Graded activity bij chronische. a-specifieke lage rugklachten. Hogeschool van Amsterdam Instituut Fysiotherapie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Graded activity bij chronische. a-specifieke lage rugklachten. Hogeschool van Amsterdam Instituut Fysiotherapie"

Transcriptie

1 Graded activity bij chronische a-specifieke lage rugklachten Hogeschool van Amsterdam Instituut Fysiotherapie

2 Beroepsopdracht van: Martijn van Kalken en Brenda van Beek Januari

3 Voorwoord Een aantal fysiotherapeuten in Amsterdam hebben in samenwerking met de protocollencommissie van het Regionaal Genootschap Fysiotherapie Amsterdam en ZAO Zorgverzekeringen een protocol ontwikkeld voor groepsgewijze training en voorlichting van patiënten met chronische a-specifieke lage rugklachten. Dit protocol is op onderdelen uitgewerkt door studenten van de Hogeschool van Amsterdam in het kader van beroepsopdrachten. Graded activity, een belangrijk principe waarin dit protocol vanuit wordt gegaan was echter nog onderbelicht. In onze beroepsopdracht hebben wij dit principe voor het protocol uitgewerkt. Wat is graded activity en hoe kan het in het protocol rugtraining voor mensen met chronische a- specifieke lage rugklachten worden toegepast? In het voor u liggende verslag zal hierop worden ingegaan. Studenten fysiotherapie aan de Hogeschool van Amsterdam: Martijn van Kalken Brenda van Beek Docentbegeleider aan de Hogeschool van Amsterdam: Ellen Bergsma Protocollencommissie ZAO / RGF-A: Thea Barendse Marjolein Brüning Pieter Holtland Amsterdam, januari 2002 Hogeschool van Amsterdam Instituut Fysiotherapie

4 Inhoudopgave Voorwoord...2 Inhoud...3 Inleiding...5 Startfase...6 Voorlichting / uitleg...5 Doelen vaststellen...5 Basislijn bepalen...5 Voorbeeld basislijn bepaling...6 Aanvangsniveau bepalen...6 Tussenstappen vastleggen...7 Voorbeeld van graded activity schema...7 Behandelovereenkomst...7 Behandelfase...8 Positieve bekrachtiging:...8 Tijdcontingent werken:...8 Successieve approximatie:...9 Vooruitgangsbespreking:...9 Generalisatiefase: van behandelsituatie naar eigen omgeving...10 Einde van de behandeling...12 Conclusie...13 Samenvatting...14 Literatuurlijst...15 Bijlagen 1. patiënt specifieke klachtenlijst basislijn bepaling graded activity schema voorbeeld behandelovereenkomst...21 Keuzeverantwoording

5 Inleiding In een Zweeds onderzoek van I. Lindström (1992) werden voor het eerst de effecten van graded activity onderzocht bij patiënten met a-specifieke lage rugklachten, die 4-6 weken verzuimden. Uit dat onderzoek is gebleken dat de patiënten die het graded activity programma volgden, het werk gemiddeld vijf weken eerder hervatten dan de patiënten die de gebruikelijke fysiotherapeutische behandelmethode hebben gevolgd. Graded activity is een trainingsmethode waarbij de belasting stapsgewijs wordt opgevoerd, niet op geleide van pijn maar volgens een van +tevoren afgesproken tijdgebonden programma. Deze methode kan worden toegepast bij alle chronische pijnklachten. Het principe van graded activity is afgeleid van operante conditionering. Gedrag of activiteiten welke direct en systematisch gevolgd worden door iets aangenaams (positieve bekrachtiging) zullen vaker herhaald worden. Is de consequentie vervelend van aard dan zal dit gedrag minder vaak voorkomen. Dergelijke leerprocessen noemt men operante conditionering. De principes van operante conditionering zijn ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Fordyce (1973, 1976). De doelstelling van een operante aanpak bij patiënten met rugklachten is uitbreiding van het activiteitenniveau en vermindering van het belemmerende pijngedrag via het wijzigen van de omgevingsgebonden factoren. Het is de bedoeling dat de patiënt ondanks de pijn weer een aantal gewenste activiteiten kan uitvoeren. Pijnvermindering is bij deze aanpak geen primair behandeldoel. Net als bij andere gedragstherapeutische interventies wordt ook in de operante aanpak de patiënt mede verantwoordelijk geacht voor het therapieresultaat. De patiënt heeft een actieve rol en de behandelaar treedt in dit proces op als een coach of begeleider. Met deze aanpak worden vaardigheden aangeleerd die de patiënt in staat stellen om in de toekomst zelf het gewenste gedrag te kunnen blijven uitvoeren. Generalisatie van het aangeleerde gedrag in de therapiefase naar de eigen omgeving van de patiënt is de uiteindelijke bedoeling. 5

6 Startfase Voorlichting/ Uitleg: Alvorens te beginnen met de behandeling is het belangrijk de patiënt uitleg te geven over hoe de chronische rugpijn kan zijn ontstaan en door welke factoren de chronische rugpijnklachten onderhouden worden. Er moet uitleg gegeven worden over de anatomie/ fysiologie/ ergonomie/ pijngedrag gevat in het verhaal van belasting/ belastbaarheid. Ook is het belangrijk dat de patiënt accepteert dat er geen eenvoudige oplossing is om de rugpijn weg te nemen. Dit kan betekenen dat de patiënt zijn huidige manier van omgaan met zijn of haar rugpijn moet veranderen. Kennis en inzicht in de factoren die chronische rugpijnklachten en beperkingen bepalen helpen de patiënt te aanvaarden dat de behandeling winst kan opleveren. Leg uit dat de patiënt medeverantwoordelijk is voor het herstel en de vooruitgang van het functioneren en dat de fysiotherapeut tijdens het proces fungeert als begeleider/ coach. Neem de patiënt serieus en maak gebruik van voor de patiënt begrijpelijke en herkenbare begrippen. Controleer steeds of de patiënt de informatie ook echt begrepen heeft. Doelen vaststellen: Uit de intake komt naar voren bij welke activiteiten de patiënt de meeste belemmeringen ervaart. Dit kan worden vastgelegd met een meetinstrument Patiënt Specifieke Klachten (PSK) ontwikkeld door Beurskens (1996). De PSK is opgenomen in bijlage 1. In het kort gezegd kiest de patiënt uit een lijst drie activiteiten die voor hem of haar het belangrijkst zijn en bij de uitvoering waarvan hij/ zij hinder ondervindt. De mate waarin de hinder wordt ondervonden wordt door de patiënt gescoord op een visuele analoge schaal (VAS). Over de betrouwbaarheid en de validiteit van dit meetinstrument is verder niets bekend. Wel over de correlatie tussen veranderingscores op de PKS met andere meetinstrumenten. Voor de Roland Disability Questionnaire is dit en voor de VAS (pijnintensiteit) Nadat de patiënt met de PSK 3 activiteiten heeft geselecteerd wordt per activiteit nagegaan welk doel de patiënt wil halen. De doelstellingen moeten functioneel zijn en in meetbare eenheden worden vastgelegd (minuten, gewichten, afstanden, etc.).de doelstellingen van de patiënt worden besproken. Belangrijk is om samen met de patiënt te bepalen of de doelen reëel en haalbaar zijn. Als de doelen eenmaal zijn vastgelegd wordt het huidige functioneren vastgesteld door de basislijn te bepalen. Voorbeelden van doelen: 1) Mevrouw A: 30 minuten kunnen wandelen (noodzakelijk om boodschappen te kunnen doen) 2) Meneer B: een gewicht van 10 kg kunnen optillen (om mijn kleinkind te kunnen dragen) Basislijn bepalen: Bij het bepalen van de basislijn krijgt de patiënt de opdracht om een bepaalde activiteit of beweging uit te voeren zo vaak of zo lang de patiënt kan vanwege de rugpijn (pijncontingent). De patiënt bepaalt in deze fase zelf wanneer hij of zij stopt. De activiteiten zijn functioneel en komen overeen met de behandeldoelen (bijvoorbeeld: staan, lopen, zitten, fietsen, afhankelijk van het doel van de patiënt). Om een goede basislijn te bepalen zijn er meer dan drie meetmomenten (verspreid over 1 week) nodig. Het activiteitenniveau van de patiënt is immers vaak wisselend (de ene dag is de rugpijn minder dan de andere dag). Door herhaalde metingen van het activiteitenniveau wordt inzicht verkregen in het gedrag (niveau van functioneren) van de patiënt. 6

7 Deze basislijngegevens worden besproken met de patiënt, waarbij de patiënt kan aangeven wat de redenen zijn geweest om de ene dag meer of minder te hebben gedaan. Het inzicht in factoren die invloed hebben op het pijngedrag wordt daardoor groter. De basisgegevens worden in een grafiek (zie bijlage 2) weergegeven, waarbij de activiteit schriftelijk en in meetbare eenheden wordt vastgelegd. Ook noteert de patiënt zijn of haar ervaringen (zoals bijvoorbeeld: gisteren heb ik het hele huis schoon gemaakt en daardoor heb ik vandaag erg last van mijn rug). De basislijn is het gemiddelde van de gegevens die in de proefperiode worden verzameld. De gegevens uit de basislijn geven inzicht in de manier van omgaan met de rugpijn en activiteiten en zijn bepalend voor het aanvangsniveau van het therapieprogramma. Basislijn A wordt gekenmerkt door een zaagtand profiel en is wellicht de meest voorkomende. Goede dagen worden afgewisseld door slechte, inactieve dagen. De patiënt herkent vaak dit patroon vaak als dit met hen wordt besproken. Basislijn B toont een steeds afnemende activiteitenpatroon dat mogelijk wijst op bekrachtiging van pijngedrag. Een vergelijkbaar patroon wordt gezien bij patiënten die steeds angstiger worden om een activiteit uit te voeren. Basislijn C toont een toename in activiteiten die erop wijst dat het bijhouden van de eigen activiteiten op zichzelf bekrachtigend werkt. Het gaat bijvoorbeeld om iemand die voorzichtig van start gaat. Aanvangsniveau bepalen: Op basis van de basisgegevens wordt het aanvangsniveau van de behandeling bepaald. Het aanvangsniveau wordt in overleg met de patiënt onder de gemiddelde basislijn gekozen. In het algemeen stelt men een aanvangsniveau gelijk aan het gemiddelde van de basislijn minus 20%. Op deze manier wordt de kans, dat de eerste pogingen succeservaringen zullen opleveren, vergroot. Het gemiddelde van de basislijn wordt berekend door het aantal meetwaarden (minuten, meters, kg., etc.) bij elkaar op te tellen en te delen door het aantal meetmomenten. De uitkomst hiervan wordt vermenigvuldigd met 0,8 om zo 20% onder de gemiddelde basislijn te komen. Voorbeelden van het bepalen van het aanvangsniveau: Voorbeeld A = :11= 29,18 29,18x 0,8=23,35 Voorbeeld B = :11=27,54 27,54x 0,8=22,03 Voorbeeld C = :11=30,45 30,45x 0,8=24,36 7

8 Tussenstappen vastleggen: Als het aanvangsniveau en het einddoel zijn bepaald kunnen de tussendoelen worden vastgelegd. In het principe wordt stapsgewijs toegewerkt naar het einddoel (graded activity). Het verschil tussen einddoel en aanvangsniveau kan worden gedeeld door het aantal therapiesessies of behandeldagen. Ook hier worden de gegevens in een grafiek weergegeven (zie bijlage 3). Er wordt meestal gekozen voor een lineaire voortgang, maar hiervan kan worden afgeweken. Bij hardnekkig pijngedrag kan het wenselijk zijn om de aanvankelijke stappen zo klein mogelijk te houden en ze te vergroten naarmate de therapie vordert (exponentiële curve). Bij patiënten die zichzelf overschatten werkt het soms beter om bij aanvang grote stappen te zetten en vervolgens de tussenstappen te verkleinen en de behandeling op een bepaald niveau te stabiliseren (logoritmische curve). Belangrijk is dat, om faalervaringen te vermijden, de stappen niet te groot zijn. Voorbeeld van graded activity schema Behandelovereenkomst: De startfase wordt afgerond met een behandelovereenkomst (zie bijlage 4). In deze overeenkomst wordt schriftelijk vastgelegd: de concrete behandeldoelen, de behandelfrequentie en behandeltijden, de basislijngegevens, het aanvangsniveau en de opbouw (verzwaring) van het programma. Door het opstellen van een behandelovereenkomst is het voor beide partijen helder en duidelijk wat de doelstelling en inhoud van de behandeling zijn. Ook bij tussentijdse evaluaties kan men steeds verwijzen naar de eerder gemaakte afspraken. 8

9 Behandelfase: gezond gedrag aanleren Het pijngedrag bij patiënten met rugklachten bestaat vaak uit vermijding. De activiteiten die pijnlijk zijn of waarvan verwacht wordt dat de pijn zal toenemen worden meestal niet meer uitgevoerd. Vermijden van activiteiten leidt tot een afname van de lichamelijke conditie (Bortz, 1984). Deelname aan diverse sociale activiteiten vindt steeds minder plaats. In de behandelfase worden algemene gedragstherapeutische principes toegepast om gezond gedrag te vergroten en pijngedrag te verminderen. Bij lage rugklachten wordt gezond gedrag meestal omschreven als een toename van activiteiten op het gebied van A.D.L., vrije tijd en werken. Onderdeel van het trainingsprogramma zijn basisoefeningen (bijv. spierkracht en mobiliteit) die een voorwaardenscheppend karakter dienen te hebben voor functionele doelen. In een op gedrag gericht programma ligt de nadruk op het oefenen van functionele vaardigheden. Positieve bekrachtiging: De manier waarop bepaald gedrag ontstaat, wordt sterk bepaald door de directe consequenties van het vertoonde gedrag (operante leerprincipes). Wordt het gedrag gevolgd door een plezierige consequentie (positieve bekrachtiging) of door het uitblijven van een onplezierige consequentie (negatieve bekrachtiging), dan vergroot dat de kans dat het gedrag in de toekomst wordt herhaald. Is de consequentie onplezierig of een plezierige gebeurtenis blijft uit, dan zal de kans op herhaling minder groot zijn. Tijdens de operante behandeling wordt veelvuldig gebruikt gemaakt van positieve bekrachtiging van gezond gedrag. Bij het aanleren van nieuw gedrag is het belangrijk om onmiddellijk te bekrachtigen om de kans op toename van dit gedrag te vergroten. Ook het overvloedig en continue bekrachtigen is in het begin van de behandelfase zinvol. Bekrachtigers kunnen verbaal en non-verbaal zijn. Prijzende woorden, belangstellende praatjes, instemmend knikken, applaus, een schouderklopje of gewoon dicht in de buurt blijven kunnen bekrachtigers zijn. In het begin is vaak het belonen van kleine stapjes vooruit effectiever dan af en toe een grote beloning. In een later fase van de behandeling is het beter door af en toe een beloning toe te kennen. De bekrachtiging is dan effectiever als die onvoorspelbaar is. De bekrachtigers uit de omgeving (partner, kennissen, therapeut, etc.) van de patiënt zijn extrinsieke bekrachtigers. Zij zijn nuttig voor het totstandkomen van een gedragsverandering. Het gedrag zal echter pas werkelijk behouden worden als het onder invloed van intrinsieke bekrachtigers komt te staan. Als de persoon zelf de positieve gevolgen ervaart (intrinsieke bekrachtiging) is de kans groot dat het gedrag blijft voortbestaan. Ook het werken met grafieken is een vorm van bekrachtiging. De patiënt houdt de resultaten van zijn activiteiten en oefeningen dagelijks bij in een grafiek (zie bijlage 3). Zo kan de patiënt, maar ook de omgeving in een oogopslag zien welke vooruitgang is geboekt. Tijdcontingent werken: In de behandelfase wordt in tegenstelling met de startfase tijdcontingent gewerkt. Afspraken met de patiënt zijn niet meer gebaseerd op pijn(toename) maar worden structureel in de tijd vastgelegd. In het trainingsprogramma stopt de patiënt met de activiteit of oefening als er een van tevoren afgesproken quantum is bereikt. De opbouw vindt dus niet plaats op geleide van de pijn, maar het vooraf vastgelegde tijdschema bepaalt de voortgang. De patiënt houdt zich ook aan het tijdschema. Wanneer deze minder pijnklachten heeft, is het niet de bedoeling dat de patiënt méér gaat doen. Het is belangrijk de patiënt uit te leggen dat alleen een systematische opbouw leidt tot 9

10 een verbetering van het activiteitenniveau. Het vraagt tijd en geduld om uiteindelijk merkbare verbeteringen te bereiken. Successieve approximatie: Successieve approximatie is het bekrachtigen van elke vorm van gedrag die het doelgedrag benadert. Kenmerkend is dat reeds tijdens het uitvoeren van de activiteit bekrachtigd wordt. Zodra de patiënt iets doet wat lijkt op datgene wat gevraagd is, wordt het positief bekrachtigd. Als de patiënt in de eerste fase allerlei trucjes en hulpmiddelen uitvoert, dienen we dit toe te juichen. Het is wel niet precies datgene wat we in gedachten hadden, maar het is toch een eerste stap. Vandaar uit is het mogelijk om stap voor stap toch het doelgedrag te bereiken. Voorbeeld van succesieve approximatie: Mevrouw A wandelt 15 minuten in een verkeerd looppatroon vanwege de pijn. Vooruitgangsbespreking: Een goed middel om de vooruitgang van de patiënt te kunnen bekrachtigen is de vooruitgangsbespreking. De vorderingen worden dan extra in de schijnwerpers geplaatst. De grafieken zijn hierbij weer een onmisbaar hulpmiddel. De patiënt krijgt van alle behandelaars lof voor zijn vooruitgang, hetgeen sterk bekrachtigend werkt. Daarnaast is er ruimte voor inbreng van de patiënt, voor het uitwisselen van ervaringen. 10

11 Generalisatiefase: van behandelingssituatie naar eigen omgeving De begeleiding in de behandelfase is intensief en leidt vaak tot een waarneembaar resultaat. Maar het is niet voldoende om alleen vooruitgang te boeken tijdens de behandelfase. Het gaat er uiteindelijk om dat de patiënt het geleerde in de dagelijkse praktijk gaat toepassen. Dit proces wordt aangeduid met de term generalisatie. Het uiteindelijk welslagen van de behandeling hangt af van de mate van generalisatie. Binnen het generalisatieproces onderscheiden we stimulusgeneralisatie, responsgeneralisatie, en generalisatie in de tijd. Stimulusgeneralisatie: Om generalisatie te bevorderen is het belangrijk dat gebruik gemaakt wordt van bekrachtigers of uitlokkende stimuli die ook in de eigen omgeving van de patiënt aanwezig zijn. De trainingssituatie moet zo veel mogelijk lijken op de echte situatie. Het is belangrijk om stimuli toe te passen die zowel in de behandelfase als in de echte situatie identiek zijn. Een andere manier is gebruik te maken van meerdere stimuli of situaties in de behandelfase. Hoe meer stimuli het gedrag kunnen uitlokken, hoe groter de kans dat in de eigen omgeving van de patiënt het gedrag bekrachtigd kan worden door aanwezigheid van een dergelijke stimuli. Voorbeelden van stimulusgeneralisatie: 1) Als mevrouw A haar oefeningen heeft gedaan, gunt zij haarzelf een kopje koffie 2) Meneer B vindt het prettig om complimentjes te krijgen van zijn vrouw. Responsgeneralisatie: Het gebeurt soms dat een patiënt een aangeleerde vaardigheid spontaan vertoont bij een activiteit die niet primair geoefend is. Responsgeneralisatie betekent eigenlijk dat er nieuw gedrag ontstaat. Om responsgeneralisatie te bevorderen is het variëren van situaties, houdingen en/ of bewegingen zinvol. Voorbeeld van responsgeneralisatie: Bij mevrouw A treedt er spontaan een verbetering van de loophouding op, terwijl er alleen aandacht werd gegeven aan de zithouding in de therapeutische situatie. Generalisatie in de tijd: Gedrag ontwikkelt zich in de tijd door allerlei stimuli en omgevingsfactoren. We spreken van een effectieve generalisatie als de patiënt in staat is het aangeleerde gedrag in de tijd te blijven vertonen. Of het gedrag in de tijd blijft voortbestaan is vooral afhankelijk van de bekrachtiging die erop volgt. Uiteindelijk kan deze bekrachtiging niet meer gegenereerd worden door de behandelaars. De natuurlijke omgeving van de patiënt moet voldoende bekrachtiging geven. Het betrekken van de partner en eventueel andere personen uit de omgeving van de patiënt bij de behandeling is vanuit dat oogpunt essentieel. De bekrachtiging behoort daarbij onvoorspelbaar te zijn en af en toe te worden beloond. De intrinsieke bekrachtiging is het meest waardevol om generalisatie te bereiken. Daarom moet al tijdens de behandelfase de zelfredzaamheid van de patiënt vooropstaan. De patiënt moet ervaren dat de bereikte vooruitgang het resultaat is van zijn eigen inspanning. In de gedragsmatige aanpak is het de taak van de behandelaar om de patiënt 11

12 steeds te wijzen op zijn eigen inbreng en ook de vooruitgang aan de patiënt zelf toe te schrijven. Dit met oog op generalisatie in de tijd. Voorbeeld van generalisatie in tijd: Doordat mevrouw A in 30 minuten naar de supermarkt kan wandelen, kan zij nu ook met haar man in het bos wandelen. 12

13 Einde van de behandeling Naarmate de patiënt zijn doel meer nadert, wordt hij of zij minder afhankelijk van het bekrachtigingschema en de coaching van de therapeut. De intrinsieke bekrachtigers nemen toe, het besef van eigenwaarde en zelfvertrouwen groeit. Er wordt nog een VAS score gemaakt van de 3 activiteiten zodat de patiënt nogmaals kan zien wat zijn vooruitgang is. Tegelijkertijd nemen de intensiteit en de frequentie van de therapeutische bemoeienis af. Dit vindt het beste plaats aan de hand van een van tevoren opgesteld tijdcontingent plan. De vervolgafspraken voor de periode na de behandelfase worden tijdcontingent gepland. Plannen van standaard vervolgafspraken is nodig om de generalisatie in de loop van de tijd te kunnen blijven onderhouden. Soms is followup begeleiding wenselijk om terugval te voorkomen. Recidieven zijn in het begin echter vrij normaal en hoeven niet te betekenen dat de behandeling gefaald heeft. Recidieven kunnen als leermoment worden gezien. Met de patiënt wordt dan op zoek gegaan waarom het niet is gelukt. Kijk daarbij zeker ook naar die dingen die wel gelukt zijn. Bij een recidief is er meestal geen spraken van een totale terugval. De gedragsmatige aanpak vraagt zowel van patiënt als behandelaar geduld. 13

14 Conclusie Onze opdracht was het uitwerken van de principes van graded activity in het protocol rugtraining voor mensen met chronische a-specifieke lage rugklachten. Met als kanttekening dat het schema kan worden toegepast in een praktijk zonder geavanceerde fitnessapparatuur. In de afgelopen 20 weken zijn de volgende producten ontwikkeld: - een toevoeging op het protocol, waarin de principes van graded activity worden gehanteerd - een handleiding, waarin de principes van graded activity worden uitgewerkt - een bijlage, waarin onze keuzes worden verantwoord Wij zijn van mening dat het niet noodzakelijk is om graded activity met behulp van geavanceerde fitnessapparatuur toe te passen. Het is van belang om de activiteiten/ oefeningen in meetbare eenheden vast te leggen, dit is eenvoudiger door middel van geavanceerde fitnessapparatuur. Het maakt weinig uit welke oefeningen worden gedaan, als het maar een voor de patiënt relevante beweging is en er succeservaringen mee worden opgedaan. Graded activity is eigenlijk gedragstherapie. Het toepassen van graded activity in groepsverband is niet eenvoudig. Patiënten kunnen verschillende doelen hebben. Bijvoorbeeld patiënt A heeft als doel 500 meter lopen, patiënt B als doel 1200 meter lopen en patiënt C als doel de kamer stofzuigen. Het wordt dan lastig om deze activiteiten in de fysiotherapeutische praktijk uit te voeren, aangezien er een gebrek kan zijn aan ruimte, tijd en apparatuur. Een mogelijkheid is dat patiënten de activiteiten buiten de praktijk uitvoeren. Dit vereist goede afspraken over werkwijze en meetmethoden om de voortgang vast te leggen. Hoe dit kan worden gedaan zal nog verder moeten worden uitgewerkt. 14

15 Samenvatting Er is een protocol ontwikkeld door het RGFA en ZAO zorgverzekeringen voor patiënten met chronische a-specifieke lage rugklachten. Dit protocol is door eerdere beroepsopdrachten uitgewerkt in een handleiding voor fysiotherapeuten. Alleen het principe van graded activity was echter nog nauwelijks uitgewerkt. In onze beroepsopdracht hebben wij dit principe voor het protocol uitgewerkt. Graded activity is een trainingsmethode waarbij de belasting stapsgewijs wordt opgebouwd. Dit principe is afgeleid van operante conditionering. Gedrag of activiteiten welke direct en systematisch gevolgd worden door iets aangenaams (positieve bekrachtiging) zullen vaker herhaald worden. Is de consequentie vervelend van aard dan zal de kans op herhaling van het gedrag of activiteit afnemen. Dergelijke leerprocessen noemt men operante conditionering. Dit verslag gaat in op de operante aanpak bij patiënten met chronische a-specifieke lage rugklachten. In een operante aanpak kunnen we drie fases onderscheiden: de startfase, de behandelfase en de generalisatiefase. Deze indeling wordt ook gehanteerd in het verslag. 15

16 Literatuurlijst Bellink, C., de Bruijn, H., Vermeulen, H., Graded activity leidt tot korter verzuim bij lagerugklachten. In: Fysiopraxis, 6 / 8 (1997), p Bortz,W.M., The disuse syndrome. In: Western Journal of Medicine, nr. 141 (1984), p Cranenburgh van, B., Pijn vanuit een neurowetenschappelijk perspectief, Maarssen etc., 2000 (Toegepaste neurowetenschappen; dl. 3) Fordyce, W.E., Behavioural methods for chronic pain and illness, Saint Louis, 1976 Koke, A., Heuts, P., Vleayen, J., Weber, W., de Patiënt Specifieke Klachtenlijst, Meetinstrumenten chronische pijn, deel 1 functionele status, 1996 Lindström, I., et al, Mobility of graded activity on patients with subacute low back pain: a randomised prospective clinical study with operant-conditioning behavioural approach In: Physical Therapy, 72 / 4 (1992), p Lindström, I., et al, Mobility, strength and fitness after a graded activity program for patients with sub acute low back pain, In: Spine, 17 / 6 (1992), p Ostelo, R.W.J.G., et al, Behavioral-graded activity compared with usual care after first time disk surgery: considerations of the design of a randomized clinical trial, In: Journal of manipulative and physiological therapeutics, 23 / 5 (2000), p Vlaeyen, J.W.S., A.M..J. Kole-Snijders, H. van Eek, Chronische pijn en revalidatie, Houten / Diegem, 1996 (Praktijkreeks gedragstherapie; dl. 5). Vlaeyen, J.W.S., et al, Fear of movement/ (re) injury and muscular reactivity in chronic low back pain patient: an experimental investigation, In: International association for the study of pain, nr. 82 (1999), p Vlaeyen, J.W.S., et al, Fear of movement / (re) injury in chronic low back pain and its relation to behavioral performans, In: International association for the study of pain, nr. 62 (1995), p Vlaeyen, J.W.S., P.H.T.G. Heuts, Gedragsgeoriënteerde behandelingsstrategieën bij rugpijn, Houten / Diegem, Wilgen van, C. P., et al, De fysiotherapeutische cognitief gedragsmatige behandeling bij chronische pijn, In: Fysiopraxis, nr. 9 (2001), p Wilgen van, C. P., et al, Herkenning van chronische pijn, In: Fysiopraxis, nr. 5 (2000), p

17 BIJLAGE 1 De Patiënt Specifieke Klachtenlijst, Beurskens Koke de Vet 1996 Instructie behandelaar 1 Laat de patiënt activiteiten of bewegingen op de lijst aankruisen waar hij/ zij moeite mee heeft met uitvoeren i.v.m. de pijnklachten. Het moeten activiteiten en/ of bewegingen zijn die de patiënt belangrijk vindt en die niet te vermijden zijn. 2 Laat de patiënt volgens hem of haar de 3 moeilijkste, belangrijkste en meest frequent uitgevoerde activiteiten of bewegingen selecteren. 3 Laat de patiënt de gekozen activiteiten zo gedefinieerd mogelijk omschrijven. Probeer zoveel mogelijk te kwantificeren in termen van tijdsduur. afstand, te tillen gewicht, etc. 4 Laat de patiënt deze drie activiteiten of bewegingen rang ordenen naar mate van belangrijkheid voor de patiënt zelf. 5 Het is aan te bevelen om de selectieprocedure van de activiteiten tweemaal, met een korte tussenperiode (1 week). uit te voeren. Geef de patiënt in de tussentijd de opdracht om nog eens goed na te denken over wat de belangrijkste klachten zijn. Bij de tweede keer kunnen dan de definitieve activiteiten en/ of bewegingen geselecteerd worden. Hierdoor vindt een bewustere selectie plaats dan bij een eenmalige selectie. 6 Scoor uiteindelijk van de drie activiteiten of bewegingen de mate van moeilijkheid bij uitvoeren op een 100 mm Visueel Analoge Schaal (VAS) aan het begin van de behandeling en aan het einde van de behandeling. 7 Om het effect van therapie te evalueren kunnen de scores van de drie metingen apart gebruikt worden of het gemiddelde van de drie metingen. Het effect wordt altijd uitgedrukt in verschilscore tussen voor- en nameting. Trek de score van de nameting af van de voormeting. Bijvoorbeeld: Voormeting 70 mm, nameting is 30 mm (van links af gemeten), de effectscore is dan 40 mm. Bij vervolgmetingen heeft de patiënt inzage in zijn vorige scores. 17

18 Patiënten toelichting Uw pijnklachten hebben invloed op activiteiten en bewegingen die u dagelijks doet. De meeste hinder ervaart u van activiteiten die moeilijk te vermijden zijn. Voor iedereen zijn de gevolgen van pijn verschillend. Ieder persoon zal bepaalde activiteiten en bewegingen graag zien verbeteren door de behandeling. Op de volgende pagina staan een aantal activiteiten die u mogelijk veel moeite kosten om uit te voeren vanwege uw pijn. Probeer de problemen te herkennen waar u de afgelopen week door uw pijn, last van had. Kleur of kruis het bolletje aan voor deze activiteit in de onderstaande activiteitenlijst. We vragen u die problemen aan te kruisen die u heel belangrijk vindt en die u het liefst zou zien veranderen in de komende maanden. U mag ook zelf activiteiten benoemen die u belangrijk vindt maar niet in de lijst voorkomen. O in bed liggen O omdraaien in bed O opstaan uit bed O opstaan uit een stoel O gaan zitten op een stoel O lang achtereen zitten O in/ uit de auto stappen O rijden in auto of bus O fietsen O staan O lang achtereen staan O lang achtereen gebukt staan O voorovergebogen staan, b.v. aan een aanrecht O bukken met gedraaide rug O licht werk in en om het huis nl. O zwaar werk in en om het huis nl. O in huis lopen O wandelen O hard lopen O traplopen O dragen van een voorwerp O iets oprapen van de grond O tillen O uitgaan O seksuele activiteiten O uitvoeren werk nl.. O uitvoeren hobby s nl.. O iets oprapen van de grond O uitvoeren huishoudelijk werk nl.. O sporten nl.. O op reis gaan O andere activiteiten nl.... Selectie van de drie belangrijkste klachten (moeilijk uitvoerbaar en vaak voorkomend). Rangschik deze naar mate van belangrijkheid:

19 Naam:.. Geboortedatum:.. Datum:... Probleem 1.. Hoe moeilijk was het in de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren? geen enkele moeite onmogelijk Probleem 2.. Hoe moeilijk was het in de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren? geen enkele moeite onmogelijk Probleem 3.. Hoe moeilijk was het in de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren? geen enkele moeite onmogelijk Voorbeeld: Probleem: Wandelen (30 minuten) Hoe moeilijk was het de afgelopen week om deze activiteit uit te voeren? Plaatst u het streepje links dan kost wandelen u weinig moeite geen enkele moeite onmogelijk Plaatst u het streepje rechts dan kost wandelen meer moeite geen enkele moeite onmogelijk 19

20 Bijlage 2 Basislijn bepaling Naam: Geboortedatum:.. Activiteit: y-as x-as Ervaringen: 1.) 2.) 3.) 4.) 5.) 6.) 7.) 20

21 8.) Toelichting: Op de y as wordt de activiteit in meetbare eenheden vastgelegd (BV. lopen in meters of minuten, tillen in kg, fietsen in meters of minuten) Op de x as worden de meetmomenten vastgelegd (bv. in dagen) 21

22 Bijlage 3 Graded Activity Schema Naam: Geboortedatum:.. Activiteit: y-as x-as Toelichting: Op de y as wordt de activiteit in meetbare eenheden vastgelegd (bv. lopen in meters of minuten, tillen in kg., fietsen in meters of minuten) Op de x as worden de meetmomenten vastgelegd (bv. in dagen) 22

23 Bijlage 4 Behandelovereenkomst Ik weet dat het behandelprogramma gericht is op het leren omgaan met de pijn. Tijdens de behandeling wordt er gewerkt aan het verbeteren van voor mij belangrijke functionele vaardigheden. De behandelaars zullen mij begeleiden bij het halen van de door ons samen opgestelde doelen. Ze zullen vooral aandacht geven aan de vorderingen die ik heb gemaakt. Teneinde een positief resultaat te behalen met de therapie: Ben ik verplicht aanwezig te zijn op de aangeduide plaats op de aangeduide tijd. Geef ik hierbij aan op de hoogte te zijn van de doelen, gesteld in het overleg met mij bij aanvang van de therapie en ik ben daarmee akkoord te gaan. Ik ben verplicht de door de therapeut gestelde persoonlijke doelen te halen, mits anders bepaald door de therapeut. Ik ben verplicht de door de therapeut gevraagde inzet te tonen. Mijn doelen zijn: 1). 2). 3). Hiervoor is een weken durend oefenprogramma opgesteld bestaande uit: Start : Opbouw : Einddoel : Start : Opbouw : Einddoel : Start : Opbouw : Einddoel : Start : Opbouw : Einddoel : Start : Opbouw : Einddoel : Naam patiënt: Handtekening patiënt: Naam therapeut: Handtekening therapeut: Overeenkomen, in tweevoud opgemaakt en getekend te, de datum 23

24 Keuzeverantwoording In deze bijlage leggen we verantwoording af aan de keuzes die zijn gemaakt. Deze keuzes zijn gebaseerd op gebruikte literatuur, eigen meningen en invloed van therapeuten die werken met het principe van graded activity. Handleiding: Voorwoord: In het voorwoord wordt duidelijk gemaakt wat de beroepsopdracht inhoudt en hoe deze tot stand gekomen is. Verder worden alle betrokken (opdrachtnemers, opdrachtgevers en docent-begeleider) vermeld. Inleiding: In de inleiding willen we de lezer duidelijk maken wat graded activity is. Er wordt verwezen naar een artikel van I. Lindström. Wij hebben hiervoor gekozen omdat in dit artikel voor het eerst de effecten van graded activity bij a-specifieke lage rugklachten wordt onderzocht. Daarnaast willen wij in de inleiding de operante conditionering beschrijven, zodat het voor de lezer duidelijk is dat graded activity een vorm van operante conditionering is. Voor de principes van operante conditionering verwijzen wij naar de literatuur van Fordyce (1973, 1976). Startfase: Dit hoofdstuk beschrijft het begin van de behandeling volgens de principes van graded activity. Het grootste gedeelte wordt onderbouwd door de literatuur van van Vlaeyen (1996, 2000). De in- en exclusie criteria voor deze behandeling staan beschreven in het protocol: Rugtraining bij mensen met chronische a-specifieke lage rugklachten Bij verschillende kopjes hebben we voorbeelden gebruikt, dit om het gebruik van de handleiding te vergemakkelijken. Voorlichting: Alvorens een behandeling te starten wordt er uitleg en voorlichting gegeven. Uitleggen wat chronische pijn is, begint met het bevestigen van de echtheid van de pijn en is bevorderend voor de vertrouwensrelatie met de patiënt (van Wilgen et al, 2001). Volgens de literatuur van van Vlaeyen zou er tijdens de startfase een lijst met bekrachtigers moeten worden ingevuld. Wij hebben gekozen dit niet te doen, omdat de patiënt aan de spontaniteit van de behandelaar zou kunnen twijfelen Doelen vaststellen: Bij het vaststellen van de doelen wordt er gebruik gemaakt van de Patiënt Specifieke Klachtenlijst (PSK) van Beurkens (1996). Dit is een objectieve meetinstrument waarbij de functionele status van de patiënt wordt bepaald. Deze lijst is geschikt voor patiënt met chronische a-specifieke lage rugklachten. Basislijn bepalen: Bij het bepalen van de basislijn worden de activiteiten en/of bewegingen pijncontingent door de patiënt uitgevoerd. Dit is om inzicht te krijgen in de functionele status van de patiënt en inzicht in factoren die invloed hebben op het pijngedrag. Er zijn meer dan drie meetmomenten nodig omdat het activiteitenniveau van de patiënt vaak wisselend is en het de betrouwbaarheid vergroot. Het aantal meetmomenten wordt verspreid over een een aantal dagen, het liefst in een werkweek (5 dagen), want er kunnen dan drie meetmomenten worden vastgelegd en de spreiding over het aantal dagen moet niet al te groot zijn. De gegevens worden in een grafiek weergegeven, omdat het overzichtelijk is en de gegevens snel kunnen worden achterhaald. Er worden voorbeelden gegeven om de lezer meer duidelijkheid te verschaffen over het toepassen van de handleiding. 24

25 Aanvangsniveau bepalen: Er wordt gekozen om 20% onder het gemiddelde van de basislijn het aanvangsniveau te bepalen. Hiermee is de kans, dat de eerste pogingen succes zullen opleveren vergroot. Tussenstappen vastleggen: De gegevens worden in een grafiek weergegeven waarin de patiënt elke stap intekent, zodat er een stijgende lijn ontstaat. Hierdoor wordt het succesgevoel versterkt. Behandelingsovereenkomst: Het vastleggen van een behandelingsovereenkomst heeft als voordeel dat het voor beide partijen helder en duidelijk op papier komt wat doelstelling en inhoud van de behandeling zijn. De patiënt weet wat van hem of haar wordt verlangd en weet wat het eindpunt is. Behandelfase: In dit hoofdstuk komen de aspecten naar voren die worden gebruikt in de behandelfase. Ook hier is het grootste gedeelte onderbouwd door de literatuur van van Vlaeyen (1996, 2000). Positieve bekrachtiging: We willen de lezer duidelijk maken dat dit een van de belangrijkste aspecten is van de behandeling. Positieve bekrachtiging wordt daarom duidelijk beschreven. Ook wordt er beschreven hoe positieve bekrachtiging moet worden toegepast. Tijdcontingent werken: Hiermee wordt nog eens de nadruk gelegd op het tijdcontingent werken en dat de opbouw niet op geleide van de pijn plaats vindt. Successieve approximatie: Er wordt uitgelegd wat successieve approximatie inhoudt en wat hiervan het belang is. Vooruitgangsbespreking: Hierin worden de vorderingen extra toegejuicht, waardoor de vooruitgang wordt bekrachtigd. Generalisatiefase: In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat generalisatie is en hoe deze kan worden bevorderd. Ook hier weer wordt het grootste gedeelte onderbouwd door de literatuur van van Vlaeyen (1996,2000). Stimulusgeneralistie: Er wordt beschreven wat stimulusgeneralisatie inhoudt en hoe dit kan worden toegepast. Responsgeneralisatie: Er wordt duidelijk gemaakt wat responsgeneralisatie is en hoe dit kan worden toegepast. Generalisatie in tijd: Hier wordt beschreven wat generalisatie in tijd inhoudt en hoe het kan worden toegepast. Einde van de behandeling: dit hoofdstuk beschrijft hoe de behandeling wordt beëindigd. Ook wordt er vermeld dat er vervolgafspraken worden gemaakt, waarin de recidieven worden besproken. Dit om de generalisatie te bevorderen. Bijlagen: Bijlage 1: dit is de Patiënt Specifieke Klachtenlijst, Dit is een objectieve meetinstrument waarbij de functionele status van de patiënt wordt bepaald. Nadeel bij het invullen van deze lijst is, dat patiënten soms niet goed weten welke activiteit het meest beperkt voor ze is. Goede instructie is daarom belangrijk. 25

26 Bijlage 2: dit is de basislijn bepaling, in deze bijlage wordt door de patiënt de gegevens bijgehouden in een grafiek. De therapeut vult de activiteit in meetbare eenheden langs de y-as en de meetmomenten langs de x-as. De grafiek wordt per activiteit opgesteld. Het is ook mogelijk om de patiënt een tabel mee te geven waarin de gegevens worden bijgehouden. Uit deze gegevens kan een grafiek worden opgesteld. Het aantal meetmomenten is door de therapeut zelf te bepalen, er zijn meer dan drie meetmomenten nodig voor een betrouwbare uitslag. Wij vinden dat er ook voor de patiënt ruimte nodig is om de ervaringen te beschrijven, zodat hij of zij kan aangeven waarom het de ene keer goed ging en de andere keer niet. Bijlage 3: dit is het graded activity schema, hierin wordt er van tevoren een stapsgewijze opbouw vastgelegd d.m.v. puntjes of sterretjes. De patiënt zet zelf (wanneer hij of zij een tussendoel bereikt) een streepje tussen deze punten, zodat er een stijgende lijn ontstaat. De therapeut vult de activiteit in meetbare eenheden langs de y-as en de meetmomenten langs de x-as. De grafiek wordt per activiteit opgesteld. Wij vinden een grafiek overzichtelijk en voor de patiënt is dit een vorm van positieve bekrachtiging, omdat deze zelf een stijgende lijn intekent. Bijlage 4: dit is een standaard behandelingsovereenkomst, het is voor beide partijen overzichtelijk en de patiënt weet wat van hem of haar wordt verwacht. 26

Graded exposure. Zuyderland Revalidatie

Graded exposure. Zuyderland Revalidatie Graded exposure Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder wordt informatie gegeven over de behandeling van langdurige pijn door graded exposure. Deze folder is bedoeld als ondersteuning van de informatie

Nadere informatie

Graded Activity. Zuyderland Revalidatie

Graded Activity. Zuyderland Revalidatie Graded Activity Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder geven we u informatie over de behandeling van langdurige pijn door graded activity.deze therapie is niet gericht op het verminderen van uw

Nadere informatie

Visual Analoge Scale (VAS)

Visual Analoge Scale (VAS) Bijlage 3 Meetinstrumenten Bijlage 3.1 Visual Analoge Scale (VAS) De intensiteit van de pijn wordt gemeten met een VAS (100 mm) met betrekking tot de draaglijkheid van de pijn gedurende de afgelopen week

Nadere informatie

Protocol 2 Functionele Training Mantelzorgers (FTO)

Protocol 2 Functionele Training Mantelzorgers (FTO) VitaDem-studie: vitaal blijven en meedoen, ondersteuning op maat voor mensen met dementie en hun naasten VitaDem interventies Protocol 2 Functionele Training Mantelzorgers (FTO) januari 2015 Petra Simonsma,

Nadere informatie

Huisarts of hometrainer?

Huisarts of hometrainer? Huisarts of hometrainer? In het literatuuroverzicht werden zes studies opgenomen. Vier studies onderzochten het effect van training op ziekteverzuim, drie daarvan bestudeerden tevens de effecten op klachten

Nadere informatie

- Welke activiteiten kunt u door uw huidige klacht niet of minder goed uitvoeren (Zie bijlage 1)?

- Welke activiteiten kunt u door uw huidige klacht niet of minder goed uitvoeren (Zie bijlage 1)? Naam: Voorletters: Geb. datum: Adres: Postcode/Woonplaats: Telefoon nr.: Emailadres: BSN nr.: Document nr. identiteitsbewijs: Huisarts: Wilt u meer informatie betreft vergoeding fysiotherapie, kijk hiervoor

Nadere informatie

Roland Disability Questionnaire

Roland Disability Questionnaire Roland 1983 Nederlandse vertaling G.J. van der Heijden 1991 Naampatiënt...Datum:. Uw rugklachten kunnen u belemmeren bij uw normale dagelijkse bezigheden. Deze vragenlijst bevat een aantal zinnen waarmee

Nadere informatie

Behandelprogramma chronische pijn. Almere

Behandelprogramma chronische pijn. Almere Behandelprogramma chronische pijn Almere Voor wie is het behandelprogramma zinvol? Als eerdere behandelingen zoals fysiotherapie of een operatie niet geholpen hebben komen mensen met chronische pijn vaak

Nadere informatie

De Patiënt Specifiek Klachten (PSK)

De Patiënt Specifiek Klachten (PSK) De Patiënt Specifiek Klachten (PSK) Naam patiënt: Datum:. Toelichting voor de patiënt Uw klachten hebben invloed op de activiteiten en bewegingen die u dagelijks doet en moeilijk te vermijden zijn. De

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie Pijn beïnvloedt uw dagelijks leven minder UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Als u vanwege uw pijnklachten naar de revalidatiearts

Nadere informatie

Bijlage voor fysiotherapeuten

Bijlage voor fysiotherapeuten Bijlage voor fysiotherapeuten Algemene Informatie Wat is RSI? RSI is de afkorting voor Repetitive Strain Injury Het is een verzamelterm voor diverse pijnklachten in de nek, bovenrug, schouders, armen,

Nadere informatie

ACT TO MOVE het belang van activatie

ACT TO MOVE het belang van activatie ACT TO MOVE het belang van activatie 1. INLEIDING Chronische pijn verandert je hele leven Zorgt voor verminderde activiteit & vermindering van zinvolle dag invulling Patiënten doorlopen vele onderzoeken

Nadere informatie

Acute Low Back Pain Screening Questionnaire (ALBPSQ) S.J. Linton & K. Halldén (1996)

Acute Low Back Pain Screening Questionnaire (ALBPSQ) S.J. Linton & K. Halldén (1996) Acute Low Back Pain Screening Questionnaire (ALBPSQ) S.J. Linton & K. Halldén (1996) DOEL(GROEP): Inventariserende vragenlijst De Acute Low Back Pain Screening Questionnaire (ALBPSQ) is een biopsychosociaal

Nadere informatie

Acute Low Back Pain Screenings Questionnaire (ALBPSQ)

Acute Low Back Pain Screenings Questionnaire (ALBPSQ) Acute Low Back Pain Screenings Questionnaire (ALBPSQ) S.J. Linton en K. Halldén, 1996 Instructie DOEL(GROEP): Prognostische en inventariserende vragenlijst De Acute Low Back Pain Screening Questionnaire

Nadere informatie

General information of the questionnaire

General information of the questionnaire General information of the questionnaire Name questionnaire: Pijn Behandelaar Attitude Schaal Original author: Ostelo, van den Berg, Vlaeyen, de Vet & Wolters, 1998 Translated by: / Date version: / Language:

Nadere informatie

Artrose Bewegen bij heup- en knieartrose

Artrose Bewegen bij heup- en knieartrose Artrose Bewegen bij heup- en knieartrose Tips om zelf uw klachten te verminderen en informatie over wat de fysiotherapeut voor u kan betekenen Speciaal voor mensen met artrose is in diverse fysiotherapiepraktijken

Nadere informatie

Bijlage 2 Meetinstrumenten

Bijlage 2 Meetinstrumenten Bijlage 2 Meetinstrumenten Bijlage 2.1 Functiescore De Bie et al. De Bie et al. (1997) gebruikten de functiescore als prognostisch instrument om lichte van ernstige letsels te onderscheiden. De functiescore

Nadere informatie

FYSIOTHERAPIE en het behandelen van patiënten met ASPECIFIEK LAGE RUGPIJN. September 2011, blok 6, Gerard Koel.

FYSIOTHERAPIE en het behandelen van patiënten met ASPECIFIEK LAGE RUGPIJN. September 2011, blok 6, Gerard Koel. FYSIOTHERAPIE en het behandelen van patiënten met ASPECIFIEK LAGE RUGPIJN. September 2011, blok 6, Gerard Koel. GRADED ACTIVITY & GRADUAL EXPOSURE. 1. Aanleiding / implicatie / modellen; respondente &

Nadere informatie

Fysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag?

Fysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag? Fysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag? Prof. dr. Rob A.B. Oostendorp Nederlands Paramedisch Instituut Amersfoort UMC St Radboud, Nijmegen Werkgroep Onderzoek Kwaliteit AANDACHTSPUNTEN doel conventionele

Nadere informatie

Principes van graded activity

Principes van graded activity Principes van graded activity Ron van Leeuwen Manuele therapie Docent fysiotherapie, post HBO onderwijs, master RGF Amstel- Meerlanden & Amsterdam Amsterdam: di 20 april 2010 1 Verwijsbrief gaarne je hulp

Nadere informatie

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn

Nadere informatie

weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen Het is aangetoond dat compensatietraining (het aanleren van

weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen Het is aangetoond dat compensatietraining (het aanleren van Richtlijn Cognitieve revalidatie Niveau A (1) Het is aangetoond dat.. Aandacht Het is aangetoond dat aandachtstraining gedurende de eerste 6 weken na het ontstaan van het hersenletsel niet zinvol is. Geheugen

Nadere informatie

Minder last van uw rug

Minder last van uw rug Minder last van uw rug Hoe kunt u pijn onderin uw rug verminderen en nieuwe klachten voorkomen Rugklachten zelf onder controle Pijn in uw rug is lastig en vervelend. Om vele redenen. Uw humeur kan eronder

Nadere informatie

Revalidatieprogramma

Revalidatieprogramma Revalidatiegeneeskunde Revalidatieprogramma Chronische pijn Deze folder geeft u algemene informatie over revalidatie bij chronische pijn. Uiteraard komt de folder niet in plaats van een gesprek met uw

Nadere informatie

Behandelingen. 1 Multidisciplinaire screening Zorg op Maat. Doel van de screening. De screeningsdag

Behandelingen. 1 Multidisciplinaire screening Zorg op Maat. Doel van de screening. De screeningsdag 19/01/2019 Behandelingen 1 Multidisciplinaire screening Zorg op Maat Uw revalidatiearts kan u aanmelden voor de multidisciplinaire screening Zorg op Maat. Hierbij gaan we met meerdere behandelaren uw problemen

Nadere informatie

Behandelprogramma. Pijnrevalidatie

Behandelprogramma. Pijnrevalidatie Behandelprogramma Pijnrevalidatie Iedereen is anders. Elke situatie is anders en elk herstelproces verloopt anders. Dat realiseren wij ons heel goed. Om u voorafgaand aan uw opname en/of behandeling bij

Nadere informatie

Fysiotherapie na hernia

Fysiotherapie na hernia Fysiotherapie na hernia Deze informatie gaat over fysiotherapie na een herniaoperatie in de lage rug. Hoewel deze operaties niet allemaal hetzelfde zijn, kan er toch een aantal oefeningen worden aangegeven

Nadere informatie

Mensendieck en Mc Kenzie praktijk Wierden en Markelo

Mensendieck en Mc Kenzie praktijk Wierden en Markelo Presentatie door Elvira van Daal Mensendieck en Mc Kenzie praktijk Wierden en Markelo Wat is McKenzie therapie? Robin McKenzie is een fysiotherapeut uit Nieuw- Zeeland. Zijn therapie wordt wereldwijd

Nadere informatie

Fysiotherapie na een hernia

Fysiotherapie na een hernia Fysiotherapie na een hernia Oefeningen voor herniapatiënten Algemeen Deze informatie heeft betrekking op de fysiotherapeutische behandeling, die u krijgt na een hernia-operatie in de lage rug. Hoewel deze

Nadere informatie

Whitepaper aspecifieke lage rugpijn. Martijn Groot, orthopedisch manueel therapeut Daniel Righard, master manueel therapeut i.o.

Whitepaper aspecifieke lage rugpijn. Martijn Groot, orthopedisch manueel therapeut Daniel Righard, master manueel therapeut i.o. Whitepaper aspecifieke lage rugpijn Martijn Groot, orthopedisch manueel therapeut Daniel Righard, master manueel therapeut i.o. (co-writer) Inhoud Inleiding De praktijk Het trainingsprogramma De ervaringen

Nadere informatie

Revalidatieprogramma

Revalidatieprogramma Revalidatiegeneeskunde Revalidatieprogramma Chronische pijn Deze folder geeft u algemene informatie over revalidatie bij chronische pijn. Uiteraard komt de folder niet in plaats van een gesprek met uw

Nadere informatie

(2016.1) Schouder: Secundair Impingement-syndroom

(2016.1) Schouder: Secundair Impingement-syndroom (2016.1) Schouder: Secundair Impingement-syndroom Instituut: Sportrevalidatie Hilversum Verwijzer: Alle verwijzers Periode: 1-1-2016 t/m 31-12-2017 Fysiotherapeut: Alle fysiotherapeuten Inleiding Dit rapport

Nadere informatie

Revalidatie en therapie. Pijnrevalidatieprogramma

Revalidatie en therapie. Pijnrevalidatieprogramma Revalidatie en therapie Pijnrevalidatieprogramma Inhoudsopgave Inleiding...4 Wat is chronische pijn?...4 Doel pijnrevalidatieprogramma...6 Verloop revalidatieproces...6 Screeningsfase...6 Opzet pijnrevalidatieprogramma...7

Nadere informatie

SAMENVATTING. Samenvatting

SAMENVATTING. Samenvatting Samenvatting SAMENVATTING PSYCHOMETRISCHE EIGENSCHAPPEN VAN ADL- EN WERK- GERELATEERDE MEETINSTRUMENTEN VOOR HET METEN VAN BEPERKINGEN BIJ PATIËNTEN MET CHRONISCHE LAGE RUGPIJN. Chronische lage rugpijn

Nadere informatie

Regie over pijn, de gespecialiseerde POH therapeut is uw coach!

Regie over pijn, de gespecialiseerde POH therapeut is uw coach! Hersteltraject Chronische Pijn Syndroom (CPS) Pijn Ervaart uw pijnklachten aan het houdings- en bewegingsapparaat? Is dit al de zoveelste keer of blijft de pijn langdurig aanwezig? Als pijn regelmatig

Nadere informatie

Wat kan de fysiotherapeut voor u betekenen? Bewe Soe ge pele n r m be et wegen heu me p t - re e u n knieartrose Verzekering

Wat kan de fysiotherapeut voor u betekenen? Bewe Soe ge pele n r m be et wegen heu me p t - re e u n knieartrose Verzekering Soepeler Bewegen bewegen met met heup- reuma en knieartrose Tips om zelf uw klachten te verminderen en informatie over wat de fysiotherapeut voor u kan doen Wat is artrose? Artrose is een aandoening van

Nadere informatie

FIA: Fibromyalgie In Actie

FIA: Fibromyalgie In Actie FIA: Fibromyalgie In Actie Groepsbehandeling fibromyalgie Sterk in beweging Inhoud Inleiding 3 Fibromyalgie 3 Voor wie is deze behandeling? 3 Wat is het doel van het behandelprogramma? 3 Screening 4 Intake

Nadere informatie

Programma. Slotbijeenkomst Rug-netwerk Kwaliteitsfysiotherapie Noord Holland Noord. PROMs pilot het Rug-netwerk

Programma. Slotbijeenkomst Rug-netwerk Kwaliteitsfysiotherapie Noord Holland Noord. PROMs pilot het Rug-netwerk Slotbijeenkomst Rug-netwerk Kwaliteitsfysiotherapie Noord Holland Noord Ria Nijhuis Guus Meerhoff Philip van der Wees Simone van Dulmen Janine Liefers Femke Driehuis Marjo Maas Annick Bakker-Jacobs Programma

Nadere informatie

Procedure De Friesland Zorgverzekeraar AV optimaal - meer dan 36/50 behandelingen versie 3.0. laatst gewijzigd op

Procedure De Friesland Zorgverzekeraar AV optimaal - meer dan 36/50 behandelingen versie 3.0. laatst gewijzigd op Procedure De Friesland Zorgverzekeraar AV optimaal - meer dan 36/50 behandelingen versie 3.0. laatst gewijzigd op 10-07-2017 Polisvoorwaarden: In de polisvoorwaarden van de AV optimaal van De Friesland

Nadere informatie

Overdracht Fysiotherapie na Spondylodese operatie bij NedSpine

Overdracht Fysiotherapie na Spondylodese operatie bij NedSpine Overdracht Fysiotherapie na Spondylodese operatie bij NedSpine Naam:... Kamer nr Datum operatie: / / Ontslag: / / Operatie: niveau Status bij ontslag: Bijzonderheden: Transfers / lopen Van lig tot zit

Nadere informatie

Vragenlijst bij rugpijn

Vragenlijst bij rugpijn Vragenlijst bij rugpijn Naam: Geb.datum: - - Pijn en coping en cognitie lijst Instructie: Bij een persoon, die pijn heeft zullen er andere gedachten door het hoofd gaan dan wanneer die persoon geen pijn

Nadere informatie

Bewegingsangst: een sterk invaliderende factor

Bewegingsangst: een sterk invaliderende factor Bewegingsangst: een sterk invaliderende factor Definitie: Bewegingsangst is een specifieke cognitie, gekoppeld aan een emotie en gekoppeld aan gedrag Eén van de yellow flags is: vrees-vermijdingsgedrag

Nadere informatie

Fysiotherapie na een hernia- of stenose operatie

Fysiotherapie na een hernia- of stenose operatie Fysiotherapie na een hernia- of stenose operatie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U bent in het Albert Schweitzer ziekenhuis aan uw rug geopereerd. In deze folder

Nadere informatie

Sportief bewegen na kanker. Kanker

Sportief bewegen na kanker. Kanker Sportief bewegen na kanker Kanker Sportief bewegen na kanker...................................... Bewegen: goed en nog leuk ook! Regelmatig bewegen heeft een positieve invloed op de gezondheid en is nog

Nadere informatie

Resultaten zorgevaluatie Orthopedie St. Antonius Ziekenhuis

Resultaten zorgevaluatie Orthopedie St. Antonius Ziekenhuis Resultaten zorgevaluatie Orthopedie St. Antonius Ziekenhuis Bij de afdeling Orthopedie van het St. Antonius Ziekenhuis vindt standaard zorgevaluatie plaats. De zorgevaluatie doen we aan de hand van veel

Nadere informatie

GROEPSBEHANDELING FIBROMYALGIE

GROEPSBEHANDELING FIBROMYALGIE GROEPSBEHANDELING FIBROMYALGIE Brochure Groepsbehandeling Fibromyalgie Tijdens uw bezoek aan de reumatoloog is bij u de diagnose fibromyalgie gesteld. Mogelijk komt u in aanmerking voor de groepsbehandeling

Nadere informatie

25 jaar whiplash in Nederland

25 jaar whiplash in Nederland 25 jaar whiplash in Nederland Vanuit een fysiotherapeutisch perspectief Maarten Schmitt M.Sc 1 2 Fysiotherapeut & manueeltherapeut Hoofd van de Divisie Onderwijs Stichting Opleidingen Musculoskeletale

Nadere informatie

Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Zuyderland Revalidatie

Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Zuyderland Revalidatie Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Inleiding U bent doorverwezen naar het Multidisciplinair aspecifiek lage rugpijn screeningsteam (MARS) bij. Binnen dit team wordt samen met u bekeken

Nadere informatie

Chronische pijn bij kinderen en jongeren.

Chronische pijn bij kinderen en jongeren. Pijn Chronische pijn bij kinderen en jongeren. Pain is an unpleasant sensory and emotional experience associated with actual or potential tissue damage, or described in terms of such damage (IASP). Pijn

Nadere informatie

Rugrevalidatieprogramma

Rugrevalidatieprogramma FYSIOTHERAPIE Rugrevalidatieprogramma BEHANDELING Rugrevalidatieprogramma U hebt het advies gekregen deel te nemen aan het rugrevalidatieprogramma op de afdeling Fysiotherapie van het St. Antonius Ziekenhuis.

Nadere informatie

Het chronischepijnprogramma. Beter omgaan met chronische pijn

Het chronischepijnprogramma. Beter omgaan met chronische pijn Het chronischepijnprogramma Beter omgaan met chronische pijn De revalidatiearts heeft u geadviseerd het revalidatieprogramma voor chronische pijn te volgen. In deze brochure stellen we het programma aan

Nadere informatie

Lumbale hernia-operatie

Lumbale hernia-operatie Lumbale hernia-operatie Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is hernia nuclei pulposi? 1 De operatie 2 Fysiotherapie 2 Voor de operatie 2 Algemene richtlijnen voor de revalidatie

Nadere informatie

LAGE-RUGPIJN EN FYSIOTHERAPIE IN EEN NIEUW PARADIGMA

LAGE-RUGPIJN EN FYSIOTHERAPIE IN EEN NIEUW PARADIGMA LAGE-RUGPIJN EN FYSIOTHERAPIE IN EEN NIEUW PARADIGMA Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp drs. Trudy E. Bekkering dr. Erik J.M. Hendriks Nederlands Paramedisch Instituut UMC St Radboud WOK EMGO Instituut Kennismanagement,

Nadere informatie

Lage Rugpijn, Aspecifieke Lage Rugpijn, Lumbago, Spit,

Lage Rugpijn, Aspecifieke Lage Rugpijn, Lumbago, Spit, Lage Rugpijn, Aspecifieke Lage Rugpijn, Lumbago, Spit, Wat is lage rugpijn? Lage rugpijn zit onderin de rug. Soms straalt de pijn uit naar de billen of naar een of beide bovenbenen. De pijn kan plotseling

Nadere informatie

behandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie.

behandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie. Samenvatting De primaire doelstelling van het onderzoek was het onderzoeken van de lange termijn effectiviteit van oefentherapie en de rol die therapietrouw hierbij speelt bij patiënten met artrose aan

Nadere informatie

Motorisch functioneren in Noonan syndroom: Een interview met Noonan syndroom personen en/of hun ouders

Motorisch functioneren in Noonan syndroom: Een interview met Noonan syndroom personen en/of hun ouders Motorisch functioneren in Noonan syndroom: Een interview met Noonan syndroom personen en/of hun ouders Ellen Croonen, AIOS kindergeneeskunde Radboudumc Inhoudsopgave Achtergrond Doel Methode Resultaten

Nadere informatie

Lage rugklachten. www.gzcdiemenzuid.nl

Lage rugklachten. www.gzcdiemenzuid.nl Lage rugklachten Introductie De lage rug is het gebied ter hoogte van de onderste 5 lendenwervels (lumbale wervels) en de overgang met het heiligbeen (lumbo-sacrale overgang). De lendenwervelkolom bestaat

Nadere informatie

Hoofdstuk 15. GRADIT: een graded-activityprogramma voor patiënten met artrose van heup of knie

Hoofdstuk 15. GRADIT: een graded-activityprogramma voor patiënten met artrose van heup of knie Behandeling van artrose Er zijn verschillende behandelingen mogelijk voor patiënten met artrose van heup of knie. Allereerst kan een medicamenteuze behandeling worden gegeven. Voorbeelden hiervan zijn

Nadere informatie

Kinesiofobie bij lage-rugpijn: een eenvoudige manier

Kinesiofobie bij lage-rugpijn: een eenvoudige manier Paramedisch Onderzoek Centrum POC Kinesiofobie bij lage-rugpijn: een eenvoudige manier Prof.dr. Rob Oostendorp Nancy Demolon, MSc Olaf van der Zanden, MSc Prof.dr. William Duquet Fysiotherapie werkt Wat

Nadere informatie

Richtlijnen na een rugoperatie. Paramedische afdeling

Richtlijnen na een rugoperatie. Paramedische afdeling Richtlijnen na een rugoperatie Paramedische afdeling Inleiding U bent in ons ziekenhuis opgenomen voor een rugoperatie. Dit kan bijvoorbeeld een operatie zijn aan een hernia of stenose. Om het herstel

Nadere informatie

ROM met de OQ-45. Kim la Croix, sheets: Kim de Jong. Discover the world at Leiden University

ROM met de OQ-45. Kim la Croix, sheets: Kim de Jong. Discover the world at Leiden University ROM met de OQ-45 Kim la Croix, sheets: Kim de Jong Vraag Gebruikt u op dit moment de OQ-45? a. Nee, maar ik overweeg deze te gaan gebruiken b. Ja, maar ik gebruik hem nog beperkt c. Ja, ik gebruik hem

Nadere informatie

Patiënt Specifieke Goal-setting methode

Patiënt Specifieke Goal-setting methode Patiënt Specifieke Goal-setting methode Handleiding voor de fysiotherapeut Zuyd Hogeschool, Heerlen, april 2018 Lectoraat Autonomie en Participatie Faculteit Gezondheidszorg Anita Stevens Albère Köke Sandra

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Pijnrevalidatie. Locatie Spijkenisse Medisch Centrum VAN WEEL-BETHESDA

PATIËNTEN INFORMATIE. Pijnrevalidatie. Locatie Spijkenisse Medisch Centrum VAN WEEL-BETHESDA PATIËNTEN INFORMATIE Pijnrevalidatie Locatie Spijkenisse Medisch Centrum VAN WEEL-BETHESDA In deze folder geven het Maasstad Ziekenhuis, het Spijkenisse Medisch Centrum en Het Van Weel-Bethesda Ziekenhuis

Nadere informatie

Folder voor verwijzers Behandeling van jongeren met Onbegrepen Lichamelijke Klachten

Folder voor verwijzers Behandeling van jongeren met Onbegrepen Lichamelijke Klachten Folder voor verwijzers Behandeling van jongeren met Onbegrepen Lichamelijke Klachten 1 2 Voor wie is deze folder bedoeld? Deze folder is bedoeld voor potentiële verwijzers van jongeren voor de revalidatiebehandeling

Nadere informatie

Back2Basic. Groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging

Back2Basic. Groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging Back2Basic Groepsbehandeling voor kinderen en jongeren met chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging Inleiding Chronische pijnklachten op het gebied van houding en beweging zijn pijnklachten

Nadere informatie

Paramedisch OnderzoekCentrum

Paramedisch OnderzoekCentrum Kinesiofobie bij lage-rugpijn: een eenvoudige manier Prof.dr. Rob Oostendorp Nancy Demolon, MSc Olaf van der Zanden, MSc Prof.dr. William Duquet Wat te verwachten? Interagerende factoren van acute naar

Nadere informatie

Succesvol herstel en duurzame inzetbaarheid

Succesvol herstel en duurzame inzetbaarheid Ketenpartners Succesvol herstel en duurzame inzetbaarheid Behandelcentrum voor bewegen en functioneren Samen resultaten boeken met eigen verantwoordelijkheid Effectieve behandelprogramma bij langdurige

Nadere informatie

Knieklachten door kniebuiging, Nieuwe Wegen, Eerst ZelfZorg dan Therapie. Knieklachten. Humane Ergonomie. Een Behavioral Approach Fysiek

Knieklachten door kniebuiging, Nieuwe Wegen, Eerst ZelfZorg dan Therapie. Knieklachten. Humane Ergonomie. Een Behavioral Approach Fysiek Knieklachten Humane Ergonomie Een Behavioral Approach Fysiek Preventie is de Essentie Preventie van overbelasting Actief Preventie van pijnlijke belastingen Passief Preventie van recidive & verergering

Nadere informatie

Artrose knie. Artrose is een aandoening die voor kan komen bij één of meerdere gewrichten.

Artrose knie. Artrose is een aandoening die voor kan komen bij één of meerdere gewrichten. Artrose knie Wat is artrose? Artrose is een aandoening die voor kan komen bij één of meerdere gewrichten. Een gewricht bestaat uit twee botuiteinden, die zijn bekleed met kraakbeen. Het kraakbeen vangt

Nadere informatie

Protocol FIT Stroke Knowledge Brokers Project

Protocol FIT Stroke Knowledge Brokers Project Protocol FIT Stroke Knowledge Brokers Project Dr. Ingrid van de Port, senior onderzoeker Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht Mei 2011 Het FIT Stroke programma is een van de projecten welke gekozen

Nadere informatie

Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie

Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie Inleiding U bent doorverwezen naar het Multidisciplinair aspecifiek rugpijnteam (MARS) bij Orbis Revalidatie. Binnen dit team wordt

Nadere informatie

Back on Track: eerste ervaringen met geprotocolleerde pijnrevalidatie in de eerste lijn. Reni van Erp, MSc

Back on Track: eerste ervaringen met geprotocolleerde pijnrevalidatie in de eerste lijn. Reni van Erp, MSc Back on Track: eerste ervaringen met geprotocolleerde pijnrevalidatie in de eerste lijn. Reni van Erp, MSc Disclosure slide Companies No relations Research funding CZ Fonds Provincie Limburg Adelante epartment

Nadere informatie

Hoe doorbreek je als begeleider de dynamiek : Alsmaar doorgaan ondanks de pijn en/of aanhoudende lichamelijke klachten (overactiviteit)

Hoe doorbreek je als begeleider de dynamiek : Alsmaar doorgaan ondanks de pijn en/of aanhoudende lichamelijke klachten (overactiviteit) Hoe doorbreek je als begeleider de dynamiek : Alsmaar doorgaan ondanks de pijn en/of aanhoudende lichamelijke klachten (overactiviteit) Doelstelling - Dynamiek m.b.t. doorzetten (persisteren ondanks pijn,

Nadere informatie

(Na)zorg bewust meten

(Na)zorg bewust meten 26 Het volgen van uitbehandelde patiënten levert waardevolle inzichten op (Na)zorg bewust meten Tekst: Simone Fens, Ellis van Duist, Marjon Woudstra Qualizorg en MTCZorg zijn twee jaar geleden een initiatief

Nadere informatie

Paramedisch OnderzoekCentrum

Paramedisch OnderzoekCentrum Manueeltherapeutische classificaties voor lage-rugpijn: uitdaging voor de toekomst. Prof.dr. Rob A.B. Oostendorp Prof.dr. Janusz Bromboszcz Opbouw Relevantie van classificaties voor MT Profielen KNGF-richtlijn

Nadere informatie

Fysius werkt samen met u aan een leven zonder rugpijn.

Fysius werkt samen met u aan een leven zonder rugpijn. Rugpijn? Rugpijn is niet vanzelfsprekend Volgens het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) heeft 1 op de 5 volwassenen last van terugkerende rugklachten. Dit zijn 2,6 miljoen mensen die

Nadere informatie

Multiple Sclerose (fysiotherapeutische behandeling)

Multiple Sclerose (fysiotherapeutische behandeling) Multiple Sclerose (fysiotherapeutische behandeling) Remco Muller MNR, Fysiotherapeut Lid MS Zorgnet RMC Groot Klimmendaal Expertisecentrum voor volwassenen Inhoud Inleiding Evidence based practise Fysiotherapeutisch

Nadere informatie

Uitgebreide toelichting van het meetinstrument. Global Perceived Effect (GPE)

Uitgebreide toelichting van het meetinstrument. Global Perceived Effect (GPE) Uitgebreide toelichting van het meetinstrument Global Perceived Effect (GPE) 31-03-2014 Review: R.A.H.M. Swinkels Invoer: E. van Engelen 1 Algemene gegevens Het meetinstrument heeft betrekking op de volgende

Nadere informatie

Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders

Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Inleiding voor ouders 1 Informatie

Nadere informatie

A-specifieke lage rugpijn

A-specifieke lage rugpijn A-specifieke lage rugpijn A-SPECIFIEKE LAGE RUGPIJN INLEIDING Lage rugpijn komt veel voor. Bij de meeste mensen worden geen duidelijke afwijkingen gevonden. Artsen spreken dan over a-specifieke lage rugpijn.

Nadere informatie

Inhoud. Deel I Graded exposure bij volwassenen. N. Claes, M.E.J.B. Goossens en J.W.S. Vlaeyen. R.J.E.M. Smeets, A.J.A. Köke en J.A.

Inhoud. Deel I Graded exposure bij volwassenen. N. Claes, M.E.J.B. Goossens en J.W.S. Vlaeyen. R.J.E.M. Smeets, A.J.A. Köke en J.A. Deel I Graded exposure bij volwassenen 1 De rol van angst bij pijn: theoretische aspecten.... 5 N. Claes, M.E.J.B. Goossens en J.W.S. Vlaeyen 1.1 De evolutie in het begrijpen van pijn.... 6 1.2 Het vreesvermijdingsmodel....

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie

Nadere informatie

Het meetinstrument heeft betrekking op de volgende categorieën Lichaamsregio Wervelkolom; overige

Het meetinstrument heeft betrekking op de volgende categorieën Lichaamsregio Wervelkolom; overige Uitgebreide toelichting van het meetinstrument Tampaschaal voor Kinesiofobie (TSK) 18 maart 2009 Review: E. Swinkels-Meewisse Invoer: E. van Engelen 1 Algemene gegevens Het meetinstrument heeft betrekking

Nadere informatie

Patiënt Specifieke Klachten, PSK Beurskens 1996

Patiënt Specifieke Klachten, PSK Beurskens 1996 Patiënt Specifieke Klachten, PSK Beurskens 1996 Telichting vr de fysitherapeut De PSK kan wrden tegepast m de functinele status (activiteitenniveau) van de individuele patiënt te bepalen. Er is een lijst

Nadere informatie

Mobilisatie- en oefenschema na een hernia-operatie middels de MTD-methode

Mobilisatie- en oefenschema na een hernia-operatie middels de MTD-methode Neurologie Mobilisatie- en oefenschema na een hernia-operatie middels de MTD-methode Boermarkeweg 60 7824 AA Emmen Postbus 30002 7800 RA Emmen Tel. 0591 69 19 11 MA 1303 09-06 -1.00 H 12 1 Hierbij ontvangt

Nadere informatie

Revalidatie. Fibromyalgieprogramma

Revalidatie. Fibromyalgieprogramma Revalidatie Fibromyalgieprogramma Inleiding Sinds een aantal jaren kent Heliomare revalidatie het speciale programma Leren omgaan met fibromyalgie. Dit programma is in het leven geroepen om op maat gesneden

Nadere informatie

Fysio-/manueeltherapie van Gerven

Fysio-/manueeltherapie van Gerven Fysio-/manueeltherapie van Gerven Artrose Artrose is een chronische aandoening waarbij een degeneratie van het gewricht optreedt. Het gewrichtkraakbeen vermindert in kwaliteit; vergelijk het kraakbeen

Nadere informatie

Samen aan het werk! Herstelprogramma voor whiplashpatiënten

Samen aan het werk! Herstelprogramma voor whiplashpatiënten Samen aan het werk! Herstelprogramma voor whiplashpatiënten Inhoudsopgave Inleiding Whiplashletsel Het Herstelprogramma Doelstelling Pijn Aspecten van pijnbeleving Disciplines Revalidatiegeneeskunde Fysiotherapie

Nadere informatie

ENERGIEK. Bewegingsprogramma bij chronische neurologische aandoeningen

ENERGIEK. Bewegingsprogramma bij chronische neurologische aandoeningen ENERGIEK Bewegingsprogramma bij chronische neurologische aandoeningen Achtergrond Bewegen is goed, voor iedereen! Dat is wat u vaak hoort en ziet in de media. En het is waar, bewegen houdt ons fit en

Nadere informatie

Drs. Nathan Hutting Dr. Sarah Detaille

Drs. Nathan Hutting Dr. Sarah Detaille Drs. Nathan Hutting Dr. Sarah Detaille Inhoud presentatie Aspecifieke KANS Project GRIP op KANS Ontwikkeling GRIP op KANS Inhoud programma Voorlopige resultaten A-specifieke KANS Aan werk of activiteiten

Nadere informatie

Handleiding voor het afnemen van het IPPA Basis-interview en het IPPA Vervolg-interview

Handleiding voor het afnemen van het IPPA Basis-interview en het IPPA Vervolg-interview Handleiding voor het afnemen van het IPPA Basis-interview en het IPPA Vervolg-interview IPPA Basis-interview De interviewer neemt zeven IPPA Basis-interview formulieren, een IPPA Checklist, een pen of

Nadere informatie

Chronische pijn. Informatie en behandeling

Chronische pijn. Informatie en behandeling Chronische pijn Informatie en behandeling Chronische pijn Bij chronische pijn is meer aan de hand dan alleen lichamelijk letsel. We spreken van chronische pijn als pijnklachten langer blijven bestaan dan

Nadere informatie

Revalideren voor en na uw hartoperatie Zo fit mogelijk voor de operatie, optimaal herstel na de operatie

Revalideren voor en na uw hartoperatie Zo fit mogelijk voor de operatie, optimaal herstel na de operatie Centrum voor Revalidatie Thoraxcentrum Revalideren voor en na uw hartoperatie Zo fit mogelijk voor de operatie, optimaal herstel na de operatie U ondergaat binnenkort een hartoperatie. U kunt ervoor kiezen

Nadere informatie

Hernia met een radiculair syndroom in de lage rug Adviezen & oefeningen. Afdeling Fysiotherapie IJsselland Ziekenhuis

Hernia met een radiculair syndroom in de lage rug Adviezen & oefeningen. Afdeling Fysiotherapie IJsselland Ziekenhuis Hernia met een radiculair syndroom in de lage rug Adviezen & oefeningen Afdeling Fysiotherapie IJsselland Ziekenhuis Inleiding U bent patiënt op de afdeling neurologie van het IJsselland Ziekenhuis. Er

Nadere informatie

Revalidatie na een hernia-operatie of een operatie aan een vernauwing van het lendenwervelkanaal

Revalidatie na een hernia-operatie of een operatie aan een vernauwing van het lendenwervelkanaal Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Revalidatie na een hernia-operatie of een operatie aan een vernauwing van het lendenwervelkanaal z 1 Als u een hernia-operatie

Nadere informatie

Adviezen na herniotomie

Adviezen na herniotomie Adviezen na herniotomie Fysiotherapie Locatie Hoorn/Enkhuizen Adviezen na herniotomie U bent geopereerd aan een hernia. Als u naar huis gaat, bent u nog niet volledig hersteld. Wel is de oorzaak van de

Nadere informatie

Adviezen na rugoperatie (rug)hernia / vernauwing van het wervelkanaal

Adviezen na rugoperatie (rug)hernia / vernauwing van het wervelkanaal 00 Adviezen na rugoperatie (rug)hernia / vernauwing van het wervelkanaal Afdeling Fysiotherapie U bent momenteel herstellende van een operatie in verband met een (rug)hernia of vernauwing van het wervelkanaal.

Nadere informatie

Waarom richtlijnen lage-rugpijn? - Sociale Geneeskunde - Radboud Universiteit Nijmegen

Waarom richtlijnen lage-rugpijn? - Sociale Geneeskunde - Radboud Universiteit Nijmegen Waarom richtlijnen lage-rugpijn? - Sociale Geneeskunde - Radboud Universiteit Nijmegen - 2012 1. Documenten Waarom richtlijnen lage-rugpijn - Sociale Geneeskunde - Radboud Unive.. Pag. 2 INTRODUCTIE WAAROM

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalideren voor en na uw hartoperatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalideren voor en na uw hartoperatie UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalideren voor en na uw hartoperatie Zo fit mogelijk voor de operatie, optimaal herstel na de operatie UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord

Nadere informatie