KLPD - Dienst IPOL. Nationaal dreigingsbeeld Georganiseerde criminaliteit

Transcriptie

1 KLPD - Dienst IPOL Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

2 Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit KLPD - Dienst IPOL

3 Uitgave Korps landelijke politiediensten (KLPD) Dienst IPOL Postbus KX Zoetermeer Zoetermeer, oktober 2008 Copyright KLPD dienst IPOL Zoetermeer IPOL nummer Colofon Tekst Frank Boerman, Martin Grapendaal en Anne Mooij Vormgeving Het Lab - grafisch ontwerpers BNO, Arnhem Foto omslag Goos van der Veen, Hollandse Hoogte Druk Thieme MediaCenter, Rotterdam Copyright Behoudens de door de wet gestelde uitzonderingen, alsmede behoudens voorzover in deze uitgave nadrukkelijk anders is aangegeven, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het KLPD. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden de auteur(s), redactie en het KLPD geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. 2 Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

4 Inhoud Voorwoord 10 Dankwoord 12 1 Verantwoording Opdracht Theoretisch model Doelstelling en onderzoeksvragen Domeinafbakening Voorbereiding Lijst met criminele verschijnselen Voorstudie Regionale criminaliteitsbeeldanalyses Uitvoering deelonderzoeken Maatschappelijke trends en criminaliteitsrelevante factoren Bouwstenen Synthese Inventarisatie criminele verschijnselen Kwalificatie criminele verschijnselen Eindrapport Merites Leeswijzer 27 2 Illegale markten Inleiding Handel in en smokkel van cocaïne Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Handel in en smokkel van heroïne Inleiding en domeinafbakening Algemene context en omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving 40 INHOUD 3

5 2.3.5 Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Productie van, handel in en smokkel van synthetische drugs Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Productie van, handel in en smokkel van cannabis Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Mensenhandel Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Mensensmokkel Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Illegale handel in en smokkel van vuurwapens en explosieven Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen 86 4 Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

6 2.8.7 Conclusie Productie en verspreiding van kinderpornografie Inleiding en domeinafbakening Algemene context Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Conclusie Productie en distributie van vals geld Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie 96 3 Fraude en witwassen Inleiding De Staatsruif: BTW, accijns en douanefraude Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Fata Morgana: voorschot en beleggingsfraude Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Criminaliteit bij bodemsanering Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen 121 INHOUD 5

7 3.4.7 Conclusie Criminaliteit bij internationale afvalstromen Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Witwassen Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Bovenregionale vermogenscriminaliteit Inleiding Woning en bedrijfsinbraak Inleiding en domeinafbakening Algemene context Criminele samenwerking Omvang Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Winkeldiefstal Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Ladingdiefstal Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

8 4.4.5 Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Autodiefstal Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Overvallen en ramkraken Inleiding en domeinafbakening Algemene context De omvang van overvallen en ramkraken Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Skimming Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Heling Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Conclusie Criminele werkwijzen Inleiding Corruptie Inleiding Ambtelijke corruptie Corruptie in het bedrijfsleven 192 INHOUD 7

9 5.3 Geweldgebruik door criminele samenwerkingsverbanden Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Ict piraterij Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Phishing Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Misbruik van ondernemingen Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Contrastrategieën Inleiding en domeinafbakening Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Valse en vervalste identiteitsdocumenten Inleiding en domeinafbakening Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

10 5.8.2 Algemene context Omvang Criminele samenwerking Gevolgen voor de Nederlandse samenleving Criminaliteitsrelevante factoren en verwachtingen Conclusie Signaleringen Inleiding Criminele woonwagenbewoners West Afrikaanse criminele netwerken Criminele liaisons Cocaïnewasserijen Crimineel gebruik van internet Smokkel via regionale en kleine luchthavens Nabeschouwing Inleiding Verweving onder en bovenwereld Technologische ontwikkelingen Globalisering en internationalisering Nederland en het buitenland 250 Bijlage Projectstructuur 253 Deelprojecten 255 Bijlage Overzicht van kwalificaties per crimineel verschijnsel 260 INHOUD 9

11 Voorwoord In 2004 verscheen het eerste Nationaal dreigingsbeeld georganiseerde criminaliteit (NDB). Het NDB2004 had nog de toevoeging een eerste proeve. Hier sprak een zekere reserve uit. Niet alleen de doelstelling uitspraken te doen over de toekomstige ontwikkelingen in de georganiseerde criminaliteit zorgde voor die reserve, ook werd ermee aangegeven dat het NDB verder ontwikkeld moest worden. Ondanks de reserve mogen we gerust zeggen dat het NDB beleidsmatig in een grote behoefte voorzag. Voor het eerst sinds het verslag van de parlementaire enquêtecommissie uit 1996 werd de stand van zaken rond de georganiseerde criminaliteit uitgebreid beschreven. Met behulp van dit omvangrijke onderzoek kon meer rationaliteit worden toegevoegd aan de strategische keuzes die gemaakt moesten worden op het gebied van de bestrijding van georganiseerde criminaliteit De beide politieministers besloten dat er ten behoeve van de beleidsvoorbereiding elke vier jaar een Nationaal dreigingsbeeld op het gebied van de georganiseerde criminaliteit moest komen. Het volgende NDB in de serie is er nu, en wel zonder de toevoeging proeve. Het NDB is volwassen geworden. De methode en werkwijze zijn verder ontwikkeld, de blik is breder en het NDB is een product van de gehele politie geworden, en past daarmee in het onlangs vastgestelde Nationaal Intelligence Model (NIM). Hiermee is ook de bruikbaarheid toegenomen. In het eerste NDB ontbraken nog onderwerpen; dit NDB2008 bestrijkt vrijwel alle manifestaties van georganiseerde criminaliteit. Daarmee kan het richting geven aan een verantwoorde verdeling van schaarse middelen in de opsporing en vervolging van georganiseerde criminaliteit. Bovendien vormt het een handzaam naslagwerk voor iedereen die snel wil weten hoe het gesteld is met bepaalde vormen van georganiseerde criminaliteit. Zoals al eerder opgemerkt is dit NDB2008 een product van politie Nederland. Politiemensen uit het gehele land en uit vrijwel alle politiekorpsen hebben bijgedragen aan de totstandkoming ervan. Met onderlinge afstemming hebben 22 regio s volgens eenzelfde systematiek criminaliteitsbeeldanalyses gemaakt, heeft de dienst Nationale Recherche van het KLPD er zes op haar aandachtsgebieden geschreven, en heeft de dienst IPOL van het KLPD een zevental rapporten opgeleverd. Deze 35 rapporten zijn onder coördinatie van de Dienst IPOL van het KLPD grondig geanalyseerd en dat heeft geleid tot het NDB Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

12 Dankzij dit Nationaal dreigingsbeeld, de monitor georganiseerde criminaliteit van het WODC en de Nederlandse bijdrage aan het Europese Organised Crime Threat Assessment heeft Nederland uitgebreide kennis van de georganiseerde criminaliteit. Deze gecombineerde kennis draagt bij aan de beleidsformulering en past daarmee in het kader van het NIM. In dit opzicht kan ik met trots zeggen dat Nederland in Europa op kop ligt! P.J. Aalbersberg Portefeuillehouder Intelligence binnen de Raad van Hoofdcommissarissen Voorwoord 11

13 Dankwoord Dit Nationaal dreigingsbeeld (NDB) is het product van inspanningen van veel mensen. Zonder hen zou het NDB niet zijn wat het is geworden. Daarom zijn wij een woord van dank verschuldigd aan iedereen die, vaak onder tijdsdruk, een bijdrage heeft geleverd. In de voorbereidingsfase is door het lectoraat recherchekunde van de Politieacademie een fraaie studie uitgevoerd naar criminaliteitsrelevante factoren. Vervolgens is door vele mensen gewerkt aan analyses die als bouwstenen voor dit NDB zijn gebruikt. Wij danken alle analisten in de politiekorpsen die in de periode van april tot en met november 2007 een criminaliteitsbeeldanalyse voor georganiseerde criminaliteit (regionale CBA-ZGC) hebben gemaakt. Maar liefst 22 regiokorpsen zijn in staat geweest een CBA op te leveren, vaak ondanks beperkte middelen. De onderzoekers en analisten van de Dienst Nationale Recherche (DNR) danken wij voor hun medewerking bij de totstandkoming van CBA s gemaakt op de aandachtgebieden van de DNR. Ook alle medewerkers die een bijdrage hebben geleverd aan de deelrapporten van de Dienst IPOL zijn wij dank verschuldigd. Niet alleen de auteurs van de deelrapporten, maar ook de redacteurs en vormgevers die betrokken waren bij het proces van corrigeren en drukklaar maken van manuscripten. Alle interne en externe deskundigen die geïnterviewd zijn voor de deelrapporten danken wij voor hun medewerking, evenals de instanties die onderzoekers hebben uitgeleend aan IPOL: het Functioneel parket en de Politieacademie. Wij danken de leden van de begeleidingscommissie die het hele proces op de voet hebben gevolgd en de auteurs van gedegen commentaar hebben voorzien. Ten slotte noemen wij enkele personen bij naam vanwege hun bijzondere verdiensten in de eindfase: Peter Klerks, Sally Mesu, Fred Nieuwenhuis en Ine van Praet. Zij hebben elk op hun eigen wijze bijgedragen aan het welslagen van het project NDB2008. september 2008 Frank Boerman Martin Grapendaal Anne Mooij 12 Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

14 1 Verantwoording 1.1 Opdracht In de Regeling nationale en bovenregionale recherche 1 is een vierjaarlijkse 2 cyclus vastgesteld voor het verschijnen van een nationaal dreigingsbeeld. Het gaat om een toekomstgerichte analyse van de georganiseerde criminaliteit, waarin dreigingen voor de Nederlandse samenleving zijn geëxpliciteerd. De regeling schrijft voor dat het College van procureurs generaal, in opdracht van de minister van Justitie, elke vier jaar een beleidsprogramma opstelt voor de bestrijding van georganiseerde criminaliteit. De ministers van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en van Justitie stellen, onder andere op basis van dat beleidsprogramma, elke vier jaar de hoofdlijnen van het beleid ter bestrijding van de georganiseerde criminaliteit vast. Het College van procureurs generaal heeft de Dienst IPOL van het Korps landelijke politiediensten opdracht gegeven voor het opleveren van een nationaal dreigingsbeeld in In 2004 verscheen bij deze dienst (destijds Dienst Nationale Recherche Informatie) het Nationaal dreigingsbeeld zware of georganiseerde criminaliteit, een eerste proeve 3 en in 2006 de Vervolgstudie NDB Theoretisch model Vanwege het toekomstgerichte karakter van de opdracht wordt, net als in het eerder verschenen NDB2004 en in de vervolgstudie, niet alleen de huidige stand van zaken van criminele verschijnselen onderzocht, maar gaat de aandacht ook uit naar maatschappelijke factoren die van invloed zijn (of kunnen zijn) op criminele verschijnselen. Deze worden aangeduid als criminaliteitsrelevante factoren. De invloed van deze factoren op aard en omvang van de criminaliteit kan zowel bevorderend als remmend zijn. Een voorbeeld van een bevorderende 1 Staatscourant, 29 januari 2004, nr In de Wijziging Regeling nationale en bovenregionale recherche is de cyclus gewijzigd van een tweejaarlijkse naar een vierjaarlijkse: Staatscourant, 30 september 2005, nr DNRI (2004). Nationaal dreigingsbeeld zware of georganiseerde criminaliteit, een eerste proeve. Korps landelijke politiediensten, Dienst Nationale Recherche Informatie, Zoetermeer. 4 DNRI (2006). Vervolgstudie Nationaal dreigingsbeeld. Nadere beschouwing van potentiële dreigingen en witte vlekken uit het Nationaal dreigingsbeeld Korps landelijke politiediensten, Dienst Nationale Recherche Informatie, Zoetermeer. Hoofdstuk 1 verantwoording 13

15 factor is de toenemende handelsstroom van China naar de Europese Unie waardoor de mogelijkheden voor het verbergen van smokkelwaar toenemen. Bij remmende factoren kan bijvoorbeeld worden gedacht aan inspanningen op het vlak van de criminaliteitsbeheersing zoals de intensivering van controles bij de export van goederen naar het buitenland. De criminele verschijnselen die centraal staan in dit rapport, zijn te ordenen vanuit drie invalshoeken: criminele hoofdactiviteiten, criminele werkwijzen en criminele samenwerkingsverbanden. Onder criminele hoofdactiviteiten vallen delicten die op zichzelf verdiensten genereren zoals drugssmokkel en autodiefstal. Criminele werkwijzen zijn min of meer specifieke werkwijzen of modus operandi zoals het gebruik van geweld en corruptie. Bij criminele samenwerkingsverbanden gaat het niet alleen om de samenstelling van criminele groepen, maar bijvoorbeeld ook om de aard van de samenwerking binnen en tussen groepen. Ten slotte zijn de maatschappelijke gevolgen van een crimineel verschijnsel belangrijk. Hiermee worden de schadelijke gevolgen van een crimineel verschijnsel voor de Nederlandse samenleving bedoeld, in hun totaliteit. De (veronderstelde) causale verbanden tussen criminaliteitsrelevante factoren, criminele verschijnselen en maatschappelijke gevolgen zijn schematisch weergegeven in onderstaande figuur. Figuur 1 De (veronderstelde) causale verbanden tussen criminaliteitsrelevante factoren, criminele verschijnselen en maatschappelijke gevolgen Criminaliteits relevante factoren Crimineel verschijnsel Maatschap pelijke gevolgen 1.3 Doelstelling en onderzoeksvragen De doelstelling van het Nationaal dreigingsbeeld 2008 (NDB2008), in aansluiting op de doelstelling van het NDB2004 en de vervolgstudie, is het verkrijgen van inzicht in: aard en omvang van (de geselecteerde) criminele verschijnselen in het domein van de georganiseerde criminaliteit, (de relatie met) relevante achtergrondfactoren van deze criminele verschijnselen (criminaliteitsrelevante factoren), maatschappelijke gevolgen van deze criminele verschijnselen en toekomstige ontwikkelingen van de aard, omvang en gevolgen van georganiseerde criminaliteit. 14 Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

16 Dit om een onderbouwing op te leveren voor het vaststellen van de beleidsprioriteiten in de aanpak van de georganiseerde criminaliteit door politie en justitie op nationaal en (boven)regionaal besturingsniveau (prioriteren) en voor het benoemen van criminele verschijnselen als witte vlekken (signaleren) voor de komende vier jaar. In aansluiting op de doelstelling gelden voor het onderzoek naar specifieke criminele verschijnselen de volgende algemene onderzoeksvragen. 1 Hoe heeft de aard van het criminele verschijnsel zich ontwikkeld voor wat betreft de wijze waarop die vorm van criminaliteit wordt gepleegd? 2 Hoe heeft de omvang van het criminele verschijnsel zich ontwikkeld in termen van hoeveelheid van activiteit (frequentie, incidentie, prevalentie, schaalgrootte)? 3 Hoe heeft de aard van het criminele verschijnsel zich ontwikkeld voor wat betreft de kenmerken van personen en criminele samenwerkingsverbanden die van (betrokkenheid bij) het plegen daarvan worden verdacht? 4 Wat zijn de gevolgen van het criminele verschijnsel voor de Nederlandse samenleving? 5 Welke criminaliteitsrelevante factoren zijn in welke mate en op welke wijze van invloed op het criminele verschijnsel? 6 Wat zijn de verwachtingen over omvang, werkwijze, betrokken criminele samenwerkingsverbanden en maatschappelijke gevolgen van het criminele verschijnsel voor de komende jaren? 1.4 Domeinafbakening Het onderzoeksdomein van het NDB2008 wordt aangeduid als georganiseerde criminaliteit. Dit domein bevat criminaliteitsverschijnselen die tot stand komen in (1) de structurele samenwerking tussen personen, die worden gepleegd met het oog op (2) het gezamenlijk behalen van financieel of materieel gewin. Het kenmerk structurele samenwerking tussen personen betekent niet alleen dat sprake is van (de intentie tot) herhaald plegen van een delict of misdrijf, maar ook van enige consistentie in de samenstelling van het samenwerkingsverband. Het domein van het NDB2008 is daarmee ruimer afgebakend dan bij gangbare omschrijvingen van georganiseerde criminaliteit. Het domein omvat namelijk niet alleen de traditionele vormen van georganiseerde criminaliteit maar ook vormen die worden aangeduid als zware criminaliteit, middencriminaliteit en organisatiecriminaliteit. Aangezien de criminele activiteiten in dit NDB gericht zijn op financieel of materieel gewin, valt ideologisch gemotiveerde criminaliteit buiten het onderzoeksdomein. Hoofdstuk 1 verantwoording 15

17 Voor het bepalen van beleidsprioriteiten zijn niet alleen Nederlandse trends en ontwikkelingen van belang, maar ook buitenlandse. Het onderzoek beperkt zich dan ook niet tot de nationale context. De uitspraken over gevolgen voor de samenleving worden wel uitsluitend voor de Nederlandse situatie gedaan. De verwachtingen die worden geformuleerd voor de nabije toekomst strekken zich uit over vier jaar: de periode tot het verschijnen van een volgend Nationaal dreigingsbeeld. 1.5 Voorbereiding Lijst met criminele verschijnselen In september 2006 zijn de voorbereidingen gestart voor het NDB2008. Er is een werkgroep geformeerd met vertegenwoordigers van het Landelijk Parket, het Parket Generaal, het ministerie van Binnenlandse Zaken, het ministerie van Justitie en de Dienst IPOL van het KLPD. In deze werkgroep zijn besluiten genomen over doelstelling, onderzoeksvragen en potentiële onderwerpen van onderzoek. Als vertrekpunt bij het bepalen van de te onderzoeken criminele verschijnselen is, gelet op de domeinafbakening, een zo compleet mogelijk overzicht gemaakt van criminele hoofdactiviteiten en criminele werkwijzen die regelmatig in verband worden gebracht met georganiseerde criminaliteit. Dit resulteerde in de volgende lijst met criminele verschijnselen. 1 Mensenhandel (uitbuiting) 2 Mensensmokkel (illegale migratie) 3 Illegale handel in en smokkel van wapens en explosieven 4 Handel in en smokkel van cocaïne 5 Handel in en smokkel van heroïne 6 Productie, handel en smokkel van synthetische drugs 7 Productie, handel en smokkel van cannabis 8 Productie en distributie van kinderpornografie 9 Productie en distributie van vals geld 10 Milieucriminaliteit 11 Fraude (zonder witwassen) 12 Vermogensmisdrijven 13 Witwassen 14 Corruptie 15 Gebruik van geweld 16 Gebruik van ict 16 Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

18 Vervolgens is besloten om een voorstudie uit te voeren om de wenselijkheid en haalbaarheid van nader onderzoek te bepalen voor (onderdelen van) onderwerpen op de lijst. Uitgezonderd van deze voorstudie waren de eerste zes onderwerpen van de lijst. Deze onderwerpen behoren tot de aandachtsgebieden van de dienst Nationale Recherche (DNR). De DNR had de opdracht van het Landelijk Parket om in 2007 per aandachtsgebied een criminaliteitsbeeldanalyse (CBA) te vervaardigen. Voor deze onderwerpen zou dus in ieder geval onderzoek worden verricht. Na afstemming over inhoud en tijdsplanning is besloten de CBA s op de aandachtsgebieden te gebruiken als bouwstenen voor het NDB Voorstudie In januari en februari van 2007 is de voorstudie uitgevoerd. Voor de resterende tien onderwerpen van de lijst is de wenselijkheid en haalbaarheid van nader onderzoek bepaald. Die wenselijkheid is vastgesteld aan de hand van de antwoorden op een aantal vragen. De belangrijkste vragen waren: wat is het domein van het betreffende criminele verschijnsel, wat zijn de huidige en in de nabije toekomst te verwachten gevolgen van het criminele verschijnsel voor de Nederlandse samenleving en wat is de onderzoekbaarheid ervan. De werkwijze van de voorstudie was als gevolg van de beschikbare tijd grofmazig. Er is recente literatuur doorgenomen, er zijn interviews met sleutelfiguren gehouden en open bronnen zoals internet zijn geraadpleegd. Dit alles met de gedachte dat de resultaten van de voorstudie bruikbaar moesten zijn om een beargumenteerde keuze te kunnen maken uit de verschillende onderwerpen. Onderzoek naar een onderwerp is beoordeeld als wenselijk als de voorstudie uitwees dat de criminele activiteiten een georganiseerd karakter hebben en ernstige gevolgen voor de nabije toekomst niet kunnen worden uitgesloten. Onderzoek naar de haalbaarheid moest uitwijzen of investering in zelfstandig onderzoek naar een onderwerp gepast is, gelet op de onderzoeks mogelijk heden binnen de beschikbare onderzoekstijd, de mogelijkheden om samen te werken met andere partijen (voorkomen van dubbel werk) of het gebruik van recent onderzoek van andere partijen. Begin 2007 is voor het project Nationaal dreigingsbeeld 2008 een begeleidingscommissie samengesteld. 5 De resultaten van de voorstudie zijn in maart 2007 op de eerste vergadering van deze begeleidingscommissie besproken. Besloten is om de volgende zelfstandige deelprojecten te starten: 5 Zie bijlage 1 voor de samenstelling van de begeleidingscommissie. Hoofdstuk 1 verantwoording 17

19 1 productie, handel en smokkel van cannabis; 2 criminaliteit bij bodemsaneringen en bij internationale afvalstromen; 3 fraudeconstructies; 4 georganiseerde vermogenscriminaliteit; 5 witwassen van wederrechtelijk verkregen vermogen; 6 actualisering van dreigingen uit het NDB2004. Cannabis Het onderwerp cannabis is in het NDB2004 niet aan de orde gesteld. In dit NDB is in een deelproject de productie van, handel in en smokkel van cannabis onderzocht. Milieucriminaliteit Voor het onderwerp milieucriminaliteit leverde de voorstudie veel deelonderwerpen op: 16 vormen van grijze milieucriminaliteit, zes vormen van groene milieucriminaliteit en illegaal vuurwerk. De resultaten van de voorstudie hebben niet geleid tot een eenduidige keuze voor milieuonderwerpen die in het NDB2008 aandacht zouden moeten krijgen. Belangrijke criteria daarvoor (georganiseerd karakter, inschatting van de gevolgen voor de samenleving) zijn moeilijk te meten. Het verschijnsel milieucriminaliteit is te omvangrijk, complex en ondoorzichtig om in een korte voorstudie te doorgronden. Niettemin kwamen twee onderwerpen in aanmerking voor een deelproject, te weten bodemsanering en afvalverwerking. De keuze voor het eerste deelonderwerp is vooral ingegeven door het geschatte aantal van locaties in Nederland, waarbij sprake is van vervuilde grond. Naar verwachting zal voor ongeveer 10 procent van deze locaties bodemsanering nodig zijn. Het tweede deelonderwerp is gekozen vanwege de kwetsbaarheid van de afvalverwerkingsketen voor fraude en bijmenging. Enkele grote ondernemingen zouden de markt domineren en daardoor in staat zijn de markt te sturen en eventueel te monopoliseren. Op advies van de begeleidingscommissie is voor beide onderwerpen de keten inzichtelijk gemaakt en de gelegenheden voor criminaliteit daarbinnen. Fraude In het deelproject fraude is de nadruk gelegd op fraudeconstructies, onder meer omdat deze voor meerdere fraudevormen kunnen worden toegepast en flexibeler zijn dan fraudevormen. Onder een constructie wordt in dit verband verstaan een organisatorische of administratieve structuur die is opgezet met als doel criminele voornemens ten uitvoer te brengen en daarvan de ware aard te verhullen. Vermogenscriminaliteit In het deelproject georganiseerde vermogenscriminaliteit staan criminele samenwerkingsverbanden (csv s) centraal die vermogensmisdrijven plegen en 18 Nationaal dreigingsbeeld 2008 Georganiseerde criminaliteit

20 daarbij bovenregionaal actief zijn. Hier is dus gekozen voor een afwijkende invalshoek: uitgangspunt vormen criminele samenwerkingsverbanden met bepaalde kenmerken in plaats van bepaalde typen vermogensmisdrijven. Witwassen Uit de literatuurstudie en de interviews met sleutelfiguren, die in de voorstudie naar witwassen zijn verricht, kwamen twee onderwerpen als belangrijkste naar voren, namelijk criminele investeringen in onroerend goed en gebruik van financiële dienstverleners bij het witwassen van crimineel geld. Het deelproject witwassen gaat over deze twee criminele verschijnselen. Actualisering Voor een deelproject actualisering is gekozen vanwege de continuïteit. In dit deelproject worden de criminele verschijnselen aan de orde gesteld die in het NDB2004 als dreiging zijn benoemd en die buiten beschouwing blijven in de andere deelprojecten. De volgende onderwerpen zijn geactualiseerd: corruptie, geweldgebruik door criminele samenwerkingsverbanden, ict piraterij, phishing, misbruik van ondernemingen, contrastrategieën, valse en vervalste identiteitsdocumenten. Er is besloten geen nader onderzoek te doen naar de productie en distributie van kinderpornografie en de productie en distributie van vals geld. In het eerste geval is het georganiseerde karakter (voor de Nederlandse situatie) in twijfel getrokken. In het tweede geval zijn de gevolgen voor de Nederlandse samenleving als minder ernstig ingeschat. De beschrijvingen van deze twee onderwerpen in dit rapport zijn uitsluitend gebaseerd op de bevindingen uit de voorstudie. Er is afgezien van een zelfstandig deelproject waarin het gebruik van ict nader is onderzocht. Voor enkele onderwerpen kon worden volstaan met het actualiseren van de kennis uit het NDB2004 of de Vervolgstudie NDB2006. Daarnaast is besloten om in alle deelprojecten afzonderlijk aandacht te besteden aan de wijze waarop ict bij het uitvoeren van het misdrijf wordt gebruikt Regionale criminaliteitsbeeldanalyses In 2007 hebben de politieregio s een criminaliteitsbeeldanalyse voor georganiseerde criminaliteit (CBA ZGC) uitgevoerd 6. Dit is gebeurd aan de hand 6 Brief van de minister van Justitie aan de Tweede Kamer, vergaderjaar , 29911, nr. 4. Hoofdstuk 1 verantwoording 19