Zo werkt het in Brussel EUROPA. 27 september 2007 nummer 16 jaargang 1. Europees Burgerlijk Wetboek. bijna klaar!

Transcriptie

1 Zo werkt het in Brussel EUROPA 27 september 2007 nummer 16 jaargang 1 Europees Burgerlijk Wetboek bijna klaar!

2 IJzeren Neelie Inhoud Nu de VVD IJzeren Rita kwijt is, moet de partij misschien eens omkijken naar Neelie. Als Eurocommissaris scoort Kroes meer punten dan Rita Verdonk ooit in het Haagse heeft gedaan. Deze maand kreeg ze steun van de rechter voor de boetes die ze in 2004 aan computergigant Microsoft heeft opgelegd. Vorige week opende ze de aanval op de grote Europese energiemonopolisten. Dit alles gebeurde tijdens een persconferentie in Brussel, Energising Europe (zie foto), waar zij samen met voorzitter Barroso en energiecommissaris Pielbags een paar honderd journalisten te woord stond. De uitspraken van Kroes, die Amerikaanse kritiek op het Microsoftvonnis totaal onacceptabel noemde, gingen de hele wereld over. Barroso, die naast haar op het podium stond, was zichtbaar onder de indruk van haar optreden. Toonde de VVD-fractie in de Tweede Kamer maar zo n rechte rug. Bij het ter perse gaan van dit nummer kon Europawoordvoerder Ten Broeke nog niet zeggen of de VVD voor of tegen een referendum over het Hervormingsverdrag is. We weten nog niet wat er precies in het verdrag staat, liet hij ons weten. Een slappere tekst hadden wij in geen jaren gehoord. Als dit de wijze is waarop de VVD-fractie van Mark Rutte oppositie voert, mogen Wilders en Verdonk hun handen dichtknijpen. Of zijn de liberalen principieel tegen een referendum? Erelid Bolkestein is, blijkens zijn bijdrage in de Volkskrant vorige week, in elk geval voor. Cindy Castricum vroeg aan Esmé Wiegman wat de fractie van de ChristenUnie, destijds tegen de grondwet, doet met het nieuwe verdrag (pagina 7). Veel Nederlanders zijn huiverig voor het verlies van nationale soevereiniteit. Dat er al een Europees Burgerlijk Wetboek klaarligt, zal voor hen geen goed nieuws zijn (pagina 8). Verder bericht Eefje Rammeloo over de schadelijke effecten van de roep om biobrandstof op de voedselvoorziening in arme landen (pagina 11) en Maurice Swirc over nazisympathieën in Estland (pagina 14). Actualiteit 4 Kroaten sceptisch over Europa 6 ChristenUnie heeft geen draai gemaakt Achtergrond 7 Europees Burgerlijk Wetboek in de maak 11 Biobrandstof is niet heilig 14 Estse naziliefde wekt woede van Rusland Juridisch 16 Pleidooi voor Europese blue card Lobby 17 Burgerrechten: de EU is er nog lang niet Mensen 18 Lobby voor het recht Guikje Roethof Hoofdredacteur op seksuele gezondheid Volgende keer: De Europese wapenwanorde 2

3 ACTUALITEITEN Commissie komt met Gazpromclausule ENERGIE Het plan van de Europese Commissie om de druk op de energiebedrijven te verhogen, teneinde de markt te liberaliseren, was vorige week het grootste nieuws in Brussel. Het wetgevingspakket van Eurocommissaris Pielbags van Energie is een uitwerking van de voorstellen die in januari werden gelanceerd, waarbij de resultaten van het mededingingsonderzoek dat Neelie Kroes liet doen naar de concurrentie op de energiemarkt, een flinke boost aan het geheel hebben gegeven. Het draait allemaal om de ontkoppeling van enerzijds productie en distributie van energie en anderzijds beheer en verhuur van de netwerken. Kroes: Er is te weinig grensoverschrijdende dienstverlening en de prijzen voor consumenten en bedrijven worden in een aantal landen kunstmatig hoog gehouden. De tamtam waarmee het pakket gepresenteerd werd, kon niet verhullen dat de oorspronkelijke plannen voor unbundling door toedoen van de Europese energiegiganten enigszins zijn aangepast. Als de E.on s en EdF s van deze wereld hun netten niet willen verkopen, kunnen ze die ook in een aparte firma onderbrengen. Voor deze zogenaamde independent system operators geldt overigens wel dat ze dan onderworpen zijn aan een strenge controle. TOESTEMMING Voorzitter Barroso van de Europese Commissie ging uitvoerig in op de positie van externe energieleveranciers zoals Rusland en Nigeria. Wanneer zij eigendom op de Europese markt willen verwerven, is daarvoor toestemming van de Europese Commissie nodig. Gazprom heeft nu al belangen in het Duitse Wingas en het Poolse Europolgaz. De voorgestelde ontvlechting kan dus ook worden gezien als een poging Russische dominantie op de Europese markt te voorkomen. De commissie eist evenredige toegang van Europese bedrijven tot de Russische markt. Onder die voorwaarde zijn ze meer dan welkom op onze markt, benadrukte Barroso diverse malen. Hel zal de opmars van Gazprom in Europa zeker vertragen. Auto belt zelf hulpdienst ecall Als Eurocommissaris Viviane Reding haar zin krijgt, rijden er in 2010 alleen nog intelligente auto s door Europa. Het initiatief, dat half februari vorig jaar werd gelanceerd, moet de 300 miljoen automobilisten in de EU verzekeren van een veiliger en milieuvriendelijker auto. Probleem: wie gaat ze maken? Daarover is de Eurocommissaris intussen in gesprek met Europese, Japanse en Koreaanse autofabrikanten. Zij moeten de auto s die voor de Europese markt bestemd zijn in het vervolg uitrusten met een systeem dat aansluit op ecall. Dit elektronische notificatiesysteem van de Europese Commissie moet de veiligheid op de weg vergroten. De intelligente auto belt zelf met 112 wanneer hij betrokken raakt bij een ongeval. Vooral het doorgeven van de exacte locatie bespaart levens, heeft de commissie becijferd. Daardoor kunnen hulpdiensten 50 procent sneller ter plaatse zijn op het platteland en in stedelijke gebieden scheelt het 40 procent. Een verschil van levens per jaar en 15 procent minder dodelijke ongelukken. MOEIZAAM De cijfers klinken indrukwekkend, maar overtuigen toch niet zodanig dat Reding iedereen over de streep trekt. Slechts vijftien landen hebben zich voor ecall aangemeld, waarvan twaalf EU-lidstaten. Hier openbaart zich het tweede probleem van Reding: ecall werkt alleen als iedereen meedoet. Vorige week hebben Spanje, Portugal en Tsjechië getekend voor ecall. Minister Eurlings heeft laten weten dat ook Nederland dat van plan is. Europa softer dan Amerika Van de Europese Commissie LOBBY Wat de nieuwe regels voor lobbyisten betreft, wordt Europa een stuk minder streng dan Amerika. Eurocommissaris Siim Kallas zette vorige week in een speech voor de Amerikaanse Kamer van Koophandel in Brussel de nieuwe regels uiteen. Hij vergeleek zijn plan voor een European Transparency Initiative (ETI) met de Amerikaanse Lobby Disclosure Act (LDA) uit 1995, die afgelopen zomer verder is uitgewerkt. De LDA maakt onderscheid tussen een lobbying contact en een lobbying activity, legde Kallas uit. De ETI hanteert slechts een definitie. De Amerikaanse regels zijn veel gedetailleerder. Ze maken een onderscheid tussen recepties, diners, fact-finding trips, locatiebezoek en paneldiscussies. Uitnodigingen voor sportevenementen en theatertickets zijn verboden, net als sit-down meals. Kallas: Het enige toegestane diner is een staand buffet met veel bezoekers. Dus eten is oké, en zitten is oké, maar zittend eten is gevaarlijk en strafbaar. Dus zoek vooral geen stoel om even te zitten tijdens lange, saaie recepties. EPACA Europa moet zover niet gaan, vindt Kallas. Voor ons geef ik de voorkeur aan een systeem van zelfregulering. Want Amerika heeft met de LDA gezorgd voor een enorme administratieve lastendruk voor de lobbykantoren. Vier keer per jaar moeten de Amerikaanse lobbyisten rapporteren over hun activiteiten. In Europa stellen we voor dat elke lobbyist een keer per jaar rapporteert. Ook de hoogte van de boetes, die in de VS op kunnen lopen tot dollar, ziet Kallas niet zitten. Om maar te zwijgen over celstraffen van maximaal vijf jaar die de EU niet eens op kan leggen. Wat doet Kallas dan wel? Er komt in het voorjaar van 2008 een vrijwillig register voor belangenbehartigers in combinatie met een voor iedereen toegankelijke website. Verder stelt de commissie een gedragscode voor waarbij de lobbyisten het geld dat zij aan een bepaalde zaak hebben besteed opgeven en de opdrachtgever bekendmaken. Dit laatste stuit uiteraard op bezwaren van de European Public Affairs Consultancies Association (Epaca). GUIKJE ROETHOF 3

4 ACTUAL Uit de lidstaten EU-inwoners niet anti-kroatië KANDIDAAT Bij de definitieve zetelverdeling in het Europees Parlement wordt alvast rekening gehouden met Kroatische Europarlementariërs. In tegenstelling tot Macedonië, Bosnië-Herzegovina, Servië en Albanië wordt Kroatië nog net door de Europese burgers als nieuw EU-lid geaccepteerd. Uit de meest recente Eurobarometer blijkt dat 56 procent van de Europeanen geen bezwaar heeft tegen het lidmaatschap van Kroatië. Nu ook Frankrijk heeft besloten geen referenda te houden over de toetreding van nieuwe EU-lidstaten, lijkt er geen twijfel over mogelijk dat Kroatië binnenkort toetreedt. Tot nu toe wordt 2009 gezien als streefjaar, maar dat is volgens Bob Boudewijn, deskundige bij Clingendael, de datum waar de Kroaten stiekem op hopen. Inderdaad houden de Kroaten dat jaar aan als moment waarop ze klaar willen zijn voor toetreding, vertelt Iva Gotovac van het Kroatische ministerie van Buitenlandse Zaken en Europese Integratie. We zijn ons er volledig van bewust dat het niet onze beslissing is of we mogen toetreden. Als voorproefje op het echte werk volgt ze, samen met collega s uit de Balkan en Turkije, de door Clingendael georganiseerde cursus How to operate in Brussels. Het is niet onze beslissing of we mogen toetreden Vertrouwen Kroatië is kandidaat-lidstaat sinds 2004 en is van de drie kandidaat-lidstaten (Turkije sinds 1999 en Macedonië sinds 2006) het verst met de toetredingsonderhandelingen. Met Macedonië wordt op dit moment nog helemaal niet onderhandeld. Servië, Montenegro, Bosnië-Herzegovina en Albanië bereiden zich via het Stabilisatie en Associatie Proces voor op het kandidaat-lidmaatschap. Kroatië werkt nauw samen met zijn buurlanden. Die samenwerking varieert van miljoenenprojecten, zoals het delen van vertalingen van het Acquis de verzamelde Europese wetgeving met Montenegro, tot het faxen van een Europees document als de Bosniërs dat willen inzien. Zoiets kost maar één telefoontje, aldus Gotovac. De onderhandelingen met Kroatië kwamen op gang toen oud-generaal Ante Gotovina in 2005 in Spanje werd gearresteerd. Medewerking aan het Joegoslavië-Tribunaal is een strikte voorwaarde voor de voortzetting van de toetredingsonderhandelingen. De samenwerking verloopt goed, verklaart Olga Kavran, woordvoerder van hoofdaanklager Carla del Ponte. Gotovac: Op dit moment wordt bekeken hoe we bepaalde zaken door Kroatische rechtbanken kunnen laten behandelen. Een aantal zaken is al overgedragen. Dat is voor ons een belangrijk teken van vertrouwen. De Europese Commissie en de kandidaat-lidstaat maken ondertussen in rap tempo vorderingen bij het behandelen van de 33 hoofdstukken van het Acquis Communautaire. Een nieuwe lidstaat is onder andere verplicht om zijn wetgeving af te stemmen op het Acquis. Nog 21 hoofdstukken heeft Kroatië te gaan. Anders dan bij de laatst toegetreden lidstaten, Roemenië en Bulgarije, zijn er voor Kroatië en Turkije benchmarks gesteld die moeten worden gehaald. Dat biedt ons een betere checklist, zowel tijdens de onderhandelingen als achteraf, meent Gotovac. Ze is zich ervan bewust dat nieuwe Europese wetgeving het toetredingsproces zomaar kan veranderen: It ain t over til it s over. In Kroatië zelf is het EU-lidmaatschap bij de helft van de bevolking omstreden. Gotovac: Dat is niet noodzakelijk een slecht teken. Mensen hebben geen idealistisch beeld van de EU, ze zijn sceptischer en kritischer. De Kroatische regering is grondwettelijk verplicht om het toetredingsverdrag door middel van een referendum te ratificeren. Meer dan 60 procent van de Kroaten zal dan voor stemmen. EEFJE RAMMELOO Commotie om Mugabe bij EU-Afrika Top 4 BZ Een van de belangrijkste doelen die EU-voorzitter Portugal zich heeft gesteld, is het ontwikkelen van de relatie tussen Afrika en Europa. Op 8 en 9 december spreken Afrikaanse en Europese staatshoofden met elkaar om de EU-Afrikastrategie verdere invulling te geven, onder meer met een actieplan voor de komende drie tot vijf jaar. Mooie plannen, maar de Zimbabwaanse president Robert Mugabe gooit roet in het eten. De president, die Zimbabwe door zijn totalitaire regime steeds verder meetrekt in een crisis, heeft volgens de Afrikaanse leiders het recht om bij de EU-Afrika Top in december te zijn. Terwijl landen als Denemarken en Duitsland zich nog beraden op hun reactie, heeft de Britse premier Gordon Brown al verklaard niet naar de top te komen als Mugabe daar ook is. Het onderwerp is tijdens informele ontmoetingen tussen ministers van Buitenlandse Zaken al aan de orde geweest en onlangs keerde ook de christendemocratische fractie in het Europees Parlement zich tegen de komst van de Afrikaanse leider. De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken Maxime Verhagen liet al eerder weten een uitnodiging aan Mugabe niet wenselijk te vinden. Hij hoopt dat de Portugezen met een werkbare oplossing komen. Mocht Mugabe toch aanwezig zijn, dan vinden we dat mensenrechten en democratie aan de orde moeten komen, verklaart zijn woordvoerder Bart Rijs. Laten die onderwerpen nu net heel hoog op de agenda staan, aldus de Portugese voorzitter bij monde van woordvoerder Clara Borja. De reisrestricties die Mugabe door de internationale gemeenschap zijn opgelegd gelden overigens in dit geval niet. Borja leest een passage voor uit het Europese standpunt, waaruit blijkt dat voor dit soort ontmoetingen een uitzondering kan worden gemaakt. Dit geldt voor de situatie waarin urgent humanitarian needs aan de orde zijn of een politieke dialoog zal plaatsvinden, die de mensenrechten en goed bestuur moet bevorderen. De kwestie zal de komende maanden hoogstwaarschijnlijk het nieuws over de top blijven bepalen. Mugabe heeft namelijk laten weten niet van plan te zijn thuis te blijven. Een aantal andere, sympathiserende Afrikaanse leiders beraadt zich nu op hun deelname aan de top. EEFJE RAMMELOO

5 ITEITEN Uit het Europees Parlement Tabaksreus schikte smokkelproces met EU De EU krijgt 1,25 miljard dollar van Marlborofabrikant Philip Morris na schikking van een proces tegen de tabaksfabrikant vanwege sigarettensmokkel. Dat geld moet besteed worden aan nog stringenter maatregelen tegen de smokkelsyndicaten, meent Europarlementariër Bart Staes, rapporteur van de onderzoekscommissie tegen transitfraude. FRAUDE Sigarettensmokkel kost de EU minstens 450 miljoen euro per jaar aan gederfde belastingen en is een belangrijke inkomstenbron voor de georganiseerde misdaad. Iedere smokkelcontainer sigaretten kost de Europese en de nationale overheid een verlies aan inkomsten van om en nabij de 1,5 miljoen euro. Het Europees Parlement nam in de periode het voortouw in de strijd tegen dit soort fraude en richtte een onderzoekscommissie tegen transitfraude op. De Belgische Europarlementariër Bart Staes (Groenen) is rapporteur van die commissie en schreef een rapport dat volgende maand besproken wordt door het parlement. Staes en zijn medeonderzoekers trokken naar de havens van Antwerpen en Rotterdam en bestudeerden nauwgezet de fraudetechnieken die criminele organisaties gebruiken om de fiscus te omzeilen. Staes: Het gaat hier om maffieuze praktijken waarbij de voorbije jaren doden zijn gevallen, moorden zijn gepleegd, ambtenaren zijn geïntimideerd en omgekocht, en in sommige gevallen politici onder één hoedje speelden met de criminelen, met name in Zuid-Italië. In zijn rapport wijst Staes op de voordelen van het New Computerised Transit System (NCTS), dat sinds 2006 actief is bij het bestrijden van smokkelpraktijken binnen de EU. NCTS kan, mits verder doorgevoerd binnen 5 tot 10 jaar, 120 miljard euro aan extra fiscale inkomsten genereren voor de EU-landen, en dat tegen een investering van 395 miljoen euro, aldus Staes in zijn rapport. De Europese Commissie wil de komende tijd 44 miljoen euro bestemmen voor antismokkelmaatregelen. Volgens Staes moet en kan dat veel meer worden. Het rapport-staes wijst op de 1,25 miljard dollar die de Amerikaanse sigarettenfabrikant Philip Morris betaalt aan de EU voor de bestrijding van ta- bakssmokkel. In november 2000 diende de gemeenschap voor de rechtbank van New York een civielrechtelijke klacht in tegen Philip Morris en branchegenoot Reynolds wegens vermeende betrokkenheid van de firma s bij de smokkel van sigaretten in de Europese Unie. Tien lidstaten sloten zich in de periode januari-april 2001 aan bij dit rechtsgeding. Philip Morris, in het nauw gebracht, besloot tot een schikking. Het bedrijf bood de EU zijn diensten aan door te beginnen met het digitaal monitoren van de beweging van de eigen sigarettenvoorraad. Staes: Op den duur moet het zo zijn dat ieder pakje sigaretten kan worden gelokaliseerd. Als er toch nog sigaretten van Philip Morris opduiken in het smokkelcircuit, verplichtte het bedrijf zich de gederfde belastingen uit eigen zak te voldoen, aldus Staes. De Europese Commissie kreeg tot dusver 9,7 procent van het Philip Morris-geld, dat over een periode van twaalf jaar wordt uitgekeerd. De rest vloeit naar de ministers van Financiën van de tien betrokken EU-landen. Staes vindt dat toekomstige inkomsten van de Philip Morris-deal wel direct moeten worden bestemd voor de antismokkelmaatregelen. Hij dringt er bij de commissie op aan soortgelijke arrangementen te treffen met andere grote tabaksproducenten, zoals Japan Tobacco en Reynolds American, waartegen de EU ook juridische stappen overweegt vanwege (indirecte) betrokkenheid bij smokkel. Het Europese antifraudeorgaan Olaf voerde in februari 2007 in alle EU-landen de operatie Diabolo uit, waarbij in totaal 135 miljoen gesmokkelde sigeretten werden geconfisqueerd, goed voor een potentieel verlies aan fiscale inkomsten van 220 miljoen euro. De onderzoekscommissie vreest dat de smokkelaars havens waar gebruik wordt gemaakt van technologisch vergevorde controlemaatregelen, zoals het digitaal scannen van containers, voortaan mijden en uitwijken naar EU-landen waar dat soort technieken minder geavanceerd zijn, of naar buurlanden. Zo zou de streek rond Kaliningrad momenteel een grote doorvoerhaven van contrabande zijn. Staes dringt ook aan op de oprichting van een EU-tabakslaboratorium, waar kan worden nagegaan waar gesmokkelde sigaretten vandaan komen. Opsporingsautoreiteiten van de EU-landen zouden van die expertise gebruik kunnen maken. De tabaksindustrie zou ook moeten investeren in dat laboratorium. RENÉ ZWAAP Sakharov-prijs DEMOCRATIE De nominaties voor de Sakharov-prijs zijn bekendgemaakt. De jaarlijkse prijs is vernoemd naar Sovjetdissident Andrei Sakharov en wordt sinds 1988 door het EP uitgereikt, en is een belangrijke erkenning voor individuen of organisaties die zich onderscheiden hebben in de strijd voor mensenrechten en democratie. De prijs wordt uitgereikt op 11 december, daags na de 59 e verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Onder de genomineerden bevinden zich Anna Politkovskaya, de vermoorde Russische journaliste, en Salih Mahmoud Osman, een Sudanese mensenrechtenadvocaat die gratis rechtshulp verstrekt aan slachtoffers van de burgeroorlog in zijn land. 5

6 ACTUALITEITEN Europa in Nederland ChristenUnie is niet gedraaid De ChristenUnie was twee jaar geleden tegen de Europese grondwet. Waarom kan het hervormingsverdrag wel op de steun van de partij rekenen? Esmé Wiegman, Europawoordvoerder van de ChristenUnie in de Tweede Kamer, legt het uit. VERDRAG Het zijn de eerste Algemene Politieke Beschouwingen van Esmé Wiegman, sinds maart dit jaar lid van de Tweede Kamer. Lange dagen zijn het en daarom zijn interviewverzoeken van journalisten welkom, zegt ze lachend. In het nieuwe verdrag wordt het vetorecht op tal van terreinen losgelaten. U was destijds tegen het opheffen van dit principe. Een Europa dat inhoudelijk en geografisch geen grenzen kent, zonder vetorechten voor afzonderlijke lidstaten, ging echt te ver. Ik constateer nu dat de inhoud van het verdrag op deze punten gaat veranderen. Lidstaten zouden het vetorecht moeten loslaten op dossiers waar het beste op Europees niveau besluitvorming kan plaatsvinden, zoals het klimaat- en energiebeleid. Wel moet via een zogeheten oranjekaartprocedure de mogelijkheid worden geboden dat nationale parlementen de commissie kunnen terugfluiten. Mist u een verwijzing naar de joods-christelijke traditie niet? Wij zijn voorstander van een gewoon wijzigingsverdrag met hooguit wat inleidende woorden vooraf. Destijds hadden we grote moeite met de uitvoerige ronkende preambule waar bewust de verwijzing naar God was weggelaten. Waarom kunt u wel instemmen met het nieuwe verdrag? We waren destijds voornamelijk tegen het constitutionele karakter van het Grondwettelijk Verdrag en de federale weg die Europa daarmee leek in te slaan. Dat wil niet zeggen dat we tegen Europa zijn, integendeel. Europese samenwerking is juist een groot goed, maar duidelijk moet worden afgebakend waar Europa wel en niet over gaat. Harry van Bommel van de SP verweet u vlak voor de zomer het verdrag te accepteren in ruil voor het regeringspluche. Dat is echt belachelijk. De ChristenUnie is niet gedraaid, het kabinet heeft een draai gemaakt. Stel dat de Kamer het initiatief neemt tot een referendum, stemt u dan voor? Nee, wij zijn tegen een raadgevend referendum, net zoals we dat twee jaar geleden waren. Ik kan best meevoelen in de redenering dat we destijds de mening van het volk hebben gevraagd en dat dat nu weer zou moeten gebeuren, maar de aard van het nieuwe verdrag is gewoon anders. Bovendien kan deze beslissing het beste door de nationale parlementen genomen worden. Zij vormen de gekozen volksvertegenwoordiging. CINDY CASTRICUM Kamer wil invloed in Europa Hoe kan de Tweede Kamer zijn eigen instrumenten om Brussel te controleren verbeteren? Die vraag staat centraal tijdens een conferentie op vrijdag 28 september, een initiatief van Han ten Broeke, Tweede Kamerlid voor de VVD. TWEEDE KAMER Al jarenlang heeft de Kamer er de mond van vol: het parlement moet meer en vooral eerder betrokken worden bij wet- en regelgeving uit Europa. Tot nog toe is daar weinig van terechtgekomen, erkent VVD er Han ten Broeke. Daarom heeft hij middels een motie afgedwongen dat de Kamer op korte termijn gaat onderzoeken hoe het parlement beter bij Brusselse wetgeving betrokken kan worden. Een eerste concrete actie in die richting is de conferentie die hij vrijdag 28 september in de Kamer organiseert. Ten Broeke heeft zelf tal van ideeën om als 6 nationaal parlement eerder bij het Brusselse besluitvormingstraject betrokken te worden. Zo vindt hij dat Europese initiatieven in de Kamer net zo behandeld moeten worden als Nederlandse wetgeving. Inclusief een advies van de Raad van State, licht hij toe. Vandaar dat hij ook Herman Tjeenk Willink, de vicevoorzitter van de raad, heeft uitgenodigd voor zijn conferentie. Ook vindt de VVD er dat het Nederlandse parlement de regering meer op de huid moet zitten bij het geven van instructies ten behoeve van Europawetgeving. Als tegenargument wordt altijd gezegd dat daardoor de onderhandelingsruimte van de regering wordt beknot, maar dat is onzin. De nationale parlementen moeten bovendien veel meer samenwerken, meent Ten Broeke. Daartoe moet de Cosac, de club waarin de parlementen uit de lidstaten verenigd zijn, worden hervormd. We komen nu twee keer per jaar bijeen, dat is veel te weinig om met elkaar te overleggen en een front te vormen. Eerdere voorstellen om de Kamer meer met Europa te vervlechten zijn er nooit gekomen. Een Expertise Centrum Europa bijvoorbeeld, een ideetje van VVD-Kamerlid Van Baalen uit 2001, waar je volgens Ten Broeke geen oorlog mee wint. Hij is er echter van overtuigd dat er nu wel iets terecht gaat komen van de invloed van de Kamer op Europa. Er zit echt een ander parlement. Departementen gaan Europees vlaggen SYMBOOL Op Europadag (9 mei) zullen alle departementen voortaan de Europese vlag uithangen. Deze mededeling doen minister Verhagen en staatssecretaris Timmermans in De Staat van de Unie, de jaarlijkse Europaagenda. Dit besluit is op zijn minst opmerkelijk aangezien de Nederlandse regering er mede debet aan is dat de blauwe vlag met gele sterren niet meer voorkomt in het Hervormingsverdrag. De Europese vlag behoudt echter zijn betekenis als belangrijk symbool, aldus de bewindslieden.

7 Op weg naar een Europees Burgerlijk Wetboek Tekst René Zwaap Beeld Rob Jongbloed Terwijl de wonden na de mislukte invoering van de Europese grondwet nog worden gelikt, dient zich een nieuwe uitdaging aan op het terrein van de juridische harmonisering binnen de Europese Unie. Eind dit jaar wordt het concept voor een Europees Burgerlijk Wetboek gepresenteerd. Leider van het project is de Duitse rechtsgeleerde Christian von Bar. Ik ben ervan overtuigd dat dit van even grote betekenis zal blijken als de invoering van de euro. mijn baby, zegt professor Christian von Bar (55) met gepaste trots, terwijl hij zijn werkkamer in het statige gebouw van het Institut für Europäische Rechtswissenschaft van de universiteit van Osnabrück betreedt met een grote stapel kloeke boekwerken in de armen. De getoonde werken zijn Ziehier teksten geschreven door een collectief van juristen uit EU-lidstaten en kandidaat-lidstaten, over kwesties als onrechtmatige daad, zaakwaarneming, verbintenissenrecht, persoonlijke zekerheid, koop, overdracht van roerende zaken, dienstverlening, verrijking zonder oorzaak en langetermijncontracten. Tezamen vormen deze boeken de aanzet tot een Europees Burgerlijk Wetboek, alhoewel Von Bar zelf liever spreekt van een Common Frame of Reference (gemeenschappelijk referentiekader). De term Europees Burgerlijk Wetboek roept vooralsnog te veel politieke weerstanden op, meent hij. Professsor Von Bar is voorzitter van de Study Group on an European Civil Code. Deze studiegroep, bestaand uit een netwerk van zo n 125 juristen verspreid over acht werkgroepen in diverse EU-landen (waaronder ook Nederland, waar de universiteiten van Tilburg, Utrecht en Amsterdam participeren in het project), heeft als doel het opstellen van een aantal Principes van Europees privaatrecht. Uiteindelijk doel is een codificatie van de kern van het Europees privaatrecht. Dit vereist een uitputtende vergelijkende studie van de verschillende systemen van privaatrecht in Europa. De groep-von Bar heeft zich hiermee de afgelopen jaren beziggehouden. Het initiatief voor het project stamt van de Deense rechtsgeleerde Ole Lando, zegt Von Bar. Mijn persoonlijke bemoeienis begon in Ik kan me nog goed een conferentie herinneren in Scheveningen, tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap. Toen werd gezegd dat dit project alleen maar kans zou maken als er een aparte projectgroep voor zou worden gevormd. Die raad heb ik altijd goed in mijn oren geknoopt. Het is voor het eerst in de geschiedenis dat wij als Europeanen zoveel te weten zijn gekomen over elkanders rechtssystemen, vertelt Von Bar. 7

8 Op weg naar een Europees Burgerlijk Wetboek Dat alleen al maakt dit project de moeite waard, wat voor lot het verder ook beschoren is. Vertegenwoordigers van meer dan dertig verschillende rechtssystemen zitten in het kader van dit project met elkaar om tafel en treden met elkaar in discussie. Dat heeft nooit tot ruzies geleid, maar altijd tot uitwisseling op hoog niveau. Ik noem dat pure winst. Centrale gedachte bij het onderzoek was op zoek te gaan naar de overeenkomsten in plaats van de verschillen te accentueren. Het burgerlijk recht is ten nauwste verweven met de nationale identiteit van de afzonderlijke staten en die hebben ieder ook hun eigen historische dynamiek. Zo kent de Angelsaksische wereld de Common Law, een vanuit de praktijk gegroeid stelsel, terwijl de Franse Code Civil natuurlijk in één klap is opgelegd door Napoleon en tot ver 8 buiten Frankrijk heeft doorgewerkt. Een van de dingen die mij persoonlijk zijn opgevallen, is dat de kleinere landen vaak de betere wetteksten hebben in de zin van beter bruikbaar voor ons project, omdat ze van nature meer geneigd zijn om de blik buiten te grenzen te werpen. Bijvoorbeeld het Nederlandse Burgerlijk Wetboek, dat dateert van 1992 en dus zeer recent is in vergelijking met de meeste andere. Een ander punt waar we op stuitten, is dat de belangrijkste grens wat betreft Europese rechtsverschillen nog altijd wordt gevormd door de Rijn, de grens tussen Duitsland en Frankrijk. Het Common Frame of Reference is zo goed als gereed. In december dit jaar worden zeven van het in totaal tien delen beslaande conceptwetboek in digitale vorm aangeboden aan de Europese Commissie, de Raad van Europa en het Europees Parlement. Ook wordt in die periode een verkorte versie van het mammoetproject gepubliceerd in een handzame pocketeditie ter aanwakkering van het debat. Volgend jaar volgt publicatie van de gehele tekst, inclusief commentaren en noten, een massief werkstuk dat volgens geestelijk vader Von Bar genoeg gewicht zal hebben om als moordwapen te dienen.

9 door René Zwaap Geen politiek mandaat Het gaat om een strikt academische exercitie, onderstreept professor Von Bar. Een politiek mandaat ontbreekt. Het werk is geschreven in de vorm van wetsteksten, plus commentaar en noten, maar dat is het nadrukkelijk niet. De medewerkers hebben geen wetgevende bevoegdheden. Hierna begint het politieke traject pas, een terrein waarop ik niet thuis ben en waar ik ook geen zicht op heb. De grote vraag voor de toekomst van het Gemeenschappelijk Referentiekader luidt wat de juiste wettelijke basis is voor codificatie. Moet een Europese codificatie van het privaatrecht gestalte krijgen via de Europese Commissie? In dat geval zou de voorbereiding van een Europees Burgerlijk Wetboek moeten worden gezien als een activiteit die bijdraagt tot het verwezenlijken van de objectieven van het Europees verdrag, te weten de vorming van de gemeenschappelijke markt, vrij verkeer van personen, goederen en diensten. Of moet de codificatie worden gezien als een intergouvernementele taak, te realiseren door juridische samenwerking tussen de lidstaten, met een veel meer bescheiden positie voor de Europese Commissie en meer inbreng vanuit het Europees Parlement? Veel juristen vinden niet dat de Europese Unie wettelijke bevoegdheden moet hebben om een uniforme Europese civiele code uit te vaardigen. Het gaat hier dan ook om uiterst gevoelig liggende materie. Professor Von Bar heeft zijn reserves ten opzichte van dit vraagstuk. De taak van de commissie is moeilijk, zegt hij met enige berusting. Wat er ook besloten wordt, kritiek zal er altijd komen. Een Duitse professor mag niet zeggen dat de Franse Code Civil hopeloos is verouderd Ofschoon de studiegroep financiële ondersteuning van de Europese Commissie geniet, houdt Brus sel zich tot nog toe nadrukkelijk buiten het project als het gaat om bestuurlijke verantwoordelijkheid. Wel drong het Europees Parlement op 15 november 2001 met een resolutie aan op harmonisatie van het burgerlijk en handelsrecht van de lidstaten. Eerder, tijdens de vergadering van de Europese Raad in het Finse Tampère in 1999, spraken ook de Europese ministers zich uit over de noodzaak de wetgeving van de lidstaten op civielrechtelijk gebied aan te passen. De huidige verscheidenheid aan regelingen in de lidstaten zou een goede werking van de interne markt belemmeren en een barrière vormen voor de verdere ontwikkeling van het binnen-europese handelsverkeer. Von Bar: De voordelen van een harmonisatie van de diverse rechtssystemen zijn evident. Door de verschillen in het contractenrecht tussen de lidstaten stuiten bedrijven op aanzienlijke obstakels in alle fasen van het Europese handelsverkeer. Ieder land heeft nu eenmaal zijn eigen hebbelijkheden als het gaat om contracten en overeenkomsten. Dat brengt extra kosten met zich mee, bijvoorbeeld door advocaten te moeten inhuren. De onbekendheid met de andere rechtssystemen werkt ook ontmoedigend. De angst voor juridische complicaties kan zelfs leiden tot het afzien van handelsbetrekkingen met andere lidstaten. Het handelsverkeer wordt ook meer open als er harmonisatie van de rechtsregels is geïntroduceerd. Nu is het nog zo dat leveranciers van diensten en goederen niet onder dezelfde voorwaarden als hun concurrenten in andere lidstaten kunnen opereren. Als alle mogelijke partijen binnen hetzelfde rechtssysteem vallen, kunnen ze wel genieten van een gelijke uitgangspositie. In het andere geval kan er geen sprake zijn van echt eerlijke concurrentie. Een eenmaking van het privaatrecht zal dus ook positieve gevolgen voor de concurrentie hebben. Uit de juridische vakwereld klinkt op gezette tijden kritiek op het project van Von Bar. Hij is al vergeleken met Napoleon en wordt beticht van de uitvoering van een totalitair pan-europees project dat ten koste zou gaan van de nationale soevereiniteit van de EU-lidstaten. Von Bar blijft sceptisch onder dat soort ideologische beschuldigingen, die in zijn ogen voorbijgaan aan overwegingen van pragmatische aard. De leek snapt meteen wat het nut is van een operatie als deze wanneer je het hem uitlegt. Onder juristen ligt dat moeilijker. Er zijn nu eenmaal rechtsgeleerden die hun statuur te danken hebben aan het feit dat ze hun hele leven de Common Law in Groot-Brittannië of de Franse Code Civil hebben bestudeerd. In die categorie zijn er mensen die zich vreselijk bedreigd voelen als er opeens sprake is van een geheel nieuwe denkrichting. Daarin speelt ongetwijfeld een welbegrepen stukje eigenbelang, plat gezegd: de bescherming van de eigen portemonnee. Daarnaast zijn er nu eenmaal weerstanden die voortkomen uit de Europese geschiedenis. Een Duitse professor zoals ik mag niet zeggen dat de Franse Code Civil uit de tijd van Napoleon inmiddels hopeloos is verouderd, want dan is de nationale trots in het geding. Aarzeling Het genereren van financiële steun door de Europese Commissie was een ongelooflijk moeizame procedure, aldus Von Bar. Gedurende 9

10 Op weg naar een Europees Burgerlijk Wetboek Foto: Christian Takoff Christian von Bar zeven maanden heb ik vijf mensen van ons team fulltime op die aanvraag moeten zetten. Onze eerste poging voor ondersteuning voor het project als geheel werd niet gehonoreerd door de commissie. In plaats daarvan kregen we steun voor onderzoek op deelterreinen als consumentenrecht. Het geheel van het Gemeenschappelijk Referentiekader is eenvoudigweg te groot om daar uitgesproken politieke steun van Brussel voor te genereren. Er is een zekere koudwatervrees en tot nog toe is er geen enkele politicus in Brussel opgestaan die zich echt heeft ingezet voor het Gemeenschappelijk Referentiekader. De groep-von Bar wordt verder ondersteund door uiteenlopende subsidiënten als de Onassis Foundation, het Portugese Gulbenkian-fonds, de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), de Duitse Forschungsgemeinschaft en soortgelijke fondsen in België en Noorwegen. Juist door die onafhankelijkheid heeft de studiegroep jarenlang in rust kunnen functioneren, onderstreept Von Bar. Dat was een levensvoorwaarde voor het welslagen van het project. Von Bar: Het burgerlijk recht lijkt politiek onschuldiger dan bijvoorbeeld een Europese grondwet, maar welbeschouwd gaat het hier wel degelijk om 10 Wat er ook besloten wordt, kritiek zal er altijd komen een operatie die direct ingrijpt in het hart van het rechtssysteem van iedere deelnemende staat. Ik ben ervan overtuigd dat dit project uiteindelijk van even grote betekenis zal blijken als de invoering van de euro. Bij zoiets groots hebben politici de neiging afstand te bewaren. Men wil de vingers niet branden. Daarom denk ik niet dat we binnen een periode van twintig jaar daadwerkelijk kunnen spreken van een Europees Burgerlijk Wetboek. Daar zal waarschijnlijk nog een generatie overheen moeten gaan. In principe is het ook niet nodig om van bovenaf een geheel nieuw systeem van rechtsregels op te leggen, aldus Von Bar. Het feit dat het werk gedaan is, is al belangrijk genoeg. Dat er een gemeenschappelijk Europees referentiekader is benoemd, is voor de gerechtshoven in de diverse landen nu al een gegeven. In de praktijk wordt het rechtsvergelijkende werk van onze studiegroep nu al gebruikt bij uitspraken van rechters. Dat gebeurt al als het gaat om de door onze projectgroep opgestelde teksten op het gebied van koop- en verbintenissenrecht. We zien al dat veel rechtbanken, bijvoorbeeld in Spanje en Portugal, dankbaar gebruikmaken van de ontwerpteksten en daar ook naar verwijzen in hun uitspraken. Op die manier is er geen sprake van implementatie van bovenaf, maar krijgt het proces gaandeweg gestalte, van onderaf, en wint het op een bijna organische manier aan juridisch gewicht. In feite is zo n proces te prefereren boven een centrale, vanuit Brussel gecoördineerde implementatie van nieuw Europees recht, die alleen maar weerstanden zou oproepen bij eurosceptici en extremisten van allerlei gezindten. Dat zou het ergste zijn dat dit project zou kunnen overkomen.

11 toen die afgelopen maart besloot dat in 2020 een tiende van alle brandstoffen duurzaam moet zijn. De commissie draagt sinds 2004 een steentje bij door boeren uit de tien nieuwe lidstaten 45 euro te geven per hectare landbouwgrond die wordt gereserveerd voor de productie van biobrandstof. In een verslag uit januari dit jaar schetst de commissie nogmaals de kansen die productie van biobrandstoffen biedt. De handelspositie van Europa krijgt een stimulans, aldus de commissie, maar ook de ontwikkelingslanden die de grondstoffen tegen concurrerende prijzen kunnen vervaardigen profiteren mee. Er zit echter een keerzijde aan de zegeningen van biobrandstof. De Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties (FAO) trok vorig jaar als eerste aan de bel. Het subsidiëren van grondstoffen voor biobrandstof zou de wereldmarkt voor voedsel ernstig kunnen verstoren, aldus de FAO. Biobrandstoffen zijn prima, was de strekking, maar ontwikkelingslanden moeten een voorsprong krijgen bij het verbouwen ervan. Daarvan is echter geen sprake. De productie van biobrandstoffen verdubbelde tussen 2000 en 2005, maar het waren de Verenigde Staten, Europa en Brazilië die daarvan profiteerden. Zij produceerden 95 procent van alle biobrandstoffen. Canada, China en India tekenden voor de res- Hoofdbrekens om Het biobrandstofbeleid van de Europese Commissie komt steeds meer onder vuur te liggen. De voedselprijzen komen onder druk en de voordelen voor het milieu blijken non-existent. Moet de Europese strategie tegen klimaatverandering dringend worden herzien? biobrandstof Tekst Eefje Rammeloo Beeld Welmer Keesmaat Rudolf Diesel vond de biobrandstof uit: zijn verbrandingsmotor liep op pindaolie. De auto s van Henri Ford konden zelfs rijden op pure ethanol. Brandstof gedestilleerd uit biologische grondstoffen is even oud als het bestaan van de auto zelf. Maar toen de benzinemotor veel efficiënter te fabriceren bleek, raakte de automotor op biobrandstof in vergetelheid. Inmiddels, ruim een eeuw later, roept de verbrandingsmotor op basis van ruwe olie felle discussies op. De transport sector neemt meer dan de helft van de Europese olieconsumptie voor zijn rekening en is verantwoordelijk voor 84 procent van alle koolstofdioxide-uitstoot in de Europese Unie. Geen wonder dat de Europese Commissie laaiend enthousiast was over de mogelijkheden van biologische brandstof. Eindelijk was er een redmiddel tegen klimaatverandering voorhanden. In de biobrandstofrichtlijn uit 2003 riep de commissie de lidstaten op het gebruik van biobrandstoffen zoveel mogelijk te stimuleren, en te streven naar een zo hoog mogelijk marktaandeel. In 2010 moet bijna zes procent van alle brandstof uit bio-ethanol bestaan. De Europese Raad legde de lat nog hoger 11

12 Hoofdbrekens om biobrandstof 12 terende vijf procent. Ook de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso) waarschuwde voor te veel voortvarendheid bij de productie van biobrandstoffen. De Oeso maant de Europese Commissie tot voorzichtigheid bij het verstrekken van subsidie aan producenten en gebruikers. Wanneer het beleid niet verandert zullen de voedselprijzen door de stijgende vraag naar koolzaad, plantaardige oliën en suiker tot 2016 stijgen met 20 tot 50 procent. De schrijvers van het rapport verwachten dat de CO 2 -uitstoot in 2050 daardoor met niet meer dan 3 procent zal zijn afgenomen. Het is de eerste keer dat milieuorganisaties als Greenpeace zo faliekant tegen een groen alternatief zijn Roekeloos Landen in ontwikkeling, zoals Maleisië, Indonesië en Mexico, profiteren van de grote vraag naar biobrandstoffen. Lokale boeren verkopen hun maïs, palmolie en soja graag aan de Europese industrie. Die betaalt er immers meer voor dan zij er op de lokale markt voor zouden krijgen. De prijzen stijgen doordat wij biobrandstof als een goed alternatief zien voor fossiele brandstoffen, stelt Else Boonstra van de Evert Vermeer Stichting, die onderzoek doet naar ontwikkeling in derdewereldlanden. Als ik boer was in Mozambique zou ik mijn producten ook verkopen waar ze het meeste opbrengen. De Evert Vermeer Stichting onderzoekt in Brussel de incoherentie van het Europese beleid. Boonstra: Aan de ene kant wordt vanuit development funds geld gepompt in duurzame ontwikkeling van rurale gemeenschappen. Aan de andere kant voert de commissie een vrij roekeloos beleid ten aanzien van biobrandstoffen die dat ongedaan maken. Doordat er minder voedsel wordt verbouwd zagen West-Europese supermarktklanten de prijs van brood stijgen. Kwalijker is dat hetzelfde gebeurt met het brood voor de allerarmsten in de derde wereld. De commissie stimuleert desondanks de productie van biobrandstoffen in ontwikkelingslanden zoals de zogeheten ACP-landen (Afrika, de Cariben en de Stille Oceaan). Amadeu Altafaj, woordvoerder van Eurocommissaris Louis Michel van Ontwikkelingssamenwerking: Een intra-acpprogramma wordt overwogen om de productie van biobrandstoffen in de ACP-landen te stimuleren. Dit programma zou worden opgenomen in het European Development Fund. Altafaj benadrukt dat de biobrandstoffen daarvoor wel duurzaam moeten zijn. Maar ook aan de duurzaamheid van de biologische brandstoffen wordt getwijfeld. Het is de eerste keer dat milieuorganisaties zoals Greenpeace, Global Forest Coalition en Friends of the Earth zo faliekant tegen een groen alternatief zijn, constateert Else Boonstra. Organisaties waarvan wordt verwacht dat ze staan te springen om een alternatief voor vervuilende fossiele brandstoffen, keren zich juist tégen de productie van biobrandstoffen. Ze vinden daarbij industriële bedrijven, die geen zin hebben om veel geld uit te geven aan nieuwe productiemethoden, aan hun zijde. Adrian Bebb van Friends of the Earth: De meeste biobrandstoffen hebben een grotere impact op de leefomgeving dan de brandstoffen die we op dit moment gebruiken. Biobrandstoffen concurreren óf met voedsel óf met regenwoud. In Indonesië worden bossen gekapt voor de aanleg van palmolieplantages, hetzelfde gebeurt met soja. Zuiniger Langzaam begint de commissie zich te realiseren dat er haken en ogen aan de biobrandstoffen zitten. Energiecommissaris Piebalgs onderzoekt nu welke criteria aan biobrandstoffen moeten worden gesteld om ze duurzaam te laten zijn. Maar in de tussentijd moedigt de commissie lidstaten nog altijd aan om biobrandstof bij de gebruikelijke benzine of diesel te mengen. De Europese boeren zien hun kans schoon en lobbyen voor een extra prikkel van de Europese Commissie. Zij willen hun eigen positie in de biobrandstoffensector versterken en uitbouwen. De commissie zou, als het aan de boeren ligt, bijvoorbeeld een status aparte voor de productie van biobrandstof moeten creëren binnen de landbouwsubsidies. Brancheorganisatie Copa Cogema, die de boeren in Brussel vertegenwoordigt, eist dezelfde financiële voordelen als bouwers van windmolens krijgen. Het doel dat de commissie voor 2010 heeft gesteld is de milieuorganisaties een doorn in het oog. Zowel in Europa als in ontwikkelingslanden worden boeren zo aangemoedigd te blijven produceren, zónder criteria. Dat legt een te grote claim op de wereld, zegt Adrian Bebb. Er is niet genoeg land om mensen te voeden én om auto s te laten rijden. De aandacht kan beter uitgaan naar onderzoek over hoe vrachtwagens en auto s zuiniger kunnen worden gemaakt. De plannen van de Nederlandse milieuminister Cramer staan vol met voornemens tot energiebesparing. Maar Cramer heeft wél duurzaamheidscriteria opgesteld en loopt daarbij voor op de commissie. Ze zegt druk te overleggen met minis-

13 door Eefje Rammeloo ter Koenders van Ontwikkelingssamenwerking. Ik wil geen ontbossing of concurrentie met voedsel, aldus Cramer. Tweede generatie Europarlementariër Dorette Corbey (PvdA) presenteerde afgelopen maand een rapport over biobrandstoffen. Ze vindt biobrandstof een goed idee, maar is teleurgesteld dat de Europese Commissie geen criteria heeft geformuleerd. De plannen moeten wel passen bij de duurzaamheidsideeën, vindt Corbey. Vanuit het Europees Parlement klinkt intussen steeds luider de roep om onderzoek naar de zogenoemde tweede generatie biobrandstoffen, waarvan de duurzaamheid veel minder wordt betwist. Voor deze brandstoffen hoeft bovendien geen landbouwgrond te worden opgeofferd. Heel mooi, stelt Corbey. Het probleem is alleen dat het nog niet bestaat. De Europarlementariërs roepen de commissie op meer onderzoek te doen naar deze tweede generatie. Voor de nieuwste biobrandstoffen worden geen speciale gewassen verbouwd. Er kan gebruik worden gemaakt van wat al groeit. Voor sommige ontwikkelingslanden zou deze tweede generatie biobrandstoffen een gouden kans zijn. De jathropa, een cactusachtig onkruid dat veel voorkomt in Malawi, Mozambique en Mali, zou bijvoorbeeld kunnen worden gebruikt voor biobrandstof. Else Boonstra: De jathropa groeit waar niets anders wil groeien. Dat zou een goed alternatief zijn. Probleem is dat kennis en technologie van de tweede generatie biobrandstoffen nog volledig in Europese handen is en niet beschikbaar is in de derde wereld. Het Nederlandse Tropeninstituut (KIT) is alvast begonnen met een project waarbij Malinese boeren de beschikking krijgen over de technieken die nodig zijn om de brandstof uit de jathropa te winnen. De tweede generatie biobrandstoffen kan worden geproduceerd uit alle organisch materiaal dat restproduct is. Dat kan stro zijn, maar ook aardappelschillen die nu op de composthoop belanden. De technologie is nog in ontwikkeling. Het proces om grondstoffen zoals ethanol te onttrekken aan het organische materiaal is erg ingewikkeld en dus ook duur. De technologie om uit de jathropa brandstof te winnen bestaat al. Maar de plant moet naar een verwerkingsplek worden gebracht en dat vereist grootschalige aanvoer, aldus Derk Loorbach, transitiewetenschapper aan de Erasmus Universiteit. Hij wijst op de eindeloze mogelijkheden van de tweede generatie biobrandstoffen. Je zou op het platteland bijvoorbeeld lokale netwerken kunnen aanleggen. Daar is veel mest die je in een afgesloten tank onder de grond kan opslaan. Het gisten gaat min of meer vanzelf en je hoeft er bij wijze van spreken alleen maar een kraantje in te hangen dat het gas aftapt. Er is een competitiestrijd gaande tussen de eerste en de tweede generatie biobrandstoffen, signaleert Loorbach. Een soort scholenstrijd in de wetenschappelijke wereld. Dat is op zichzelf goed, want strijd leidt tot innovatie. Aan de strijd kleven echter risico s. Hoe meer wordt geïnvesteerd in de eerste generatie biobrandstoffen, hoe moeilijker de tweede generatie kan doorbreken, legt Loorbach Biobrandstoffen concurreren óf met voedsel óf met regenwoud uit. In zijn ogen is er eerst een crisis in de vorm van een dramatische stijging van de olieprijs of massale faillissementen in de industrie nodig om een werkelijke omslag te doen plaatsvinden. Pas dan ontstaat voldoende politiek en maatschappelijk bewustzijn om de nieuwe technologieën te implementeren. Dat de tweede generatie biobrandstoffen vervolgens de wereld gaat veroveren lijkt hem overduidelijk. Ik kan me niet voorstellen dat een weldenkend mens tegen het gebruik is van afval dat anders ergens ligt weg te rotten. Dat is net zo n verspilling als de onnadenkende manier waarop we nu met fossiele energie omgaan. Biobrandstof wordt gewonnen uit biomassa. Dat is duurzaam want hout, suiker, maïs en palm groeien vanzelf weer terug als je ze rooit. In theorie zijn ze dus niet eindig zoals fossiele brandstoffen. Als bonus nemen nieuwe planten de CO 2 op die vrijkomt als de biomassa wordt verbrand. Biodiesel wordt gemaakt uit biologische olie of vet, gemengd met alcohol. Biodiesel wordt vaak bijgemengd met gewone diesel uit aardolie. Als er 20 procent biodiesel wordt gebruikt wordt de brandstof ook wel B20 genoemd, B100 betekent dat de brandstof voor 100 procent bestaat uit biodiesel. Bio-ethanol wordt gewonnen uit biomassa of biologische afvalresten. De suikers uit onder andere suikerriet, maïs en suikerbieten worden gefermenteerd en de alcohol die daaruit ontstaat wordt verwerkt tot ethanol. Ook bio-ethanol wordt gemengd met gewone benzine. De brandstof E85 bestaat bijvoorbeeld voor 85 procent uit bio-ethanol en voor 15 procent uit loodvrije benzine. Zonder al te veel aanpassingen aan de auto kan bio-ethanol met benzine worden vermengd tot ongeveer 25 procent. Met wat meer aanpassingen kan dat percentage nog oplopen. 13

14 Naziliefde in Estland wekt Russische woede De verering van het nazidom in Estland leidde tot een diplomatieke crisis met Rusland. Europese organisaties reageren verdeeld op de oplopende diplomatieke oorlog. René van der Linden, voorzitter van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa, brandde zich al lelijk aan de kwestie en wordt nu in Estland gezien als een Kremlinmarionet. Tekst Maurice Swirc Beeld Welmer Keesmaat 14 Deze zomer werden ze vanuit heel Europa overgevlogen naar Estland: bejaarde leden van de moorddadige Waffen- SS. De oud-strijders uit onder andere Finland, Duitsland en ook uit Nederland vochten tijdens de Tweede Wereldoorlog zij aan zij met Waffen-SS ers uit Estland tegen het Sovjetleger. In zijn toespraak tijdens de herdenkingsceremonie prees minister van Defensie Jak Aaviksso de SS ers als vrijheidsstrijders, terwijl de Sovjetsoldaten in zijn ogen terroristen waren. Het gehoor bestond, behalve uit andere hoogwaardigheidsbekleders, ook uit jongeren in T-shirts met nazisymbolen. Een week later deden extreem rechtse jongeren uit de hele wereld in Estland mee aan de jaarlijkse ERNA-campagne, een militaire oefening waarbij een actie uit 1941 van Estse paramilitairen in gevecht tegen het Sovjetleger wordt nagebootst. Dergelijke odes aan het eigen naziverleden vormen een jaarlijkse traditie in Estland sinds de republiek zich in 1991 afscheidde van de Sovjet-Unie. Daarbij vormt de weerzin tegen de Sovjetoverheersing die volgde na de bevrijding door het Rode Leger in 1945 een belangrijke reden voor de verkondigde liefde voor de nazi s. Rusland toont steeds luider zijn verontwaardiging over deze schandelijke verdraaiing van de geschiedenis. De Russische woede kwam tot een kookpunt toen in april dit jaar het oorlogsmonument De Bronzen Soldaat ter ere van gesneuvelde Sovjetsoldaten in de Estse hoofdstad Tallinn in opdracht van de regering werd verplaatst van een prominente plek in het centrum naar een begraaf- plaats aan de rand van de stad. Die actie vond plaats op het moment dat de Russen toeleven naar hun belangrijkste feestdag, de Dag van de Overwinning op 9 mei, vergelijkbaar met onze 5 mei, zegt René Does, Ruslanddeskundige aan de Universiteit van Amsterdam. Ze hebben dat monument bewust op dit moment met veel bombarie verplaatst. Het is duidelijk een provocatie aan het adres van de Russen, als genoegdoening voor de decennia van Russische bezetting. Het betekent zeker niet dat de gemiddelde Est een fascist is. In Estland zijn ze wel een stuk rechtser dan wij. Er zit nu een soort super- VVD-regering. De Russische minderheid in Estland, ongeveer een derde van de bevolking, zorgde in reactie op de verplaatsing van het standbeeld dagenlang voor rellen in Tallinn. Resultaat: een dode, 150 gewonden en arrestaties. Dezelfde dag adviseerde de Russische senaat aan president Poetin om de diplomatieke betrekkingen met Estland te verbreken. Zover ging de Russische president niet, maar hij veroordeelde de handelwijze van Estland wel krachtig. Een groep Russische jongeren bestormde de ambassade van Estland in Moskou. De Russische politie keek met de armen over elkaar toe. Vervolgens dreigde de Russische minister van Buitenlandse Zaken, Sergej Lavrov, dat het verplaatsingsbesluit van de Estse regering serieuze gevolgen zal hebben, ook voor de Europese Unie, die Estland als lidstaat in haar boezem heeft gesloten. De Navo kwam direct met een publieke vermaning jegens Rusland vanwege de bedreigde fysieke veiligheid van het Estse ambassadepersoneel. Het Europees Parlement betuigde in een resolutie ook al snel zijn steun aan Estland en veroordeelde

15 de gebrekkige bescherming van de ambassade. Het EP vroeg de Europese Commissie om een onderzoek naar de vermeende cyberaanvallen op websites van Estse overheidsinstellingen vanuit Rusland, die volgden na de verplaatsing van het monument. René van der Linden, voorzitter van de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa, betuigde vooral steun aan Moskou en sprak over de noodzaak het toezicht op de Baltische landen te verscherpen. Van der Linden verwees in zijn steunbetuiging ook naar de stelselmatige discriminatie van Russische minderheden in Estland. Verder toonde hij zich op de Russische televisie geïrriteerd over de verheerlijking van het naziverleden en de provocatieve verplaatsing van de Bronzen Soldaat. In de Estse media werd Van der Linden betiteld als een Kremlinmarionet. Sommige kranten wezen zonder onderbouwing op de zakelijke belangen van zijn familie in Rusland. Parlementslid Marko Mihkelson stelde dat Van der Linden zich voor het karretje van de Russische propaganda heeft laten spannen. Mijn indruk is dat hij niet zo handig heeft geopereerd in deze kwestie, aldus Does over Van der Linden, die tevens CDA-senator is. Hij heeft natuurlijk gelijk als hij de verheerlijking van de nazi s in Estland veroordeelt en de provocatieve verplaatsing van het monument bekritiseert, maar je moet er in zijn positie voor waken dat de indruk ontstaat dat je helemaal aan de kant van de Russen staat. Van der Linden had in een adem met zijn kritiek op Estland moeten benadrukken dat ook in Rusland mensenrechten van minderheden worden geschonden en duidelijke verontwaardiging moeten tonen over de afzijdige houding van de Russische politie bij de bestorming van de Estse ambassade. Bovendien maakt ook de Poetinjeugd, de door het Kremlin gesteunde massale jeugdbeweging in Rusland, een nogal fascistische indruk. Van der Linden, die al eerder onder vuur lag, ook binnen zijn eigen assemblee, vanwege zijn volgens sommigen te softe houding tegenover Rusland, is het oneens met deze kritiek. De afgelopen jaren uitte ik ook geregeld kritiek op Rusland. Zo bezocht ik na de moord op de journaliste Anna Politkovskaja het kantoor van haar krant. Maar ik behoor niet tot degenen die kritiek plaatsen bij alles wat Rusland doet. De relatie met Rusland is een van de meest centrale vraagstukken waar we voor staan. Daar heb ik de afgelopen jaren stevig in geïnvesteerd, aldus Van der Linden, wiens termijn als assembleevoorzitter in januari afloopt. Natuurlijk heb ik ook begrip voor de Esten. Maar fascisme of steun daaraan kunnen we niet accepteren. Daar ligt een belangrijke taak voor de Raad van Europa. In mei reisden afgevaardigden uit Moskou naar Estland voor een gesprek met Urmas Paet, de Estse minister van Buitenlandse Zaken, over het conflict tussen de twee landen. Toen de Russen aandrongen op het aftreden van de voltallige Estse regering, wees Paet hen direct de deur. Sindsdien kent de formele communicatie tussen de twee landen een zeer scherpe, vijandige ondertoon, ook als het bijvoorbeeld gaat over de aanleg van een oliepijplijn van Rusland door Estland naar de rest van Europa. Mogelijk komt de koude oorlog tussen Rusland en Estland aan de orde tijdens de komende vergadering van de assemblee van de Raad van Europa op 1 oktober. 15

16 RECHT & AVERECHT Migratie Frattini wil kenniswerkers binnenhalen Amerika trekt elf keer zoveel hoogopgeleide migranten aan als Europa. Dat strookt niet met de Lissabondoelstellingen van de EU. Om meer gekwalificeerde migranten aan te trekken wil Eurocommissaris Franco Frattini dat Europa zijn visie bijstelt op het gebied van migratie. BLUE CARD In een toespraak op 13 september stelde Frattini dat we immigratie [moeten] beschouwen als een verrijking, een onontkoombaar verschijnsel van onze wereld, en niet als een bedreiging. Sinds 1997 valt het immigratiebeleid onder de eerste pijler, maar aan die bevoegdheid is volgens Pieter Boeles, hoogleraar immigratierecht aan de Universiteit Leiden en voorzitter van het Instituut voor Immigratierecht, nog maar weinig invulling gegeven. Dit ligt niet aan juridische knelpunten of obstructies in de EUverdragen, stelt Boeles. De lidstaten concurreren met elkaar bij het binnenhalen van talent en het weren van economisch minder aantrekkelijke migranten. Naar het voorbeeld van de Amerikaanse green card, wil Frattini in Europa een blue card invoeren, die de gehele Europese arbeidsmarkt voor talentvolle migranten gemakkelijk toegankelijk moet maken. Tegelijk met het voorstel van de blue card, zal de Europese Commissie op 23 oktober een pakket voorstellen presenteren gericht op alle vormen van migratie uit niet-lidstaten. Dit moet onder andere in een simpel en Er komt een simpel en uniform migratieloket voor alle reeds legaal werkzaam zijnde migranten uniform migratieloket voorzien en gemeenschappelijke rechten verlenen aan alle reeds legaal werkzaam zijnde migranten. De gelijkschakeling van vreemdelingenwetgeving is een logisch gevolg van het vrije verkeer van personen binnen de EU en biedt schaalvoordelen aan kennismigranten die de komst naar Europa overwegen. Frattini gaat nog verder in zijn betoog. Hij stelt dat een evenwichtige migratiestroom een bruikbaar middel is in de strijd tegen de vergrijzing en hij ziet in harmonisatie een mogelijkheid om ongewenste uitwassen van migratie, zoals illegale migratie, mensenhandel en de zogenaamde brain drain, te bestrijden. Maar door de gevoeligheid van het onderwerp ligt Frattini flink onder vuur. Boeles denkt dat het populaire sentiment tegen immigratie wel gesust kan worden door te benadrukken dat het hier om tijdelijke immigratie gaat met terugkeer naar het land van herkomst, maar de praktijk is weerbarstiger. Het blijkt vaak moeilijk af te dwingen. Illegale migratie en mensenhandel vallen onder het strafrecht en zijn vooralsnog in de derde pijler ondergebracht. De commissie geniet dus minder vrijheid om op dit terrein wet geving te maken. Boeles: In het Hervormingsverdrag zal dit waarschijnlijk onder dezelfde institutionele noemer komen als migratiebeleid, maar tot die tijd levert het een curieuze situatie op. HENRI VAN HASSELT Nieuwe voorstellen uit Brussel Btw-tarieven Strategie voor Afrika Langdurig ingezetenen FINANCIËN De Europese Commissie wil een discussie entameren over de toekomst van de structuur voor de verlaagde btwtarieven. De commissie wil een simpeler en gerationaliseerd systeem met bijvoorbeeld twee verlaagde tariefgroepen naast het standaardtarief van minimaal 15 procent. Concrete voorstellen doet de commissie nog niet, ze wil eerst de discussie afwachten. Wat vindt Nederland? De regering onderschrijft de wens voor een meer uniform en simpeler btw-tarievenstructuur, maar vindt tegelijkertijd dat de lidstaten meer flexibiliteit kan worden toegekend bij het bepalen van de tarieven. BZ In december 2007, tijdens de EU- Afrika Top in Lissabon, moet worden besloten over de nieuwe Europese strategie ten opzichte van Afrika. In deze mededeling geeft de commissie aan welke punten zij daarin wil terugzien: klimaatverandering, migratie, duurzame energie, goed bestuur en veiligheid. Wat vindt Nederland? De Nederlandse regering is van mening dat het onderwerp vrede en veiligheid er in de mededeling bekaaid van afkomt. Het is een stand van zaken en er worden weinig nieuwe concrete suggesties gedaan. JUSTITIE Vluchtelingen en personen die internationale bescherming genieten (subsidiair beschermden) komen niet in aanmerking voor de status van langdurig ingezetene en de daarbij behorende rechten. Voor de laatste groep wordt hierin met een door de commissie voorgestelde richtlijn voorzien. Wat vindt Nederland? De uitbreiding van de werkingssfeer van de betreffende richtlijn acht Nederland wenselijk. Maar dit moet dan gaan gelden voor alle groepen die genoemd worden in de Vreemdelingenwet 2000 en niet alleen voor de subsidiair beschermden. 16

17 LOBBY & PROTEST Lobby voor burgerrechten EU-burgerrechten zijn goeddeels retorisch Wanneer komt nu eindelijk het Europese paspoort? En hoe lang blijven andere nationaliteiten binnen de unie tweederangsburgers? Dat soort vragen kwam aan de orde tijdens een symposium in Brussel over burgerrechten, georganiseerd door European Citizens Action. ECAS Mede door toedoen van de Nederlandse regering is het hoofdstuk over burgerrechten geschrapt uit de Europese grondwet en ingewisseld voor artikel 17 in het Hervormingsverdrag. In dit artikel krijgen de EUburgers het recht to move and reside freely binnen de lidstaten en het recht om te stemmen en kandidaat te zijn bij de Europese en lokale verkiezingen. Een stap in de goede richting, vindt directeur Tony Venables van de European Citizens Action (ECAS). Maar de EU is er nog lang niet. Aan de vooravond van de verschijning van het vijfde Report on citizenship of the European Union organiseert ECAS daarom een conferentie. In het te kleine zaaltje van de beweging in Brussel zitten zo n 70 mensen opeengepakt. De entourage is sober, Oost-Europees hadden we vroeger gezegd. Opgericht in 1991, past ECAS uitstekend in het profiel van de Europese idealisten van het eerste uur. De actiegroep van gisteren, die sfeer straalt het uit. In het Verdrag van Maastricht was voor het eerst sprake van Europees burgerschap, memoreert Venables. Maar die woorden in dat verdrag waren goeddeels retorisch. Intussen is het vooral de rechter van het Europese Hof die met uitspraken over werknemers en studenten de burgerrechten contouren geeft. Het nieuwe Hervormingsverdrag zal de burger ook recht van initiatief geven ten opzichte van de Europese Commissie. Hiervoor moeten dan wel 1 miljoen handtekeningen in meerdere lidstaten worden opgehaald. Voor Venables zijn vraagstukken over gelijke behandeling en discriminatie nauw verweven met de kwestie van de burgerrechten. Een belangrijk deel van de conferentie is gewijd aan de rechten van EU-ingezetenen met de nationaliteit van een land buiten de EU. Een van de mooie kanten van het werken met ngo s is dat je af en toe te maken hebt met echte betrokkenheid en Paul Oriol is zo iemand. Met deze introductie opent Venables de discussie. Oriol, een Fransman met het doorgroefde gelaat van iemand die het bepaald niet makkelijk heeft gehad, steekt van wal. Er zijn 15 miljoen personen in de EU die geen burgerrechten hebben omdat ze niet de nationaliteit bezitten van een van de lidstaten. Straks mogen 1 miljoen burgers samen een petitie aanbieden aan het Europees Parlement, maar dat geldt niet voor deze groep. In een meerderheid van de lidstaten zal artikel 17 van het Hervormingsverdrag een dode letter blijven, betoogt Oriol, want de buitenlander heeft maar in 7 lidstaten stemrecht bij lokale verkiezingen. En in 8 van de 27 lidstaten is het volgens Oriol niet mogelijk je verkiesbaar te stellen wanneer je een buitenlands paspoort hebt. Dan barsten de vragen los: Ik ben een Italiaan en ik woon in België. Moet ik soms een dubbele nationaliteit nemen? Wanneer komt In een meerderheid van de lidstaten zal artikel 17 van het Hervormingsverdrag een dode letter blijven er eindelijk een Europees paspoort? Een ander vraagt naar de positie van de nieuwe lidstaten en een Deense activiste voor burgerrechten deelt mee dat uit haar onderzoek is gebleken dat de nationality laws in de EU van vijftien lidstaten al enorme verschillen vertoonden. Voor onderzoek naar de wetgeving in de nieuwe lidstaten kreeg haar ngo geen financiering. Jammer, zegt Venables, want zij hebben te maken met grote gemeenschappen van nationale minderheden. Bij de Hongaarse verkiezingen speelde het idee om alle Hongaren, van wie er zo n 2 miljoen buiten de landsgrenzen wonen, stemrecht te geven. Venables: Hadden we er dan 2 miljoen Europese staatsburgers bij gehad? Ook op de vraag over het recht op vrijheid van bewegen voor iemand met een uitkering (hetgeen dus niet bestaat) wist niemand het antwoord. Duidelijk werd wel dat de Europese officials en politici nog veel denkwerk te verrichten hebben, wanneer het gaat om de invulling van mooie frases over Europese burgerrechten. GUIKJE ROETHOF 17

18 NEDERLANDERS IN EUROPA Daphne den Hollander Nationaal ERC-contactpunt Nederlandse onderzoekers Eindelijk ruimte voor Europees toponderzoek Sinds eind 2006 is er een Europees fonds voor wetenschappelijk toponderzoek, de European Research Council (ERC). Afgelopen voorjaar konden onderzoekers zich voor het eerst inschrijven om voor een beurs in aanmerking te komen. Daphne den Hollander is een van de experts van de council en nationaal contactpunt voor Nederlandse onderzoekers. ERC Door een traineeship bij het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap kwam Daphne den Hollander bij de afdeling internationale betrekkingen van NWO terecht. Van daaruit groeide zij door naar haar huidige rol bij Externe Betrekkingen. We hebben er jarenlang voor gepleit om de ERC op te richten, vertelt ze. De verdeling van onderzoeksgelden uit Brussel was altijd erg gericht op thematisch gedreven onderwerpen. Nu is er eindelijk een geldstroom voor toponderzoek, onafhankelijk van het thema. Als expert van de ERC probeert Den Hollander ervoor te zorgen dat het selectieproces voor de onderzoeksbeurzen transparant is. Lobbyen voor specifieke onderwerpen of specialiteiten is lastig en onwenselijk omdat de beurzen niet per thema worden toegekend, maar voor het beste onderzoek. Het Europese orgaan dat nu nog in oprichting is onder de vlag van de EC maar uiteindelijk een onaf- hankelijk agentschap moet worden, zal jaarlijks een miljard euro aan toponderzoek verdelen. Van de ruim 9100 onderzoekers die meedingen in de eerste tranche die dit voorjaar werd uitgeschreven, komen er 542 uit Nederland. Samen met het aan SenterNovem gelieerde EG- Liaison probeert Den Hollander Nederlanders optimaal te informeren over de mogelijkheden voor een ERCbeurs en ze zo ver mogelijk op weg te helpen in het selectieproces. En natuurlijk is het belangrijk om te weten wie bij de ERC succesvol is. De doelgroep van de ERC is ongeveer dezelfde als van NWO. Je vraagt je toch af of de top van Nederland ook in Europese competitie boven komt drijven. Omdat de ERC nog maar net bestaat, loopt nog niet alles even gesmeerd, heeft Den Hollander gemerkt. Nu staat bijvoorbeeld hoog op de agenda hoe de oproepen voor de inschrijvingen er precies zouden moeten uitzien. Ook is men nog standaardinformatie aan het ontwikkelen. Het hele financieringstraject is bureaucratischer dan in Nederland gebruikelijk is. Als in Nederland een onderzoek eenmaal is goedgekeurd en je je geld hebt, word je verder redelijk met rust gelaten. De EC bouwt veel meer controlemomenten in. Maar goed, daar hebben de Europese lidstaten zelf op aangedrongen. IMRE DE ROO Mascha Matthews Liaison bij de Deutsche Stiftung Weltbevölkerung Mascha Matthews lobbyt in Brussel voor het recht op seksuele en reproductieve gezondheid, waar sinds de toetreding van de nieuwe lidstaten geen consensus meer over is. JUSTITIE Het recht op seksuele en reproductieve gezondheid is in Brussel weer een issue, vooral omdat de onlangs toegetreden lidstaten nog niet zo overtuigd zijn van nut en noodzaak van zaken als condooms. Daar was eigenlijk altijd Europese consensus over, maar nu moeten we proberen samen te werken met deze nieuwe lidstaten. Alleen begin je niets. Matthews deed een keiharde rechtenstudie voordat ze ging lobbyen voor een mensenrechtenorganisatie, waardoor ze bij deze Duitse ngo terechtkwam. Men vond dat ik advocaat moest worden. Ik hou ervan mensen te overtuigen van een goed doel, maar als advocaat heb je het doel niet voor het kiezen. Door de Universiteit van Amsterdam, waar zij rechten studeerde, werd ze uitgezonden om aan de 18 Zomaar op iemand afstappen werkt echt niet prestigieuze School of Law van Colombia University haar masterdegree te behalen. Die studie heeft, vindt ze, zeker meerwaarde gehad: Om binnen te komen in Brussel kun je beter een master aan een beroemde Amerikaanse universiteit hebben gedaan, dan alleen in Nederland te hebben gestudeerd. Haar taak als liaison is, onder meer, om verbindingen te leggen tussen de Country Strategy Papers van de Europese Commissie en de uitvoering op de werkvloer. De EU geeft geld aan ontwikkelingshulp, maar staat niet altijd stil bij de toepassing van haar procedures in landen als Kenia, Tanzania, Oeganda en Ethiopië. Matthews: Ik vind het leuk om hen die link te laten zien. Matthews gaat te werk op verschillende niveaus. Ze vraagt aandacht voor de reproductieve rechten bij de commissie en de raad, stuurt brieven aan Louis Michel en probeert interesse te wekken bij parlementariërs. Daarbij moet ze strategisch te werk gaan. Als je bijvoorbeeld het kantoor van een Europarlementariër binnenstapt, moet je wel een specifieke vraag hebben. Zomaar op iemand afstappen werkt echt niet. EEFJE RAMMELOO

19 EUROPESE AGENDA Colofon 27 september t/m 10 oktober 27 september Europees Parlement, Straatsburg Laatste dag plenaire vergadering T/m 29 september in heel Europa European Job Days en 28 september Brussel Vierde Europese Cohesie Forum 27 en 28 september Brussel Raad voor Concurrentievermogen 28 en 29 september Évora (Portugal) Informele raad van de ministers van Defensie 1 en 2 oktober Luxemburg Transport-, Telecommunicatie- en Energieraad 1 en 2 oktober Lissabon Informele JBZ-raad 4 oktober Lissabon Informele bijeenkomst van de ministers die zich bezighouden met gender equality 4 en 5 oktober Slovenië EU-Balkan Trojka 8 en 9 oktober Luxemburg Ecofin 10 oktober Pretoria EU-Zuid-Afrika Trojka 10 oktober Brussel Besluit over nieuw zeebeleid door de Europese Commissie PM Europa is een journalistiek onafhankelijke uitgave van Politieke Pers BV Korte Poten EB Den Haag tel fax redactie@pm.nl abonnement@pm.nl Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Eefje Rammeloo, Imre de Roo, Jan Sanders, Maurice Swirc, Chris van de Wetering, Henri van Hasselt (stagiair) en Karsten van Loon (stagiair) Eindredactie Johan Jansen, Nicoline Maarschalk Meijer en René Zwaap Medewerking aan dit nummer Xavier Denseveraer Vormgeving Rob Jongbloed (artdirector), Welmer Keesmaat en Cindy Versteeg Uitgever Heleen Hupkens Directeur Willem Sijthoff Bladmanager Asha Narain Projecten Rianne Waterval Drukkerij UnitedGraphics, Zoetermeer Advertenties tel Launching partner Het Expertise Centrum Verschijning PM Europa komt 22 maal per jaar uit in een oplage van exemplaren. Netwerken in Europa? Adverteer Adverteer in in Zo werkt het in Brussel EUROPA Contact: Asha Narain tel: asha@pm.nl Abonnementen, opzeggingen en adreswijzigingen Uitsluitend via abonnement@pm.nl. Een jaarabonnement op PM Europa kost 79,- excl. 6% btw. Abonnementen kunnen uitsluitend schriftelijk tot uiterlijk drie maanden voor het einde van de abonnementsperiode worden opgezegd. Na deze datum wordt het abonnement stilzwijgend verlengd. PM Europa komt tot stand met steun van de Europese Commissie en de ministeries van EZ, LNV en Vrom. De commissie en genoemde ministeries zijn niet aansprakelijk voor het gebruik dat eventueel wordt gemaakt van de in deze uitgave opgenomen informatie. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. 2007, Politieke Pers BV 19

20 PM EU 4,233.indd :11:15