en nu de Markthal, vertelt de stadshistoricus. Mensen ontlenen er status aan. Nu de stad opduikt in allerlei lijstjes, populair is in internationale reisgidsen en veel aandacht krijgt in de media, zie je dat de iconen vele malen worden gereproduceerd. Blijkbaar heeft de stad deze gebouwen nodig. Dat geldt ook nog steeds voor de oudere iconen, al hebben de twintigste-eeuwse gebouwen als De Kuip, het Shellgebouw en de Euromast nu grote concurrentie van de nieuwste drie verschijningen: de Markthal, Ondanks zijn voorkeur om historische gebouwen te behouden, is Paul van de Laar zeker niet tegen nieuwbouw. Nieuwe gebouwen zijn het meest efficiënt en duurzaam voor de lange termijn. Zonder de bouw ligt Nederland op zijn gat. Het zou goed zijn als de TBI-ondernemingen samen het duurzame besef in de stad blijven aanjagen. Misschien kunnen ze in de toekomst een duurzaam stadsconcept genereren of met nieuwe iconen bijdragen aan een politieke agenda voor de duurzame stad. Prof. dr. Paul van de Laar: Juist de oudere iconen kunnen duurzame innovatie stimuleren. De truc is dat de gebouwen zó innovatief blijven, dat slopen niet goedkoper is. Euromast Ontworpen door Huig Maaskant ter gelegenheid van de Floriade en gebouwd door J.P. van Eesteren. Met 185 meter is het de hoogste toren van Nederland die open is voor publiek. Unieke constructie met ronde betonnen schacht van negen meter doorsnede. Hieraan hangen drie paviljoens: entreepaviljoen (begane grond), een scheepsbrug (op 30 meter) en een asymmetrisch kraaiennest (bovenin). Gerealiseerd met glijbekistingstechniek met een snelheid van 15 tot 20 centimeter per uur. De fundering is een robuust blok beton van kilo. Het stalen kraaiennest hangt 96 meter boven de grond en weegt kilo. Innovatieve bouwmethode: onderaan de toren gebouwd en vervolgens in vijf dagen centimeter voor centimeter omhoog getakeld. In 1970 werd de Space Tower er nog op geplaatst TBI JAARMAGAZINE

10 1960 Shellgebouw Hofplein Het Shellgebouw, ontworpen door C.A. Abspoel, was niet geliefd bij Rotterdammers en zelfs aanleiding voor een tijdelijke kantoren- en hoogbouwstop in het centrum. Een belangrijke stedenbouwkundige voorwaarde was een doorgaande secundaire route van het Centraal Station naar Station Hofplein. De destijds unieke oplossing van J.P. van Eesteren was het omvangrijke gebouw op kolommen te plaatsen. In 1976 uitgebreid met een toren van 95 meter hoog. In 1999 verliet Shell de vestiging in het centrum De Rotterdam Spectaculair en geroemd ontwerp van Rem Koolhaas van architectenbureau OMA, eind 2014 opgeleverd. Croon was verantwoordelijk voor de elektrotechniek en WTH leverde de vloerverwarming in het gebouw. De Rotterdam is bedoeld als verticale stad met de functies wonen, werken en ontspannen. Er zijn 240 appartementen, m 2 aan kantoren en conferentieruimten en een ondergrondse parkeergarage met 670 parkeerplaatsen. De Rotterdam wordt dagelijks door zo n mensen gebruikt en vormt daarmee het dichtst bebouwde stukje Nederland Nieuw Crooswijk ERA Contour is ontwikkelaar én bouwer en samen met bouwbedrijf Proper Stok en woningcorporatie Woonstad Rotterdam ook opdrachtgever van het project. Ontworpen door onder andere West 8, Brink architectuur en stedenbouw, DeZwarteHond, Drost + Van Veen, Geurst & Schulze, JSA, NL architects en Kolhoff. 85 procent van de bestaande vooroorlogse woningen wordt gesloopt om plaats te maken voor een ingenieus masterplan met nieuwe toekomstvaste dimensies en nieuwe woningen _ 2016 Kop van Zuid In 1987 voltooide Teun Koolhaas het masterplan voor de zuidoever van Rotterdam. Verschillende duurzame complexen ontworpen door diverse architecten, onder wie Rem Koolhaas en Alvaro Siza, en vanaf 1992 gerealiseerd door ERA Contour. Wordt ook wel Manhattan aan de Maas genoemd: grootstedelijk gebied met veel voorzieningen langs de rivier en woongebieden langs binnenhavens. Nog volop in ontwikkeling. Croon was betrokken bij de Verticale Stad, drie dicht naast elkaar geplaatste torens van bijna 150 meter hoog (oppervlakte m 2 ). Op initiatief van Synchroon realiseren meerdere integraal samenwerkende TBI-ondernemingen thans de woontorens Boston en Seattle Medische faculteit Erasmus MC Een 117 meter hoog laboratoriumgebouw (herkenbaar in de skyline) domineert het laboratorium- en onderwijscomplex van m 2. Duurzaam en innovatief ontwerp door gebruik van aluminium sandwichpanelen in een betonnen bouwwerk, ontworpen door architecten-bureau OD 205 en constructeur Jean Prouvé. Extreem snelle bouwtijd van minder twee jaar was mogelijk dankzij innovatieve flexibele standaardplattegronden, vergaande prefabricage en introductie van aparte installatieverdiepingen Le Medi Multicultureel nieuwbouwproject met 93 grondgebonden woningen in de Rotterdamse wijk Bospolder-Tussen dijken. Opdrachtgever is ERA Contour, in samenwerking met enkele woning corporaties. Ontworpen door architectenbureau Geurst & Schulze. Innovatief, levensbestendig en modulair woonconcept, geïnspireerd op de architectuur van de landen rond de Middellandse Zee. Eén basistype met de mogelijkheid deze in de toekomst flexibel uit te breiden. Met Le Medi laat Rotterdam zien dat multicultureel wonen een positieve betekenis voor de stad kan hebben Rotterdam World Gateway Terminal (RWG) Containerterminaal op Maasvlakte II, opgeleverd in Gerealiseerd door onder andere Croon. Gebouwd op een opgespoten landoppervlak in zee van 2,5 kilometer lang en 600 meter breed. Op- en overslag van ft-containers per jaar. De terminal kent een fail-safe -ontwerp: systeemfalen kan hierdoor nooit leiden tot onveilige situaties _ 2040 A-15, Rotterdam Rijkswaterstaat heeft op basis van een DBFM-contract (Design, Build, Finance & Maintain) het project aanbesteed aan de aannemerscombinatie A-Lanes A15, waarvan Croon Elektrotechniek als onderaannemer opereert. Er wordt 85 kilometer extra rijstrooklengte aangelegd en de Thomassentunnel, Botlektunnel en meerdere viaducten worden gerenoveerd. Croon verzorgt alle tunnel- en verkeerstechnische installaties, waaronder over 35 kilometer een hightech dynamisch verkeersmanagementsysteem, inclusief het technische onderhoud in de komende 25 jaar. Willemsbrug De Willemsbrug is een tuibrug die de Nieuwe Maas overspant en de rechteroever met het Noordereiland verbindt. De brug is 270 meter lang en ontworpen door C. Veerling, werd in 1981 opengesteld en telt vier rijstroken voor autoverkeer en fietsers. Mobilis (Voormolen) verzorgde de afgezonken caisons voor de 'landhoofden', het basisfundament van de brug, alsmede de betonnen contragewichten voor de rode pilonen die hierdoor perfect in balans blijven The Red Apple The Landmark, ontworpen door KCAP Architects & Planners en Jan des Bouvrie, met een opvallende hoge woontoren. Verwijst naar de oude appelmarkt en is een knipoog naar The Big Apple. Multifunctioneel gebouw gerealiseerd door J.P. van Eesteren: woontoren (40 verdiep ingen) van 124 meter hoog, een kopblok van 53 meter hoog en opgedeeld in m 2 kantoorruimte, m 2 winkelruimte en appartementen. Uniek is de zeer grote variatie aan woningtypen passend bij de diverse levensstijlen van deze tijd. Een van de eerste gebouwen voorzien van open glasvezelnetwerk De Euromast achtervolgt me Het is bijna 55 jaar gelden dat de Euromast werd opgeleverd. Toch krijgt voormalig constructeur Krijn Holleman nog regelmatig vragen over de bouw van de Euromast. Ik werkte ook aan Dijkzigt, de Lijnbaanflat, de Coolse Poort en de Kop van Zuid, vertelt de 80-jarige oud-werknemer van J.P. van Eesteren. Maar de Euromast achtervolgt me. Het was ook wel een heel imposant gebouw voor die tijd. Het meest innovatief was volgens Holleman het restaurant. De constructie met een gewicht van 250 ton is beneden gebouwd en vervolgens opgevijzeld. Dat was bijzonder voor die tijd, net als het kraaiennest dat vanaf een drijvende bok de hoogte in werd getild. Bovendien werd de mast in de winter gebouwd. Dat was precair, want vorst zou ons in de problemen brengen. Het beton werd ter plaatse gemaakt. Met een heimachine werd het grind opgewarmd. Er was immers nog geen verwarmd beton zoals nu! 16 TBI JAARMAGAZINE

11 Aanjager in woningbouw De energiespecialisten van TBI in het innovatieve Prêt-à-Logerhuis op de TU Delft: v.l.n.r. Jochem Joosten (Synchroon), Martin Kleintunte (Croon), Erik Baan (Groothuis Wonen) en Remon Vermaire (projectleder Prêt-à-Loger-huis): Wij zijn samen een integrale aanjager van de energierevolutie die in de Nederlandse woningbouw plaatsvindt. 18 TBI JAARMAGAZINE

12 De woningbouw maakt een stille revolutie door. Een energierevolutie. Een standaard nieuwbouwhuis verbruikt minder dan de helft aan energie dan begin jaren negentig gangbaar was. En met extra ingrepen kan een huis zelfs meer energie produceren dan het verbruikt. TBI is een aanjager van deze stille revolutie. Vier deskundigen schuiven aan voor een gesprek. Ze ontmoeten elkaar op een bijzondere plek, het Prêt-à-Loger-huis op de campus van de TU Delft. Een voorbeeld van hoe je een traditioneel rijtjeshuis energieneutraal kunt maken. TBI was hoofdsponsor van het project, waarmee studenten in 2014 meedongen in een internationale wedstrijd. Aan tafel Remon Vermaire, zelfstandig projectmanager namens TBI en projectleider van Prêtà-Loger, Erik Baan, projectontwikkelaar bij Groothuis Wonen, Jochem Joosten, duurzaamheidscoördinator bij Synchroon en Martin Kleintunte, innovatiecoördinator voor het thema duurzaamheid bij Croon. Ze hebben alle vier een stelling meegebracht. Duurzaamheid is verleiding Jochem Joosten valt direct met de deur in huis. Om verder te komen met duurzaamheid moeten we de consument beter begrijpen. We bieden het mooiste wat er is. Neem de E-houses die we in Noordwijkerhout bouwen. De prachtigste techniek, robuust en begrijpbaar. Toch investeren mensen liever in die mooie keuken dan in zonnepanelen. Het gaat er dan ook om de consument te verleiden. We moeten de consument verleiden Remon Vermaire herkent het beeld. We zullen eraan moeten wennen dat we altijd een stapje meer moeten zetten dan verwacht. De klant extra tegemoetkomen. Meedenken over een energie- en onderhoudsplan. Het huis inregelen. Inzichtelijk maken dat iets geld oplevert en laten zien dat het tot meer comfort leidt. ERA Contour doet dat onder andere met workshops over wonen in een duurzaam huis. Het gedrag van bewoners is namelijk van grote invloed op het energieverbruik. Dat is aanleiding voor Jochem Joosten om te constateren dat de TBI-ondernemingen elkaar goed weten te vinden. E-House is daar een voorbeeld van, Prêt-à-Loger, maar ook grote projecten als de woontorens Seattle en Boston in Rotterdam, met koeling vanuit de Maas, of de Markthal. Projecten waar we trots op zijn. Er is een groot geloof om gezamenlijk doelen te bereiken. Passief is passé Erik Baan is bij Groothuis Wonen betrokken bij de realisatie van energiezuinige projecten voor Twentse woningbouwcorporaties. Eén ervan was gebaseerd op het idee van een passief huis. Zo goed geïsoleerd dat het theoretisch kan worden verwarmd met de energie van een strijkijzer of föhn. Toch stelt hij dat dit concept passé is. De kosten zijn zo hoog, dat je het niet terugverdient. Bovendien is het een uitdaging om het koel te houden in de zomer. Met een iets lagere isolatiewaarde en slimme installaties is het ook mogelijk op nulverbruik uit te komen. Tegen lagere kosten. EPC nul is haalbaar en betaalbaar Martin Kleintunte stelt dat het goed mogelijk is betaalbare huizen te bouwen met een EPCwaarde van nul. Dat wil zeggen dat ze net zoveel energie opwekken als verbruiken. Denk aan zonnepanelen geïntegreerd in het dak in plaats van dakpannen, slimme gevels en installaties. Een brandstofcel die warmte levert en stroom opwekt. Slim ontwerpen kost een paar duizend euro extra en je krijgt levenslang nul energieverbruik. Wat kun je nog mooier verkopen? Jochem Joosten is minder stellig. We hebben de techniek wel, maar de kosten zijn nog relatief hoog. Er is wel wat extra financiering mogelijk, maar banken lopen er bepaald niet mee te koop. Dat brengt de discussie op de rol van de overheid. De vier zijn het erover eens dat het belangrijk is dat de overheid eisen stelt aan duurzaamheid. Zoals de regel dat vanaf 2015 nieuwbouw een EPC-waarde van 0,4 moet hebben. Dat betekent dat een nieuwe woning minder dan de helft aan energie verbruikt dan eenzelfde woning uit Martin Kleintunte: De overheid moet scherp blijven met regelgeving. Dat zorgt voor een bodem en het bedrijfsleven kan met innovaties hierop inspelen. Remon Vermaire vult aan: De overheid moet prikkelen en stimuleren. Zet studenten aan het werk en laat ze pionieren, maar geef geen langdurige ondersteuning in de vorm van subsidies. Innovatie is leeftijdgebonden Het is niet voor niets dat hij deze suggestie doet. Remon was projectleider van Prêt-à-Loger. Hij werkte intensief met studenten samen. Hij stelt dat echte innovatie van jongeren komt. Die laten zich niet remmen door traditie. Hier in Delft komt straks de The Green Village. Er komt een waterstofcentrale waar je met je auto kunt tanken. Met die auto rijd je naar je woning. De auto koppel je aan je huis dat je daarmee van stroom voorziet. De auto wordt zo vervoermiddel én energiecentrale voor je woning. Daarnaast is er ook een wereld te winnen in de bestaande bouw. Remon Vermaire: Een slecht geïsoleerde woning is in de toekomst onverkoopbaar. Jochem Joosten vult aan: De corporaties willen in 2020 voor al hun woningen een B-label. Renovatie is duur, soms kun je beter slopen en iets nieuws neerzetten. Martin Kleintunte wijst daarbij op de groeiende tegenstelling tussen nieuwe energienulwoningen en gebouwen en anderzijds bestaande energie slurpers. Jochem Joosten Jochem Joosten (41) werkt sinds 2009 bij Synchroon. Hij is kostendeskundige en duurzaamheidscoördinator. Voordat hij deze functie had, was hij onder meer projectcoördinator, calculator/werkvoorbereider en organisatiemedewerker. Hij is nauw betrokken bij de ontwikkeling van de E-Houses van Synchroon, die worden gerealiseerd in Noordwijkerhout. Jochem studeerde Bouwkunde aan het HTI in Amsterdam en volgde de Neprom-masterclass duurzaam ontwikkelen. Zijn werkmotto is: Met alle belangen en invloeden mooie projecten realiseren! Trots op: De eerste E-Houses zijn verkocht en gaan binnenkort in productie. Remon Vermaire Remon Vermaire (38) is eigenaar van Vermaire Bouwmanagement en werkt nauw samen met U Build. Daarvoor was hij projectorganisator Ontwikkeling bij ERA Contour. Voor hij deze functie had, was hij onder andere planontwikkelaar en calculator, projectleider en werkvoorbereider en bouwteamcoördinator. Na zijn opleiding MTS Bouwkunde volgde hij HTS Bouwkunde en post- HBO-Bedrijfskunde. Hij nam ook deel aan het Talentprogramma van de TBI Acdmy. Zijn werkmotto is: Niet luisteren, maar begrijpen. Niet eisen en claimen, maar vragen en helpen. Geen plezier zonder prestatie, geen prestatie zonder plezier. Trots op: Het Prêt-à-Loger-project. Namens TBI schoof ik aan bij het team van 45 studenten van de TU Delft. Tijdens de Solar Decathlon 2014 in Versailles streed het team TU Delft mee met twintig vooraanstaande universiteiten uit de hele wereld en won vijf prijzen. Erik Baan Erik Baan (41) is projectontwikkelaar bij Groothuis Wonen. Voor hij deze functie had, was hij junior projectontwikkelaar en verkoper particuliere en projectmatige woningbouw bij Groothuis. Erik studeerde Commercieel Technische Bedrijfskunde (differentiatie bouwkunde) aan de Hogeschool Enschede (Saxion). Trots op: Twee duurzame woningbouwprojecten in Overdinkel en Tubbergen. In Overdinkel heeft Groothuis vier energieleverende woningen gebouwd, gebaseerd op het passiefhuisprincipe. Het project is onderdeel van de gebiedsvisie Hart voor Overdinkel. In Tubbergen ging het om twee energieleverende woningen met hoge isolatiewaarde, onder andere uitgerust met zonneboiler en zonnepanelen. Martin Kleintunte Martin Kleintunte (64) is coördinator innovatie voor het thema duurzaamheid bij Croon Elektrotechniek. Voor hij deze functie had, had hij onder meer de leiding van de TBI Stichting Informatiecentrum Duurzame Energie Technieken. Hij was ook betrokken bij Croon Duurzaam. Martin studeerde Economie aan de Erasmus Universiteit en behaalde daarna zijn MBA. Zijn werkmotto is: Met mijn inzet het verschil kunnen maken. Trots op: Het ZeroWatt-project van Croon. Een kantoorgebouw dat energetisch als een eilandbedrijf kan functioneren, ongevoelig voor netuitval. Ook trots op het concept voor het woningbouwplan in het centrum van Veghel, voorbereid om energie-nul te zijn, gerealiseerd door Woonpartners samen met Wolter & Dros. 20 TBI JAARMAGAZINE

13 Highlights 2014 De Bongerd: energieneutrale wijk In het Brabantse Steenbergen ligt de energieneutrale wijk De Bongerd. De wijk omvat 34 woningen, mede gerealiseerd door ERA Contour in opdracht van woningcorporatie Stadlander. Dat de levensloopbestendige huizen zijn voorzien van zonnepanelen en goed geïsoleerd zijn, ligt voor de hand. Extra bijzonder is het collectieve verwarmingssysteem, waarvoor gebruik wordt gemaakt van een bodemwarmtewisselaar en een warmtepomp. Bij de ontwikkeling van de wijk zijn de bewoners al in een vroeg stadium betrokken. In klantenpanels konden zij meedenken over de inrichting en ook over de sociale cohesie in de wijk. Dat leidde tot de aanleg van een moestuin, een jeu-de-boulesbaan en een gezamenlijke ontmoetingsruimte. Via nieuwsbrieven en kijkdagen zijn de bewoners ook tijdens de bouw betrokken gebleven. De bewoners kregen bovendien training in workshops om te leren hoe ze het energieverbruik zo laag mogelijk kunnen houden, zodat ze daadwerkelijk nul op de meter krijgen. Wolter & Dros WKO garandeert 100% werking WKO-installatie Installaties voor koeling en verwarming die gebruikmaken van warmte-koudeopslag (WKO) in de bodem zijn duurzaam, bieden veel comfort en leiden tot een lagere energierekening en minder CO 2 -uitstoot. Als ze goed functioneren. De techniek is betrouwbaar, maar het onderhoud is kritisch. Dat leidt ertoe dat bijna 70 procent van de WKO s niet goed functioneert. Wolter & Dros helpt met WKO Garant een groeiend aantal klanten door te garanderen dat hun WKO wel goed werkt. De werking van de installatie wordt onderzocht met een quick-scan, waarna een plan wordt gemaakt voor proactief beheer. Via een gratis app kan de werking doorlopend worden gecontroleerd. Bovendien garandeert Wolter & Dros dat de installatie voldoet aan de vergunningseisen. Nul op de meter 0 10 Binnen het energiezuinige beter- BASIShuis van TBI WOONlab (zie ook pagina 12-13) kunnen kopers kiezen voor een nul op de meter - variant. Dat betekent dat een woning in principe net zoveel energie kan opwekken bijvoorbeeld met zonnepanelen of een HRe-verwarmingsketel als de bewoners verbruiken. Dat betekent dat over een heel jaar net zoveel stroom wordt afgenomen van het net als teruggeleverd. Wie heel zuinig is kan zelfs wat terugverdienen. Het huis is dus niet volledig onafhankelijk van het openbare net. E-House: bewust en energieneutraal wonen e house Het E-House van Synchroon geeft invulling aan bewust en energieneutraal wonen. Een degelijke en robuuste woning die geen gebruik maakt van fossiele brandstoffen. De woning is goed geïsoleerd, waardoor hij hoe dan ook al energiezuinig is. Op het dak genoeg zonnepanelen om in het eigen energieverbruik te voorzien. Om te koken, het huis te verwarmen en voor warm water. Wie slim omspringt met zijn energieverbruik kan zelfs nettostroom terugleveren aan het net. Een gasaansluiting heeft het E-House niet nodig. En omdat het huis geen gas verbrandt, stoot het geen CO 2 uit. Het E-House vergt ten opzichte van een vergelijkbare gewone woning wel een extra investering. Maar door de besparing op energie zijn de nettomaandlasten toch lager. De eerste E-Houses worden gerealiseerd in Noord wijkerhout. ZERO ZeroWatt-kantoor WATT Croon Croon Elektrotechniek is in 2011 begonnen met een bijzonder project. Het energieneutraal maken van het bedrijfskantoor in Den Haag met behulp van eigen technologie. Binnen dit ZeroWattproject werkt Croon samen met de TU Delft en TBI-bedrijf Alfen uit Almere. Uitgangspunt is het kantoor volledig in de eigen energiebehoefte te laten voorzien zodat het onafhankelijk van het openbare net kan functioneren. De grootste uitdagingen hierbij zijn het energiemanagement en het opslagsysteem. Samen met de TU ontwikkelde Croon een systeem om de energieopwekking ten opzichte van het verbruik te optimaliseren. Een ander systeem maakt het mogelijk de energieprestaties online te volgen. Het gebouw is voorzien van extra isolatie, urban windturbines, zonnepanelen en een miniwarmtekrachtkoppeling. Omdat de levering door deze energiebronnen niet constant is, is opslag nood zakelijk. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van een accupakket, ontwikkeld voor het Sopra-systeem van Alfen. Stroom die niet direct wordt afgenomen is daardoor beschikbaar voor momenten dat onvoldoende wordt geproduceerd. Prêt-à-Loger-huis Er was geen betere locatie voor dit gesprek dan het Prêtà-Loger-huis op de campus van de TU Delft. Dit duurzame huis is ontwikkeld door een groep van 45 studenten, bij de uitwerking van het ontwerp en de uitvoering begeleid door Remon Vermaire. Het is gebaseerd op een rijtjeswoning uit de jaren zestig. De studenten hebben ermee willen laten zien hoe een bestaand huis energetisch optimaal kan worden gemaakt. Onder andere door er een schil omheen te bouwen die een tussenklimaat creëert en energie opwekt. TBI was hoofdsponsor van het project. Het demontabele huis is vervaardigd bij Groothuis Wonen in Harbinkhoek. Daarna is het getransporteerd naar Versailles, waar de TU Delft met twintig andere universiteiten meedeed aan de Solar Decathlon. Prêt-à- Loger won eerste prijzen in de categorieën Sustainability, Communication & Social Awareness, tweede prijzen voor Energy Efficiency en Construction Safety & Management en de derde prijs overall. Na de wedstrijd is het huis weer opgebouwd in Delft. Prijzenregen: erkenning voor innovatie TBI won in 2014 maar liefst veertien prijzen. Zo eindigde ERA Contour bijvoorbeeld op nummer 1 in de Building Business Reputatiemonitor en kregen Croon en Wolter & Dros een bronzen SHE-award. Het project Strandeiland Harderwijk van Synchroon en Koopmans won de Gelderse Prijs Ruimtelijke Kwaliteit en Synchroon en Radix & Veerman wonnen de prijsvraag Op Smaeck in Leidsche Rijn. Het door TBI gerealiseerde station Rotterdam CS werd ook veelvuldig genomineerd en won uiteindelijk de Daylight Award 2014, de Nationale Staalprijs 2014, de Brunel Award 2014 en de Dutch Design Award Ook de onderwijsprojecten waren succesvol: de Kraaipanschool won de Amsterdamse nieuwbouwprijs 2014 en de Award Duurzame Architectuur 2014 ging naar Lyceum Schravenlant. Veilig bouwen aan Sluiskiltunnel Volgens TBI is veiligheid een keuze. Bij de bouw van de Sluiskiltunnel is het streven dat er minder dan vijf verzuimongevallen per miljoen gewerkte uren plaatsvinden. In 2014 werd dit doel ruimschoots bereikt. Na ruim één miljoen arbeidsuren zijn er slechts drie verzuimongevallen geweest. Het landelijk gemiddelde ligt tussen de vijftien en vijfentwintig verzuimongevallen per miljoen manuren. De inspanningen om de veiligheid tijdens het werk hoog in het vaandel te plaatsen onder andere veiligheidsplanning, -gedrag, -bijeenkomsten, -thema s en een fysieke veiligheidsmeter hebben hun vruchten afgeworpen. Governance Code Veiligheid in de bouw TBI tekende in 2014 samen met veertien andere grote partijen uit de bouw, infra en installatiemarkt de Governance Code Veiligheid in de bouw. Deze code werd gepresenteerd door Stef Blok, minister voor Wonen en Rijksdienst. Het doel is het aantal ongevallen in de bouwsector verder terug te dringen. Alleen al in de grond-, weg- en waterbouw zijn de afgelopen tien jaar 325 ongelukken gebeurd. De nieuwe code code biedt een uniform kader voor dienstverleners en hun opdrachtgevers en nodigt uit tot het maken van duidelijke afspraken. Hiermee wil TBI een voorbeeld zijn voor de bouwsector en een koploperspositie innemen. TBI pitcht Rotterdam voor WorldExpo Samen met veertien Rotterdamse ondernemers werkte TBI in 2014 mee aan plannen om Rotterdam kandidaat te stellen voor de World- Expo Het thema voor 2025 is duurzame ontwikkeling in het deltagebied. Dit sluit naadloos aan bij Rotterdam als havenstad én bij de visie van TBI op duurzame innovatie, de circulaire economie en zijn rol in de samenleving. De gemeente Rotterdam ontving de plannen met enthousiasme en tekende een samenwerkingscontract met Stichting WorldExpo In de zomer van 2015 wordt bepaald of Rotterdam zich daadwerkelijk kandidaat stelt voor de tentoonstelling. Minister-president Rutte slaat eerste paal EPO TBI-ondernemingen J.P. van Eesteren, Croon, HEVO en Wolter & Dros werken integraal samen aan de realisatie van het nieuwe hoofdkantoor van het European Patent Office (EPO) in Rijswijk. Het gebouw van m 2 moet circa medewerkers huisvesten en wordt daarmee een van de grootste kantoren van Nederland. De TBI-ondernemingen vervullen samen hun integrale rol op basis van een Design and Construct -model en werken zo intensief samen. Deze methode maakt optimaal gebruik van de toegevoegde waarde van eenieder op het gebied van bouw- en installatietechniek. Minister-president Rutte sloeg de eerste paal. 22 TBI JAARMAGAZINE

14 Koninklijke aandacht voor majestueuze Rotterdamse architectuur Uitgestoken hand van de koning Toen koning Willem-Alexander op 13 maart 2014 het nieuwe Centraal Station van Rotterdam opende, waren er duizenden getuigen. Het stationsplein stond helemaal vol en in de centrale hal werd de opening gevierd met muziek en dans, onder andere door het gezelschap Conny Jansen danst. De laatste danser kwam op met een tablet. De koning moest zijn hand op een uitgestoken hand op het scherm leggen. Daarmee werd het station officieel geopend. Terwijl Koning Willem-Alexander werd rondgeleid, bleef het station gewoon in werking. Duizenden reizigers kwamen langs de ceremonie op weg naar hun bestemming. Opening des Overvloeds Een breed lachende Koningin Máxima opende op 1 oktober 2014 de Markthal in Rotterdam. Toen zij een grote pompoen op de weegschaal legde, was de hal officieel geopend. Hierna volgden een rondleiding en kennismaking met ondernemers. Nooit eerder trok de opening van een vastgoedproject in Nederland zoveel aandacht. Dit dankzij het koninklijk bezoek, maar ook vanwege het ontwerp van Winy Maas en het kunstwerk aan de binnengevel. Dit kunstwerk, Horn of Plenty, van Arno Coenen en Iris Roskam, is met een oppervlakte van m 2 het grootste in Nederland. Rotterdam kreeg in 2014 internationale aandacht vanwege de oplevering van twee iconische gebouwen: het nieuwe Centraal Station en de Markthal. Koning Willem-Alexander opende in het voorjaar het station en in het najaar opende koningin Máxima de Markthal. Het zijn belangrijke mijlpalen voor de toekomst van Rotterdam, maar ook succesvolle innovatieve projecten van de samenwerkende TBI-ondernemingen. Dankzij de Markthal en het nieuwe station werd Rotterdam vorig jaar bejubeld in de internationale pers en met nadruk genoemd in verschillende internationale reisgidsen. De website van de New York Times met 75 miljoen bezoekers per maand noemde Rotterdam bijvoorbeeld een stad die je in 2014 beslist nog moet bezoeken. Kort daarna verscheen een lovend artikel over de Markthal. Ook de Rough Guide, een interna tionale reisgids, noemde Rotterdam de beste stad om te bezoeken. Eind 2014 werd de stad ook nog eens uitgeroepen tot Beste stad van Europa door een Britse denktank. Volgens Rotterdam Partners, verantwoordelijk voor de stadsmarketing van Rotterdam, heeft de stad dit succes vooral te danken aan de architectuurhoogstandjes die in 2014 werden opgeleverd: de Markthal en het nieuwe station. Het succes van deze gebouwen is tevens een succes voor TBI, omdat verschillende TBI-ondernemingen integraal meewerkten aan de realisatie van deze innovatieve flagshipprojecten. In het project Centraal Station werkten Croon, Mobilis en Wolter & Dros samen. Ook de Markthal, een ontwerp van architectenbureau MVRDV, is van top tot teen TBI: de bovenbouw is gerealiseerd door J.P. van Eesteren en aan de onderbouw werkte Mobilis mee. Deze projecten zorgden ervoor dat TBI in 2014 mijlpalen bereikte op het gebied van duurzame innovatie. ROTTERDAM CS onafgebroken bouwen Rotterdam Centraal is een schoolvoorbeeld van een complex integraal project in TBI-verband. Mobilis was hoofdaannemer en werkte samen met Croon en Wolter & Dros. Ook MDB, Voorbij, Timmermans, J.P. van Eesteren en Korteweg waren bij het project betrokken. Een vruchtbare samenwerking, concludeert Jaap den Butter, projectleider van Rotterdam Centraal Station (Mobilis). Het station moest dag en nacht in werking blijven. Dat is best een uitdaging, zeker bij zo n groot project. Zo werden er nieuwe installaties aangebracht op andere plekken, zodat de oude techniek zonder dat de reizigers ook maar iets merkten, overging op de nieuwe installaties. Dit kan alleen als je goed samenwerkt. Hierdoor is alles uiteindelijk netjes geregeld. Het station is al die tijd nooit donker geweest. 24 TBI JAARMAGAZINE

15 Innovatie Rotterdam CS Samenwerking tussen Mobilis (hoofdaannemer), Croon, Wolter & Dros, MDB, Voorbij, Timmermans, J.P. van Eesteren en Korteweg. Innovatie De Markthal Samenwerking J.P. van Eesteren (toog en markthal) en Mobilis (parkeergarage). Met medewerking van WTH (vloerverwarming). Team CS (samenwerking tussen Benthem Crouwel Architekten, MVSA Meyer en Van Schooten Architecten en West 8 Urban Design & Landscape Architecture) en Maarten Struijs creërden een unieke eenheid: de 250 meter lange perronoverkapping vormt één geheel met de transferhal en de reizigerspassage. De stationshal meet m 2, het hoogste punt ligt op circa 30 meter. De perronoverkapping is 250 meter lang, 156 meter breed en 15 meter hoog en heeft een oppervlakte van m 2. Met dagelijks reizigers verwerkt het stationsgebied evenveel reizigers als Schiphol. Door aansluiting op het Europese net van hogesnelheidstreinen en op de RandstadRail zal het aantal reizigers in 2025 zijn toegenomen tot per dag. Tijdens de bouw is daarmee al rekening gehouden. Het dak is bedekt met m 2 zonnepanelen met in totaal zonnecellen. Met de verwachte stroomopbrengst van 340 MWh per jaar wordt in de energievoorziening voor de roltrappen, verlichting en liften voorzien. Het zonnedak realiseert een CO 2 -reductie van acht procent. zomer verwarmt in de winter het gebouw. Dit bespaart ook kg extra CO 2 -uitstoot. Alle bouwmaterialen werden bij de rand van de stad verzameld, daar werden ze overgeladen in een speciale trein die naar Rotterdam Centraal reed. Hierdoor werd zowel vrachtverkeer door de stad als de CO 2 -uitstoot beperkt. De betrokken TBI-ondernemingen hebben succesvol ingezet op een perfecte logistieke operatie met doorgaande exploitatie en zo min mogelijk overlast voor de reizigers, NS en ProRail. Door de unieke combinatie van levensmiddelen, horeca en wonen is de Markthal, een initiatief van projectontwikkelaar Provast, een van de meest innovatieve projecten in Het ton zware gebouw heeft een hoogte van 40 meter, een lengte van 114 meter en een breedte van 71 meter en telt m 2 winkelruimte, m 2 horeca, 228 appartementen en een parkeergarage voor circa auto s. In de eerste drie weken na de opening trok de Markthal één miljoen bezoekers. Het gemiddeld aantal bezoekers per jaar komt uit 7 miljoen, hoger dan verwacht. Hiermee draagt de nieuwe markthal bij aan social return van het centrumgebied en zorgt voor extra inkomsten voor de marktkooplui van de oorspronkelijke, nog altijd bestaande buitenmarkt. kwam de elfde verdieping. Deze werd als een sluitsteen op de andere verdiepingen geplaatst. Deze methode kreeg een eigen bijnaam: the kissing act. In de boog bevinden zich 228 koop- en huurappartementen van 80 tot 300 m 2. Een gecombineerde functie die architect Winy Maas van MVRDV heeft ontworpen om het stadscentrum sociaal duurzamer te maken. Omdat de hal midden in de stad werd gebouwd, moest er rekening gehouden worden met verkeer en doorstroming: logistiek hogeschoolwerk om geen overlast te veroorzaken bij de aan- en afvoer van bouwmateriaal. In de Markthal is het grootste kunstwerk van Nederland te vinden. De Horn of Plenty is met Pixar-software tot stand gekomen en op akoestische aluminium platen geprint. Het hele bouwproces is vanuit veiligheidsoverwegingen gemonitord met honderden sensoren voor het meten van onder andere het grondwaterpeil, trillingen, mogelijke verschuivingen of schade aan belendende percelen. De erfenis van het oude station van architect Sybolt van Ravesteyn is in ere gehouden: de oude letters Centraal Station en de oude klok sieren de nieuwe gevel. Over het veelgeroemde project daalde een ware prijzenregen neer. Het gedurfde ontwerp won de Brunel Award, Dutch Design Award, Houtarchitectuurprijs, Nationale Staalprijs, de Rotterdamse Architectuurprijs 2014 en Living Daylights Award. De zonnepanelen hebben ook een esthetische functie. Het glas van het dak varieert in lichtdoorlatendheid, waardoor op de perrons een fascinerend spel van schaduwen ontstaat. Bij het ontwerp van het station is rekening gehouden met een efficiënte bevoorrading: minder overlast voor de omgeving en minder CO 2 -uitstoot. Onder het station bevindt zich een fietskelder met een capaciteit van fietsen. De winkels en kantoren in het station zijn aangesloten op een duurzaam circuit voor ondergrondse warmte-koudeopslag (WKO). Koude uit de winter wordt via een watercircuit gebruikt voor koeling in de zomer en overtollige hitte in de De Markthal is volledig uitgewerkt in BIM (Building Information Model), een IT-tool om geïntegreerd samen te werken met betrokken partijen en om fouten en onnodige kosten te voorkomen. De twee zijkanten moesten op 35 meter hoogte tegen elkaar komen. Hiervoor bouwde J.P. van Eesteren een unieke, verschuifbare constructie met een overspanning van bijna 24 meter en een gewicht van circa kilogram. Hierop Ook aan de flora en fauna is gedacht, onder andere met nestelplaatsen voor gierzwaluwen en integratie van diverse vleermuisverblijven in de spouw. Het gebouw bezit een drie sterren BREEAM-NL duurzaamheidscertificaat. De Markthal en de appartementen worden verwarmd en gekoeld via een WKOinstallatie. Koude uit de grond wordt gebruikt voor koeling en warmte wordt opgeslagen om de hal en woningen in de winter te verwarmen. In de bouwput is gebruikgemaakt van de meest geavanceerde technologie. Voor de plaatsbepaling werd satelliettechnologie ingezet. De kranen waren uitgerust met een PDS 2000-machinevolgsysteem, dat de bewegingen real time vastlegde. 26 TBI JAARMAGAZINE

16 Eekels Technology: innovatief voor marine & offshore en industrie Orderintake in marine & offshore verdubbeld Voorop in het nieuwe varen Elektrotechnische installaties voor schepen en procesindustrie zijn de specialiteit van Eekels Technology. Het Groningse bedrijf loopt voorop bij de ontwikkeling en toepassing van duurzame technologie op de wal en op zee. Een voorbeeld is het Slow Steaming project, bekroond met de TBI Innovatieprijs. Op een poster in de hoofdvestiging in Kolham wordt Slow Steaming samengevat als het nieuwe varen. Een door Eekels ontwikkeld elektrotechnisch systeem zorgt ervoor dat de motor van een schip optimaal kan werken. Door langzamer te varen verbruikt het dan vijftig procent minder brandstof. Hendrik de Haan, directeur van Eekels: Dat bespaart kosten en leidt tot minder CO 2 -uitstoot. Het is één van de innovatieve oplossingen die Eekels ontwikkelt. We willen kort op de bal spelen, partner zijn, vanaf het prilste ontwerp meedenken, aldus De Haan. Zo werkt Eekels ook aan geavanceerde systemen waarbij diesel- en elektromotoren gecombineerd de voortstuwing verzorgen. Nieuwe technologie ontwikkelt Eekels vooral binnen projecten. Een enkele keer leidt samenwerking tot een overname. Het afgelopen jaar nam Eekels Greenland Engineering over, gespecialiseerd in automatiseringsoplossingen voor marine & offshore en industrie. Dat biedt een belangrijke aanvulling. Zij hebben onder meer geavanceerde monitoringsystemen ontwikkeld waarmee gegevens op tablet of telefoon kunnen worden uitgelezen. Synergie Naast de marineactiviteiten bouwt Eekels installaties voor de procesindustrie en energie- sector. Het is betrokken bij projecten in de chemie rond Delfzijl, papierindustrie, voedingsmiddelenindustrie en elektriciteitssector. De activiteiten in de chemie leidden ertoe dat Eekels sinds 2010 weer actief is op het gebied van werktuigbouw. De Haan: Eigenlijk terug naar onze wortels, want daar is Eekels in 1908 ook mee begonnen. De combinatie van activiteiten leidt tot veel synergie. De kennis van elektrische omzettingssystemen voor de industrie passen we ook toe bij de aandrijving van schepen. En de strenge veiligheidsprotocollen in de petrochemie en offshore dragen sterk bij aan het algemene veiligheidsbewustzijn, aldus De Haan. Synergie is er ook binnen TBI. We doen veel voor Tennet, de beheerder van het hoogspanningsnet. Daarbij werken we nauw samen met Croon. Als daarbij civieltechnische oplossingen nodig zijn, kunnen we een beroep doen op Mobilis. Zo kunnen we een integraal pakket aanbieden. Mooie toekomst Eekels heeft vier vestigingen in Nederland, één in Roemenië, één in Duitsland en verkoopkantoren in China en Vietnam. Hendrik de Haan: We moeten wereldwijd dicht bij onze opdrachtgevers zitten. Het bedrijf telt 550 medewerkers en maakt een sterke groei Hendrik de Haan, directeur Eekels Technology door. De orderintake in marine & offshore is in 2014 meer dan verdubbeld. Dat komt mede door de bouw van windmolenparken op zee, waarvoor speciale vaartuigen nodig zijn. In de industrie groeien wij licht in een overigens stabiele markt. We zien de toekomst optimistisch tegemoet. Innovatieve hybride aandrijving De elektrificatie van schepen is volop in ontwikkeling. Conventionele dieselmechanische voortstuwing maakt plaats voor een meer geavanceerde en schonere hybride aandrijving. Optimalisatie van de energiehuishouding staat centraal, waarbij binnen de integrale energiebehoefte zowel opwekking als verbruik onafhankelijk van elkaar wordt geoptimaliseerd. Gedegen kennis van zowel energieopwekking, -distributie en -opslag als aandrijfsystemen maakt dat TBI klanten wereldwijd kan bedienen met deze innovatieve technologie. Snelle bevoorradingsschepen voor offshore-industrie Bevoorradingsschepen voor olieplatforms moeten aan bijzondere eisen voldoen. Ze moeten snel en wendbaar zijn, lading en passagiers vervoeren en ook onder extreme omstandigheden inzetbaar zijn. Speciale gecombineerde dieselelektrische aandrijfsystemen maken dat mogelijk. Bovendien hebben deze systemen onder normale omstandigheden een laag brandstofverbruik. Voor Shipyard De Hoop bouwt Eekels de complete elektrotechnische systemen voor vijf fast supply intervention vessels met hybride dieselelektrische/dieseldirecte aandrijving. Bij lagere snelheden drijft een dieselmotor een generator aan en zorgt een elektromotor voor de voortstuwing. Bij hogere snelheden (tot 21 knopen = 38 km/uur) nemen de dieselmotoren de voortstuwing over. Een intelligent powermanagementsysteem zorgt dat dit automatisch en heel snel gebeurt en geeft het schip een flitsende acceleratie. Het eerste schip heeft inmiddels succesvol proefgevaren. Hoogspanning en vergroenen Netwerkbeheerder Tennet investeert de komende jaren miljarden euro s in het moderniseren van het hoogspanningsnet. Dat is mede nodig om de groei van wind- en zonne-energie mogelijk te maken. Eekels Technology voert in samenwerking met Croon een deel van deze projecten uit. Een voorbeeld is de uitbreiding van de 220 en 380 kv installaties in de Eemshaven. Hier werkt Eekels (in opdracht van Alstom) mee aan realisatie van de derde transformatorverbinding tussen het 220 en 380 kv net. Verder verzorgt Eekels in de Eemshaven de montage van de secundaire installaties in het 220/380 kv station Eemshaven. Het gaat hier om besturings- en beveiligingssystemen. In veel stations zijn deze installaties meer dan dertig jaar oud. Station Eemshaven is de eerste waar deze worden vernieuwd. 28 TBI JAARMAGAZINE

17 Ozive brengt leven terug in monumenten Toekomst van ons verleden Eigenlijk staat het Nederlandse monumentenbestand er heel netjes bij, opent Tobias Verhoeven van samenwerkingsverband Ozive het gesprek. Er is veel gerestaureerd. Maar van de ruim rijksmonumenten staan leeg. En dat aantal groeit snel. Om monumentale gebouwen nieuw leven te geven, moeten we niet alleen restaureren, maar ze ook een nieuwe bestemming geven. Dat is wat Ozive doet. vertrouwen. Het begint bij de klant. Een eigenaar zoekt een passend gebruik voor een gebouw. Bijvoorbeeld een bisdom voor een klooster of een kerk, maar het gaat ook over industrieel erfgoed, oude ziekenhuizen of kazernes. Dan gaan wij, met alle gegevens op tafel, op zoek. Staat de boekwaarde hergebruik in de weg? Hoe is een gebouw gesitueerd? Herbestemming betekent ook placemaking aanpassen van de omgeving. Misschien moet je eerst een broedplaats voor creatieve bedrijfjes creëren rond een industrieel complex. Maatschappelijk bewust Het herbestemmen van monumenten vraagt een brede blik. Bijzondere gebouwen zijn ook een soort publiek bezit. Het gaat immers om de toekomst van ons verleden. Verhoeven: Er zijn veel partijen en belangen bij betrokken. Je moet al vroeg aangeven wat de kansen zijn en niet op posities gaan zitten. De bedrijven binnen Ozive hebben van oudsher een groot maatschappelijk bewustzijn. Dat zit in ons DNA. En dat is essentieel om deze projecten te kunnen realiseren. Leegstand in 2 miljoen m 2 monumenten Nederland telt gebouwde rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten, circa 1,5% van alle gebouwen. Volgens het Nationaal Programma Herbestemming staat er circa 2 miljoen m 2 monumenten leeg. De overheid geeft subsidie voor haalbaarheidsonderzoek naar herbestemming van monumenten, in totaal 6,2 miljoen euro voor vijfhonderd projecten. De grootste leegstandsproblemen komen voor in religieus, industrieel en agrarisch erfgoed. Parc Glorieux: van klooster naar appartementen Tobias Verhoeven: Binnen Ozive zetten we onze kennis gezamenlijk in en werken intensief samen met opdrachtgevers en stakeholders. Verhoeven is adjunct-directeur van projectontwikkelaar Synchroon, een van de deelnemers aan Ozive. De andere twee zijn TBI-zusterbedrijven Nico de Bont en HEVO. Nico de Bont weet alles van restauraties. HEVO adviseert opdrachtgevers over huisvestingsvraagstukken. Synchroon weet als geen ander hoe je vanuit een visie op een locatie een concept ontwikkelt. Binnen Ozive vallen grenzen weg, we zetten onze kennis gezamenlijk in. Werken intensief samen met opdrachtgevers en stakeholders. Dan blijkt dat in korte tijd veel mogelijk is. Transparantie en vertrouwen Als voorbeeld noemt Verhoeven een project in Tilburg. Een leegstaand voormalig kloostercomplex met kapel aan de rand van het centrum. De kapel en de achterliggende tuin moesten behouden blijven. Binnen de gemeente Tilburg wordt al jaren gesproken over de toekomst van het gebied. Wij hebben, in samenspraak met lokale stakeholders, een visie ontwikkeld. Die voorziet in een publieke bestemming en de bouw van zeventien appartementen in bestaande en nieuwe bouwblokken. De volgende stap is daadwerkelijk aan de slag gaan. De essentie van de werkwijze van Ozive is volgens Verhoeven transparantie en Parc Glorieux ontwikkeld door Synchroon en gerealiseerd door Nico de Bont in Vught is een goed voorbeeld van herbestemming zoals Ozive die voorstaat. Het ruim honderd jaar oude complex Mariaoord bood in de loop der tijd onder andere onderdak aan een klooster, een meisjespensionaat en een opleiding voor verpleegkundigen. Inmiddels is het met behoud van het monumentale karakter verbouwd tot een appartementencomplex. De 32 woningen hebben kenmerkende hoge plafonds en ramen. De indeling is gebaseerd op de oorspronkelijke structuur van het gebouw, gesitueerd in een sfeervolle, parkachtige omgeving. Meer opmerkelijke herbestemmingsprojecten: Vakman Kees Bakkeren over restauratie: Er is altijd meer aan de hand Het gebouw is het belangrijkste, zo vat Kees Bakkeren, uitvoerder bij restauratiebedrijf Nico de Bont kernachtig zijn werk samen. Bakkeren werkt al 25 jaar in het restauratie- en herbestemmingsvak en is een vakman pur sang. Het werk is vergaand geprofessionaliseerd. Archeologen en historici staan het restauratiebedrijf bij. Voordat er iets gebeurt, is de bouwkundige staat van een monument nauwkeurig in kaart gebracht. En toch zijn er nog steeds verrassingen. Er is altijd meer aan de hand. Je komt historische dingen tegen: bouwsporen uit het verleden. Je kan die, in overleg met de architect, in het werk inpassen. Bakkeren werkt nu op Kasteel Ruurlo dat onderdak gaat bieden aan het Carel Willink Museum. Het gaat altijd over respect voor wat onze voorouders hebben neergezet en daar een nieuwe invulling aan geven. Hij is trots op zijn vak, op de samenwerking binnen de bouwteams. Dit is uiteindelijk de elite van het bouwvak. 30 TBI JAARMAGAZINE

18 Artist Impression van Hotel Amstelkwartier in Amsterdam. De kern van innovatie Voor ons als bouwers is dit project vooral grensdoorbrekend. Hier wordt echt integraal gebouwd, waarbij de teams van de drie bedrijven samensmelten tot één. Dit project vraagt ook om een dergelijke aanpak. Aan het woord is Marco Peppel, directeur Engineering bij J.P. van Eesteren. De visie achter dit hotel daagt ons uit om verder te denken: te zoeken naar manieren om vanuit integrale samenwerking en gezamenlijke ambitie te innoveren. Grensverleggend, dat is het nieuwe hotel dat J.P. van Eesteren, Croon en Wolter & Dros realiseren in de Amsterdamse wijk Amstelkwartier. Grensverleggend, niet alleen om het internationale karakter, de innovatieve technologie die wordt toegepast of het extreem duurzame karakter van het gebouw. Hotel Amstelkwartier, zoals het project bekend staat, is vooral grensverleggend omdat in het bouwproces wordt gebroken met alle geldende conventies. Met dit grensverleggende project wordt dan ook de kern van innovatie geraakt. Treating Life Well Hotel Amstelkwartier wordt ontwikkeld door Amstelside dat ook eigenaar en exploitant is van het hotel. Xander Bueno de Mesquita is één van de eigenaren van Amstelside. Het was zijn visie op een duurzaam gebouwd en geëxploiteerd hotel die een extra dimensie toevoegde aan het contract. Bueno de Mesquita: We willen onze gasten straks een unieke, luxe hotelervaring bieden. Met dien verstande dat we een heel eigen idee hebben van wat luxe in deze tijd inhoudt. En dat we sterk geloven in echt toekomstbestendig bouwen. Nú wordt dit gebouw een prachthotel, maar het moet in de toekomst ook andere functies kunnen hebben. Dat betekent dat we de omgeving en medewerkers moeten betrekken: sociale duurzaamheid dus. Wij gaan Marco Peppel (links), directeur Engineering bij J.P. van Eesteren, en Xander Bueno de Mesquita, één van de eigenaren van Amstelside. Hotel Amstelkwartier 70 meter hoog Hotel, meeting rooms, 300 kamers wellness, winkels Glazen kas op het dak Oplevering eind 2015 Communicerende gevel Opening eerste kwartaal WKO-installatie 2016 in al onze beslissingen uit van het concept Treating Life Well: het bedenken, delen en uitvoeren van alle processen om het gebouw te realiseren en het hotelconcept te exploiteren met respect voor het leven zelf. Een van de paradepaardjes van het zeventig meter hoge hotel is de glazen gevel. De lamellen voor de ramen dragen volautomatisch bij aan een perfect leefklimaat. Door weersinformatie door te vertalen naar de stand van de lamellen en naar het klimaatsysteem, kan een kamer waarin tijdelijk niemand verblijft volledig worden uitgeschakeld maar ook binnen vijf minuten weer op temperatuur gebracht. Warmte en koude komen daarbij van een systeem voor warmte-koudeopslag. Regenwater wordt zo veel mogelijk hergebruikt. LEED en verder Dergelijke oplossingen zijn niet nieuw: het is de gecombineerde toepassing ervan die een uitdaging biedt, vertelt Peppel. Maar de échte uitdaging ligt in het proces van bouwen. In alle aspecten zoeken we naar manieren om bijvoorbeeld afval tot nul te reduceren, materiaal te hergebruiken, aanvoer te combineren. Dat vergt grote flexibiliteit van onze eigen organisaties, maar ook van onze bouwpartners. Als je duurzaam werken tot een basisprincipe maakt, moet je alles daaraan meten. Doordat dit hotel gebouwd wordt volgens de strenge Amerikaanse LEED Platinum-normen, zijn we al heel erg gebonden qua bijvoorbeeld materiaalgebruik. Maar we zien dat niet als een beperking, maar als een kans voor waardecreatie. We gaan een stap verder. Hoe klein of groot het probleem ook is, we analyseren het tot de absolute kern. Van daaruit zoeken we op basis van de eigen expertise én gedeelde verantwoordelijkheid met een 360 -blik naar een innovatieve oplossing. Die ligt vaak heel ergens anders dan waar je als eerste zou zoeken. Daarmee raak je de kern van innovatie. 32 TBI JAARMAGAZINE

19 Bas Steegh (27) STUDIE: TU Eindhoven, Master Real Estate Management & Development. TBI-ERVARING: Huisvestingsadviseur voor HEVO, werkvoorbereider en uitvoerder bij J.P. van Eesteren en junior engineer bij Wolter & Dros, projecten Markthal in Rotterdam en European Patent Office (EPO) in Rijswijk. Bas heeft zijn traineeship afgerond en is sinds september 2014 tendermanager bij J.P. van Eesteren. VRIJE TIJD: Ik ben graag met sport bezig en maak het liefst elk jaar een paar mooie reizen. AMBITIE: Doorgroeien tot projectmanager binnen integrale utiliteitsprojecten. Jorrit van den Berg (27) STUDIE: Civiele Techniek TU Delft, Master Building Engineering. TBI-ERVARING: Projectorganisator bij ERA Contour, waar hij meewerkte aan het Co-Green-project in Amsterdam. Nu werkt hij voor Wolter & Dros aan verbetertrajecten op het gebied van CRM (klantrelaties) en acquisitie. VRIJE TIJD: tennis, hardlopen, wielrennen, duiken, reizen. AMBITIE: Eraan bijdragen dat TBI het beste integrale en meest duurzame bouwbedrijf van Nederland wordt. Annieke Smith (31) STUDIE: TU Delft, Master Real Estate & Housing, afstudeeronderwerp BIM (Bouw Informatie Model). TBI-ERVARING: Werkte aan het ontwerpproces voor het European Patent Office (EPO) in Rijswijk bij J.P. van Eesteren. Nu actief als bouwproces engineer bij Mobilis voor de tender van de Rotterdamse Baan, een boortunnel van Ypenburg naar de Binckhorstlaan in Den Haag. VRIJE TIJD: hockey, zeilen, duiken, wake-boarden, zwemmen. AMBITIE: Het managen en toepassen van integrale samenwerking, BIM, system engineering en kennisdeling om TBI toekomstbestendig en sterker te maken. Trainees bouwen mee aan TBI-breed netwerk Aanstormend Bert Evers (27) STUDIE: TU Eindhoven, Master Construction Technology. TBI-ERVARING: Junior engineer bij Wolter & Dros, huisvestingsadviseur bij het expertisecentrum van HEVO, werkvoorbereider bij Nico de Bont. Namens Nico de Bont was hij lid van het Ozive-team (herbestemming monumenten). Bert heeft zijn traineeship afgerond en is nu projectorganisator bij ERA Contour. VRIJE TIJD: toeren op mijn Benelli Bella, snowboarden en zo veel mogelijk reizen. AMBITIE: Doorgroeien tot projectleider en mooie projecten blijven realiseren. talent Ze zijn het gezicht van de toekomst van techniek, bouw en infra. De managementtrainees van TBI. Vier van hen schuiven aan in een Haags hotel. Buiten stormt het, binnen ook. Want als het aan Annieke Smith, Jorrit van den Berg, Bas Steegh en Bert Evers ligt, begint de toekomst vandaag. Sleutelwoorden voor die toekomst zijn integraal werken, breed denken, innovatie en duurzaamheid. Alle vier zijn ze kort na hun afstuderen ingestroomd in het traineeprogramma van TBI. Ze zijn het er absoluut over eens dat ze daarmee extra kansen hebben gekregen bij de start van hun carrière. Annieke Smith: Ik had in eerste 34 TBI JAARMAGAZINE 2014 instantie gesolliciteerd naar een andere functie bij J.P. van Eesteren, maar ben gelukkig trainee geworden. Daardoor heb ik de kans gekregen heel TBI te leren kennen, waarbij ik zie hoe TBI fungeert als holding van zelfstandige bedrijven. Een uniek concept in de Nederlandse bouwwereld. Bas Steegh: Met dit traineeship ben ik drie keer uit mijn comfortzone gehaald. Ik heb drie keer in een andere functie bij verschillende bedrijven gewerkt en me ook drie keer moeten bewijzen, waardoor je een ontzettend steile leercurve doormaakt. Die werkwijze leidt tot een brede kijk. Alle vier constateren dat ze een breed netwerk hebben opgebouwd, doordat ze bij verschillende TBI-ondernemingen hebben gewerkt. Ook de netwerkbijeenkomsten en de locatiebezoeken onder de vlag van TBI acdmy hebben hieraan bijgedragen. Jorrit van den Berg: Wij leren vanaf het begin TBI-breed te denken. De verbinding te leggen. Bas Steegh: We hebben gefunctioneerd in projecten waarbij we samenwerking zochten met andere partijen vanuit een gezamenlijk belang. Annieke Smith: Integrale samenwerking is voor ons het centrale thema. plaats om snel gegevens vast te leggen. In de bouw wordt nog steeds van papier uitgegaan. Maar geleidelijk wordt ook de bouwkeet papierarmer. Een bouwkeet zonder tekeningenkast is nu nog ondenkbaar. Uiteindelijk gaat ook dat gebeuren. ipad in de keet De trainees hebben daarbij ook in de praktijk geen last van oude ideeën en vooroordelen. Bert Evers introduceerde bij Aannemingsbedrijf Nico de Bont bijvoorbeeld de ipad op de bouw- Het is een voorbeeld van hoe de trainees naar het bouwproces kijken en zien dat daar veel valt te winnen. Annieke Smith en Bas Steegh benoemen de mogelijkheden om op basis van 35

20 TBI acdmy geeft ruimte voor groei De TBI acdmy is een interne opleidingsacademie en biedt veel mogelijkheden tot ontwikkeling voor jong talent binnen TBI. Daarnaast verzorgt TBI acdmy onder andere de opleidings en trainingsprogramma s voor management TALENT en TOP. Sinds 2008 heeft de TBI acdmy 42 trainees begeleid. Het traineeprogramma richt zich vandaag de dag op pas afgestudeerden op WO-niveau. Voor toelating doorlopen kandidaten een uitgebreid selectieprogramma waar onder andere een ontwikkelassessment deel van uitmaakt. Eenmaal toegelaten krijgen trainees de gelegenheid ervaring op te doen bij drie TBI-ondernemingen. Daarnaast zijn er gezamenlijke opleidingsmodules voor trainees, netwerkbijeenkomsten en locatiebezoeken. Gedurende de traineeperiode is er begeleiding door een mentor en projectbegeleiders binnen de bedrijven en coaching door Brenda Ursem, manager opleiding & ontwikkeling bij de TBI acdmy. Na het doorlopen van het traineeship wordt op basis van de opgedane ervaringen en advies van de mentor en coach door de trainees zelf bepaald wat de volgende stap zal zijn. TBI biedt een inspirerende omgeving aan professionals met een passie voor duurzame projectontwikkeling, bouw en techniek. TBI acdmy is het platform voor persoonlijke ontwikkeling, kennisdeling en ontmoeting. TBI acdmy kiest bewust voor een integrale aanpak bij de ontwikkeling van het potentieel van medewerkers. We stimuleren hen om over eigen bedrijfsgrenzen heen te kijken. Het mes snijdt aan twee kanten: door onze mensen optimaal te ontwikkelen, ontwikkelt de onderneming zich ook, zegt Brenda Ursem. TBI JAARMAGAZINE 2014 het LEAN-gedachtengoed efficiënte en effectieve Jorrit van den Berg: Met duurzaamheid valt Nudge Sustainable Leadership werkmethoden te introduceren. Maak de Toekomst Het geld te verdienen, maar dan is bewustzijn wel Challenge gebruik van BIM (Bouw Informatie TBI is een Model) groep van ondernemingen, noodzakelijk. die De onze opdrachtgever leefomgeving vraagt BREEAM NL), er ook gerealiseerd in samenwerking tussen just op time een duurzame om. manier Bas Steegh: vernieuwt, Lees inricht hier maar voor: J.P. van de koper Eesteren (boog Dat duurzaamheid en markthal) een belangrijke en Mobilis rol speelt in het kan daarbij helpen, maar ook leveren van materialen en prefab-bouwdelen. en onderhoudt. Met 1,6 wil miljard het. In bedrijfsopbrengsten de utiliteitsbouw staat duurzaamheid (parkeergarage). Het traineeprogramma door projectontwikkelaar van TBI blijkt uit de deelname van Annieke Smith merkt op dat en TBI-ondernemingen gemiddeld bijna keihard medewerkers in het eisenpakket. behoort TBI in Een belegger Provast wil ontwikkelde TBI-trainees en door aan Winy de Nudge Maas Sustainable van MVRDV Leadership van elkaar kunnen 2014 leren. tot Infra de top heeft van de bouw een BREEAM-certificering, en techniekbedrijven anders in stapt ontworpen hij niet gebouw Challenge. omvat Tachtig een voor jonge Europa managers unieke werden in een veel ervaring met projectmatig Nederland. werken Technisch en het vakmanschap, in. multidisciplinaire beheer van alle documenten samenwerking één systeem. en duurzame innovatie liggen hieraan Dat is ook toepasbaar in de ten bouw. grondslag. Een voorbeeld Grote hiervan kansen is de Markthal, overdekte markt, appartementen, weekeinde drie dagen winkelruimte, uitgedaagd om na te denken en horeca, een parkeergarage ideeën te genereren het over grootste duurzaamheid. kunstwerk Jorrit van den van Nederland. De Berg Markthal was één verwacht van de tien finalisten jaarlijks van zeven de Challenge. Bert Evers: In het verleden een werden innovatief bij ieder en duurzaam De vier project zijn (drie het sterren nadrukkelijk over miljoen eens dat bezoekers. Hij won een opleidingstraject om zijn case verder uit te project nieuwe partijen aanbesteed. Dankzij integraliteit en duurzaamheid de sleutel zijn werken. Jorrit: TBI is intensief bezig met duurzaamheid. ketenintegratie maakt dit oude vechtmodel tot succes voor de TBI-ondernemingen in de Ik wil nu verder gaan en de algemene visie concreet plaats voor gelijkwaardig zakendoen, samenwerken toekomst. Bert Evers: Je moet veranderings- maken. Hoe vul je stap voor stap duurzaamheid binnen en vakmanschap. Dit resulteert in gericht zijn om mee te komen. De markt een project in. De Raad van Bestuur is op zoek naar dit lagere faalkosten en hogere kwaliteit. verandert en bedrijven zijn wel verplicht om soort ideeën en biedt mij de ruimte om dit verder Bas Steegh, inmiddels tendermanager bij te innoveren. Annieke Smith: Verandering invulling te geven. J.P. van Eesteren: De rol van onderaannemers Comfort biedt grote Partners kansen, wij bouwen Croon iets op om Eekels verandert. Zij worden co-makers binnen een straks Wolter verder gaan. & Dros WTH project, waarbij alle betrokkenen belang J.P. van Eesteren ERA Contour Groothuis Hazenberg HEVO hebben bij het succes van het geheel. Meedenken over Worldexpo 2025 Maak de Toekomst DUURZAME INNOVATIE Het verschil maken Eén spoorlint met belanghebbenden Rotterdamse skyline Energierevolutie in woningbouw Innovatie Rotterdam CS en Markthal De kern van innovatie Aanstormend talent Koopmans Korteweg MDB Nico de Bont Synchroon Voorbij Prefab Beton Mobilis Servicis Timmermans Voorbij Funderingstechniek Slim en duurzaam Een slimme werkwijze komt ook de duurzaamheid ten goede. Annieke: Als je processen goed afstemt, ga je vanzelf duurzamer werken. Just in time betekent ook efficiënter omgaan met materiaal. Daar valt winst te behalen. Rotterdam dingt mogelijk mee naar het binnenhalen van de Worldexpo 2025, met als thema Changing currents/delta s in transitie. Als echt Rotterdams bedrijf is TBI sponsor van het initiatief. TBI-trainees waren hierbij betrokken Bas Steegh: We hebben meegedacht over wat Delta s in transitie betekent voor Rotterdam, voor Nederland en de wereld. Wat is de erfenis en wat is vooral de opbrengst van de Worldexpo? De Expo 2025 is niet het einddoel, naar we zien die als een tussenstap in ontwikkelingen richting Het leuke is dat onze ideeën ook in het plan zijn opgenomen. Techniek Bouw Infra TBI Holdings B.V. Postbus 23134, 3001 KC Rotterdam Wilhelminaplein 37, 3072 DE Rotterdam T: F: redactie@tbi.nl Maart 2015 TBI Holdings B.V., Rotterdam Fotoverantwoording Amstelside (pagina 33) ANP Photo (pagina 25) Theo Berends Fotografie (pagina 29) Jeroen Dietz (pagina 32) Vincent van Dordrecht (pagina 5, 17, 31) Claire Droppert (pagina 15) Ossip van Duivenbode, Rotterdam Image Bank (pagina 17) Hollandse Hoogte (pagina 25) Ronald Tilleman (pagina 27) Ruud Jonker Fotografie (pagina 13) Christiaan Krop (pagina 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 15, 18, 19, 20,21, 22, 31, 34, 35, 36) Rotterdam Image Bank (pagina 14, 15, 16, 17) Spoorzone Delft (pagina 10, 11) Kees Stuip Fotografie (omslag, pagina 24, 25, 26, 27) TBI (pagina 12, 13, 16, 17, 23, 28, 30, 31) 36 TBI JAARMAGAZINE 2014