Eindevaluatie van de. no-claimteruggaveregeling

Transcriptie

1 Eindevaluatie van de no-claimteruggaveregeling R. Goudriaan R.R.R. Lalloesingh P. Vemer Onderzoek in opdracht van het ministerie van VWS Aarts De Jong Wilms Goudriaan Public Economics bv (APE) Den Haag, september 2007

2 Eindevaluatie van de no-claimteruggaveregeling R. Goudriaan, R.R.R. Lalloesingh en P. Vemer Ape rapport nr. 343b 2007 Aarts De Jong Wilms Goudriaan Public Economics bv (APE) Website: Omslag: Brordus Bunder, Amsterdam Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.

3 INHOUD SAMENVATTING 3 1 INLEIDING Aanleiding Probleemstelling Indeling van het rapport 11 2 OPZET VAN DE EVALUATIE Inleiding Analyse van ervaringen met de no-claimteruggaveregeling Analyses op verzekerdenniveau Globale analyses op nationaal niveau 15 3 ERVARINGEN MET DE NO-CLAIMTERUGGAVEREGELING Inleiding Informatie en kennis Gedragseffecten Financiële effecten van de no-claimteruggaaf Uitkering en terugvordering Financieringsverschuiving Uitvoering van de no-claimteruggaveregeling Vrijwillig eigen risico Conclusies 27 4 NO-CLAIMTERUGGAAF EN ZORGCONSUMPTIE: ANALYSES OP VERZEKERDENNIVEAU Inleiding No-claimteruggaaf per verzekerdencategorie Mogelijke effecten van de no-claimteruggaaf Vergelijking van de zorgkosten, 2004 en Nadere analyse van de effecten van de no-claimteruggaaf Conclusies 40 5 NO-CLAIMTERUGGAAF EN ZORGCONSUMPTIE: ANALYSES OP NATIONAAL NIVEAU Inleiding Nieuwe verwijzingen naar medisch specialisten Beroep op de huisartsenzorg Geneesmiddelen Hulpmiddelen 48 Ape 1

4 5.6 Beroep op de spoedeisende hulp Conclusies 51 LITERATUUR 53 2 Ape

5 SAMENVATTING Aanleiding Sinds 1 januari 2005 geldt voor ziekenfondsverzekerden van 18 jaar en ouder de no-claimteruggaveregeling. Sinds de invoering van de Zorgverzekeringswet heeft de no-claimteruggaveregeling betrekking op alle verzekerden van 18 jaar en ouder. Verzekerden ontvangen na afloop van een kalenderjaar geld terug, indien zij dat jaar geen of weinig zorg hebben gebruikt (minder dan 255). Via de no-claimteruggaveregeling wil de overheid de eigen verantwoordelijkheid van de burger bevorderen en de collectieve verantwoordelijkheid beperken. Met de no-claimteruggaveregeling wordt een financieringsverschuiving beoogd van collectief naar privaat ter grootte van circa 1,4 mrd in 2005 en van 2,0 mrd in Het is de verwachting dat verzekerden door de no-claimteruggaaf een betere afweging gaan maken bij hun beslissingen over de consumptie van zorg. De minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft toegezegd de no-claimteruggaveregeling te evalueren. Dit geschiedt op basis van een eerder opgesteld evaluatiekader. De eerste fase van de evaluatie is juni 2006 aan de Kamer gezonden. Het voorliggende rapport heeft betrekking op de eindevaluatie van de no-claimteruggaveregeling (inclusief de tweede fase van de evaluatie). De centrale vraag van de evaluatie luidt: Wat zijn de effecten van de no-claimteruggaaf? Aanpak Voor de evaluatie van de no-claimteruggaveregeling is de volgende aanpak gehanteerd: Via enquêtes onder verzekerden, huisartsen en zorgverzekeraars hebben wij de kennis en informatie over de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico onderzocht en daarnaast de uitvoering en de (verwachte) effecten van beide regelingen. Met gegevens over de zorgkosten op verzekerdenniveau analyseren wij welke verzekerden in aanmerking komen voor een volledige of gedeeltelijke no-claimteruggaaf en welke verzekerden hun zorgconsumptie hebben teruggebracht onder invloed van de no-claimteruggaveregeling. Op basis van globale analyses van de nationale trends in de zorgconsumptie is bezien in hoeverre de gerealiseerde zorgconsumptie na invoering van de no-claimteruggaveregeling afwijkt van de trendmatig verwachte zorgconsumptie. Dit geeft alle andere omstandigheden Ape 3

6 daargelaten - aanwijzingen voor het bestaan van remgeldeffecten als gevolg van de no-claimteruggaaf. Kennis van de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico De meeste verzekerden zijn bekend met het bestaan van de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico, maar beschikken in de regel niet over een gedetailleerde kennis van de werkingssfeer van de noclaimteruggaveregeling of het vrijwillig eigen risico. De bekendheid met beide regelingen is van 2006 op 2007 niet verbeterd. Ruim de helft van de verzekerden weet of een zorgverstrekking meetelt voor de no-claimteruggaaf. De kennis van de werkingssfeer van het vrijwillig eigen risico is over de hele linie minder dan van de no-claimteruggaaf. Dat is niet verwonderlijk, omdat weinig verzekerden (5%) voor een vrijwillig eigen risico hebben gekozen. Huisartsen zijn beter dan verzekerden op de hoogte van de werkingssfeer van de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico, maar zij zijn evenmin op de hoogte van de details van de regelingen. Gerapporteerde gedragseffecten De no-claimteruggaveregeling heeft volgens de geënquêteerde verzekerden beperkte gevolgen gehad voor het zorggebruik: 5,1% van de verzekerden zegt dat zij zich bij hun zorgconsumptie in 2006 hebben laten leiden door de no-claimteruggaaf. Over 2005 was dat iets minder: 2,6% van de toenmalige ziekenfondsverzekerden gaf aan dat zij door de no-claimteruggaveregeling minder zorg hebben gebruikt. Deze stijging van 2005 op 2006 komt doordat werkingssfeer van de no-claimteruggaveregeling in 2006 is uitgebreid met de voormalige (gezondere) particulier en publiekrechtelijk verzekerden, die gewend zijn om bij hun zorgconsumptie rekening te houden met eigen betalingen. Daarnaast zijn de gedragseffecten in 2006 vermoedelijk versterkt, doordat de ex-ziekenfondsverzekerden bij de uitkering van de no-claimteruggaaf in maart 2006 voor de eerste keer zijn geconfronteerd met hun gerealiseerde zorgkosten en zich daardoor meer bewust zijn geworden van hun zorgkosten. De omvang van de door verzekerden gerapporteerde gedragseffecten komt globaal overeen met de inschatting van de remgeldeffecten door het ministerie van VWS. De bescheiden remgeldeffecten vloeien direct voort uit de beleidsmatige keuze om de kosten van de huisartsenzorg niet onder de no-claimteruggaveregeling te laten vallen. Jongere verzekerden zeggen vaker dan oudere verzekerden dat zij zich in zorgconsumptie hebben laten leiden door de no-claimteruggaaf. Het betreft in algemeen gezondere verzekerden, die blijkbaar relatief meer mo- 4 Ape

7 gelijkheden zien om hun eventuele niet-noodzakelijke of minder noodzakelijke zorgconsumptie terug te brengen. De meerderheid van de geënquêteerde huisartsen (69%) is in 2006 van mening dat de no-claimteruggaaf de zorgconsumptie niet remt en verwacht evenmin een effect op het aantal huisartsencontacten. Toch geeft circa 30% van de huisartsen aan dat zij in hun behandelgedrag rekening houden met de no-claimteruggaaf of het vrijwillig eigen risico. De zorgverzekeraars verwachten evenmin dat de no-claimteruggaaf de zorgconsumptie afremt. Ruim de helft van de zorgverzekeraars oordeelt dat het vrijwillig eigen risico beter remt dan de no-claimteruggaaf. Financiële effecten van de no-claimteruggaaf 52% van de ziekenfondsverzekerden van 18 jaar en ouder heeft een voorlopige no-claimteruggaaf over 2005 gekregen. Per ziekenfondsverzekerde van 18 jaar en ouder bedraagt de voorlopige no-claimteruggaaf gemiddeld 98. Daarvan moet in verband met nagekomen rekeningen 4 per verzekerde worden teruggevorderd. Per saldo resulteert over 2005 een definitieve no-claimteruggaaf van circa 94 per ziekenfondsverzekerde van 18 jaar en ouder. Gemiddeld moet 4,3% van de uitbetaalde voorlopige noclaimbedragen over 2005 worden teruggevorderd. Dit is lager dan de (voormalige) ziekenfondsen in mei 2006 verwachtten. Door de uitbreiding van de werkingssfeer van de no-claimteruggaveregeling met de (gezondere) ex-particulier en ex-publiekrechtelijk verzekerden is de hoogte van de voorlopig uitgekeerde no-claimteruggaaf over 2006 toegenomen tot 105 per verzekerde van 18 jaar en ouder (tegen 98 over 2005). De gerealiseerde financieringsverschuiving over 2005 komt overeen met de eerder voor dat jaar geraamde 1,4 mrd. Op basis van informatie over de voorlopig uitgekeerde no-claimteruggaaf over 2006 bedraagt de voorlopige financieringsverschuiving in ,9 mrd. Dat is vooralsnog iets lager dan de oorspronkelijk geraamde financieringsverschuiving over dat jaar ( 2,0 mrd). De exacte omvang van de financieringsverschuiving over 2006 kan echter pas worden vastgesteld als bekend is welk bedrag aan no-claimteruggaaf over 2006 nog moet worden teruggevorderd. Na verwerking van de nog terug te vorderden no-claimteruggaaf over 2006 zullen raming en realisatie elkaar dichter naderen. Uitvoering van de no-claimteruggaveregeling Door de inspanningen van de zorgverzekeraars is de uitvoering van de noclaimteruggaveregeling soepel verlopen. Circa 3% van de ziekenfondsverzekerden zegt dat zij in 2006 problemen hebben ondervonden met de uit- Ape 5

8 betaling van de voorlopige no-claimteruggaaf over Dat is een redelijke score voor de eerste keer. De zorgverzekeraars kijken zelf minder optimistisch aan tegen de uitvoering van de no-claimteruggaveregeling. Zij vinden de gelijktijdige invoering in 2005 van de DBC-bekostiging bij de ziekenhuizen en de no-claimteruggaveregeling minder geslaagd. Desondanks blijkt de omvang van de te veel uitbetaalde voorlopige noclaimteruggaaf achteraf erg mee te vallen. De uitvoeringskosten van de no-claimteruggaveregeling bedragen volgens de ziekenfondsen gemiddeld circa 2 per verzekerde van 18 jaar en ouder. Dat past binnen het budgettair kader. Een deel van de uitvoeringskosten heeft een incidenteel karakter. Analyse van de no-claimteruggaveregeling op verzekerdenniveau De no-claimteruggaveregeling pakt verschillend uit voor uiteenlopende groepen verzekerden. Jongere verzekerden ontvangen vaker dan oudere verzekerden een no-claimteruggaaf, die bovendien gemiddeld hoger is. Dat verschil hangt samen met de gezondheidsverschillen tussen jongere en oudere verzekerden. Zelfstandigen en werknemers (inclusief hun partners) krijgen vaker een hogere no-claimteruggaaf dan uitkeringsontvangers (in het bijzonder arbeidsongeschikten) en AOW ers. Verzekerden in achterstandswijken en in de vier grote steden komen iets minder vaak in aanmerking voor een no-claimteruggaaf dan de overige verzekerden. De verschillen tussen achterstandswijken/grote steden en de rest van Nederland zijn echter beperkt. De gevonden remgeldeffecten zijn in het algemeen beperkt van omvang. De grootste remgeldeffecten treden op onder en vlak boven de no-claimteruggavegrens en kunnen bij een kleine groep verzekerden worden waargenomen. De remgeldeffecten zijn uitgedrukt als percentage van de zorgkosten het grootst bij relatief gezonde, jongere verzekerden. Gemeten in euro s is het effect bij deze verzekerden beperkter. De jongere verzekerden zijn goed in staat om hun niet-noodzakelijke of minder noodzakelijke zorgconsumptie te verminderen. Bij ongezonde verzekerden nemen we geen duidelijke remgeldeffecten waar. De reductie van de zorgkosten heeft bij de jongere verzekerden vooral betrekking op geneesmiddelen en paramedische hulp. Oudere verzekerden rond de no-claimteruggavegrens maken na invoering van de no-claimteruggaveregeling ook minder kosten voor hulpmiddelen. Onze analyse van de mogelijke remgeldeffecten van de no-claimteruggaaf wijst niet op de aanwezigheid van extreme effecten of onbedoelde drempels bij specifieke sociaal-economische groepen of inwoners van achterstandswijken. 6 Ape

9 Analyse van de no-claimteruggaveregeling op nationaal niveau Op nationaal niveau zijn de effecten van de no-claimteruggaaf op de consumptie van een aantal specifieke zorgverstrekkingen onderzocht. Dit leidt tot de volgende conclusies: Het aantal nieuwe verwijzingen naar medisch specialisten blijft na invoering van de no-claimteruggaveregeling iets achter bij de trendmatige ontwikkeling. Dit is mogelijk een bescheiden effect van de no-claimteruggaaf. De invloed van de no-claimteruggaaf op het beroep op de huisartsenpraktijk lijkt verwaarloosbaar. Dit is mogelijk een saldo-effect, waarbij positieve en negatieve effecten elkaar opheffen. De kosten van geneesmiddelen blijven in 2005 en 2006 achter bij de trendmatige ontwikkeling. Dat komt vooral door de lagere kosten per voorschrift. Naast de aanscherping van het convenanten wijst dit op een mogelijk effect van de no-claimteruggaaf, waarbij vaker goedkopere (generieke) geneesmiddelen zijn voorgeschreven. De kosten van hulpmiddelen stijgen in 2005 en 2006 minder sterk dan op grond van de trendmatige ontwikkeling zou worden verwacht. Zorgverzekeraars zijn de hulpmiddelen doelmatiger gaan inkopen. Verzekerden hebben deels onder invloed van no-claimteruggaaf gekozen voor goedkopere hulpmiddelen of voor een minder snelle vervanging van bestaande hulpmiddelen. Het beroep op de spoedeisende hulp in ziekenhuizen lijkt vooralsnog niet te zijn beïnvloed door de no-claimteruggaveregeling. Conclusies De meeste verzekerden zijn op de hoogte van het bestaan van de noclaimteruggaveregeling. De uitvoering van de no-claimteruggaveregeling stuit niet op problemen. Er hoeft maar een beperkt deel van de uitbetaalde voorlopige no-claimteruggaaf te worden teruggevorderd. Conform de inschattingen van het ministerie van VWS heeft de no-claimteruggaveregeling de zorgconsumptie licht afgeremd. De remgeldeffecten vinden selectief plaats en treden vooral op bij de jongere, gezondere verzekerden. Deze hebben relatief meer mogelijkheden om hun niet-noodzakelijke of minder noodzakelijke zorgconsumptie te verminderen. Ape 7

10

11 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding Sinds 1 januari 2005 geldt voor ziekenfondsverzekerden van 18 jaar en ouder de no-claimteruggaveregeling. Sinds de invoering van de Zorgverzekeringswet op 1 januari 2006 heeft de no-claimteruggaveregeling betrekking op alle verzekerden van 18 jaar en ouder. Verzekerden ontvangen na afloop van een kalenderjaar geld terug, indien zij dat jaar geen of weinig zorg hebben geconsumeerd (minder dan 255). De huisartsenhulp, de verloskundige zorg en de kraamzorg vallen niet onder de no-claimteruggaaf. De no-claimteruggaveregeling is onderdeel van de systeemwijzigingen in de zorg, die zijn gericht op zowel aanbieder, verzekeraar als burger. Met de no-claimteruggaveregeling wil de overheid de eigen verantwoordelijkheid van de burger bevorderen en de collectieve verantwoordelijkheid beperken. Met de no-claimteruggaveregeling is in 2005 een financieringsverschuiving beoogd van collectief naar privaat ter grootte van circa 1,4 mrd. Na de invoering van de Zorgverzekeringswet in 2006 bedraagt de beoogde financieringsverschuiving 2,0 mrd. Het is de verwachting dat verzekerden door de no-claimteruggaaf een betere afweging van het gebruik van zorgverstrekkingen maken. Bij de behandeling van het wetsvoorstel tot invoering van de no-claimteruggaveregeling in de Ziekenfondswet in de Eerste Kamer heeft de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) toegezegd een evaluatiekader beschikbaar te stellen om de no-claimteruggaveregeling te kunnen monitoren. In opdracht van het ministerie van VWS heeft Aarts De Jong Wilms Goudriaan Public Economics bv (APE) het bedoelde evaluatiekader opgesteld (Goudriaan en Snijders 2005), dat aan de Eerste en Tweede Kamer is verstuurd. Op basis van het uitgewerkte evaluatiekader heeft de eerste fase van de evaluatie plaatsgevonden. De minister van VWS heeft resultaten hiervan op 16 juni 2006 aan de Kamer aangeboden (Tweede Kamer 2005/2006). De voorliggende rapportage heeft betrekking op de samenvattende eindevaluatie van de no-claimteruggaveregeling (inclusief de tweede fase van de evaluatie). Ape 9

12 1.2 Probleemstelling Met de no-claimteruggaveregeling wordt een financieringsverschuiving van collectief naar privaat beoogd, teneinde de eigen verantwoordelijkheid van de burger te bevorderen. De no-claimteruggaveregeling mag echter niet leiden tot onbedoelde drempels voor zorggebruik en onderconsumptie, maar moet juist de zorgconsumptie selectief afremmen: alleen de nietnoodzakelijke en de minder noodzakelijke consumptie. Over de omvang van de financieringsverschuiving bestaat een redelijk grote zekerheid. De omvang van het volume-effect ('remgeldeffect') is daarentegen met meer onzekerheid omgeven. Daarnaast bestaat discussie over de uitvoeringsaspecten van de no-claimteruggaveregeling; bijvoorbeeld de verwachte omvang van de terug te vorderen voorlopige no-claimteruggaaf, alsmede de samenloop van de no-claimteruggaaf en het vrijwillig eigen risico. De gedragseffecten die voortvloeien uit de no-claimteruggaaf of het vrijwillig eigen risico, hangen af van de kennis en de informatie over deze regelingen bij de verzekerden en de huisartsen, en met de informatieverschaffing door de zorgverzekeraars. Als verzekerden en/of huisartsen niet op de hoogte zijn van de no-claimteruggaaf, treden de met de maatregel beoogde gedragseffecten in de vorm van een selectief gebruik van zorgverstrekkingen niet of maar beperkt op. De no-claimteruggaveregeling is een vorm van eigen betalingen die nog niet eerder is toegepast in de Nederlandse gezondheidszorg. Daarom bestaat in brede kring behoefte aan inzicht in de effecten van de regeling. De centrale vraag van de evaluatie luidt: Wat zijn de effecten van de no-claimteruggaveregeling? Conform het evaluatiekader komen de volgende deelvragen in de rapportage aan de orde: 1 1. Wat is het effect op het aantal nieuwe verwijzingen van huisartsen naar medische specialisten? 2. Wat is het effect op het beroep op de spoedeisende hulp bij ziekenhuizen? 3. Leidt de regeling tot een extra druk op de huisartsenzorg? 4. Wat is het effect op het gebruik van geneesmiddelen en hulpmiddelen? 5. Leidt de regeling tot onbedoelde drempels voor het zorggebruik? 6. Wat zijn de uitvoeringskosten en financiële effecten van de regeling? 1 Overeenkomstig de kanttekeningen van de minister van VWS bij het evaluatiekader wordt het effect van de no-claimteruggaaf op het aantal second opinions niet in de evaluatie betrokken (Tweede Kamer 2004/2005). 10 Ape

13 7. Welke informatie over de no-claimteruggaveregeling verschaffen zorgverzekeraars aan hun verzekerden en wat is de frequentie en de tijdigheid van de informatieverschaffing? 8. Hoe goed zijn verzekerden op de hoogte van no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico? 9. Hoe goed zijn de huisartsen op de hoogte van de no-claimteruggaveregeling en in hoeverre houden zij bij de zorgverlening en hun verwijsen voorschrijfgedrag rekening met de financiële gevolgen voor de verzekerden? 10. In welke mate leiden nagekomen rekeningen tot herziening van de reeds uitgekeerde voorlopige no-claimteruggaves? 1.3 Indeling van het rapport In het voorliggende rapport presenteren wij de belangrijkste bevindingen van de eerste en tweede fase van de evaluatie van de no-claimteruggaveregeling. Voor uitgebreidere informatie en een verantwoording van de onderzoeksresultaten wordt verwezen naar de bijbehorende achtergrondrapporten (Goudriaan et al. 2006a en 2007). 2 De indeling van het rapport is als volgt. Hoofdstuk 2 schetst de aanpak van de evaluatie in hoofdlijnen. Hoofdstuk 3 behandelt de uitvoering en de verwachte effecten van de no-claimteruggaveregeling. Het hoofdstuk berust op enquêtes onder verzekerden, huisartsen en zorgverzekeraars, en aanvullende informatie van het College voor Zorgverzekeringen. In hoofdstuk 4 wordt op verzekerdenniveau bezien bij welke categorie verzekerden en bij welke categorie zorgverstrekkingen de no-claimteruggaaf de meeste invloed uitoefent. Dat lukt minder goed bij analyses op nationaal niveau, omdat de no-claimteruggaaf vooral effectief is bij verzekerden met zorgkosten onder of vlak boven de no-claimteruggavegrens. In hoofdstuk 5 analyseren wij op nationaal niveau de ontwikkeling van de consumptie van een aantal specifieke zorgverstrekkingen in relatie tot de no-claimteruggaaf. Er wordt bezien of en in hoeverre de zorgconsumptie in 2005 en 2006 achterblijft bij de trendmatige ontwikkeling in de periode Deze zijn te downloaden van Ape 11

14

15 2 OPZET VAN DE EVALUATIE 2.1 Inleiding Conform het evaluatiekader hebben wij in de evaluatie van de no-claimteruggaveregeling gekozen voor een pragmatische benadering. In de eerste fase van de evaluatie hebben wij een aantal globale analyses uitgevoerd, rekeninghoudend met de behoefte van de Kamer om op betrekkelijk korte termijn al inzicht te hebben in een aantal effecten van de beleidsmaatregel (Goudriaan et al. 2006). In de tweede fase van de evaluatie hebben wij een aantal gegevens geactualiseerd en een verdiepingsslag op verzekerdenniveau uitgevoerd. In de evaluatie maken wij gebruik van een aantal korte schriftelijke enquêtes onder verzekerden, huisartsen en zorgverzekeraars. Deze dienen om inzicht te krijgen in hun ervaringen met no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico in de basisverzekering. Bij de evaluatie maken wij daarnaast zo veel mogelijk gebruik van bestaande gegevens, zoals informatie over de zorgkosten op verzekerdenniveau uit de administratie van de zorgverzekeraars, cijfers over de zorgkosten op nationaal niveau en aanvullende informatie over de no-claimteruggaaf van het College voor Zorgverzekeringen. 2.2 Analyse van ervaringen met de no-claimteruggaveregeling Voor de evaluatie hebben wij schriftelijke enquêtes onder verzekerden, huisartsen en zorgverzekeraars gehouden. De enquête onder verzekerden berust op een uitbreiding van het Consumentenpanel Gezondheidszorg van NIVEL met aanvullende vragen over de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico. Eerst is begin april 2006 een peiling van Consumentenpanel gehouden, nadat ziekenfondsverzekerden voor de eerste keer zijn geconfronteerd met de uitkering van de voorlopige no-claimteruggaaf. Daarna is in februari 2007 een aanvullende peiling uitgevoerd. In 2006 hebben we eveneens afzonderlijke schriftelijke enquêtes gehouden onder huisartsen en zorgverzekeraars. Van alle enquêtes is de respons adequaat. De cijfers uit de enquêtes zijn aangevuld met informatie uit andere bronnen. Ape 13

16 De aanvullende informatieverzameling via de schriftelijke enquêtes betreft: de kennis van en de informatie over de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico bij verzekerden en huisartsen; de gerealiseerde of verwachte effecten van respectievelijk de no-claimteruggaaf en het vrijwillig eigen risico bij verzekerden; de effecten op het behandelgedrag van huisartsen; de uitvoering van de no-claimteruggaveregeling en de bijbehorende uitvoeringskosten; de betekenis van het vrijwillig eigen risico en de motieven van verzekerden bij de keuze van een eigen risico; de gevolgen van de samenloop van de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico. Het College voor Zorgverzekeringen heeft informatie verstrekt over de uitgekeerde no-claimteruggaaf en de omvang van de terugvorderingen. Via de enquêtes en de gegevens uit aanvullende bronnen wordt de no-claimteruggaveregeling getoetst op een groot aantal aspecten die van belang zijn voor de evaluatie van de no-claimteruggaveregeling. 2.3 Analyses op verzekerdenniveau De no-claimteruggaaf is vooral effectief bij verzekerden met niet al te hoge zorgkosten; dat wil zeggen, onder of vlak boven de no-claimteruggavegrens. Dergelijke remgeldeffecten blijven grotendeels buiten beeld bij analyses op nationaal niveau. Evenmin kunnen we dan zien of door de invoering van de no-claimteruggaveregeling extreme effecten of onbedoelde drempels optreden bij specifieke groepen verzekerden. Daarom voeren wij een verdiepingsslag op verzekerdenniveau uit om de effecten van de noclaimteruggaveregeling in 2005 beter te kunnen duiden. Via de verdiepingsslag proberen wij inzicht te verschaffen in de volgende vragen: Welke verzekerden komen in aanmerking voor een volledige of gedeeltelijk no-claimteruggaaf en wat is de omvang van de bijbehorende teruggaaf? Welke verzekerden brengen hun zorgconsumptie terug onder invloed van de no-claimteruggaaf en bij welke zorgverstrekkingen vindt dit plaats? De verdiepingsslag maakt gebruik van de WOVM-bestanden 2004 en Deze bestanden bevatten gegevens op verzekerdenniveau, die afkomstig 14 Ape

17 zijn uit de administratie van de voormalige ziekenfondsen. 3 Via deze bestanden brengen wij de kenmerken van ziekenfondsverzekerden en hun zorgkosten in 2004 en 2005 in kaart, alsmede de no-claimteruggaaf over De analyse richt zich vooral op verzekerden met zorgkosten onder of vlak boven de no-claimteruggavegrens. De analyse van de effecten van de no-claimteruggaaf wordt bemoeilijkt doordat in 2005 zowel de noclaimteruggaveregeling als de DBC-bekostiging bij ziekenhuizen is ingevoerd. Omdat de ziekenhuiskosten over 2004 en 2005 door de invoering van DBC-bekostiging zeker op verzekerdenniveau moeilijk vergelijkbaar zijn, concentreren wij ons op de remgeldeffecten bij de overige zorgverstrekkingen. 2.4 Globale analyses op nationaal niveau Voor de bepaling van de effecten van de invoering van de no-claimteruggaveregeling hebben wij een vergelijkingsbasis nodig in de vorm van een nulmeting. De nulmeting beslaat de periode voorafgaand aan de invoering van de no-claimteruggaveregeling. Door een vergelijking van de nulmeting met vervolgmetingen in latere jaren kunnen ceteris paribus de effecten van de no-claimteruggaveregeling worden vastgesteld op de consumptie en de kosten van de zorgverstrekkingen waarop de noclaimteruggaaf betrekking heeft. Als de no-claimteruggaaf effectief als remgeld fungeert, moeten de kosten en de consumptie van de betreffende zorgverstrekkingen dalen of minder snel stijgen dan in het recente verleden. De nulmeting berust op de trendmatige ontwikkeling van de zorgkosten of de zorgconsumptie in de jaren Deze trekken wij door naar 2005 en De trendmatige ontwikkeling van de zorgkosten of de zorgconsumptie per verzekerde in deze jaren geeft aan hoe deze zich zouden hebben ontwikkeld als de no-claimteruggaveregeling niet zou zijn ingevoerd. Vervolgens worden de trendmatige niveaus vergeleken met de gerealiseerde waarden van de zorgkosten of zorgconsumptie in die jaren. Via die vergelijking worden de effecten van de no-claimteruggaaf op macroniveau zichtbaar in de vorm van eventuele afwijkingen van de trendmatige ontwikkeling. Dit levert een tentatieve inschatting op van de (remgeld)effecten van de no-claimteruggaaf. Dit laatste geschiedt met inachtneming van twee nuanceringen. Ten eerste vinden de volume-effecten van 3 De bedoelde gegevens uit de administraties van de zorgverzekeraars worden ook gebruikt bij de vaststelling van de normbedragen van het risicovereveningsmodel voor de zorgverzekeraars. Ape 15

18 de no-claimteruggaaf op verzekerdenniveau vooral rond de no-claimteruggavegrens plaats. Dit is moeilijk te meten in onze analyses op nationaal niveau. Ten tweede kunnen er ook andere effecten dan die van de noclaimteruggaaf optreden, die het beeld kunnen vertroebelen. In onze cijfers nemen wij in beginsel alleen een saldo-effect waar. In de trendanalyses nemen we aan dat de zorgconsumptie of de zorgkosten per verzekerde - bij afwezigheid van de no-claimteruggaveregeling of andere belangrijke beleidswijzingen en pakketmaatregelen - jaarlijks met een vast percentage stijgt of daalt. Dit percentage is afhankelijk van de gemiddelde procentuele veranderingen in de periode Onze methode is zodanig vormgegeven dat wij bij de berekening van groeipercentages zonder al te grote problemen rekening kunnen houden met niveaubreuken in de gegevens onder invloed van beleidswijzigingen en dergelijke. Voor technische details wordt verwezen naar hoofdstuk 2 van het achtergrondrapport van de eerste fase (Goudriaan et al. 2006a). In 2005 hebben de analyses betrekking op de (ex)-ziekenfondsverzekerden. In verband met de invoering van de Zorgverzekeringswet richten de analyses zich in 2006 op alle verzekerden. Dan heeft de no-claimteruggaveregeling immers betrekking op alle verzekerden met een basisverzekering. Het onderscheid tussen ziekenfondsverzekerden, en particulier en publiekrechtelijk verzekerden kan dan (in de gegevens) niet langer worden gemaakt. Dat maakt het buitengewoon lastig om de effecten van de noclaimteruggaveregeling in 2006 in kaart te brengen. Enerzijds worden de ex-ziekenfondsverzekerden in dat jaar voor de tweede keer met de regeling geconfronteerd, terwijl het anderzijds voor de voormalige particulier en publiekrechtelijk verzekerden de eerste keer is dat de no-claimteruggaveregeling op hen van toepassing is. Daar komt bij dat de laatstgenoemde groep verzekerden in het algemeen gewend was aan stringentere vormen van eigen betalingen dan de huidige no-claimteruggaaf. Daardoor is het de vraag of de groep voormalige particulier en publiekrechtelijk verzekerden in 2006 grotere remgeldeffecten ervaart dan in de voorgaande jaren. Dat laat onverlet dat deze groep desgevraagd in enquêtes zal aangeven dat zij zich bij hun beslissingen over de zorgconsumptie mede laten leiden door de no-claimteruggaaf. 16 Ape

19 3 ERVARINGEN MET DE NO-CLAIMTERUGGAVEREGELING 3.1 Inleiding In het voorliggende hoofdstuk komen de ervaringen met de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico aan de orde. De analyses geschieden vanuit het perspectief van de verzekerden, de huisartsen en de zorgverzekeraars. Daarvoor hebben wij onder meer enquêtes onder deze groepen uitgevoerd om aanvullende informatie te verzamelen. Een deel van de analyses heeft betrekking op de evaluatie van de no-claimteruggaveregeling voor de ziekenfondsverzekerden over De analyses over 2006 richten zich in verband met de invoering van Zorgverzekeringswet op alle verzekerden. Ten opzichte van de eerste fase van de evaluatie zijn de cijfers op een aantal punten aangepast, omdat nieuwe, meer volledige informatie beschikbaar is gekomen. Het hoofdstuk heeft de volgende indeling. Paragraaf 3.2 geeft inzicht in de kennis en informatie over de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico bij verzekerden en huisartsen. Paragraaf 3.3 beschrijft de gerapporteerde of verwachte (gedrags)effecten van de no-claimteruggaaf en het vrijwillig eigen risico. In paragraaf 3.4 komen de financiële effecten van de no-claimteruggaaf aan de orde. De uitvoering van de no-claimteruggaveregeling wordt in paragraaf 3.5 besproken. Paragraaf 3.6 gaat in op het vrijwillig eigen risico en behandelt de uitvoering en de samenloop van de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico. Paragraaf 3.7 vat de belangrijkste conclusies van het hoofdstuk samen. 3.2 Informatie en kennis De meeste verzekerden zijn in april 2006 bekend met het bestaan van de no-claimteruggaveregeling (89%) en het vrijwillig eigen risico (78%). De bekendheid met beide regelingen is in de tijd niet toegenomen: in februari 2007 bedragen de overeenkomstige percentages respectievelijk 87 en 67. De zorgverzekeraar is voor de meeste verzekerden de belangrijkste informatiebron over de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico, gevolgd door het ministerie van VWS. Zorgverzekeraars hebben hun verzekerden bij invoering van de no-claimteruggaaf in het algemeen schriftelijk op de hoogte gesteld van de regeling. Daarnaast hebben zij in veel ge- Ape 17

20 vallen internet als informatiebron ingezet. Een aantal zorgverzekeraars heeft ook gebruikgemaakt van hun eigen tijdschrift voor verzekerden. Verzekerden worden schriftelijk op de hoogte gesteld van de door hen gemaakte zorgkosten die ten koste gaan van de no-claimteruggaaf. Bij sommige zorgverzekeraars is het ook mogelijk om deze informatie via internet te raadplegen. De meeste zorgverzekeraars stellen hun verzekerden één keer per jaar op de hoogte van hun zorgkosten, hoewel ook hogere frequenties voorkomen. Verzekerden die de no-claimteruggavegrens overschrijden, worden daarvan in kennis gesteld. De overige verzekerden ontvangen bij de vaststelling van de voorlopige no-claimteruggaaf informatie over hun zorgkosten. Verzekerden beschikken niet over gedetailleerde kennis van de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico, hoewel circa 60% van de verzekerden weet dat zorgkosten eerst afgaan van de no-claimteruggaaf en pas daarna van het eigen risico (zie tabel 3.1). Ongeveer de helft van de verzekerden weet dat de no-claimteruggaveregeling alleen geldt voor de basisverzekering, maar minder dan 30% van de verzekerden heeft beide stellingen goed. Die kennis is van 2006 op 2007 niet duidelijk gestegen. Tabel 3.1: Verzekerden met correcte antwoorden op de stellingen over de no-claimteruggaveregeling en het vrijwillig eigen risico, Verzekerden (in %) Zorgkosten gaan eerst af van no-claimteruggaaf en dan van eigen risico 59,5 60,9 No-claimteruggaaf geldt alleen voor basisverzekering 50,8 47,8 Verzekerden met beide stellingen goed beantwoord 29,9 28,5 Bron: Consumentenpanel Gezondheidszorg april 2006 en februari 2007 (APEbewerking) Wij hebben verzekerden in 2006 gevraagd om aan te geven welke van zeven opgegeven zorgverstrekkingen wel of niet meetellen voor de no-claimteruggaaf of het vrijwillig eigen risico. Bij de no-claimteruggaveregeling weet meer dan de helft van de verzekerden of de verstrekking wel of niet binnen de werkingssfeer van de maatregel valt (zie tabel 3.2). In totaal weet 27% van de verzekerden tamelijk nauwkeurig welke verstrekkingen meetellen bij de bepaling van de no-claimteruggaaf. Deze verzekerden hebben de werkingssfeer van de no-claimteruggaaf bij ten minste zes van 18 Ape

21 de zeven verstrekkingen goed beoordeeld. Bij het vrijwillig eigen risico is de score over hele linie lager. Minder dan 40% weet bijvoorbeeld dat medicijnen op recept meetellen voor het vrijwillig eigen risico. Gezien het beperkte aantal verzekerden dat voor een vrijwillig eigen risico heeft gekozen (5%), is het niet verwonderlijk dat veel verzekerden minder goed op de hoogte zijn over de reikwijdte van het vrijwillig eigen risico. Tabel 3.2: Kennis van de werkingssfeer van de no-claimteruggaaf en het vrijwillig eigen risico, 2006 a No-claimteruggaaf (correct in %) Eigen risico (correct in %) Zorg voor kinderen jonger dan 18 jaar 55,6 52,3 Consult huisarts 57,6 53,0 Spoedeisende eerste hulp 57,8 41,7 Zittend ziekenvervoer 54,5 44,7 Medicijnen op recept 62,6 37,4 Laboratoriumonderzoeken 60,4 39,9 Medisch specialist 59,8 40,4 Maximaal één verstrekking fout 26,7 11,9 a Exclusief verzekerden van één zorgverzekeraar met een afwijkende regeling voor het eigen risico. Bron: Consumentenpanel Gezondheidszorg april 2006 (APE-bewerking) Huisartsen zijn doorgaans beter bekend met de werkingssfeer van de noclaimteruggaveregeling of het vrijwillig eigen risico dan hun verzekerden: 56% van de huisartsen weet in 2006 redelijk nauwkeurig aan te geven op welke zorgverstrekkingen de no-claimteruggaveregeling van toepassing is. De score op het vrijwillig eigen risico is vergelijkbaar. Huisartsen zijn in het algemeen redelijk goed op de hoogte van de globale aspecten van beide regelingen, maar niet van de details. 3.3 Gedragseffecten Verzekerden hebben zich in hun zorgconsumptie beperkt laten leiden door de no-claimteruggaveregeling. Slechts een klein deel van de ziekenfondsverzekerden zegt in 2005 minder zorg te hebben gebruikt onder invloed van de no-claimteruggaveregeling. Ook onder de ziekenfondsverzekerden die daadwerkelijk een no-claimteruggaaf hebben ontvangen over 2005, heeft de no-claimteruggaaf maar beperkt meegespeeld bij de keuze van het zorggebruik (zie tabel 3.3). De resultaten sporen in grote lijnen met de Ape 19

22 inschatting van de remgeldeffecten van het ministerie van VWS (ruwweg 1% van de relevante zorgkosten). De bescheiden remgeldeffecten vloeien direct voort uit de beleidsmatige keuze om de kosten van de huisartsenzorg niet onder de no-claimteruggaveregeling te laten vallen. Tabel 3.3: Door verzekerden van 18 jaar en ouder gerapporteerde effecten van de no-claimteruggaaf op het zorggebruik, 2005 en 2006 Minder zorggebruik door de no-claimteruggaaf (%) Alle ziekenfondsverzekerden, ,6 Ziekenfondsverzekerden met no-claimteruggaaf, ,5 Alle verzekerden, ,1 Waarvan: jaar 18, jaar 5, jaar 5,7-65 jaar en ouder 3,1 - Vier grote steden (G4) 4,4 - Achterstandswijken 0,0 Bron: Consumentenpanel Gezondheidszorg april 2006 en februari 2007 (APEbewerking) Over 2006 rapporteren verzekerden grotere remgeldeffecten dan over 2005 (5,1% versus 2,6%). Deze toename komt enerzijds door de uitbreiding van de werkingssfeer van de no-claimteruggaveregeling met de voormalige (gezondere) particulier en publiekrechtelijk verzekerden, die gewend zijn om bij hun beslissingen over zorgconsumptie rekening te houden met eigen betalingen. Anderzijds worden de gedragseffecten in 2006 iets versterkt, doordat ziekenfondsverzekerden bij de uitkering van de no-claimteruggaaf in maart 2006 voor de eerste keer zijn geconfronteerd met hun gerealiseerde zorgkosten. Daardoor zijn zij zich meer bewust geworden van de kosten van hun zorgconsumptie. Jongere verzekerden zeggen vaker dan oudere verzekerden dat zij zich bij hun zorgconsumptie in 2006 hebben laten leiden door de no-claimteruggaaf. Het betreft in algemeen gezondere verzekerden, die blijkbaar relatief meer mogelijkheden zien om hun eventuele niet-noodzakelijke of minder noodzakelijke zorgconsumptie terug te brengen. Verzekerden uit de vier grote steden (G4) geven minder vaak dan de overige verzekerden aan dat zij in hun zorggebruik rekening hebben gehouden met de no-claimteruggaaf. Verzekerden uit achterstandswijken melden zelfs dat de no-claim- 20 Ape

23 teruggaaf in het geheel niet heeft meegespeeld bij de afwegingen rond hun zorggebruik. 4 Dat zou betekenen dat de no-claimteruggaaf niet als drempel voor de zorgconsumptie van deze groep verzekerden fungeert. Huisartsen zien weinig in de no-claimteruggaveregeling. De meeste huisartsen (69%) denken niet dat de no-claimteruggaaf de zorgconsumptie remt (zie tabel 3.4). Toch is bijna 24% van de huisartsen van mening dat de no-claimteruggaveregeling tot uitstel of afstel leidt van zorg die vanuit zorginhoudelijk oogpunt zou moeten worden ingeroepen. Slechts een klein deel van de huisartsen denkt dat de no-claimteruggaveregeling de nietnoodzakelijke en de minder noodzakelijke zorgconsumptie remt. In achterstandswijken en in de vier grote steden zijn huisartsen relatief vaker van mening dat de no-claimteruggaaf selectief remt. Dat staat overigens haaks op de door hun cliënten gerapporteerde gedragseffecten. Tabel 3.4: Door huisartsen verwachte effecten van de no-claimteruggaveregeling op de zorgconsumptie, 2006 Effect van no-claimteruggaveregeling Huisartsen (%) Remt selectief 6,9 Remt niet 69,4 Leidt tot ongewenst uitstel of afstel van zorg 23,6 Bron: APE Circa 30% van de huisartsen houdt in hun behandelgedrag rekening met de no-claimteruggaaf of het vrijwillig eigen risico (zie tabel 3.5). Dat gebeurt meestal op verzoek van hun cliënten. Tabel 3.5: Houden huisartsen rekening met de no-claimteruggaveregeling of een vrijwillig eigen risico, 2006 Huisartsen (%) Ja, zoveel mogelijk 6,0 Alleen als de patiënt er om vraagt 23,8 Nee, absoluut niet 70,2 Bron: APE In achterstandswijken en de vier grote steden houden huisartsen relatief vaak op eigen initiatief rekening met de no-claimteruggaaf. Circa 82% van 4 Deze verzekerden zijn in het Consumentenpanel Gezondheidszorg beperkt vertegenwoordigd. Ape 21

24 de huisartsen verwacht geen effect van de no-claimteruggaaf op het aantal huisartsenconsulten. Ruwweg de helft van het aantal huisartsen verwacht minder consulten door het vrijwillig eigen risico. De rest van de huisartsen denkt dat er geen effect optreedt. Zorgverzekeraars zijn van mening dat de no-claimteruggaveregeling de zorgconsumptie niet afremt (zie tabel 3.6). In de eerste plaats hebben verzekerden geen inzicht in de kosten van hun zorgconsumptie en in de tweede plaats geldt de no-claimteruggaaf niet voor de huisarts. Door het laatste wordt er volgens de zorgverzekeraars niet aan de poort geremd. Dat bezwaar geldt overigens ook voor het beoogde verplichte eigen risico, dat de no-claimteruggaveregeling moet vervangen. Tabel 3.6: Door zorgverzekeraars verwachte effecten van de no-claimteruggaveregeling op de zorgconsumptie, 2006 Zorgverzekeraars (in %) Verzekerden (in %) No-claimteruggaveregeling remt selectief 5,0 3,3 No-claimteruggaveregeling remt niet 95,0 96,7 No-claimteruggaveregeling leidt tot uit- of afstel 0,0 0,0 Bron: APE Ongeveer 55% van de zorgverzekeraars (met 57% van de verzekerden) oordeelt dat het vrijwillig eigen risico beter remt dan de no-claimteruggaaf. Zij geven aan dat verzekerden dan directer worden geconfronteerd met de betaling voor het zorggebruik, terwijl bovendien de huisarts in dat geval wel meetelt voor het vrijwillig eigen risico. Bij de huisarts worden de grootste remgeldeffecten verwacht. In plaats van de huidige no-claimteruggaveregeling zien zij in het algemeen meer in een verplicht eigen risico aan de voet. Dit spoort met het huidige kabinetsvoorstel. 3.4 Financiële effecten van de no-claimteruggaaf Uitkering en terugvordering Bij de vaststelling van de voorlopige no-claimteruggaaf over 2005 (in maart 2006) konden nog niet alle zorgkosten over 2005 worden meegenomen. Vooral bij de declaraties van ziekenhuizen over 2005 is door de invoering van DBC-bekostiging vertraging opgetreden. In maart 2007 is de 22 Ape

25 hoogte van de no-claimteruggaaf over 2005 definitief vastgesteld, waarbij rekening is gehouden met de nagekomen declaraties. Bij nagekomen declaraties die leiden tot een lagere vaststelling van de hoogte van de noclaimteruggaaf, moet het te veel uitgekeerde bedrag worden teruggevorderd. Tabel 3.7 geeft informatie over de no-claimteruggaaf en de terugvorderingen op basis van cijfers van het College voor Zorgverzekeringen. Tabel 3.7: No-claimteruggaaf van ziekenfondsverzekerden van 18 jaar en ouder over 2005: voorlopige teruggaaf en terugvordering a Gemiddeld Verzekerden (in %) Verzekerden met een voorlopige no-claimteruggaaf van 0 48,4 Verzekerden met een voorlopige no-claimteruggaaf van meer dan 0, maar minder dan ,5 Verzekerden met een voorlopige no-claimteruggaaf van ,1 Voorlopige no-claimteruggaaf (in euro's) - per verzekerde met een no-claimteruggaaf per verzekerde van 18 jaar en ouder 98 Terugvordering no-claimteruggaaf (in euro's) - per verzekerde met een no-claimteruggaaf 8 - per verzekerde van 18 jaar en ouder 4 Definitieve no-claimteruggaaf (in euro's) - per verzekerde met een no-claimteruggaaf per verzekerde van 18 jaar en ouder 94 a De cijfers in de tabel wijken licht af van de in de eerste fase van de evaluatie gepresenteerde informatie. Dat komt doordat recentere en meer volledige informatie beschikbaar is gekomen. Bron: College voor Zorgverzekeringen (APE-bewerking) In 2006 heeft 52,7% van de ziekenfondsverzekerden van 18 jaar en ouder een voorlopige no-claimteruggaaf over 2005 ontvangen. In totaal heeft 17,1% van de verzekerden de maximale teruggaaf van 255 gekregen. Ultimo maart 2006 bedraagt het voorlopige no-claimteruggaafbedrag per ziekenfondsverzekerde met een voorlopige no-claimteruggaaf 189. Per ziekenfondsverzekerde van 18 jaar en ouder bedraagt de voorlopige noclaimteruggaaf over De omvang van de terugvordering van de no-claimteruggaaf over 2005 valt uiteindelijk mee, hoewel tussen ziekenfondsen grote verschillen bestaan. Gemiddeld moet circa 4,3% van de no-claimteruggaaf over 2005 Ape 23

26 worden teruggevorderd. Dit komt neer op een bedrag van respectievelijk 8 per verzekerde met een voorlopige no-claimteruggaaf en 4 per verzekerde van 18 jaar en ouder. De omvang van de terugvorderingen is geringer dan ziekenfondsen eerder verwachtten. Bijna de helft van de ziekenfondsen dacht eerder (in mei 2006) dat in 10% tot 25% van de gevallen tot een terugvordering zou moeten worden overgaan. De overige ziekenfondsen op één na verwachtten dat bij minder dan 10% van hun verzekerden met een no-claimteruggaaf een terugvordering zou moeten plaatsvinden. De definitieve no-claimteruggaaf over 2005 bedraagt per saldo 181 per ziekenfondsverzekerde met een no-claimteruggaaf en 94 per ziekenfondsverzekerde van 18 jaar en ouder. Na de invoering van de Zorgverzekeringswet op 1 januari 2006 is de werkingssfeer van de no-claimteruggaveregeling uitgebreid, zodat de regeling dan ook betrekking heeft op de voormalige particulier en publiekrechtelijk verzekerden. Het betreft een groep verzekerden die in het algemeen lagere zorgkosten heeft dan de voormalige ziekenfondsverzekerden. Tabel 3.8 laat zien welke gevolgen de uitbreiding van de reikwijdte van de regeling heeft voor het aantal verzekerden met een voorlopige no-claimteruggaaf en de hoogte van de gemiddeld uitgekeerde no-claimteruggaaf over Tabel 3.8: Voorlopige no-claimteruggaaf van alle verzekerden van 18 jaar en ouder over 2006 Gemiddeld Verzekerden (in %) Verzekerden met een voorlopige no-claimteruggaaf van 0 45,4 Verzekerden met een voorlopige no-claimteruggaaf van meer 34,3 dan 0, maar minder dan 255 Verzekerden met een voorlopige no-claimteruggaaf van ,2 Voorlopige no-claimteruggaaf ( in euro's) - per verzekerde met een no-claimteruggaaf per verzekerde van 18 jaar en ouder 105 Bron: College voor Zorgverzekeringen (APE-bewerking) De uitbreiding van de werkingssfeer van de no-claimteruggaveregeling met de gezondere ex-particulier en de ex-publiekrechtelijk verzekerden heeft ertoe geleid dat een groter deel van de verzekerden in aanmerking komt voor een no-claimteruggaaf. Over 2006 heeft 20,2% van de verzekerden (van 18 jaar en ouder) een voorlopige no-claimteruggaaf van 255 ontvangen tegen 17,1% van de ziekenfondsverzekerden in Ape

27 Het percentage verzekerden met een gedeeltelijke no-claimteruggaaf over 2006 is nauwelijks veranderd ten opzichte van De hoogte van de voorlopige no-claimteruggaaf per verzekerde met een no-claimteruggaaf is gestegen van 181 over 2005 tot 192 over Per verzekerde van 18 jaar bedraagt de voorlopige no-claimteruggaaf 105 over 2006 tegen 94 over Financieringsverschuiving De invoering van de no-claimteruggaveregeling bij ziekenfondsverzekerden moet in 2005 op transactiebasis leiden tot een financieringsverschuiving van collectief naar privaat ter grootte van 1,4 mrd. Bij de berekening van de financieringsverschuiving heeft het ministerie van VWS verondersteld dat het bedrag van de no-claimteruggaaf op transactiebasis gemiddeld ruim 90 per ziekenfondsverzekerde van 18 jaar en ouder bedraagt. Dit spoort redelijk goed met de realisatie van de no-claimteruggaaf na verwerking van de terugvorderingen. Daardoor komt gerealiseerde financieringsverschuiving over 2005 nagenoeg overeen met de eerder geraamde 1,4 mrd. Voor 2006 is rekening gehouden met een financieringsverschuiving van 2,0 mrd. Op basis van de voorlopige uitgekeerde no-claimteruggaaf over 2006 komt de financieringsverschuiving vooralsnog iets lager uit ( 1,9 mrd). Dat komt doordat verzekerden een hogere voorlopige no-claimteruggaaf over 2006 hebben ontvangen dan over De exacte omvang van de financieringsverschuiving over 2006 kan echter pas worden vastgesteld als bekend is welk bedrag aan no-claimteruggaaf over 2006 nog moet worden teruggevorderd. Eventuele terugvorderingen vergroten de omvang van de financieringsverschuiving. Na verwerking van de nog terug te vorderden no-claimteruggaaf over 2006 zullen raming en realisatie elkaar dichter naderen. 3.5 Uitvoering van de no-claimteruggaveregeling Volgens de (voormalige) ziekenfondsverzekerden is de uitvoering van de no-claimteruggaveregeling 2005 redelijk soepel verlopen. Niet meer dan 3,1% van de ziekenfondsverzekerden heeft volgens het Consumentenpanel Gezondheidszorg in 2006 problemen ondervonden met de uitbetaling van de voorlopige no-claimteruggaaf over Volgens de ziekenfondsen heeft naar schatting gemiddeld 1% van de verzekerden in april 2006 vra- Ape 25

28 gen gesteld over de hoogte of de betaling van de voorlopige noclaimteruggaaf. Dit percentage is waarschijnlijk een lichte onderschatting, omdat een aantal ziekenfondsen al in maart 2006 is gestart met de uitkering van de voorlopige no-claimteruggaaf over De ziekenfondsen kijken zelf niet zo optimistisch aan tegen de uitvoering van de no-claimteruggaveregeling over 2005: zij vinden het ongelukkig dat de DBC-bekostiging bij ziekenhuizen en de no-claimteruggaveregeling gelijktijdig in 2005 zijn ingevoerd. De uitvoeringskosten van de no-claimteruggaveregeling bedragen volgens een opgave van de ziekenfondsen in 2005 gemiddeld circa 2 per verzekerde van 18 jaar en ouder. Dat impliceert dat de uitvoeringskosten binnen het budgettair kader van 20 mln. zijn gebleven (Tweede Kamer 2005/2006a). Het is mogelijk dat een gedeelte van de uitvoeringskosten een incidenteel karakter heeft wegens de aanpassing van de systemen aan de no-claimteruggaveregeling. Dat verklaart naast de schaaleffecten wellicht ook de grote variatie in de uitvoeringskosten tussen ziekenfondsen. Deze lopen uiteen van 1 tot 10 per ziekenfondsverzekerde van 18 jaar en ouder. 3.6 Vrijwillig eigen risico Sinds de invoering van de Zorgverzekeringswet geldt de no-claimteruggaveregeling voor alle verzekerden. Daarnaast kunnen verzekerden in de basisverzekering kiezen voor een vrijwillig eigen risico van maximaal 500. Er zijn echter maar weinig verzekerden die kiezen voor een vrijwillig eigen risico. Gemiddeld kiest ruim 5% van de verzekerden van 18 jaar en ouder voor een eigen risico. Dit percentage varieert bij de onderzochte zorgverzekeraars tussen 0 en 10%. Van de verzekerden met een eigen risico neemt ruim de helft een eigen risico dat niet hoger is dan 200. Weinig gebruik van zorg en een aantrekkelijke premiekorting zijn voor verzekerden de belangrijkste redenen om een vrijwillig eigen risico te kiezen (zie tabel 3.9). Verzekerden zonder eigen risico willen zich in het algemeen geen zorgen hoeven te maken over de zorgkosten. Deze patronen gelden zowel in 2006 als in Doordat maar 5% van verzekerden heeft gekozen voor een vrijwillig eigen risico, krijgen zorgverzekeraars in 2006 in het algemeen weinig vragen over onduidelijkheden rondom (de samenloop van) het eigen risico en de no-claimteruggaveregeling. Zorgverzekeraars zijn echter van mening dat de samenloop tussen de no-claimteruggaveregeling en het eigen risico in 26 Ape