economische ontwikkelingen

Transcriptie

1 5 Participatie in arbeid en economische ontwikkelingen Het al dan niet hebben van een baan is één van de sterkste indicatoren voor iemands positie in de samenleving en het bijbehorende welzijnsniveau. Daarnaast bevordert deelname aan de arbeidsmarkt andere vormen van participatie. Het bevorderen van de werkgelegenheid is dan ook een van de krachtigste middelen om de integratie en participatie van mensen in de samenleving te bevorderen. Uiteraard hangt de werkgelegenheid sterk samen met economische ontwikkelingen.

2 66 De Staat van de Stad Amsterdam III Kernpunten De economie vertoont weer tekenen van herstel. De groei in Amsterdam is minder sterk dan in de regio. De afname van de werkgelegenheid in 2003 zet niet verder door. De zakelijke dienstverlening blijft de grote motor achter de Amsterdamse arbeidsmarkt. Het aantal kennisfuncties is hoog. Het aandeel mensen binnen de Amsterdamse beroepsbevolking met een hoge opleiding en een hoog inkomen zal verder stijgen. Het werkloosheidspercentage is de afgelopen vier jaar verdubbeld van 5% tot 10%. Het aanbod van arbeid neemt af. De werkloosheid onder allochtonen neemt af en stijgt onder autochtonen. Het aantal langdurig werklozen neemt af. West buiten de ring, Noord en ZuiderAmstel hebben te kampen met stijgende werkloosheid, terwijl deze in de rest van de stad daalt. De werkloosheid onder jongeren daalt, maar blijft stijgen onder ouderen. De werkloosheid onder hoogopgeleiden neemt toe, terwijl dit onder laag geschoolden afneemt. Ondanks de stijgende werkloosheid onder hoogopgeleiden blijft de opleiding de beste garantie voor een baan. De hoogte van de leefsituatie-index wordt voor een belangrijk deel bepaald door de arbeidssituatie. Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkelingen op de Amsterdamse arbeidsmarkt en de economische ontwikkelingen in de stad die hier sterk mee samenhangen. De belangrijkste thema s die in dit hoofdstuk aan de orde komen zijn: ontwikkeling werkgelegenheid, aantal vacatures, aanbod van arbeid (beroepsbevolking), ontwikkeling werkloosheid, aansluiting onderwijs en werkloosheid en de relatie tussen arbeid en de leefsituatie-index. Afb. 5.1 Economische groei op basis van bruto productie, (procenten) bron: SEO, Amsterdamse Economische Verkenningen, 2005 Afb. 5.2 Werkzame personen 3 in Amsterdam en de G4, 1 januari bron: Lisa Werkgelegenheid op peil gebleven In 2004 is de economische groei voor het eerst in jaren weer gestegen. Figuur 5.1 laat duidelijk zien dat dit voor heel Nederland geldt. Gemiddeld groeit de economie de laatste jaren het sterkst in de omgeving van grote steden. Van de vier grote steden blijft op dit moment alleen de regio Rotterdam iets achter. 1 De regio Amsterdam kent al een aantal jaren een hogere economische groei dan Amsterdam zelf (zie afbeelding 5.1). Dit komt vooral door de sterke groei van Almere. Voor de komende twee jaar is voorspeld dat de economische groei van de regio Amsterdam iets sterker zal zijn dan die van Nederland als geheel (regio Amsterdam: ,6%, ,8%; landelijk: ,0%, ,3%). 2 De voorspelde economische ontwikkeling voor de stad Amsterdam is gelijk aan de landelijke ontwikkeling (Amsterdam: ,0%, ,3%). Net als in 2004 zijn er begin 2005 ongeveer arbeidsplaatsen in Amsterdam. De afname van het aantal banen in 2003 (ruim 3.500) heeft hiermee niet verder doorgezet. De werkgelegenheid in Amsterdam is minder sterk afgenomen dan in de rest van het land. Van alle sectoren leverde de zakelijke dienstverlening in 2004 de meeste nieuwe banen op in Amsterdam (2.800), terwijl het banenverlies bij de financiële instellingen het grootst was (2.100 arbeidsplaatsen). De werkgelegenheid in de belangrijkste sectoren in de Amsterdamse economie worden hieronder per stuk besproken. Groeiend aantal kennisfuncties In de jaren 90 nam het aantal kennisintensieve functies in Amsterdam sterk toe door de opkomst van de ICT, nieuwe media en de zakelijke en financiële dienstverlening. Hoewel juist in deze sectoren door de economische teruggang veel banen verloren zijn gegaan, verzorgen zij nog steeds 42% van de werkgelegenheid in de stad. In de zakelijke en financiële

3 5 Participatie in arbeid en economische ontwikkelingen 67 Afb. 5.3 Werkgelegenheid in Amsterdam naar sector, 1 januari bron: O+S, ARRA dienstverlening werken circa mensen en in de ICT branche zijn dit er ongeveer De verwachting is reëel dat in de toekomst het aandeel mensen binnen de Amsterdamse beroepsbevolking met een hoge opleiding en een hoog inkomen verder zal stijgen. Voorzichtig herstel toerisme 4 Het toerisme levert Amsterdam arbeidsplaatsen van 12 uur of meer per week op. Dit is 9% van de werkgelegenheid in de stad. Daarnaast zijn er nog eens kleine banen in deze sector. De afgelopen twee jaar ging het minder goed met de Amsterdamse toeristensector. In 2002 stagneerde het aantal toeristen dat een hotel boekt rond de 4,1 miljoen en in 2003 daalde dit aantal 2,4% tot 4 miljoen. Vanaf oktober 2003 wordt echter weer een toename in het aantal hotelgasten gesignaleerd ten opzichte van dezelfde periode in Het aantal hotelovernachtingen in 2004 is hoger dan in 2003 (+5,2%). Overigens verblijven niet alle toeristen in een hotel. Jaarlijks komen er ruim 5 miljoen dagjesmensen naar Amsterdam. Een speciale groep bezoekers zijn de congresdeelnemers. In 2003 waren er circa 300 congressen in Amsterdam en dit leverde de stad ruim 190 miljoen euro op. Het aantal internationale congressen in Amsterdam daalde tussen 1995 en 2003 met 1,7% tot 45. In Barcelona en Wenen vonden dat jaar respectievelijk 83 en 80 internationale congressen plaats. Van de vier grote steden in Nederland trekt Amsterdam verreweg de meeste toeristen. Wanneer we de ontwikkelingen vergelijken met andere Europese steden blijken steden als Londen, Parijs, Rome en Madrid ook een dalend aantal toeristen te ontvangen. Het toerisme in Berlijn, Wenen, de Oost- Europese steden en Noord-Europese steden neemt toe. Meeste horeca in Amsterdam De horeca beslaat 5,5% van de totale werkgelegenheid van Amsterdam. In 10 jaar tijd (van 1994 tot 2004) is de geregistreerde werkgelegenheid in deze sector met 40% gestegen tot personen die 12 uur of meer per week werken. 5 Er komen met name steeds meer restaurants in de stad. Hoewel het aantal cafés in de stad afneemt, is ook in deze horecatak het aantal werknemers de laatste tien jaar toegenomen. Van de G4 heeft Amsterdam de grootste horecasector. Rotterdam heeft met horecabanen ruim een derde van het aantal banen in de Amsterdamse horeca. Werkgelegenheid in winkels omlaag Hoewel de detailhandel zich lang staande heeft weten te houden tijdens de periode van laagconjunctuur, zijn er de laatste twee jaar ruim banen (4%) verloren gegaan bij de Amsterdamse winkels. De prijzenoorlog bij de supermarkten heeft hier wellicht zijn steentje aan bijgedragen. In totaal zijn personen werkzaam in de sector. Dit is 8% van de totale werkgelegenheid. Schiphol en de haven Amsterdam is in het bezit van twee mainports: Schiphol en de haven. Deze leveren zowel direct (respectievelijk en directe arbeidsplaatsen) als indirect een grote bijdrage aan de werkgelegenheid. De groeimogelijkheden van beide centra voor handel en transport worden echter begrensd door de beperkte beschikbaarheid van ruimte en door de milieuoverlast die wordt veroorzaakt.

4 68 De Staat van de Stad Amsterdam III Sterke groei creatieve industrie Eén van de sectoren die de afgelopen jaren in snel tempo is gegroeid in Amsterdam is de creatieve industrie. Hieronder worden de beroepen in de kunsten, de media- en entertainmentindustrie en de creatieve zakelijke dienstverlening verstaan. De sector beslaat al enkele jaren ruim 7% van de Amsterdamse werkgelegenheid (Rotterdam 2003: 3,3%; Utrecht 2004: 12%). Terwijl in andere sectoren het aantal vestigingen afneemt sinds de economische teruggang, is het aantal bedrijven in de creatieve industrie steeds blijven stijgen in Amsterdam. In 1997 ging het nog om zo n bedrijven en in 2004 zijn dit er ruim meer (33%). Wel daalde het aantal werknemers in de sector de laatste twee jaar licht (2,1%). Dit neemt echter niet weg dat het aantal werkzame personen in de creatieve industrie sinds 1996 is gestegen van ruim tot ruim in 2005 (29%). Zowel in relatieve als absolute zin wordt de creatieve industrie steeds groter. Van de ruim banen die er in de periode in Amsterdam zijn gecreëerd, valt ongeveer 10% onder de creatieve industrie. 8 Het gebied binnen de ring in Amsterdam blijkt relatief sterk te profiteren van de opkomst van de creatieve industrie. De kunstensector, media en entertainmentindustrie en de creatieve zakelijke dienstverlening zijn hier tussen 1996 en 2003 veel sneller gegroeid dan elders in de stad. Dit heeft te maken met de positie van het centrale deel van Amsterdam. De creatieve industrie is bij uitstek een sector die graag gevestigd is in en rond het centrum van de stad, dicht bij voorzieningen op het gebied van kunst en cultuur en de horeca. Het gebrek aan kleinschalige bedrijfsruimte in de binnenstad en de hoge kosten in het centrum maken echter dat vooral de zakelijke creatieve dienstverlening zich steeds vaker net buiten het centrum van de stad vestigt. 9 Startende ondernemers en zelfstandigen Uit de Staat van de Stad enquête blijkt dat 0,8% van de Amsterdammers van 16 jaar en ouder in een familiebedrijf meewerkt en 8% als zelfstandige of freelancer werkzaam is (2002: 8,5% en 2000: 5,8%). Dat betekent dat op dit moment bijna één van de zeven werkende Amsterdammers voor zichzelf werkt. Het aantal startende ondernemers is een belangrijke indicator voor de economische dynamiek in een stad. Van 1996 tot 2001 nam het aantal startende ondernemers in Amsterdam ieder jaar toe tot bijna in De twee jaren daarna ligt dit aantal lager, rond de ondernemingen. In 2004 is het aantal starters voor het eerst weer licht toegenomen (1,6%) en bedraagt Hiermee bestaat in % van de bedrijfsvestigingen in Amsterdam uit startende ondernemers. Landelijk zien we overigens een sterkere toename van het aantal starters: in 2004 lag het aantal 20% hoger dan in Van de starters die zich in 2004 bij de Amsterdamse Kamer van Koophandel inschreven, ging het in bijna de helft (49%) van de gevallen om bedrijven in facilitaire, persoonlijke of adviesdiensten. 12 In de Amsterdamse regio is vooral de opleving van nieuwe it-bedrijven zichtbaar. 13 Daarnaast zijn er relatief veel starters in de handel: 14% start een winkel en 10% is actief als groothandelaar. Starters van een onderneming zijn vaker mannen (70%) en meestal tussen de 25 en 39 jaar oud (61%). Verder worden de meeste bedrijven opgericht door personen die in Nederland geboren zijn (61%). Amsterdammers die geboren zijn in Suriname, Marokko of Turkije nemen respectievelijk 5%, 4% en 4% van de startende ondernemingen voor hun rekening. Het geboorteland van de oprichter hangt ook samen met het type bedrijf waarvoor wordt gekozen. Ruim de helft van de starters die in Nederland geboren zijn (55%) beginnen een bedrijf in advies-, persoonlijke of facilitaire diensten. Starters met de basis in Marokko of Suriname beginnen vaker een winkel (35% en 21%), terwijl ondernemers die in Turkije zijn geboren juist het meest kiezen voor een bedrijf in de vervoerssector (17%). De meeste nieuwe ondernemingen starten in Amsterdam-Centrum (742) of Oud Zuid (606), gevolgd door de twee perifere stadsdelen Amsterdam-Noord (312) en Zuidoost (311). Veel nieuwe bedrijven in Amsterdam vestigen zich in de woonwijken en verhuizen niet zelden daarna naar de rand van de stad. De beschikbaarheid van kleine bedrijfslocaties is essentieel voor nieuwe bedrijvigheid, initiatief en ondernemerschap. In Amsterdam is een groot tekort is aan kleinschalige 14 en betaalbare bedrijfsruimte voor (door)startende ondernemers. Het tekort zal in de periode circa m 2 per jaar beslaan. 15 Aantal vacatures begint weer te stijgen De arbeidsmarkt loopt altijd achter de economische ontwikkelingen aan. Doordat de bedrijven in de periode van hoogconjunctuur de grootste moeite hebben om voldoende geschikte mensen aan te trekken, zijn ze bij afname van de productie niet direct geneigd om mensen te ontslaan. Omgekeerd geldt dat wanneer de markt weer aantrekt de toenemende productie in eerste instantie wordt opgevangen door de bestaande bezetting. Om deze reden hoeft afzetgroei niet samen te gaan met werkgelegenheidsgroei. Er worden pas weer mensen aangenomen als het echt niet anders kan. Sinds oktober 2003 begint het aantal vacatures dat in Amsterdam bij het CWI wordt aangemeld weer voorzichtig te stijgen. Dit zou een teken kunnen zijn dat de economie zich herstelt. Vooral de zakelijke dienstverlening heeft weer mensen nodig. Ruim vier van de tien vacatures zijn in het eerste kwartaal van 2004 afkomstig uit deze sector (4.490 vacatures). Vervolgens heeft de gezondheidszorg 12% van alle vacatures uitstaan (1.230) en de sector handel 11% (1.130 vacatures). 16 De stijging van het aantal vacatures in Amsterdam is nog niet terug te zien in afbeelding 5.4 waarin het aantal openstaande vacatures in de verschillende steden uit de G4 wordt weergegeven. Doordat in

5 5 Participatie in arbeid en economische ontwikkelingen 69 de andere grote steden de groei van het aantal vacatures eerder heeft ingezet dan in Amsterdam, heeft Amsterdam in 2004 voor het eerst in jaren niet het hoogst aantal openstaande vacatures van de G4. Werkgelegenheid concentreert zich op bedrijfslocaties Amsterdam kent een aantal formele bedrijfslocaties. Hiermee worden de bedrijventerreinen en kantoorlocaties in de stad bedoeld. Geleidelijk aan is er sprake van een ontmenging van wonen en werken in de stad en concentreert de werkgelegenheid zich steeds meer op bedrijfslocaties. Terwijl begin 2004 het aantal banen in heel Amsterdam 1% lager ligt dan het jaar daarvoor, namen deze op bedrijfslocaties juist met 2,2% toe. Deze sterkere toename van de werkgelegenheid op bedrijfslocaties zien we al een aantal jaren. Sinds 1998 is het aantal banen op bedrijfslocaties met ruim (21%) gestegen, terwijl het totaal aantal banen in Amsterdam met 17% omhoog ging. Per 1 januari 2004 staan ruim vestigingen met ruim werkzame personen ingeschreven op één van de bedrijfslocaties. Dit is bijna de helft (45%) van de Amsterdamse werkgelegenheid. Het gaat hierbij vooral om grotere bedrijven (gemiddeld 23 arbeidsplaatsen). Buiten de bedrijfslocaties zijn vooral kleinere bedrijven gevestigd (gemiddeld 4 arbeidsplaatsen). In afbeelding 5.5 is de ontwikkeling in werkgelegenheid voor de stadsdelen te zien. Het aantal werkzame personen is de laatste twee jaar afgenomen in Amsterdam-Centrum, ZuiderAmstel en in heel lichte mate in Amsterdam Oud Zuid, Oud West en Westerpark. In stadsdelen als De Baarsjes, Slotervaart en Zuidoost is het aantal banen juist iets toegenomen. Afb. 5.4 Openstaande vacatures in de G4, Forensen De Amsterdamse economie is voor een deel afhankelijk van de inzet van mensen die buiten de stad wonen. De stijging van het aantal arbeidsplaatsen en de steeds grotere uitplaatsing van woonfuncties naar de regio veroorzaken grote reizigersstromen. In 2004 reizen ruim forensen dagelijks op en neer naar Amsterdam en naar Rotterdam. In de bedrijven- en kantorengebieden langs de ringweg van Amsterdam, het havengebied en Zuidoost is het forensisme het hoogst. Het is te verwachten dat als gevolg van een groeiende werkgelegenheid het aantal forensen in de stad verder zal toenemen. Geschat wordt dat er in 2020 zo n forensen zullen zijn. 17 bron: CBS Afb. 5.5 Werkgelegenheid (in aantal werkzame personen) per stadsdeel, januari 2001, 2003 en 2005 bron: O+S, ARRA

6 70 De Staat van de Stad Amsterdam III Afb. 5.7 Beroepsbevolking Amsterdam, 2001, 2003 en abs. 18 % abs. % abs. % potentiële beroepsbevolking (bevolking van 15 tot 65 jaar) niet-beroepsbevolking (gepensioneerden, studenten etc) beroepsbevolking/bruto arbeidsparticipatie (% potentiële beroepsbevolking) waarvan: werkzaam/netto participatiegraad (als % potentiële beroepsbevolking) werkloos/werkloosheidspercentage (als % beroepsbevolking) bron: O+S, REB (Regionale Enquête Beroepsbevolking) Afb. 5.6 Werkplek Amsterdammers, 2004 Het aanbod van arbeid daalt De potentiële beroepsbevolking van Amsterdam, dat wil zeggen alle inwoners tussen 15 en 65 jaar, wordt voor 2005 geschat op ruim personen (zie afbeelding 5.7). Dit zijn er ruim meer dan in Desondanks zijn er circa Amsterdammers minder beschikbaar voor de arbeidsmarkt (circa ). De werkloosheid onder de beroepsbevolking is voor 2005 geschat op 10%, dit is een verdubbeling ten opzichte van vier jaar geleden. Afb. 5.8 Bruto arbeidsparticipatie van Amsterdammers naar etniciteit, 1999, 2001, 2003 en bron: O+S, REB Ook Amsterdammers werken vaak niet in hun woonplaats. Uit de Staat van de Stad enquête blijkt dat bijna een kwart (23%) van de Amsterdammers met een baan buiten de stad werkt en een tiende deel (9%) zowel binnen als buiten de stad werkt. Tweederde van de werkende Amsterdammers werkt alleen in Amsterdam. Deze cijfers komen vrijwel overeen met die van twee jaar geleden. Ruim Amsterdammers tussen de 15 en 65 jaar zijn niet beschikbaar voor betaald werk. Dit kan zijn omdat ze nog onderwijs volgen of arbeidsongeschikt zijn, maar ook bijvoorbeeld huisvrouwen en gepensioneerden worden niet tot de beroepsbevolking gerekend. Ten opzichte van twee jaar geleden is de niet-beroepsbevolking van Amsterdam met gegroeid. Dit kan deels verklaard worden door de demotiverende werking van de economische recessie, maar er liggen ook demografische verschuivingen aan ten grondslag. Zo is de leeftijdscategorie met de hoogste arbeidsparticipatie, namelijk de 25- tot 34-jarigen, in omvang afgenomen (4%) en zijn de leeftijdscategorieën die normaal gesproken minder vaak werken juist in omvang toegenomen. Het gaat hierbij om 15- tot 24-jarigen (+6%) die vaak nog naar school gaan en 45-plussers (+5%) waarvan een deel met prepensioen is gegaan. Ook de toename van het aantal niet-geïndustrialiseerde allochtonen leidt tot een daling van de arbeidsparticipatie. De lagere arbeidsparticipatie onder allochtonen (zie afbeelding 5.8) wordt voornamelijk veroorzaakt door het grote aantal jongeren en laag opgeleiden die minder participeren op de arbeidsmarkt (zie ook afbeelding 5.19). De arbeidsparticipatie is het laagst onder Turken en Marokkanen (respectievelijk 53% en 46%). Amsterdamse vrouwen horen vaker tot de beroepsbevolking dan gemiddeld in Nederland. De bruto arbeidsparticipatie van de Amsterdamse vrouwen is de laatste vier jaar onveranderd 66% (zie afbeelding 5.9), terwijl dit cijfer voor Nederland de afgelopen jaren een stijging liet zien tot 59% in Amsterdamse mannen werken juist minder vaak dan gemiddeld. Hun bruto arbeidsparticipatie is 77% terwijl dit landelijk 79% is.

7 5 Participatie in arbeid en economische ontwikkelingen 71 Werknemers stoppen steeds later met werken. De arbeidsparticipatie van 55-plussers laat al jaren een stijgend verloop zien (zie afbeelding 5.10). De stijging van werkende vrouwelijke 55-plussers is sterker dan die van de mannelijke. Dit komt doordat sinds de jaren zeventig steeds meer jonge vrouwen een baan hebben genomen. Deze vrouwen beginnen nu in de hoogste leeftijdscategorie te vallen. De bruto arbeidsparticipatie in Amsterdam (71%) is in vergelijking met andere grote Europese steden vrij gemiddeld. Het aandeel is lager dan in Helsinki, München, Praag, Wenen en Parijs, maar hoger dan in Hamburg, Leeds, Londen en Düsseldorf. 22 Ontwikkeling werkloosheid In dit hoofdstuk worden twee verschillende definities voor werkloosheid gebruikt, mede afhankelijk van de registratiebron. Wanneer over het werkloosheidspercentage wordt gesproken, wordt het aandeel van de beroepsbevolking bedoeld dat niet of minder dan 12 uur per week werkt, maar wel actief op zoek is naar een baan van 12 uur of meer en binnen twee weken zou kunnen beginnen met werken. Deze mensen staan niet altijd ingeschreven bij het Centrum voor Werk en Inkomen. Dit cijfer wordt vastgesteld aan de hand van enquêtes. Daarnaast wordt werkloosheid vaak gemeten aan de hand van het aantal niet werkende werklozen (NWW ers) dat staat ingeschreven bij het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Dit cijfer is actueler dan het werkloosheidspercentage, maar het is niet bekend hoeveel procent van de NWW ers actief op zoek is naar werk. Net als in de rest van het land is het werkloosheidspercentage sinds 2002 weer toegenomen in Amsterdam. Begin 2005 heeft 10% van de Amsterdamse beroepsbevolking geen baan. Traditiegetrouw bleef het werkloosheidspercentage in Amsterdam 23 tot en met 2003 onder dat van Rotterdam, maar boven het niveau van Utrecht en Den Haag (zie afbeelding 5.11). Hiermee realiseerde Amsterdam tussen 1994 en 2003 van de G4 de grootste daling in het aantal werklozen, namelijk van 14% tot 8,4%. Het is niet bekend hoe de werkloosheid zich na 2003 heeft ontwikkeld in de overige steden, maar voor heel Nederland geldt dat de arbeidsmarkt in 2004 weer tekenen van herstel vertoont. Begin 2005 staan er Amsterdammers ingeschreven bij het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) als niet werkende werkzoekende (NWW er). 24 Dit is 9,6% van de bevolking tussen 15 en 65 jaar. Dit is een lichte verbetering ten opzichte van het jaar daarvoor toen 9,7% stond ingeschreven. Landelijk ligt dit percentage op 6,4%. 25 Ruim de helft (55%) van de Amsterdamse NWW ers is van Nederlandse afkomst (in 2004 was dit 53%). Wanneer echter naar de werkloosheid per bevolkingsgroep wordt gekeken, is die onder Nederlanders over het algemeen lager dan onder de etnische Afb. 5.9 Bruto arbeidsparticipatie Amsterdammers naar geslacht, groepen (zie afbeelding 5.12). De laatste twee jaar is het aantal NWW ers echter het sterkst toegenomen onder Nederlanders. Dit komt doordat het banenverlies vooral heeft toegeslagen in branches waarin veel Nederlanders werkzaam zijn, zoals de financiële sector en de internetbranche. Het aandeel NWW ers is onder alle etnische groepen per 1 januari 2005 juist iets lager dan het jaar daarvoor. Dit hangt deels Afb Bruto arbeidsparticipatie in Amsterdam naar leeftijd, Afb Werkloosheidspercentage in de G4 en Nederland, bron: O+S, REB bron: O+S, REB bron: CBS

8 72 De Staat van de Stad Amsterdam III Afb Werklozen (NWW ers) in Amsterdam naar duur niet-werkend, 1 januari bron: CWI Noordwest-Nederland/O+S Afb Werkloosheid (NWW ers) per etnische groep als percentage van de bevolking van 15 t/m 64 jaar per etnische groep, 1 januari * * de percentages voor 2005 zijn berekend op basis bron: CWI Noordwest-N ederland/o+s van de bevolkingssamenstelling per Afb Werkloosheid (NWW) naar leeftijdscategorie, (index, 2001=100) samen met de afname van de werkloosheid onder jongeren. Het verschil in werkloosheid tussen allochtonen en autochtonen is de afgelopen vier jaar meer dan gehalveerd. In 2001 was 13,6% van de allochtonen werkloos en 7,9% van de autochtonen. In 2005 liggen deze percentages op 11,1% en 8,7%. Ondanks de afnemende vraag naar arbeid neemt het aantal langdurig werklozen nog steeds af. Hun aantal is de afgelopen vier jaar gedaald van zo n tot ruim (zie afbeelding 5.13). Begin 2001 stond 48% van de NWW ers langer dan drie jaar ingeschreven bij het CWI, sindsdien is dit aandeel gedaald tot 26%. In Rotterdam staat 34% van de werklozen langer dan 3 jaar ingeschreven en landelijk is dit 23%. Sinds 2001 is het aantal werklozen dat korter dan een jaar werkloos is sterk gestegen. Veel van hen zijn in principe direct bemiddelbaar voor een baan en nu de economie weer begint aan te trekken, neemt hun aantal af sinds april Het zijn met name de jongeren die weer sneller aan een baan komen (zie afbeelding 5.14). De werkloosheid onder 35-plussers is de laatste twee jaar gestegen. Vooral onder 55-plussers is het aantal NWW ers toegenomen en steeg de werkloosheid van 7,6% in 2001 tot 10,1% in Onder de 45- tot 54-jarigen is de werkloosheid met 12,2% echter nog steeds het hoogst. Sinds 2001 daalde de werkloosheid onder jongeren tot en met 24 jaar van 6,3% naar 4,8%. Uit afbeelding 5.15 blijkt dat de werkloosheid onder allochtone jongeren de laatste jaren sterk is gedaald, terwijl door de economische achteruitgang met name in 2004 de vaak hoger opgeleide westerse jongeren geen baan konden vinden. De verwachting is echter dat zodra de economie weer aantrekt, zij wel relatief snel een baan zullen vinden. Het is niet goed te voorspellen hoe de werkloosheid onder de lager opgeleiden (waaronder veel allochtonen) zich dan zal ontwikkelen. bron: CWI Noordwest-Nederland/O+S

9 5 Participatie in arbeid en economische ontwikkelingen 73 Ruimtelijke spreiding werkloosheid De werkloosheid in de stad ontwikkelt zich niet overal op dezelfde manier. De ontwikkeling van de werkloosheid, als het aandeel Niet Werkende Werkzoekenden dat ingeschreven staat bij het CWI, staat voor ieder stadsdeel weergegeven in afbeelding In de periode nam in acht van de veertien stadsdelen de werkloosheid af. In de westelijke tuinsteden, Amsterdam-Noord en ZuiderAmstel is de werkloosheid in dezelfde periode echter gestegen. In Geuzenveld-Slotermeer is de werkloosheid onder de inwoners het hoogst (13,8%) en 1,8% gestegen sinds In Bos en Lommer is de werkloosheid in dezelfde periode gedaald van 13,9% naar 13,6%. ZuiderAmstel heeft met 6,7% het laagste aandeel NWW ers van de stad. Dit is echter 1,1% meer dan vier jaar geleden. Een grote afname van de werkloosheid zien we in de stadsdelen Zeeburg, Zuidoost en Westerpark: in de laatste vier jaar nam de werkloosheid hier met ruim twee procentpunt af. In Amsterdam als geheel bedroeg de daling 0,4%. Ook op buurtniveau zijn er plekken in de stad aan te wijzen waar de werkloosheid hoger is dan gemiddeld. In afbeelding 5.17 staan de gebieden weergegeven waar het aandeel werklozen rond de 22% ligt in 2000, 2002 en In deze periode is de werkloosheid gedaald. Dit heeft ertoe geleid dat het aantal concentratiegebieden is afgenomen van 59 naar 33. Ook in het grootste concentratiegebied, de Indische buurt west, is een sterke afname te zien en in minder mate Afb Werkloosheid (NWW) naar leeftijd en etniciteit, (procenten) in de Kolenkitbuurt. Vooral de stadsdelen in Nieuw- West zijn de afgelopen jaren geconfronteerd met de stijgende werkloosheid. Met name in Geuzenveld- Slotermeer zijn dan ook nieuwe concentratiegebieden ontstaan. Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt In Amsterdam werken in mensen met een opleiding op HBO of WO niveau. Hoewel een hoge opleiding niet per definitie betekent dat iemand een kennisintensief beroep beoefent, kan naar schatting 36% van de Amsterdamse werkgelegenheid bron: CWI Noordwest-Nederland/O+S Afb Ontwikkelingen in de werkloosheid (NWW) per stadsdeel tussen 1 januari 2001 en 1 januari 2005 (procenten) bron: CWI, bewerking O+S

10 74 De Staat van de Stad Amsterdam III Afb Concentratiegebieden van werkloosheid (NWW), 2000, 2002 en 2004 bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S en UvA afdeling Geografie en Planologie Afb (vervolg) Idem voor Zuidoost bron: Stadsmonitor Amsterdam, O+S en UvA afdeling Geografie en Planologie

11 5 Participatie in arbeid en economische ontwikkelingen 75 als kennisintensief beschouwd worden. Het aandeel kennisintensieve werkgelegenheid is hiermee hoger dan in Nederland (29%). In absolute zin wonen in Amsterdam de meeste hoogopgeleiden van Nederland. In 2002 ging het bijvoorbeeld om hoogopgeleiden, terwijl de beroepsbevolking van Utrecht toen hoogopgeleiden telde. Utrecht heeft hiermee van de G4 wel het hoogste aandeel hoogopgeleiden in haar beroepsbevolking. Voor alle steden geldt dat de laagopgeleiden in de werkloze beroepsbevolking oververtegenwoordigd zijn ten opzichte van de beroepsbevolking. Deze oververtegenwoordiging is in Amsterdam procentueel gezien het laagst. Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking verschilt sterk per stadsdeel (zie afbeelding 5.19). Het aandeel hoogopgeleiden onder de Amsterdamse bevolking van jaar is het hoogst in Amsterdam- Centrum (51%) en het laagst in Geuzenveld-Slotermeer (14%). Het aandeel laagopgeleiden onder de bevolking loopt uiteen van 60% in Geuzenveld- Slotermeer tot 22% in Amsterdam-Centrum. Amsterdammers met een hoge opleiding zijn vaker 12 uur per week of meer beschikbaar om te werken en horen dus vaker bij de beroepsbevolking dan mensen met een lage opleiding (zie afbeelding 5.20). Met name vrouwen met alleen lagere school gaan vaak niet de arbeidsmarkt op. Maar ook onder laagopgeleide mannen is de arbeidsparticipatie lager dan bij de andere opleidingsniveaus. Zes van de tien mensen die een havo, vwo of mbo diploma hebben gehaald en niet tot de beroepsbevolking behoren, zijn nog bezig met een vervolgopleiding. Dit is ruim twee keer zo veel als bij de andere opleidingsniveaus. Onder laagopgeleiden komen verhoudingsgewijs veel meer werklozen voor dan onder hoogopgeleiden. De aard van de recessie van de laatste jaren heeft er echter toe geleid dat de arbeidsmarkt de laatste jaren een tegenovergesteld patroon heeft gevolgd. Doordat er vooral banen verloren zijn gegaan bij de zakelijke dienstverlening en het onderwijs bleven de mensen met een lage opleiding buiten schot. Wanneer gekeken wordt naar het aantal mensen dat bij het CWI als werkzoekende staat ingeschreven, is de werkloosheid sinds 2001 met 19% toegenomen onder de hoogopgeleiden, terwijl het aantal NWW ers met alleen basisschool juist een kwart is afgenomen. Afb Beroepsbevolking en werkloze beroepsbevolking naar opleidingsniveau in de G4, 2002 (procenten) Afb Opleidingsniveau van de bevolking van jaar per stadsdeel, 1 januari (procenten) 2005 bron: CBS bron: O+S, REB Afb Bevolking jaar naar opleidingsniveau en status op de arbeidsmarkt, Arbeid en leefsituatie-index Het wel of niet hebben van een betaalde baan heeft grote invloed op iemands welzijnsniveau. De hoogte van de leefsituatie-index (zie voor een uitleg hoofdstuk 1) wordt voor een belangrijk deel bepaald door de arbeidssituatie. Mensen met betaald werk hebben een beduidend hogere score dan mensen zonder betaald werk. Onder de werkenden geldt dat zelfstandige ondernemers gemiddeld een hogere score op de bron: CWI/O+S (REB)

12 76 De Staat van de Stad Amsterdam III Afb Werkloosheid (NWW) in Amsterdam naar opleidingsniveau, (index, 2001=100) bron: CWI/O+S, bewerking O+S Afb Leefsituatiescore van Amsterdammers naar hun belangrijkste dagbesteding gemiddelde score op leefsituatie-index 2004 voornaamste bezigheid (totaal gemiddelde = 100) leefsituatie-index hebben dan mensen in loondienst (zie afbeelding 5.22). Onder de werkenden hebben de forensen een hoge score op de leefsituatie-index dan zij die binnen de stad werken: een gemiddelde score van 107 tegenover 104 voor de mensen met een baan in Amsterdam. Het gaat bij Amsterdammers met werk buiten de stad vaker om mannen, om 25 tot 45 jarigen, hooggeschoolden en werkenden met hoge inkomens, mensen die doorgaans een hogere score op de leefsituatie hebben. De mensen met (als hoofdbezigheid) een betaalde baan worden qua welzijnsniveau overtroffen door de studenten. Deze jongeren weten hun over het algemeen lage inkomen te compenseren met deelname aan allerlei andere sociale en zelfontplooiende activiteiten die de score op de leefsituatie-index verhogen. Daarnaast hebben jongeren in het algemeen een betere gezondheid dan ouderen, wat de leefsituatiescore van de studenten verhoogd. betaalde arbeid 105 waaronder: loondienst 104 zelfstandig ondernemer 108 geen betaalde arbeid 94 waaronder: werkloos 93 studeren 110 huisvrouw/-man 91 arbeidsongeschikt 87 gepensioneerd 89 Noten 1 Bron: CBS. Statline. 2 Bron: SEO. Amsterdamse Economische Verkenningen. Amsterdam, Onder werkzame personen worden personen verstaan die minimaal 12 uur per week een beroep uitoefenen. 4 Bronnen: O+S. Groei toerisme Amsterdam hapert. Fact sheet nr. 8, december O+S. Voorzichtig herstel toeristische sector. Fact sheet nr.1, januari O+S. Toerisme: Amsterdam weer in trek. Fact sheet nr. 5, juni Bron: O+S. Horeca in Amsterdam: minder cafés, meer restaurants. Fact sheet nr. 2, maart Bron: Regioplan Beleidsonderzoek. Overzicht van de werkgelegenheid op de luchthaven Schiphol per 31 oktober Amsterdam, Bron: O+S. Amsterdam in cijfers Bron: TNO-STB. De creatieve industrie in Amsterdam en de regio. Leiden, Bron: O+S/ UvA afdeling geografie en Planologie. Stadsmonitor Amsterdam. 10 Bron: Kamer van Koophandel Amsterdam. 11 Bron: Vereniging van Kamers van Koophandel. Bedrijvendynamiek Woerden, Bron: Kamer van Koophandel Amsterdam. 13 Bron: Het Parool. Groei aantal starters blijft achter Met kleinschalig wordt hier bedoeld ruimte met een (bruto) oppervlakte tot 250 m 2, die meestal gevestigd is in bedrijfsverzamelgebouwen en plinten (beneden werken en boven wonen). 15 Bron: O+S, Bron: Research voor Beleid, SEO. Regionale arbeidsmarktmonitor zuidelijk Noord-Holland. Leiden, juni Schatting door O+S op basis van doorgerekende scenario s van het Centraal Planbureau op hun consequenties voor de werkgelegenheid in Amsterdam (minimaal arbeidsplaatsen in 2020, maximaal ). 18 De cijfers over de beroepsbevolking in 2005 zijn voorlopige cijfers (bron: Regionale Enquête Beroepsbevolking, O+S). 19 Idem. 20 Idem. 21 Idem. 22 Bron: Eurostat. Urban Audit. 23 Het werkloosheidspercentage heeft betrekking op de werkloze beroepsbevolking als percentage van de beroepsbevolking. 24 Niet werkende werkzoekenden (NWW) zijn alle bij de CWI s (Centrum voor Werk en Inkomen) ingeschreven werkzoekenden van 15 t/m 64 jaar. 25 Bron: CWI. Nieuwsflits arbeidsmarkt februari Amsterdam, Idem.