Evaluatierapport. Project Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek : Perceptie van ouders van het alcoholgebruik van tieners

Transcriptie

1 Evaluatierapport Project Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek : Perceptie van ouders van het alcoholgebruik van tieners Cora Knol-Bout Juli 2010

2

3 Evaluatierapport Project Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek : Perceptie van ouders van het alcoholgebruik van tieners Naam: Cora Knol-Bout Reg.nr.: Vakcode: HNE Datum: juli 2010 Begeleiding: Ir. C.M. de Rover (GGD) I. de Wit MSc (GGD) Dr. Ir. A. Haveman-Nies (WUR) Het project Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek is een initiatief van de samenwerkende gemeenten Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Heerde, Lochem, Voorst en Zutphen ondersteund door: - Tactus, instelling voor verslavingszorg - Politie Noord- en Oost-Gelderland, districten Apeldoorn en IJsselstreek - Halt Gelderland - Openbaar Ministerie; arrondissement Zutphen - GGD Gelre-IJssel Het project Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek van is mede tot stand gekomen door een subsidie van de provincie Gelderland.

4

5 Voorwoord Eind 2007 is het werkplan voor het project Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek gepresenteerd. In 2008 is het daadwerkelijke project van start gegaan. Nu, twee jaar later, is het tijd voor een evaluatie. Hoeveel mensen hebben gehoord van het project? Hoe is de kennis van de bevolking over alcohol en de gevolgen? Aangezien een soortgelijk project al eerder gestart was in de Achterhoek, was het mogelijk om eenzelfde methode van gegevensverzameling te gebruiken. In april 2010 zijn, tegelijkertijd met de regio s Achterhoek en Rivierenland, ouders in de regio Stedendriehoek gebeld om de verschillende alcoholprojecten te evalueren. Ik wil alle bellers bedanken die geholpen hebben met de gegevensverzameling en in het bijzonder Marloes Miedema die deze immense klus georganiseerd heeft. Verder wil ik mijn begeleiders Carolien de Rover, Inge de Wit en Annemien Haveman bedanken voor de ondersteuning die ze gegeven hebben bij de totstandkoming van dit rapport. Cora Knol-Bout Apeldoorn, juli

6 6

7 Samenvatting In 2008 is het project Alcoholmatiging onder jongeren in de Stedendriehoek van start gegaan. Een deel van dit project is gericht op het verbeteren van de kennis, de norm en de opvoedingsvaardigheden van ouders als het gaat om alcoholgebruik van jongeren. In de Stedendriehoek is bij 250 ouders met kinderen van 10 t/m 18 jaar een telefonische vragenlijst afgenomen. Hierin werden verschillende stellingen voorgelegd en vragen gesteld over kennis, sociale norm en agendasetting ten aanzien van overmatig alcoholgebruik van jongeren. Verder is nagegaan of de ouders zich iets van het project herinneren, zowel spontaan als geholpen door het noemen van de verschillende activiteiten. Ook sociaaldemografische kenmerken zijn nagevraagd bij de ouders. Van ouders van wie hun kind jonger dan 16 jaar was, rapporteerde 6% dat hun kind wel eens alcohol drinkt (gemiddeld 3,5 glazen per maand). Van de kinderen van 16 jaar en ouder geven de ouders aan dat 80% wel eens alcohol drinkt (gemiddeld 19 glazen per maand). Negen procent van de ouders van kinderen onder de 16 jaar keurt het goed als hun kind af en toe alcohol drinkt, terwijl van de ouders van kinderen van 16 jaar en ouder, 93% dit goedkeurt. De meeste ouders denken dat kinderen matiger gaan drinken wanneer ouders met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen praten en wanneer ouders duidelijke afspraken maken over alcoholgebruik. Gemiddeld weten ouders twee negatieve gevolgen van alcoholgebruik te noemen, waarbij de verstoring van de hersenontwikkeling het meest bekend is (86% weet dit te noemen). De meeste ouders vinden 16 of 18 jaar de meest geschikte leeftijd om te beginnen met alcoholgebruik. Het percentage ouders dat zich één of meerdere activiteiten van het project herinnert is 80%. Wanneer het percentage kinderen die onder de 16 alcohol drinkt vergeleken wordt met resultaten uit de E-MOVO 2007 (elektronisch vragenlijstonderzoek onder middelbare scholieren), blijkt dat de door ouders gerapporteerde alcoholconsumptie veel lager is. Het is een bekend fenomeen dat ouders het alcoholgebruik van hun kinderen onderschatten, met name van hun kind waarvan ze denken dat het niet drinkt. Dit maakt duidelijk dat het moeilijk is voor ouders het alcoholgebruik van hun kind in te schatten. Het verdient aanbeveling om in de komende jaren meer aandacht te geven aan de opvoeding, zodat ouders kunnen leren om het alcoholgebruik van hun kind beter in te schatten. Van de geïnterviewde ouders kan 80% minimaal één uiting van het project herinneren als de uitingen genoemd worden. Dit is een mooi resultaat van anderhalf jaar project. De folder Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind, de ouderavonden op school en de flyer in de vorm van een bierglas, met de titel een glashelder verhaal waren het meest bekend. De kennis van ouders over de negatieve gevolgen van alcoholgebruik is vrij hoog. In het vervolg van het project zou meer aandacht besteed kunnen worden aan het verder verbeteren van de kennis en het gedrag van ouders als het gaat om alcoholspecifieke opvoeding, bijvoorbeeld hoe ze zelf het goede voorbeeld kunnen geven of regels kunnen stellen over het alcoholgebruik van hun kind. 7

8 8

9 Inhoudsopgave pagina Voorwoord...5 Samenvatting...7 Inleiding...11 Methode...12 Gegevensverzameling...12 Steekproef...12 Vragenlijst...13 Gegevensverwerking...15 Resultaten...16 Onderzoekspopulatie...16 Alcoholgebruik jongeren...17 Sociale normen...17 Agendasetting...18 Kennis van de negatieve gevolgen...19 Kennis en gedrag algemene en alcoholspecifieke opvoedingskenmerken...20 Herinnering aan project...23 Discussie...26 Representativiteit...26 Beperkingen...26 Alcoholgebruik...27 Sociale norm...27 Alcohol en opvoeding...28 Bekendheid van project...28 Conclusie en aanbevelingen...30 Referenties...31 Bijlagen...32 Bijlage 1: Vragenlijst tussenmeting publiekscampagne volwassenen...33 Bijlage 2: Belprotocol...42 Bijlage 3: Associaties met herinnering aan project...46 Bijlage 4: Herinnering aan het project naar kenmerken ouder...48 Bijlage 5: Doelen project

10 10

11 Inleiding Het alcoholgebruik in Nederland is zorgelijk. Jongeren drinken te jong, te vaak en te veel alcohol (Monshouwer et al., 2008). Van de jongeren in de Stedendriehoek drinkt in de tweede klas, dus op 13/14-jarige leeftijd, 46%. In de vierde klas, op 15/16-jarige leeftijd, is dit percentage 82% (E-MOVO 2007) De meeste ouders tolereren het alcoholgebruik of weten niet hoe ze er mee om moeten gaan. Uit onderzoek blijkt dat ouders een sleutelrol vervullen in het voorkomen en beperken van vroegtijdig en overmatig alcoholgebruik van jongeren (van der Vorst et al., 2006). Het is belangrijk dat ouders zich ervan bewust zijn dat ze het alcoholgebruik van hun kinderen binnen de perken kunnen houden door het stellen van strikte regels, ook als ze zelf wel alcohol drinken (van Zundert et al., 2006). Verder is ook duidelijk geworden dat ouderlijke ondersteuning en positieve communicatie gerelateerd is aan minder zwaar drinken (Barnes et al., 1994). Begin 2008 is in de Stedendriehoek een alcoholmatigingsproject gestart met als doel het stagneren van de toename van (overmatig) alcoholgebruik onder de jeugd (van Vemde & Izeboud, 2007). Drie jaar eerder was al een alcoholmatigingsproject begonnen in de Achterhoek. Aangezien het project in de Achterhoek goede resultaten liet zien, is ook in de Stedendriehoek begonnen met een soortgelijk project. Jongeren van 10 tot en met 23 jaar vormen in de Stedendriehoek de primaire doelgroep. Ouders van jongeren tussen de 10 en 18 jaar zijn de tweede doelgroep binnen het alcoholmatigingsproject, aangezien zij nog een rol kunnen spelen in het alcoholgebruik van hun kind. Voor de doelgroep ouders zijn verschillende doelen opgesteld: a) meer dan de helft van de ouders kent de gevolgen van alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar, b) meer dan de helft van de ouders erkent dat kinderen te veel alcohol drinken en weet dat zijzelf door het goede voorbeeld te geven en grenzen te stellen het alcoholgebruik kunnen verminderen c) meer dan de helft van de ouders kent enkele handvatten die zij kunnen gebruiken om het alcoholgebruik bij jongeren onder de 16 jaar tegen te gaan en boven de 16 jaar te matigen. Nu, ruim twee jaar na de start van het project, is het tijd om te onderzoeken in hoeverre de gestelde doelen al bereikt zijn. Voor dat onderzoek zijn door middel van een telefonische enquête in totaal 250 ouders uit de Stedendriehoek geïnterviewd over hun meningen, kennis en gedragingen als het gaat om alcoholgebruik van jongeren. De volgende vragen zullen in dit rapport beantwoord worden: Wat is het bereik van de activiteiten van het alcoholmatigingsproject in de Stedendriehoek gericht op ouders van jongeren tussen 10 en 18 jaar? Wat is de kennis, houding en sociale norm van ouders van jongeren tussen 10 en 18 jaar ten opzichte van alcoholgebruik door jongeren in de Stedendriehoek in 2010? 11

12 Methode Gegevensverzameling Het onderzoek maakte deel uit van een gezamenlijk onderzoek in de regio s Rivierenland, de Achterhoek en de Stedendriehoek. De Achterhoek en de Stedendriehoek zijn twee van de drie regio s van de GGD Gelre-IJssel. Rivierenland is een andere GGDregio in de omgeving van Tiel. Voor deze drie regio s werd dezelfde manier van gegevensverzameling gebruikt. Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen zijn ouders van kinderen in de leeftijd van 10 tot en met 18 jaar telefonisch benaderd met de vraag of zij deel wilden nemen aan onderzoek over alcoholgebruik van jongeren. Indien ze toestemden werd duidelijk gemaakt dat hun antwoorden vertrouwelijk en anoniem verwerkt zouden worden en dat er geen goede of foute antwoorden zijn. Vervolgens werd bij hen telefonisch de vragenlijst afgenomen, de interviews duurden gemiddeld 10 à 15 minuten. De lijst met te bellen ouders stond los van het programma waar de antwoorden ingevoerd werden, om een anonieme verwerking te realiseren. Het programma Data Entry van SPSS is gebruikt om de gegevens in te voeren, zodat de data direct beschikbaar waren in SPSS voor verdere analyse. De interviews voor dit onderzoek hebben plaatsgevonden in april Voor de drie regio s hebben vijftien interviewers meegeholpen bij het afnemen van de telefonische vragenlijsten, van wie negen interviewers voor de Stedendriehoek. De interviewers waren van tevoren geïnstrueerd om zoveel mogelijk tot eenzelfde manier van interviewen te komen. Hiervoor was een uitvoerig belprotocol ontwikkeld en kregen de interviewers een training om te oefenen met het bellen. In het belprotocol stonden naast het doel en de opzet van het onderzoek, ook aanwijzingen en tips voor het afnemen van de interviews. Verder waren logistieke zaken beschreven en werd ingegaan op door respondenten veelgestelde vragen. Om de respons zo hoog mogelijk te krijgen, gaven interviewers aan te bellen namens de gemeente waarin de respondent woonachtig was, waarvoor de verschillende gemeenten ook toestemming hadden verleend. De interviews werden gehouden tussen 17 en 21 uur, tijden waarop de meeste mensen thuis zijn. Indien de ouders niet thuis waren, werd tot een maximum van acht belpogingen opnieuw geprobeerd. Na gemiddeld 2,0 pogingen was er contact met een ouder. In overleg met de respondenten werd soms een andere afspraak gemaakt, eventueel ook overdag. In eerdere telefonische onderzoeken uitgevoerd in de Achterhoek waren meer vrouwen dan mannen geïnterviewd. Om ervoor te zorgen dat meer mannen hun mening zouden geven, werd wanneer een kind opnam in eerste instantie gevraagd naar de vader. Andere manieren om de respons en betrouwbaarheid te verhogen zijn te vinden in het belprotocol (bijlage 2) Steekproef Het kader waaruit de steekproef is getrokken, waren jongeren uit de Stedendriehoek geboren tussen 1 mei 1991 en 1 april De gegevens van deze personen komen uit de basisadministraties van 8 gemeenten uit de Stedendriehoek. De GGD Gelre-IJssel heeft van zeven van deze gemeenten autorisatie voor de Gemeentelijke Basis Administratie van 0 tot 19 jarigen. De gemeente Heerde heeft zelf de steekproef voor zijn gemeente doorgegeven, aangezien zij op dit moment nog deel uitmaakten van een andere GGD regio. In totaal is uit de populatie van deze acht gemeenten een steekproef getrokken van 917 adressen waar jongeren tussen de 10 en de 18 jaar wonen. Telefoonboeken zijn gebruikt om de telefoonnummers bij de adressen te zoeken, wat resulteerde in 385 telefoonnummers. Vooraf is berekend dat 250 respondenten nodig waren om betrouwbare uitspraken te kunnen doen op grond van de resultaten. Uiteindelijk zijn 288 huishoudens benaderd om deel te nemen aan het onderzoek, met een respons van 87% zijn precies 250 ouders geïnterviewd. Redenen waarom respondenten niet deelnamen aan het onderzoek waren: niet in staat zijn in verband met taalbarrière, weigering om deel te nemen of niet succesvolle afname van het interview. In figuur 1 zijn de precieze percentages hierbij aangegeven. 12

13 Populatie jongeren in de Stedendriehoek geboren tussen 1 mei 1991 en 1 april 2000 Steekproef met een grootte van 917 adressen 911 huishoudens opgenomen in de bellijst 385 huishoudens in uiteindelijke bellijst 6 adressen uit steekproef verwijderd door dubbele huishoudens in de steekproef 526 huishoudens (58%) onbereikbaar omdat geen telefoonnummer in het telefoonboek opgenomen is 35 huishoudens vielen niet binnen de doelgroep of zijn niet gebeld omdat streefaantal bereikt was 62 huishoudens onbereikbaar binnen gestelde interviewperiode 288 huishoudens uitgenodigd voor het interview 250 respondenten, oftewel 87% legden het interview succesvol af 38 respondenten die uitgenodigd zijn voor het interview namen niet deel aan het onderzoek, oftewel een non-respons van 13% 8% niet in staat interview af te nemen door taalbarrière 89% weigert deel te nemen 3% van de interviews niet succesvol afgerond door weigering of ruis op de lijn Figuur 1 Stroomschema respondenten Vragenlijst In de vragenlijst zijn vijftien stellingen opgenomen. Deze stellingen zijn gescoord aan de hand van een 5-punts Likert schaal, met de antwoordcategorieën helemaal niet mee eens tot helemaal mee eens. Voor de analyses van deze nulmeting zijn deze categorieën gehercodeerd tot de drie antwoordcategorieën (helemaal) niet mee eens, niet mee eens/niet mee oneens en (helemaal) mee eens. Naast de stellingen zijn een aantal (semi-) open vragen en meerkeuze vragen opgenomen. De vragen en stellingen zijn op te delen in een aantal thema s die hieronder staan beschreven. De complete vragenlijst staat in bijlage 1. 13

14 Achtergrondgegevens Aan het eind van de vragenlijst zijn verschillende sociaal-demografische gegevens nagevraagd. Te weten: geslacht, geboortejaar, postcode, burgerlijke staat, grootte huishouden, opleidingsniveau, arbeidspositie en religie. Sociale normen In drie stellingen is nagegaan wat de sociale normen van ouders zijn ten aanzien van alcoholgebruik op jonge leeftijd. Tevens is een vraag gesteld naar wat ouders een normale leeftijd vinden om voor het eerst alcohol te drinken. Agendasetting Door middel van een aantal stellingen werd nagegaan in hoeverre ouders het alcoholgebruik van jongeren in hun gemeente een probleem vinden en of zij vinden dat er iets aan gedaan moet worden. Verder is nagevraagd hoe ouders tegenover aanpak van het probleem door de gemeente staan. Aan de hand van drie vragen is de betrokkenheid van ouders bij het alcoholgebruik van jongeren in hun gemeente nagegaan. Kennis van de negatieve gevolgen van overmatig alcoholgebruik van jongeren voor gezondheid en maatschappij Er is nagegaan hoe ouders de ernst van de gevolgen van overmatig alcoholgebruik op jonge leeftijd schatten en welke van deze gevolgen bij hen bekend zijn. Verder is hun mening gevraagd als het gaat om de aanpak van het probleem. Kennis en gedrag t.a.v. algemene en alcoholspecifieke opvoedingskenmerken Aan de hand van zes stellingen is nagegaan in hoeverre ouders weten dat zij invloed hebben op het alcoholgebruik van hun kinderen en of zij het belang kennen van de opvoedingskenmerken: voorbeeldgedrag, grenzen stellen ten aanzien van alcoholgebruik en praten over alcoholgebruik. Verder is gevraagd naar wat ouders een geschikte leeftijd vinden om voor het eerst met hun kind over alcoholgebruik en de gevolgen daarvan te praten. De gedragingen van ouders ten aanzien van algemene en alcoholspecifieke opvoedingskenmerken zijn nagegaan door middel van open- en meerkeuzevragen. Deze vragen hadden betrekking op het oudste inwonende kind in de leeftijd van 10 tot en met 18 jaar. Ten aanzien van alcoholspecifieke opvoedingskenmerken is nagegaan in hoeverre ouders alcoholgebruik van hun kind goedkeuren. Er is gevraagd naar het zicht dat ouders denken te hebben op het alcoholgebruik van hun kind. Verder is gevraagd of ze zorgen hebben over het alcoholgebruik van hun kind en wat ze zouden doen als ze zorgen zouden hebben over het alcoholgebruik van hun kind. Alcoholgebruik jongeren Aan ouders is ook gevraagd om het alcoholgebruik van hun kind van de afgelopen maand in te schatten. Verder hebben zij de leeftijd, het geslacht en de rangorde van hun kind in het gezin aangegeven. Deze gegevens zijn, net als de sociaal-demografische kenmerken gebruikt om associaties te onderzoeken met de uitkomsten van de verschillende vragen en stellingen. Herinnering aan project In het laatste deel van het interview werd ouders gevraagd of ze in het afgelopen anderhalf jaar iets hebben meegekregen van een alcoholproject in hun regio. Het antwoord op deze vraag geeft aan of de ouder een spontane herinnering heeft aan het project. Verder is ook nagevraagd welke uitingen de ouder zich kan herinneren. Vervolgens werden vragen gesteld naar bekendheid met de verschillende onderdelen van het project, dit is de geholpen herinnering genoemd. 14

15 Gegevensverwerking De gegevens van dit onderzoek zijn geanalyseerd met behulp van het statistische programma SPSS/PASW versie 17. Er is hoofdzakelijk gebruik gemaakt van beschrijvende statistiek. Voor het testen van associaties is gebruik gemaakt van chi-kwadraat toetsen of t- toetsen met α=0,05. 15

16 Resultaten Onderzoekspopulatie Uiteindelijk is bij 250 respondenten het interview volledig afgenomen. De meerderheid van de respondenten was vrouw (63%), de meeste waren hoogopgeleid (51%) en bijna alle respondenten waren gehuwd of samenwonend (94%). De gemiddelde leeftijd van de respondenten was 47 jaar, de gemiddelde leeftijd van de betreffende kinderen was 15 jaar (zie tabel 1). Tabel 1 Sociaal-demografische kenmerken van de onderzoekspopulatie (N=250). Kenmerken N Percentage Geslacht man 93 37% vrouw % Leeftijdscategorie ouder jonger dan % jaar % 50 en ouder 59 24% gemiddelde leeftijd 46,6 jaar (SD 4,50) Arbeidspositie voltijd betaald werk % parttime betaald werk % fulltime huisvrouw/huisman 29 12% anders 6 2% Opleidingsniveau hoog (hoger of wetenschappelijk onderwijs) % middel (middelbaar onderwijs) 96 38% laag (geen opleiding of lager onderwijs) 27 11% Thuissituatie gehuwd/ samenwonend met kind(eren) % alleenstaand ouder 14 6% Grootte huishouden 2 of 3 personen 31 12% 4 personen % 5 personen 73 29% 6 personen of meer 30 12% gemiddelde grootte huishouden 4,5 personen (SD 1,12) Religie rooms katholiek 35 14% protestants christelijk 59 24% islam 2 1% anders 29 11% geen % Geslacht kind jongen % meisje % Leeftijdscategorie kind jonger dan 16 jaar % 16 jaar en ouder % gemiddelde leeftijd 15,2 jaar (SD 2,46) Gemeente Apeldoorn 83 33% Brummen 13 5% Deventer 55 22% Epe 18 7% Heerde 17 7% Lochem 18 7% Voorst 15 6% Zutphen 31 13% 16

17 Alcoholgebruik jongeren Ouders uit de onderzochte populatie gaven aan dat hun kinderen in de afgelopen maand gemiddeld bijna 2 keer hebben gedronken en per keer gemiddeld bijna 2 glazen alcohol nuttigden. Gemiddeld drinken kinderen 8,5 glazen per maand. De gerapporteerde alcoholconsumptie bij jongeren van 16 jaar en ouder is beduidend hoger dan bij kinderen onder de 16. Jongeren van 16 jaar en ouder drinken volgens hun ouders gemiddeld 3 glazen per gelegenheid en dat ruim 3 keer per maand, een gemiddelde consumptie van 15 glazen per maand. Zie ook tabel 2. Het hoogste aantal gerapporteerde glazen per maand ligt op 120 glazen. Tabel 2 Door ouders gerapporteerde alcoholconsumptie in de afgelopen maand van drinkers en nietdrinkers samen; apart weergegeven voor jongeren tot 16 jaar en jongeren van 16 jaar en ouder. Jonger dan 16 jaar 16 jaar en ouder Totaal gem (sd) gem (sd) gem (sd) Gelegenheden alcohol gedronken 0,17 (0,938) 3,24 (2,910) 1,90 (2,735) Aantal glazen per gelegenheid 0,10 (0,407) 3,02 (2,907) 1,75 (2,632) Totaal aantal glazen 0,22 (1,092) 15,06 (22,253) 8,56 (18,233) Tabel 3 Door ouders gerapporteerde alcoholconsumptie in de afgelopen maand zonder niet-drinkers; apart weergegeven voor jongeren tot 16 jaar en jongeren van 16 jaar en ouder. Jonger dan 16 jaar 16 jaar en ouder Totaal gem (sd) gem (sd) gem (sd) Gelegenheden alcohol gedronken 2,57 (2,936) 4,08 (2,688) 3,99 (2,714) Aantal glazen per gelegenheid 1,57 (0,535) 3,84 (2,755) 3,70 (2,728) Totaal aantal glazen 3,43 (2,936) 18,99 (23,459) 18,07 (23,054) Een groot deel van de ouders, van met name jongere kinderen, gaf aan dat hun kind helemaal geen alcohol drinkt. Wanneer deze respondenten niet worden meegenomen in de analyse, ligt het gemiddelde aantal glazen per maand op 18; ruim 3 glazen voor jongeren onder de 16 jaar en 19 glazen voor jongeren van 16 jaar en ouder (tabel 3). Van de jongeren onder de 16, drinkt 6% wel eens alcohol. De jongeren onder de 16 jaar die drinken zijn vooral 15-jarigen. Van de jongeren van 16 jaar en ouder, geeft 80% van de ouders aan dat hun kind wel eens drinkt. Sociale normen Een aantal stellingen ging over de sociale normen die ouders hebben ten opzichte van alcoholgebruik onder jongeren. Bijna alle ouders waren het eens met de stelling dat het vreemd is als een jongen van 12 jaar een mixdrankje drinkt. De meeste ouders vinden het niet normaal dat iemand van 15 jaar oud 5 glazen alcohol op een avond drinkt of dat een 14- jarige meer dan 1 keer per maand alcohol drinkt (figuur 2). De meeste ouders (49%) vinden 16 een normale leeftijd om te beginnen met alcohol drinken. Een ander veel genoemde leeftijd om met alcohol te beginnen is 18, deze leeftijd werd door 28% van de ouders genoemd. Het percentage ouders dat alcoholgebruik onder de 16 normaal vindt is 6%. Slechts een minderheid vindt het normaal om al op jongere leeftijd alcohol te drinken (6%). Zie ook figuur 3. Het gemiddelde van de genoemde beginleeftijd ligt op 16,9 jaar. 17

18 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % Ik vind het vreemd als ik een jongen van 12 jaar oud een mixdrankje zie drinken 3% 1% 96% 0% Ik vind het normaal als ik iemand van 15 jaar oud tijdens het uitgaan 5 glazen alcohol op een avond zie drinken 84% 4% 13% 0% Als een 14-jarige meer dan 1 keer per maand alcohol drinkt is dat zeker te vaak 13% 10% 76% 1% (helemaal) niet mee eens niet mee eens/niet mee oneens (helemaal) mee eens geen mening Figuur 2 Sociale normen van respondenten als het gaat om drinken van alcohol op jonge leeftijd. 100% 90% 80% Cumulatief percentage 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Figuur 3 Door ouders genoemde leeftijd welke zij normaal vinden om als jongere voor het eerst alcohol te drinken. Agendasetting Bijna alle ouders (96%) ervaren het als een probleem als jongeren veel alcohol drinken (figuur 4). Ruim de helft van de ouders is het niet eens en niet oneens met de stelling dat het alcoholgebruik van jongeren in hun gemeente normaal is. Een klein deel van de ouders vindt het lastig om in te schatten of het alcoholgebruik van jongeren in hun gemeente normaal is en geeft aan geen mening te hebben. Zoals in figuur 4 weergegeven, vindt 15% van de ouders de aandacht in de media voor overmatig alcoholgebruik van jongeren overdreven. De meeste ouders vinden het een goede zaak als de gemeente zich bezig houdt met het alcoholgebruik van jongeren (84%). 18

19 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Het is een probleem als jongeren veel alcohol drinken 2%2% 96% 0% Het alcoholgebruik van jongeren in uw gemeente is normaal 20% 53% 23% 4% De aandacht in de media voor overmatig alcoholgebruik van jongeren is overdreven 78% 7% 15% 0% Het is een goede zaak als de gemeente zich met het alcoholgebruik van jongeren bezig houdt 8% 8% 84% 0% (helemaal) niet mee eens niet mee eens/niet mee oneens (helemaal) mee eens geen mening Figuur 4 Mening van ouders over de ernst en de aanpak van overmatig alcoholgebruik door jongeren. Betrokkenheid bij alcoholgebruik van jongeren in gemeente Bijna 30% van de ouders heeft de laatste tijd wel eens nagedacht over het alcoholgebruik van jongeren, 25% heeft wel eens met anderen gesproken over het alcoholgebruik van de jeugd. Vijfenzeventig procent van de ouders voelt zich in enige mate betrokken bij het onderwerp jongeren en alcoholgebruik. Vrouwen uit de onderzochte populatie hebben vaker dan mannen nagedacht en met anderen gesproken over jongeren en alcoholgebruik, ze geven ook aan zich meer betrokken te voelen op dit onderwerp (p<0,05). Kennis van de negatieve gevolgen Gemiddeld weten de geïnterviewde ouders twee negatieve gevolgen van alcohol te noemen (SD=0,998). De meeste ouders weten dat alcohol hersenschade kan veroorzaken (86%, tabel 4). Van de ondervraagde ouders vindt 88% de gevolgen van overmatig alcoholgebruik door jongeren zo ernstig dat er iets aan gedaan moet worden (3% is het hier niet mee eens). Van de ouders weet 20% niet dat alcohol schadelijk kan zijn in hoeveelheden waar jongeren niet aangeschoten van worden. Tabel 4 Spontaan genoemde gevolgen van overmatig alcoholgebruik van jongeren. Gevolgen Percentage ouders welke het gevolg spontaan weet te noemen Verstoring hersenontwikkeling, hersenschade 86% Gezondheidsproblemen op latere leeftijd 22% Leerprestaties 21% Anders 20% Misdragen/agressie 17% Verkeersongevallen 12% Fitheid 9% Alcoholverslaving op latere leeftijd 6% Onveilige seks 1% Schoolverzuim 0% 19

20 Kennis en gedrag algemene en alcoholspecifieke opvoedingskenmerken Kennis van algemene en alcoholspecifieke opvoedingskenmerken Op de vraag wat ouders een geschikte leeftijd vinden om voor het eerst met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen ervan te praten, geeft 94% aan dat het eerste gesprek over alcoholgebruik met kinderen tijdig moet gebeuren. Dat is voordat ze beginnen met het drinken van alcohol. De rest van de ouders vindt het beter om alcoholgebruik ter sprake te brengen wanneer kinderen beginnen met het consumeren van alcohol. Bijna alle ouders zeggen het belangrijk te vinden dat ouders weten hoeveel alcohol hun kind drinkt (figuur 5). De meeste ouders denken dat door met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen te praten en door duidelijke afspraken te maken over alcoholgebruik, dit minder overmatig alcoholgebruik bij kinderen tot gevolg heeft (figuur 5). Dat ouders een voorbeeldfunctie hebben in het alcoholgebruik wordt door ongeveer de helft van de ouders onderkend. Iets meer dan de helft van de ouders gelooft dat het mogelijk is als ouder te voorkomen dat hun kind veel alcohol gaat drinken. Van de ouders denkt 44% dat als een kind eenmaal veel alcohol drinkt, daar als ouder weinig meer aan te doen valt. 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Het is als ouder belangrijk om te weten hoeveel alcohol je kind drinkt 2% 1% 96% 0% Ik geloof dat je als ouder kunt voorkomen dat je kind veel alcohol gaat drinken 27% 16% 56% 0% Als je kind eenmaal veel alcohol drinkt, is het als ouder erg moeilijk daar nog iets aan te doen 39% 16% 44% 0% Als ouders matig drinken, zullen kinderen ook matig drinken 38% 13% 49% 0% Ouders kunnen het drinkgedrag van hun kinderen binnen de perken houden door duidelijke afspraken over alcoholgebruik te maken 6% 12% 82% 0% Door met kinderen over alcoholgebruik en de gevolgen te praten, zullen zij verstandiger met alcohol omgaan 4% 12% 84% 0% (helemaal) niet mee eens niet mee eens/niet mee oneens (helemaal) mee eens geen mening Figuur 5 Kennis van ouders ten aanzien van algemene en alcoholspecifieke opvoedingskenmerken. Gedragingen t.a.v. alcoholspecifieke opvoedingskenmerken Van de jongeren onder de 16 keurt slechts 9% van de ouders het goed dat hun kind alcohol drinkt (n=9). Als het gaat om jongeren onder de 16 heeft één ouder geen moeite met indrinken door het kind, zes ouders keuren het bij uitzondering of alleen in het weekend goed dat hun kind thuis alcohol drinkt. Slechts één van de ouders van kinderen onder de 16 koopt af en toe alcohol speciaal voor hun kind. Van de ouders van kinderen van 16 jaar en ouder keurt 93% het goed als hun kind alcohol drinkt (figuur 6). Ruim 30% van de ouders die alcoholgebruik door hun kind van 16 jaar of ouder goedkeuren, koopt ook wel eens alcohol speciaal voor hun kind. Thuis alcohol drinken door deze leeftijdscategorie wordt door 96% van de ouders goedgekeurd (zowel door de week als in weekend: 8%, alleen in weekend: 53%, bij uitzondering: 35%). Ruim 60% geeft aan dat hun kind nooit uitgaat of dat ze het niet toestaan dat hun kind indrinkt. Van de ouders zegt 20% geen problemen te hebben met het drinken van 1 of 2 drankjes 20

21 voor het uitgaan, 17% van de ouders heeft helemaal geen problemen met het zogenaamde indrinken. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 60% 92% Keurt u het goed als uw kind alcohol drinkt? Jonger dan 16 jaar 16 jaar en ouder 40% 30% 28% 20% 10% 0% 5% 0% 2% ja, door de week en in weekend 7% ja, in weekend bij uitzondering nee Figuur 6 Percentage ouders dat alcoholgebruik onder bepaalde omstandigheden wel of niet goedkeurt, opgesplitst voor kinderen onder en boven de 16. 7% Ouders hebben ongeveer even vaak afspraken over alcoholgebruik of hun kind nu jonger of ouder is dan 16. Ouders met kinderen onder de 16 hebben vaker de afspraak geen alcohol onder de 16, ouders met kinderen van 16 of ouder hebben vaker de afspraak dat ze niet dronken mogen worden (figuur 7). De ondervraagde ouders gingen de afgelopen maand vaker het gesprek aan als hun kind jonger dan 16 jaar was dan wanneer het om een kind van 16 jaar of ouder ging. Vooral vaders van jongeren van 16 jaar of ouder spraken minder vaak over alcoholgebruik en de gevolgen vergeleken met vaders van jongere kinderen (respectievelijk 44% en 62%, p<0,05). Van de ouders geeft 84% aan wel eens alcohol te drinken. Van deze alcoholdrinkende ouders houden de ouders met kinderen onder de 16 meer rekening met de aanwezigheid van hun kind bij het al dan niet drinken van alcohol dan ouders van oudere kinderen door minder (resp. 16% en 6%) of helemaal niet (resp. 12% en 1%, p<0,05) te drinken. 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 29% 9% 0% 19% 26% 33% 45% 40% Heeft u duidelijke afspraken met uw kind over zijn/haar alcoholgebruik? Jonger dan 16 jaar 16 jaar en ouder ja, niet onder 16 ja, niet dronken worden ja, anders nee Figuur 7 Afspraken die ouders met hun kinderen boven en onder de 16 hebben. 21

22 De mate waarin ouders aangeven zicht te hebben op het alcoholgebruik van hun kind hangt sterk samen met het aantal glazen dat het kind in de afgelopen maand heeft gedronken (p<0,05). Als het aantal glazen dat volgens de ouders gedronken is door hun kind toeneemt, neemt het zicht wat de ouders zeggen te hebben op het alcoholgebruik van het kind af (zie figuur 8). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 4% 11% 8% 48% 20% 51% Denkt u dat u zicht heeft op het alcoholgebruik van uw kind? weinig tot helemaal geen zicht tamelijk veel zicht 40% 85% ja, veel zicht 30% 20% 10% 44% 29% 0% Geen 1 t/m 8 glazen 9 glazen of meer Figuur 8 De mate waarin ouders zeggen zicht te hebben op het alcoholgebruik van hun kind, uitgesplitst naar kinderen die in de afgelopen maand niet gedronken hebben, kinderen die 1 t/m 8 glazen alcohol hebben gedronken en kinderen die 9 glazen alcohol of meer hebben gedronken. Ouders van wie de kinderen meer alcohol drinken, maken zich meer zorgen over het alcoholgebruik van hun kind (p<0,05, zie figuur 9). De ouders die zich het meeste zorgen maken, hebben kinderen die tussen de +/- 3 en 41 glazen per maand drinken. De ouders met kinderen die meer dan 50 glazen per maand drinken (n=10) maken zich een beetje zorgen of helemaal geen zorgen. 100% 90% 80% 70% Maakt u zich zorgen om het alcoholgebruik van uw kind? 60% 50% 40% 30% 100% 92% 74% nee een beetje tamelijk ja, zeker 20% 14% 10% 0% 0% 5% 3% 0% 7% 5% Geen 1 t/m 8 glazen 9 glazen of meer Figuur 9 De mate waarin ouders zich zorgen maken over het alcoholgebruik van hun kind, uitgesplitst naar kinderen die in de afgelopen maand niet gedronken hebben, kinderen die 1 t/m 8 glazen alcohol hebben gedronken en kinderen die 9 glazen alcohol of meer hebben gedronken. 22

23 Wanneer ouders zich zorgen maken of zorgen zouden maken om het alcoholgebruik van hun kind, geeft 15% aan dit te bespreken met vrienden, 45% met familie en 40% geeft aan op een andere manier hun zorgen te delen. Ouders van jongere kinderen lijken vaker geneigd te zijn om het met vrienden te bespreken (22%; p<0,05), terwijl ouders van kinderen van 16 jaar of ouder hun zorgen vaker met familie te bespreken (51%). Herinnering aan project Van de ondervraagde ouders kon 47% zich spontaan het alcoholmatigingsproject herinneren. Wanneer ouders geholpen werden door het navragen van specifieke activiteiten, gaf 84% van de ouders aan zich één of meerdere activiteiten te herinneren. Slechts één iemand geeft aan de slogan van het project te kennen, maar noemt dan Drank maakt meer kapot dan je lief is. Wanneer de vraag gesteld wordt of de respondent de slogan Minder drank, lekker fris kent, geeft 28% van de ouders aan deze slogan te herkennen. Tabel 5 Percentage van de ouders die bekend is met de verschillende activiteiten van het alcoholmatigingsproject. Activiteit % herinnering Radiospot 14% Artikel huis-aan-huis krant 28% Alcoholschade opgroeiend kind 6% Alcoholgebruik feestdagen 6% Anders 11% Weet niet 12% Poster 21% Kind gevangen in drankglas 14% Hersenposter met flyer 2% Anders 6% Folder Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind 49% Ouderactiviteit 48% Op school 36% Bezocht (van de ouders die bekend zijn met avond) 26% Kroegenavond 25% Bezocht (van de ouders die bekend zijn met avond) 13% Via PGO groep 7 9% Van ouders die geweest zijn (18%) 30% Frisflits 3% Flyer bierglas een glashelder verhaal 38% Andere manier 21% De activiteiten die bij het grootste aantal respondenten bekend waren zijn de folder Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind (49%), de ouderactiviteiten (49%) en de flyer in de vorm van een bierglas met de titel een glashelder verhaal (38%). Zie ook tabel 5. Flyer bierglas De flyer in de vorm van een bierglas is alleen opgestuurd naar jongeren van 14 jaar en ouder, en niet naar jongeren in de gemeente Deventer. Wanneer alleen deze doelgroep werd geanalyseerd, bleek 64% van de ouders deze flyer gezien te hebben. Van de ouders die de flyer gezien hadden, was de meerderheid (60%) positief over deze flyer, slechts 7% van de ouders vond de flyer niet interessant. PGO Vierenveertig ouders geven aan in het afgelopen anderhalf jaar bij het onderzoek van de schoolarts van hun kind in groep 7 te zijn geweest. Dertien daarvan kunnen zich ook 23

24 herinneren dat de schoolarts voorlichting heeft gegeven over alcoholgebruik en het effect daarvan op de hersenen. Zeven van deze ouders geven aan dat ze door deze voorlichting aan het denken zijn gezet over alcoholgebruik bij kinderen. Negen van de dertien ouders (70%) vond de voorlichting van de schoolarts (zeer) interessant. Kroegenavond Wanneer de analyse voor de kroegenavond opnieuw wordt uitgevoerd, maar dan alleen voor ouders die in de doelgroep vallen, is de bekendheid met deze activiteit 42%. In totaal zijn 5 van de 250 ondervraagde ouders bij de bijeenkomst geweest, dat is 13% van de (voor de kroegenavond) benaderde ouders. Aangesproken door het project Van de ouders geeft 37% aan zich in enige mate aangesproken te voelen door het project (figuur 10). Daarnaast denken ze dat andere ouders zich vaker aangesproken zullen voelen door het project, namelijk 57%. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 14% 49% 37% Respondent zelf 22% 21% 57% Andere ouders Weet niet Niet (echt) aangesproken In enige mate aangesproken Figuur 10 Mate waarin de respondenten zich aangesproken voelen door het project en de mate waarin de respondenten denken dat andere ouders zich aangesproken voelen. Associaties met herinnering aan het project Wanneer gekeken wordt naar de herinnering aan het project, dan lijkt dit samen te hangen met verschillende vragen uit de vragenlijst. Onder andere met de vraag of ouders wel eens hebben nagedacht over het alcoholgebruik van jongeren in hun gemeente. Ouders die bekend zijn met het project hebben vaker nagedacht over het alcoholgebruik van jongeren in hun gemeente (zie tabel 6 in bijlage 3). De mate waarin ouders aangeven zich zorgen te maken over het alcoholgebruik van hun kind is geassocieerd met herinnering aan het project. Wanneer hier verder op ingezoomd wordt, blijkt dat ouders die zich zorgen maken minder vaak iets van het project kunnen herinneren dan ouders die zich geen zorgen maken (zie tabel 7 in bijlage 3). Deze vraag is alleen beantwoord door ouders van wie het kind al alcohol drinkt. Ouders die bekend zijn met het project zeggen vaker dat alcoholgebruik schadelijker is voor jongeren dan voor volwassenen (zie tabel 8 in bijlage 3). Ouders die bekend zijn met het project zijn het vaker oneens met de stelling dat het normaal is dat iemand van 15 jaar oud 5 glazen alcohol op een avond drinkt (zie tabel 9 in bijlage 3). Verder vinden ouders die bekend zijn met het project vaker dat overmatig alcoholgebruik van jongeren zo ernstig is dat er iets aan gedaan moet worden (zie tabel 10 in bijlage 3). Ouders die geen herinnering hebben aan het project scoren relatief vaker neutraal. Bij het opnoemen van de verschillende activiteiten die plaatsgevonden hebben in het kader van het alcoholmatigingsproject, is de herkenning in de gemeenten Voorst, Epe, Lochem, Heerde en 24

25 Zutphen het hoogst en in de grotere steden Apeldoorn en Deventer het minst, maar nog altijd 75% (zie tabel 11 in bijlage 3). Verder is in bijlage 4 per sociaal-demografische variabele weergegeven hoeveel procent een herinnering heeft aan de verschillende activiteiten die in het kader van het alcoholmatigingsproject hebben plaatsgevonden. Per tabel wordt daar ook een korte verklaring gegeven voor de gevonden resultaten. 25

26 Discussie Uit de resultaten van dit onderzoek blijkt dat de kennis van de negatieve gevolgen van alcoholgebruik in de ondervraagde groep vrij goed is. Veel ouders weten dat alcohol hersenschade tot gevolg kan hebben (86%). In het project is veel aandacht geweest voor het effect van alcohol op de hersenen, de kennis over dit onderwerp is ook erg groot in deze populatie. Verder zien de meeste ouders in dat het alcoholgebruik van de jongeren een probleem vormt en dat daar iets aan gedaan moet worden. De meeste ouders vinden 16 of 18 jaar een geschikte leeftijd om voor het eerst alcohol te drinken. Alcoholgebruik onder de 16 jaar wordt door slechts 9% van de ouders goedgekeurd en dan meestal bij uitzondering. Wat betreft de herinnering die ouders hebben aan het project kan bijna 50% van de ondervraagde ouders zich spontaan iets herinneren van het project en ruim 80% weet zich activiteiten te herinneren wanneer deze genoemd worden. Representativiteit Als het gaat om de representativiteit van dit onderzoek voor de gehele populatie ouders in de Stedendriehoek, dienen verschillende zaken besproken te worden. Zo zijn er in dit onderzoek meer vrouwen dan mannen aan het woord geweest. Wat verder opvalt aan de sociaal-demografische variabelen, is dat er relatief veel hoogopgeleiden hun mening hebben gegeven en dat de meeste respondenten gehuwd dan wel samenwonend waren. In de onderzochte populatie komt een lager percentage ouders uit eenoudergezinnen (6%), dan verwacht zou worden op basis van gegevens van StatLine (CBS, 2010). Volgens deze gegevens bestaat 16% van de meerpersoonshuishoudens uit eenoudergezinnen (per 1 januari 2009). Dit betekent dat er minder eenoudergezinnen in de steekproef zijn terecht gekomen en/of dat zij vaker geweigerd hebben om deel te nemen aan het onderzoek. Een groot percentage huishoudens die aanvankelijk in de steekproef zaten, konden niet geïncludeerd worden omdat er geen telefoonnummer bekend was. Het is mogelijk dat eenoudergezinnen vaker geen of een onbekend telefoonnummer hebben dan twee oudergezinnen, wat geleid zou kunnen hebben tot minder eenoudergezinnen in dit onderzoek. Mogelijk kan deze ongewilde selectie door de afwezigheid van telefoonnummer ook geleid hebben tot een lager percentage laag-opgeleiden in de uiteindelijke populatie. Beperkingen Verder dient bij de interpretatie van de resultaten rekening te worden gehouden met het cross-sectionele karakter van het onderzoek. Alle gegevens zijn op hetzelfde moment verzameld, waardoor het niet mogelijk is om oorzakelijke verbanden aan te tonen. De resultaten zijn dan ook voornamelijk beschrijvend. Het is lastig om te zeggen of bepaalde verschillen tussen mensen die wel of geen herinnering aan het project hebben komen door het project of door de interesse en betrokkenheid die ze toch al bij het onderwerp hadden. Naast het regionale alcoholmatigingsproject is ook via landelijke kanalen aandacht geweest voor alcoholgebruik onder jongeren. Deze informatie kan ook invloed gehad hebben op de gegeven antwoorden van ouders. Bovendien is het waarschijnlijk dat er sociaal wenselijke antwoorden zijn gegeven bij het afnemen van de vragenlijst. Bij de start van het interview is wel gezegd dat er geen goede en foute antwoorden zijn en dat het echt gaat om de eigen mening van de ouder, dat sluit niet uit dat respondenten toch de neiging hebben om sociaal wenselijk te antwoorden. Op basis van dit onderzoek kunnen geen harde uitspraken gedaan worden over het bereik van het project. Er is allereerst gevraagd naar de spontane herinnering die de ouders hebben aan een project. Wanneer de ouders aangeven zich iets te herinneren wil dat nog niet zeggen dat het daarbij om het alcoholmatigingsproject gaat. Daarnaast zijn losse activiteiten genoemd en is de ouders gevraagd aan te geven of ze deze activiteiten herinneren. Doordat het om een community-interventie gaat, hebben er veel verschillende activiteiten plaatsgevonden welke niet allemaal nagevraagd zijn. De zogenaamde geholpen herinnering kan daarmee een onderschatting geven van het bereik van het project. 26

27 Verder dient een kanttekening geplaatst te worden bij de vraag naar wat ouders doen als ze zich zorgen maken over het alcoholgebruik van hun kind, aangezien deze vraag voor veel respondenten onduidelijk was. Later tijdens het onderzoek werd hierop ingespeeld door de ouders te vragen waar ze heen zouden gaan voor hulp. Ook dan bleek de vraag nog lastig te beantwoorden. Het is aan te bevelen om bij later onderzoek deze vraag te herzien of helemaal weg te laten uit de vragenlijst. Alcoholgebruik Aan de ouders is gevraagd in te schatten hoeveel ze denken dat hun kind drinkt, 9% van de ouders met kinderen onder de 16 denkt dat zijn of haar kind drinkt. Wanneer de door ouders gerapporteerde gegevens vergeleken worden met de landelijke cijfers van alcoholconsumptie onder jongeren, valt op dat de door ouders gerapporteerde alcoholconsumptie beduidend lager is (Monshouwer et al., 2008). Uit E-MOVO 2007, een onderzoek onder jongeren in klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs, bleek dat 46% van de tweedeklassers drinkt en 82% van de vierdeklassers (E-MOVO 2007). Tweedeklassers zijn meestal 13/14 jaar oud, dus vallen onder de categorie 16 jaar en jonger, evenals het deel van de vierdeklassers dat nog 15 is. Het percentage van 46% ligt in ieder geval veel hoger in vergelijking met de 9% uit het huidige onderzoek. Het is mogelijk dat het percentage drinkers de laatste jaren is gedaald, maar in deze mate is onwaarschijnlijk. Meer waarschijnlijk is dat ouders het alcoholgebruik van hun kind onderschatten. Vooral het alcoholgebruik van kinderen onder de 16 jaar zou dan door ouders worden onderschat. Dit sluit ook aan bij bevindingen van het onderzoek van Engels et al. (2007), waarin zowel jongeren als hun ouders werden ondervraagd over het alcoholgebruik. Hieruit bleek dat ouders het alcoholgebruik van hun kinderen tussen 13 en 16 jaar onderschatten. Wanneer kinderen nog niet drinken, zijn ouders goed in staat om dat ook te onderkennen, maar wanneer kinderen alcohol drinken, veronderstellen veel ouders dat hun kind nog steeds niet drinkt of veel minder dan het geval is. De grootste inschattingsfouten worden door ouders gemaakt als het gaat om het alcoholgebruik van hun jongere kind (13 à 14 jaar). Ouders die duidelijke regels hebben over alcoholgebruik en weten waar hun kind mee bezig is (vrienden, waar naar toe, e.d.) kunnen meestal beter inschatten of en hoeveel hun kind drinkt (Engels et al., 2007). Het eigenlijke alcoholgebruik van de kinderen van de respondenten zal dus veel hoger liggen, met name voor de jongere kinderen waarvan de ouders denken dat deze nog niet drinken. Door de onderschatting die ouders maken, wordt het ook lastig om associaties die te maken hebben met het door ouders gerapporteerde alcoholgebruik correct te interpreteren. Sociale norm Slechts een klein deel van de ouders vindt dat jongeren onder de 16 kunnen beginnen met alcohol (6%). Wanneer dit vergeleken wordt met gegevens uit de Achterhoek in 2007, anderhalf jaar na de start van het project in de Achterhoek, blijkt dat 30% van deze ouders aangeeft dat het normaal is als jongeren onder de 16 al beginnen met alcohol (de Vlaming, 2007). In het onderzoek dat in 2010 onder ouders in de Achterhoek is uitgevoerd, geeft 11% aan alcohol onder de 16 geen probleem te vinden (Miedema, 2010). Een drietal stellingen dat ging over de acceptatie van alcoholgebruik op jonge leeftijd, laat ten aanzien van de 6% in de Stedendriehoek een genuanceerder beeld zien. Zo vindt 3% van de ouders een 12- jarige wel een mixdrankje kan drinken, 13% dat een 14-jarige één keer per maand alcohol kan drinken en 13% dat een 15-jarige best 5 glazen alcohol op een avond kan nuttigen. Kennelijk is er een groot verschil tussen wat ouders een ideale leeftijd vinden om te beginnen met alcohol drinken en hoe ze daar in concrete situaties tegenover staan. Veel jongeren hebben de afspraak dat ze tot hun 16 e geen alcohol mogen drinken. Deze afspraak die in principe goed is, heeft vaak ook tot gevolg dat veel jongeren vanaf hun 16 e gelijk veel alcohol gaan drinken. Enerzijds is het mooi dat steeds meer ouders inzien dat het belangrijk is om de regel geen alcohol onder de 16 te hanteren, maar dit heeft dus ook een keerzijde. 27

28 Alcohol en opvoeding Wat opvalt is dat ouders van kinderen onder de 16 jaar vaker met hun kind over alcoholgebruik en de gevolgen praten dan ouders van kinderen boven de 16. Uit de resultaten blijkt ook dat ouders het belangrijk vinden om op jonge leeftijd, al voordat hun kind met alcohol begint, met hun kind over alcoholgebruik te praten. Het is positief dat het grootste deel van de ouders aangeeft dat hun kind onder de 16 jaar geen alcohol mag drinken en dat slechts een enkeling alcohol koopt voor hun jonge kind. Wat betreft het kopen van alcohol dient opgemerkt te worden dat deze vraag specifiek ging om het kopen van alcohol speciaal voor hun kind. In de meeste gevallen zullen ouders wel alcohol in huis hebben waar het kind soms ook van mag drinken. Hoe hoger de gerapporteerde alcoholconsumptie, hoe minder zicht ouders zeggen te hebben op het alcoholgebruik van hun kind. Van de kinderen van wie de ouders denken dat ze geen alcohol drinken, zeggen de meeste ouders veel zicht te hebben op het alcoholgebruik van hun kind. Dit verband zou in werkelijkheid anders kunnen zijn, aangezien de kans groot is dat veel kinderen drinken zonder dat de ouders daar iets vanaf weten. Ouders van jongere kinderen lijken meer rekening te houden met de aanwezigheid van hun kind wat betreft hun eigen drankgebruik dan ouders van oudere kinderen. Dit kan waarschijnlijk voor een deel verklaard worden door het gegeven dat jongere kinderen vroeger naar bed gaan en daardoor niet aanwezig zijn als de ouders later op de avond drinken. Verder keuren ouders het vaak goed als hun kind van 16 jaar of ouder alcohol drinkt, dus zullen ze ook vaker alcohol drinken in de aanwezigheid van hun kind. Bekendheid van project De bekendheid van het project onder de respondenten is vrij groot. Bijna 50% van de ondervraagde ouders kan zich spontaan iets herinneren van het project en 80% weet zich activiteiten te herinneren wanneer deze genoemd worden. In de Achterhoek was in 2007, na anderhalf jaar project, de bekendheid eveneens 80%. In 2010 had 89% van de ouders in de Achterhoek een geholpen herinnering. De activiteiten die in de Stedendriehoek bij het grootste aantal respondenten bekend waren zijn de folder Voorkom alcoholschade bij uw opgroeiende kind (49%), de ouderactiviteiten (49%) en de flyer in de vorm van een bierglas (64% in de doelgroep). De kroegenavond was bij 42% van de doelgroep van deze avond bekend, terwijl deze ouders allemaal per brief zijn benaderd. Van de ouders die bij het PGO in groep 7 zijn geweest, kan slechts 30% zich iets herinneren van een alcoholvoorlichting. In de Achterhoek ligt dit percentage in 2010 op 69% (Miedema, 2010). Verder is ook de frisflits (nieuwsbrief over het project) bij slechts een klein aantal ouders bekend. Waarbij aangetekend dient te worden dat deze nieuwsbrief gericht is op intermediairen en niet specifiek op ouders. Van de ouders geeft 37% aan zich in enige mate aangesproken te voelen door het project, ze denken dat andere ouders zich vaker aangesproken voelen door het project. Als ervan wordt uitgegaan dat deze inschatting correct is, zou dat kunnen betekenen dat de geïnterviewde populatie niet representatief is voor de gehele bevolking. Ouders die bekend zijn met het project hebben vaker nagedacht over het alcoholgebruik van jongeren in hun gemeente. Dit kan twee dingen betekenen, ofwel dit is een resultaat van het project, of mensen die geïnteresseerd zijn in het alcoholgebruik van jongeren, worden meer aangesproken door het project en kunnen het daardoor beter herinneren. Uit de resultaten blijkt dat ouders die bekend zijn met het project een verbeterde kennis, norm en ook gevoel van urgentie hebben. Doordat deze gegevens op hetzelfde moment zijn gemeten, kan echter niet gezegd worden dat deze bevindingen een resultaat zijn van het project. Het is niet onaannemelijk dat ouders die al een goede kennis, norm en gevoel van urgentie hebben, sneller geïnteresseerd zijn in en dus ook sneller bekend raken met het alcoholmatigingsproject. Daarnaast kan het effect ook mede komen door landelijke activiteiten. Ouders die aangeven zich zorgen te maken over het alcoholgebruik van hun kind, kunnen zich minder vaak iets herinneren van het project. Daarbij dient aangetekend te worden dat in 28