Leskist Bollen, knollen, zaden. docentenhandleiding

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Leskist Bollen, knollen, zaden. docentenhandleiding"

Transcriptie

1 Leskist Bollen, knollen, zaden docentenhandleiding

2 Uitgave: Amsterdams NME Centrum Do c e n t e n h a n d l e id i n g l e s k i s t Bo l l e n, k n o l l e n, z a d e n Ontwikkeld in opdracht van Stadsdeel Zeeburg als onderdeel van het project NME in stadsdeel Zeeburg Redactie/layout: Betty Wijnhoven Elena Francissen Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school en is gratis te downloaden van onze website Vermenigvuldiging voor overige doeleinden is uitsluitend toegestaan na toestemming van het Amsterdams NME Centrum. Telefoon Fax anmec@anmec.nl Website november 2004

3 amsterdams nme centrum Inhoud Inleiding 3 - Doel van de leskist - Inhoud van de leskist Organisatie 4 - Introductie - Opdrachten doen - Tips bij de opdrachten - Na afloop - Verwerking Aansluiting bij methoden Natuuronderwijs 5 Kerndoelen, tussendoelen en leerlijnen 6 Achtergrondinformatie 7 Opdrachtkaarten leskist en antwoorden 8 Opdrachtkaarten en werkbladen 13 docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden 1

4 amsterdams nme centrum Inleiding Met de leskist Bollen, knollen en zaden voor groep 5 en 6 kunt u leerlingen kennis laten maken met de bouw van planten, bollen, knollen en zaden; hoe deze kiemen en groeien en wat daarvoor nodig is. Ook is er aandacht voor de bloembollenindustrie. De leskist is goed te gebruiken om een circuitles mee te doen. Hoe u alles organiseert, leest u in deze handleiding op bladzijde. 6. Voordat de kinderen aan de slag gaan kunt u het onderwerp introduceren met een algemene inleiding over bollen, knollen en zaden, seizoensverschijnselen en reservevoedsel, of met een les uit de methode natuuronderwijs, zie het schema op bladzijde 5. Na het praktische deel van de opdrachten kunnen leerlingen zelf bijhouden hoe een zaadje kiemt en uitgroeit tot een plant en hoe een bol groeit. Doel van deze kist De onderdelen blad, bladsteel, stengel, bloem, wortels, bol of knol kunnen benoemen bij een plant. De onderdelen bolrokken, groeipunt, bolschijf en wortels kunnen benoemen bij een ui. Weten dat bloembollen veel gekweekt worden achter de duinen. Weten dat kwekers de bloem van de bolplant afhalen zodat al het voedsel van de plant naar de bol gaat waardoor deze beter groeit. Weten dat Nederland veel bloembollen aan het buitenland verkoopt. Weten dat een bol bestaat uit rokken en dat een knol massief is. Weten dat in bollen, knollen en zaden reservevoedsel is opgeslagen voor het kiemplantje dat eruit gaat groeien. Weten hoe een bonenzaadje er van binnen uit ziet. De onderdelen kiemblaadjes, kiemwortel, poortje, zaadlob en zaadhuid kunnen benoemen bij een geweekte boon. Weten dat een zaadje warmte, lucht en water nodig heeft om te kiemen. Weten dat een kiemplantje warmte, lucht, water, licht, grond en voedsel nodig heeft om te groeien. Inhoud van de leskist Opdrachtkaarten en antwoorden In de leskist vindt u 8 opdrachten. Bij sommige opdrachten horen meerdere kaarten. Verderop in deze handleiding kunt u de inhoud van de opdrachtkaarten en de antwoorden alvast lezen. De geplastificeerde opdrachtkaarten zijn bedoeld om bij de opdracht te leggen wanneer u in een opdrachtencircuit werkt. In de map met kopieerbladen vindt u de werk- en opdrachtbladen die u kunt kopiëren voor uw leerlingen. Materialen In de kist vindt u opdrachtkaarten en alle materialen om de opdrachten uit te voeren. Papier, tekengerei en potgrond verzorgt u zelf. Alle verbruiksartikelen voor de proefjes zoals potjes, etiketten, vlaggetjes verbruikt u gewoon. De rest van het materiaal dient u weer in de kist te doen en terug te brengen. Hiervoor is een inhoudslijst in de kistdeksel geplakt. Materialenpakket Let op: het materialenpakket (verbruiksmaterialen) gaat uit van maximaal 8 groepjes per klas. Per klas is er dus een beperkt aantal bollen, knollen, zaden en bloempotten beschikbaar. Wanneer uw school met meerdere klassen op de leskist heeft ingetekend, treft u meerdere materialenpakketten in de kist aan. De andere pakketten zijn dan voor de andere groepen. Wanneer u verbruiksmateriaal overhoudt (bloembollen, zaden, potten, etc), ontvangen wij dit graag van u terug. Voor het proefje heeft een zaadje lucht nodig om te kiemen? (opdracht 8) zijn twee glazen potjes nodig. Deze vindt u in de kist. Zorg dat er bij het inleveren van de kist weer twee (vergelijkbare) potjes en deksels in de kist zitten, ook wanneer u nog niet klaar bent met de proefjes. docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden 3

5 amsterdams nme centrum Organisatie De les bestaat grofweg uit drie onderdelen Introductie over bollen, knollen en zaden Werken met de leskist Verwerken van alles wat geleerd is Hieronder wordt per onderdeel een aantal algemene voorbereidingen beschreven. Introductie Introduceer het onderwerp in de klas Suggesties hiervoor: Maak een wandeling in de omgeving van de school en wijs de leerlingen opseizoensverschijnselen. Hou een kringgesprek over de seizoenen en de verschijnselen die typerend zijn voor elk seizoen. Maak met de leerlingen een woordweb over bollen, knollen en zaden Na afloop van het werken met de leskist kan het woordweb aangevuld worden met wat er is bijgeleerd. Geef een les uit de methode Natuuronderwijs (zie overzicht hiernaast) Opdrachten doen Voorbereidingen circuitles Lees de opdrachten van tevoren door. Bijna alle materialen die nodig zijn voor het uitvoeren van de opdrachten vindt u in de leskist. Materialen die aangegeven zijn met een * moet u zelf verzorgen. Zorg voor voldoende potgrond. In totaal hebt u ongeveer 10 liter nodig voor de opdrachten. Kopieer de werkbladen voor alle leerlingen en maak er een boekje van. Bedenk welke opdracht waar uitgevoerd kan worden. Leg voor elke opdracht de opdrachtkaart en de benodigdheden klaar. Tips bij de opdrachten Opdracht 5 Snijd van tevoren een aardappel, biet, ui en tulp in de lengte door midden; zodat het eruit komt te zien als op de plaatjes, en leg die in het bakje. Kies voor opdracht 6b een goede locatie in de schooltuin. NB: er zitten niet genoeg bloembollen in het materialenpakket om met 8 groepjes zowel opdracht 6a als opdracht 6b te doen. Opdracht 7 Zet de benodigde bonen (één boon per leerling) een dag van tevoren in de week: tel voldoende bonen uit en doe ze in een bakje water, zodat alle bonen onder water zijn. Opdracht 8 Richt een geschikte plek in en zet daar alle benodigdheden en materialen van te voren klaar. Zorg zelf voor voldoende schoteltjes. Terwijl de leerlingen opdrachten uitvoeren loopt u rond als hulp en vraagbaak. Na afloop Verzamel alle opdrachten en materialen. Maak alles schoon en droog. Controleer met de inhoudslijst aan de binnenzijde van de leskistdeksel of alles compleet is. Pak de leskist in volgens het schema. Vul het evaluatieformulier in en stop het in de kist. Verwerking Het is aan te raden om na afloop van de circuitles een verwerkingsopdracht met de leerlingen te doen, zodat ze hun nieuwverworven kennis een plek kunnen geven. Hieronder volgen een paar suggesties. Laat de kinderen een logboek bij houden van het uitkomen en groeien van de bol bij opdracht 6. Gebruik hier voor de werkbladen in de map met kopieerbla- den. Ieder groepje kan een verslag bijhouden van de deelproef naar de kiemingsvoorwaarden bij opdracht 8. Na afloop van de proef kunt u deze bevindingen klassikaal bespreken. Een bloeiende bol afkoppen en kijken wat er met de bol gebeurt. Opdracht 6 Maak een keuze tussen opdracht 6a (Een bloembol planten in de klas) en 6b (Een bloembol planten in de tuin). Zet voor opdracht 6a een afgepaste hoeveelheid materiaal voor het aantal groepjes klaar. 4 docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden

6 amsterdams nme centrum Aansluiting bij methoden Natuuronderwijs Methode Groep/boek Hoofdstuk Titel In vogelvlucht Boek 8 Thema Zaaien en stekken Zaaien stekken les 1, 2, 3 Leefwereld Groep 5 Hoofdstuk 18 Bollen en knollen Groep 6 Hoofdstuk 1 Zomertijd - bloementijd Natuurlijk Groep 5 Hoofdstuk 1, les 2 Groeien en bloeien Groep 6 Hoofdstuk 1, les 3 Uitlopende bollen Groep 7 Hoofdstuk 1, les 3 Hoofdstuk 7, les 1 Een nieuwe start Water en licht NatuNiek Boek 5 Thema1, les 2 Wat planten eten Boek 6 Thema 3, les 3 Thema 3, les 4 Boek 7 Thema 1, les 1 Thema 1, les 2 Planten drinken door een rietje Planten in de kou Nieuw leven zonder bevruchting Een plant uit een zaadje docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden 5

7 amsterdams nme centrum Kerndoelen, tussendoelen en leerlijnen Deze leskist sluit aan bij onderstaande tussendoelen en leerlijnen opgesteld door het SLO. Niet ieder aspect van de kerndoelen komt aan bod in deze leskist, maar voor de volledigheid worden ze wel als geheel hier vermeld. Kerndoel 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Groep Bouw van planten Bouw en voortplanting van planten 1 en 2 onderdelen van een plant: bloem, stengel, blad en wortel ontkiemen van zaden 3 en 4 vormen van plantenzaden en de manieren van verspreiding de opbouw en het uitlopen (de groei) van bollen en knollen 5 en 6 stekken van delen van een plant functie van wortel, stengel en blad van een plant 7 en 8 verschillende manieren van voortplanting van planten bloemvormen passen bij de manier van bestuiven functie van andere plantendelen (ranken van klimplanten, doornen) 6 docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden

8 amsterdams nme centrum Achtergrondinformatie Hoe de bloembol naar Nederland kwam Toen de botanicus Carolus Clusius in 1592 directeur werd van de Hortus Botanicus in Leiden nam hij tulpenbollen mee naar Nederland. Tulpen kwamen toen helemaal niet voor in Nederland, ze groeiden van oorsprong in Turkije. De bollen waren hier schaars en erg duur; een heel bijzonder verzamelobject. Voor een tulpenbol kon wel meer dan fl. 4000,- ( 2000,-) worden betaald. In de 17e eeuw werd de bol gezien als een geneesmiddel. Voor een bol moest je naar de apotheek waar de bollen ook in voorraad werden gehouden. Daaruit is tenslotte de handel in bloembollen onstaan. De bollenteelt De eerste bollentelers waren in de streek tussen Haarlem en Leiden gevestigd. De grond daar, afgegraven duinen die bestaan uit een mengsel van zand, veen en soms wat klei, bleken erg geschikt voor de bollenteelt. Zo ontstond de eerste Bollenstreek. Met de teelt op grotere schaal gingen de prijzen van de bollen wel omlaag, maar voor de gewone man bleven ze onbetaalbaar. Toen de groothandel in de 19e eeuw opkwam veranderde dit en kwam ook de export van bloembollen naar het buitenland goed op gang. Inmiddels breidde het teeltgebied zich, in de loop van de tijd, steeds verder uit en worden tegenwoordig in elke provincie bollen gekweekt. Nederland is de grootste exporteur van bloembollen in de wereld. Tulpen vormen 50% van de hele Nederlandse bollenteelt. Voorbeelden van bolgewassen zijn de ui, tulp, narcis, hyacint, sneeuwklokje en bieslook. De kop eraf Nadat de bollen zijn geplant, groeien er nieuwe bollen in de grond. Het is de bedoeling van de teler dat de bol die geplant is zoveel mogelijk voedsel kan gebruiken voor de vorming van de nieuwe bollen. Zodra de bloem er is, wordt de kop verwijderd zodat er geen voedsel meer naar de bloem gaat en de nieuw gevormde bolletjes ervan kunnen profiteren. Reservevoedsel In de herfst en winter passen planten en dieren zich aan op de kou door voedselvoorraden aan te leggen. Een bol of een zaadje bevat een voedselvoorraad voor een kiemplantje. Het kiemplantje dat al in het zaadje of als groeipunt in de bol aanwezig, is krijgt van de moederplant een voorraadje babyvoeding mee. Daarmee kan het aan het eind van de winter, zodra het weer warmer wordt, meteen gaan (ont)kiemen. In de lente bloeien veel bolplanten al voordat bomen en struiken bladeren hebben, dankzij het reservevoedsel in de bol of knol die de hele winter onder de grond zat. Biologische bollen Er worden bij de teelt van bloembollen behoorlijk veel chemische bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt. Daarmee vormt de bollenteelt een belasting voor het milieu. Een aantal telers heeft er voor gekozen hun bollen zonder deze schadelijke middelen te telen. Dit worden biologische bollen genoemd. Sommige stadsdelen in Amsterdam gebruiken deze biologische bollen voor de versiering van borders en rotondes. Iets over de bol Een bol is eigenlijk een complete, in elkaar geschoven plant. De rokken kun je vergelijken met sterk verdikte bladeren; er is reservoedsel in opgeslagen. De rokken omsluiten het zogenaamde groeipunt in het midden, waaruit bloembladeren, bloemsteel met bloem zullen groeien. Tussen de rokken zitten okselknoppen. Uit de okselknoppen groeien nieuwe bolletjes. docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden 7

9 amsterdams nme centrum Opdrachtkaarten leskist Bollen, knollen en zaden Opdrachtkaart Thema 1 De bouw van een plant Bouw 2 De bol van binnen Bouw 3 De knol van binnen Bouw 4 De bloembollenindustrie Industrie 5 Een bol of een knol? Bouw 6a Een bol laten groeien in de klas Kieming 6b Een bol laten groeien in de tuin Kieming 7 De boon Bouw 8 Kieming, wat is er voor nodig? Kieming Opdrachtkaarten met antwoorden De bouw van een plant geen 1 Hieronder staat een plant die uit een bol gegroeid is. Het is een tulp. Zet de juiste namen erbij. Net als mensen, hebben planten ook een lichaam. Een plant heeft natuurlijk geen armen en benen, maar wel een stengel en bladeren. De zonnebloem hieronder is uit een zaadje gegroeid. Bekijk de tekening van de zonnebloem. Vul op de lijntjes in hoe elk deel van de zonnebloem heet. Je mag kiezen uit de volgende woorden: Blad Bladsteel Stengel Wortels Bloem...bloem......bladsteel......blad......bloem......bol......wortels......bladsteel......blad......stengel......wortels... Wat zijn de verschillen tussen de zonnebloem en de tulp?...de tulp heeft een bol en de bladeren zitten dichter op de steel docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden

10 amsterdams nme centrum De bol van binnen snijplank mesje 1 ui per groepje 2 De knol van binnen snijplank mesje 1 aardappel per groepje 3 Bekijk de buitenkant van de aardappel en teken de aardappel na. 1 Wat denk je dat er binnenin de ui zit? Probeer dat eens te tekenen. Eigen antwoord 2 Leg de ui op de snijplank. Snijd de ui in de lengte doormidden. 3 Bekijk de binnenkant goed. Zie je de laagjes? Dit noemen we de bolrokken. In de bolrokken zit voedsel voor het plantje dat uit de ui gaat groeien. We noemen dat reservevoedsel. Helemaal binnenin zit het begin van een uienplantje. Dat noemen we het groeipunt. Soms is het groeipunt een beetje gelig of al groen. Het onderste deel van de bol heet de bolschijf. Alle bolrokken zitten daaraan vast. Er groeien soms ook wortels uit. Op de buitenkant zitten kleine deukjes, dat zijn de knoppen of ogen van de aardappel. Het zijn punten waar de aardappel kan gaan uitlopen om een nieuwe aardappelplant te vormen. Hoe denk je dat de aardappel er van binnen uitziet? Vul de juiste woorden in: Snij de aardappel doormidden. Bekijk de binnenkant goed....groeipunt......rok... Heeft de binnenkant overal dezelfde kleur?...ja... Bestaat de binnenkant uit onderdelen of is het één geheel?...uit een geheel... Een aardappel is een knol. In de knol zit voedsel voor het plantje dat uit de knol gaat groeien. We noemen dat reservevoedsel....bolschijf... Zou jij het reservevoedsel voor de nieuwe aardappelsplant lusten?...eigen antwoord... Pel een bolrok van de ui af en knijp erin. Wat ruik je?...eigen antwoord......wortels... Maak een gedichtje over de aardappel Zou jij het reservevoedsel voor het uienplantje lusten?...eigen antwoord... docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden 9

11 amsterdams nme centrum De bloembollen industrie videorecorder en televisie videoband bloembollen 4 Een bol of een knol? doorsnede van een aardappel, een biet, een ui en een tulp 5 Lees de vragen. Bekijk de afbeelding. 1 Waar liggen de meeste bollenvelden? 2 Over welke soort bloemen gaat de videoband? 3 Wat is afkoppen? 4 Waarom worden de tulpen afgekopt Bol groeipunt schijf Knol 5 Welke bol wordt gebruikt door de boer, de oude of de nieuwe bol? 6 Hoeveel bloembollen worden er per jaar geëxporteerd naar het buitenland? 7 Wat doet de boer met de tulpen die in de winter in de kas bolrokken wortels gegroeid zijn? Bekijk de videoband en beantwoord de vragen Achter de duinen Tulpen De bloemen van de bloemsteel halen Dan gaat het voedsel naar de bol i.p.v naar de bloem en groeit de bol goed De nieuwe bol want uit de oude is de tulp gegroeid Een miljard Die verkoopt hij... Spoel de videoband terug naar het begin. Lees de zinnen hieronder. Kruis aan of het alleen voor bollen, knollen of beide geldt. Bol Knol Ik ben massief van binnen m Ik besta uit laagjes, rokken m Ik heb reservevoedsel m m Mijn groeipunt zit aan de buitenkant m Mijn groeipunt zit binnenin m Bekijk de doorsneden van ui, biet en aardappel en tulp. ui biet aardappel tulp Kruis aan of het een bol of een knol is. Ui Biet Aardappel Tulp m bol m knol m knol m bol Waar zit bij een bol het reservevoedsel?...in de rokken... En bij een knol?...in de schijf docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden

12 amsterdams nme centrum Een bol laten groeien in de klas 1 bloembol per groepje 1 etiket 1 grote bloempot 6a schoteltje* tuinaarde* De boon 1 geweekte boon per kind kleurpotloden (groen en geel) 7 1 Neem een etiket. 2 Laat iedereen van jouw groepje zijn naam erop schrijven. 3 Plak het etiket op een bloempotje. 4 Vul de pot met aarde tot iets onder de rand. Laat in het midden een kuiltje over voor de bol. 5 Doe de bol in de pot, met de neus naar boven. 6 Doe nog wat extra aarde rondom de bol. 7 Zet de pot op een schotel. 8 Plaats de pot op een lichte plek, bijvoorbeeld bij het raam. 9 Geef de bol een klein beetje water. Let op! De bol mag niet op een te warme plek staan. Zet de bol dus niet boven of vlakbij de verwarming! Zorg dat de aarde altijd een beetje vochig is (dus niet kurkdroog en ook niet kletsnat). Een boon is een zaadje van de bonenplant. Uit het zaadje kan een nieuwe bonenplant groeien. Dat plantje zit al klaar in het zaadje. Zo n babyplantje heet een kiemplant of kiem. Behalve het kiempje, zit er ook voedsel in het zaad. Dat heeft het kiempje nodig om te groeien. Bekijk de boon. Deze boon heeft een poosje in het water gelegen, laten weken heet dat. kiemblaadjes kiemworteltje poortje zaadhuis reservevoedsel De zaadhuid is het velletje dat om de boon heen zit. Haal de zaadhuid van de geweekte boon af. Vanaf vandaag gaan jullie bijhouden hoe de bol groeit. Ga elke dag even naar je bol kijken. Als er veranderingen te zien zijn, schrijf je dat op werkblad 6a. Een bol laten groeien in de tuin 1 bloembol per groepje vlaggetje schepje 6b Haal de twee delen van de geweekte boon voorzichtig van elkaar. De twee helften noem je de zaadlobben. Bekijk de binnenkanten. Zie je het kiemplantje? Wat zit er verder binnenin de boon?...reservevoedsel... Teken de zaadlob waar de kiem aan vast zit. Kleur het kiemplantje groen en het reservevoedsel geel. 1 Laat iedereen uit je groepje zijn naam op het vlaggetje schrijven. 2 Neem het vlaggetje en een bloembol mee naar buiten. 3 Ga naar de plek waar je de bloembol mag planten. 4 Maak met een schepje een gat in de grond. Het gat moet ongeveer zo diep als het schepje zijn (ongeveer 10 cm). 5 Doe de bol in het gat, met de neus naar boven. 6 Vul de rest van het gat met aarde. 7 Druk de aarde een klein beetje aan. 8 Steek het vlaggetje vlak bij de plek waar je de bol geplant hebt. Vanaf vandaag gaan jullie bijhouden hoe de bol groeit. Ga elke dag even naar je bol kijken. Als er veranderingen te zien zijn, schrijf je dat op werkblad 6b. docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden 11

13 amsterdams nme centrum Kieming, wat is er voor nodig? 8 geen Extra opdracht: De uienpuzzel 1 ui snijplank mesje Uit een zaadje kan een nieuwe plant groeien. We noemen dat kiemen. In de winter is het veel te koud voor kiemplantjes, ze zouden doodgaan voordat ze groot zijn. Een zaadje heeft dus warmte nodig om te kiemen. Maar wat zou het zaadje nog meer nodig hebben? Maak een puzzel van je ui: Leg een halve ui op de snijplank en snij hem in plakjes. Vraag aan een ander kind in je groepje of die de ui weer helemaal in elkaar kan zetten. Kruis aan welke dingen een zaadje nodig heeft om te kiemen: m Warmte m Lucht m Water Je gaat nu onderzoeken of het klopt wat je hebt ingevuld. Kies één ding uit. Ik wil weten of een zaadje...eigen keuze... nodig heeft om te kunnen kiemen. Vraag aan je meester of juf de opdrachtkaart waar deze vraag op staat. Maak de opdracht op die kaart. Lees na 1 week nog eens je onderzoeksvraag. Omcirkel het antwoord: Een zaadje heeft te kiemen. wel / geen... Eigen bevinding... nodig om Vraag aan klasgenoten wat er uit hun onderzoekjes is gekomen. Vergelijk het met de antwoorden die je aan het begin van deze opdracht hebt gegeven. Schrijf nu op wat een zaadje nodig heeft om te kiemen: Een zaadje heeft... Lucht...,...Water... en...warmte... nodig om te kiemen. 12 docentenhandleiding leskist bollen, knollen en zaden

14 Opdrachtkaarten en werkbladen amsterdams nme centrum leskist Bollen, knollen en zaden

15 De bouw van een plant geen 1 Net als mensen, hebben planten ook een lichaam. Een plant heeft natuurlijk geen armen en benen, maar wel een stengel en bladeren. De zonnebloem hieronder is uit een zaadje gegroeid. Bekijk de tekening van de zonnebloem. Vul op de lijntjes in hoe elk deel van de zonnebloem heet. Je mag kiezen uit de volgende woorden: Blad Bladsteel Stengel Wortels Bloem w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

16 Hieronder staat een plant die uit een bol gegroeid is. Het is een tulp. Zet de juiste namen erbij Wat zijn de verschillen tussen de zonnebloem en de tulp? o p d r a c h t k a a r t l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

17 De bol van binnen snijplank mesje 1 ui per groepje 2 1 Wat denk je dat er binnenin de ui zit? Probeer dat eens te tekenen. 2 Leg de ui op de snijplank. Snijd de ui in de lengte doormidden. 3 Bekijk de binnenkant goed. Zie je de laagjes? Dit noemen we de bolrokken. In de bolrokken zit voedsel voor het plantje dat uit de ui gaat groeien. We noemen dat reservevoedsel. Helemaal binnenin zit het begin van een uienplantje. Dat noemen we het groeipunt. Soms is het groeipunt een beetje gelig of al groen. Het onderste deel van de bol heet de bolschijf. Alle bolrokken zitten daaraan vast. Er groeien soms ook wortels uit. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

18 Vul de juiste woorden in: Pel een bolrok van de ui af en knijp erin. Wat ruik je?... Zou jij het reservevoedsel voor het uienplantje lusten?... o p d r a c h t k a a r t l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

19 De knol van binnen snijplank mesje 1 aardappel per groepje 3 Bekijk de buitenkant van de aardappel en teken de aardappel na. Op de buitenkant zitten kleine deukjes, dat zijn de knoppen of ogen van de aardappel. Het zijn punten waar de aardappel kan gaan uitlopen om een nieuwe aardappelplant te vormen. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

20 Hoe denk je dat de aardappel er van binnen uitziet? Snij de aardappel doormidden. Bekijk de binnenkant goed. Heeft de binnenkant overal dezelfde kleur?... Bestaat de binnenkant uit onderdelen of is het één geheel?... Een aardappel is een knol. In de knol zit voedsel voor het plantje dat uit de knol gaat groeien. We noemen dat reservevoedsel. Zou jij het reservevoedsel voor de nieuwe aardappelsplant lusten?... Maak een gedichtje over de aardappel o p d r a c h t k a a r t l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

21 De bloembollen industrie videorecorder en televisie videoband bloembollen 4 Lees de vragen. 1 Waar liggen de meeste bollenvelden? 2 Over welke soort bloemen gaat de videoband? 3 Wat is afkoppen? 4 Waarom worden de tulpen afgekopt 5 Welke bol wordt gebruikt door de boer, de oude of de nieuwe bol? 6 Hoeveel bloembollen worden er per jaar geëxporteerd naar het buitenland? 7 Wat doet de boer met de tulpen die in de winter in de kas gegroeid zijn? Bekijk de videoband en beantwoord de vragen Spoel de videoband terug naar het begin. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

22 Een bol of een knol? doorsnede van een aardappel, een biet, een ui en een tulp 5 Bekijk de afbeelding. Bol groeipunt schijf Knol bolrokken wortels Lees de zinnen hieronder. Kruis aan of het alleen voor bollen, knollen of beide geldt. Bol Knol Ik ben massief van binnen Ik besta uit laagjes, rokken Ik heb reservevoedsel Mijn groeipunt zit aan de buitenkant Mijn groeipunt zit binnenin w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

23 Bekijk de doorsneden van ui, biet en aardappel en tulp. ui biet aardappel tulp Kruis aan of het een bol of een knol is. Ui bol knol Biet bol knol Aardappel bol knol Tulp bol knol Waar zit bij een bol het reservevoedsel?... En bij een knol?... o p d r a c h t k a a r t l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

24 Een bol laten groeien in de klas 1 bloembol per groepje 1 etiket 1 grote bloempot 6a schoteltje* tuinaarde* 1 Neem een etiket. 2 Laat iedereen van jouw groepje zijn naam erop schrijven. 3 Plak het etiket op een bloempotje. 4 Vul de pot met aarde tot iets onder de rand. Laat in het midden een kuiltje over voor de bol. 5 Doe de bol in de pot, met de neus naar boven. 6 Doe nog wat extra aarde rondom de bol. 7 Zet de pot op een schotel. 8 Plaats de pot op een lichte pek, bijvoorbeeld bij het raam. 9 Geef de bol een klein beetje water. Let op! De bol mag niet op een te warme plek staan. Zet de bol dus niet boven of vlakbij de verwarming! Zorg dat de aarde altijd een beetje vochig is (dus niet kurkdroog en ook niet kletsnat). Vanaf vandaag gaan jullie bijhouden hoe de bol groeit. Ga elke dag even naar je bol kijken. Als er veranderingen te zien zijn, schrijf je dat op werkblad 6a. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

25 Wat komt er uit onze bol? geen 6a werkblad bij een bol laten groeien in de klas Mijn naam is... Onze bol is een... Hieronder teken ik op 4 momenten hoe onze bol groeit w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

26 Een bol laten groeien in de tuin 1 bloembol per groepje vlaggetje schepje 6b 1 Laat iedereen uit je groepje zijn naam op het vlaggetje schrijven. 2 Neem het vlaggetje en een bloembol mee naar buiten. 3 Ga naar de plek waar je de bloembol mag planten. 4 Maak met een schepje een gat in de grond. Het gat moet ongeveer zo diep als het schepje zijn (ongeveer 10 cm). 5 Doe de bol in het gat, met de neus naar boven. 6 Vul de rest van het gat met aarde. 7 Druk de aarde een klein beetje aan. 8 Steek het vlaggetje vlak bij de plek waar je de bol geplant hebt. Vanaf vandaag gaan jullie bijhouden hoe de bol groeit. Ga elke dag even naar je bol kijken. Als er veranderingen te zien zijn, schrijf je dat op werkblad 6b. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

27 Wat komt er uit onze bol? geen 6b werkblad bij een bol laten groeien in de tuin Mijn naam is... Onze bol is een... Hieronder teken ik op 4 momenten hoe onze bol groeit w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

28 De boon 1 geweekte boon per kind kleurpotloden (groen en geel) 7 Een boon is een zaadje van de bonenplant. Uit het zaadje kan een nieuwe bonenplant groeien. Dat plantje zit al klaar in het zaadje. Zo n babyplantje heet een kiemplant of kiem. Behalve het kiempje, zit er ook voedsel in het zaad. Dat heeft het kiempje nodig om te groeien. Bekijk de boon. Deze boon heeft een poosje in het water gelegen, laten weken heet dat. kiemblaadjes kiemworteltje poortje zaadhuis reservevoedsel De zaadhuid is het velletje dat om de boon heen zit. Haal de zaadhuid van de geweekte boon af. Haal de twee delen van de geweekte boon voorzichtig van elkaar. De twee helften noem je de zaadlobben. Bekijk de binnenkanten. Zie je het kiemplantje? Wat zit er verder binnenin de boon?... w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

29 Teken de zaadlob waar de kiem aan vast zit. Kleur het kiemplantje groen en het reservevoedsel geel. o p d r a c h t k a a r t l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

30 Kieming, wat is er voor nodig? 8 geen Uit een zaadje kan een nieuwe plant groeien. We noemen dat kiemen. In de winter is het veel te koud voor kiemplantjes, ze zouden doodgaan voordat ze groot zijn. Een zaadje heeft dus warmte nodig om te kiemen. Maar wat zou het zaadje nog meer nodig hebben? Kruis aan welke dingen een zaadje nodig heeft om te kiemen: Warmte Licht Lucht Water Grond Je gaat nu onderzoeken of het klopt wat je hebt ingevuld. Kies één ding uit. Ik wil weten of een zaadje... nodig heeft om te kunnen kiemen. Vraag aan je meester of juf de opdrachtkaart waar deze vraag op staat. Maak de opdracht op die kaart. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

31 Lees na 1 week nog eens je onderzoeksvraag. Omcirkel het antwoord: Een zaadje heeft wel / geen... nodig om te kiemen. Vraag aan klasgenoten wat er uit hun onderzoekjes is gekomen. Vergelijk het met de antwoorden die je aan het begin van deze opdracht hebt gegeven. Schrijf nu op wat een zaadje nodig heeft om te kiemen: Een zaadje heeft...,... en... nodig om te kiemen. o p d r a c h t k a a r t l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

32 Heeft een zaadje grond nodig om te kunnen kiemen? 8 2 potjes tuinkerszaad plantenspuit 8 bonen twee etiketten wc-papier grond ( grond en geen grond ) werkblad bij kieming, wat is er voor nodig? Lees voor je begint de hele opdracht goed door. 1 Laat iedereen uit je groepje zijn naam op beide etiketten schrijven. 2 Plak op elk potje een etiket. 3 Vul het potje met het etiket grond met grond. 4 Stop 4 bonen in het potje. Druk ze een klein beetje onder de grond. 5 Strooi de helft van de tuinkers erover. 6 Strooi een klein beetje grond over de tuinkerszaadjes. 7 Doe in het potje met het etiket geen grond een flinke laag wc-papier (2 cm). 8 Leg 4 bonen op het wc-papier. 9 Strooi de rest van de tuinkerszaadjes erover. 10 Dek de zaadjes af met een dun laagje wc-papier. 11 Maak beide potjes vochtig met de plantenspuit. 12 Zet de potjes op een lichte plek. Verzorging: Je onderzoekt of een zaadje grond nodig heeft om te kiemen. Geef beide potjes dus wel evenveel water, lucht, warmte en licht. Het wc-papier mag niet onder water staan, want dan komt er geen lucht meer bij. Kijk elke dag even of er al iets is gebeurd met de zaadjes. Over een week maak je opdracht 8 verder af. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

33 Heeft een zaadje licht nodig om te kunnen kiemen? 8 2 potjes tuinkerszaad plantenspuit 8 bonen twee etiketten grond ( licht en geen licht ) werkblad bij kieming, wat is er voor nodig? Lees voor je begint de hele opdracht goed door. 1 Vul beide potjes tot 1 cm onder de rand met grond. 2 Stop in elk potje 4 bonen. Druk ze een klein beetje onder de grond. 3 Verdeel de tuinkerszaadjes over de twee potjes. 4 Strooi een klein beetje grond over de tuinkerszaadjes. 5 Laat iedereen uit je groepje zijn naam op beide etiketten schrijven. 6 Plak op elk potje een etiket. 7 Maak de grond in beide bakjes vochtig met de plantenspuit. 8 Zet het potje licht op een lichte plaats in het lokaal, bijvoorbeeld bij het raam. 9 Zet het potje geen licht op een donkere plek, bijvoorbeeld in een kast die altijd dicht is. Of maak een (ruime) hoes van zwart karton en doe die om het potje heen. Verzorging: Je onderzoekt of een zaadje licht nodig heeft om te kiemen. Geef beide potjes dus wel evenveel lucht, warmte en water. Kijk elke dag even of er al iets is gebeurd met de zaadjes. Over een week maak je opdracht 8 verder af. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

34 Heeft een zaadje lucht nodig om te kunnen kiemen? 8 2 glazen potjes 8 bonen plantenspuit 1 deksel twee etiketten * tuinkerszaad grond ( lucht en geen lucht ) werkblad bij kieming, wat is er voor nodig? Lees voor je begint de hele opdracht goed door. 1 Vul beide potjes tot de helft met grond. 2 Stop in elk potje 4 bonen. Druk ze een klein beetje onder de grond. 3 Verdeel de tuinkerszaadjes over de twee potjes. 4 Strooi een klein beetje grond over de tuinkerszaadjes. 5 Maak de grond in beide potjes vochtig met de plantenspuit. 6 Laat iedereen uit je groepje zijn naam op beide etiketten schrijven. 7 Plak op elk potje een etiket. 8 Doe de deksel op het potje met het etiket geen lucht. 9 Zet de potjes op een lichte plek. Je onderzoekt of een zaadje lucht nodig heeft om te kiemen. Geef beide potjes dus wel evenveel warmte, licht en water. Laat de deksel een week lang op de pot geen lucht zitten. Kijk elke dag even of er al iets is gebeurd met de zaadjes. Over een week maak je opdracht 8 verder af. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

35 Heeft een zaadje warmte nodig om te kunnen kiemen? 8 2 potjes tuinkerszaad plantenspuit 8 bonen twee etiketten grond ( warmte en geen warmte ) werkblad bij kieming, wat is er voor nodig? Lees voor je begint de hele opdracht goed door. 1 Vul beide potjes tot 1 cm onder de rand met grond. 2 Stop in elk potje 4 bonen. Druk ze een klein beetje onder de grond. 3 Verdeel de tuinkerszaadjes over de twee potjes. 4 Strooi een klein beetje grond over de tuinkerszaadjes. 5 Laat iedereen uit je groepje zijn naam op beide etiketten schrijven. 6 Plak op elk potje een etiket. 7 Maak de grond in beide potjes vochtig met de plantenspuit. 8 Zet het potje met het etiket warmte op een warme plek. 9 Zet het potje met het etiket geen warmte op een koele plek. Verzorging: Je onderzoekt of een zaadje warmte nodig heeft om te kiemen. Geef beide potjes dus wel evenveel lucht, licht en water. Zet het potje geen warmte niet in de koelkast, want daar is het donker als de deur dicht is. Zorg dat de aarde in beide potjes ongeveer even vochtig is. Dit betekent dat het potje warmte misschien wat meer water moet hebben dan het potje geen warmte. Kijk elke dag even of er al iets is gebeurd met de zaadjes. Over een week maak je opdracht 8 verder af. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

36 Heeft een zaadje water nodig om te kunnen kiemen? 8 2 potjes gewone grond tuinkerszaad 8 bonen twee etiketten plantenspuit droge grond ( water en geen water ) werkblad bij kieming, wat is er voor nodig? Lees voor je begint de hele opdracht goed door. 1 Laat iedereen uit je groepje zijn naam op beide etiketten schrijven. 2 Plak op elk potje een etiket. 3 Doe in het potje met het etiket water gewone grond. 4 Doe in het potje met het etiket geen water de droge grond. 5 Stop in elk potje 4 bonen. Druk ze een klein beetje onder de grond. 6 Verdeel de tuinkerszaadjes over de twee bakjes. 7 Strooi een klein beetje grond over de tuinkerszaadjes. 8 Maak alleen de grond in het potje water vochtig met de plantenspuit. 9 Zet de potjes op een lichte plek. Verzorging: Je onderzoekt of een zaadje water nodig heeft om te kiemen. Geef beide potjes dus wel evenveel lucht, warmte en licht. Houd de aarde in het potje water vochtig. Het andere potje krijgt w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

37 Extra opdracht: De uienpuzzel 1 ui snijplank mesje Maak een puzzel van je ui: Leg een halve ui op de snijplank en snij hem in plakjes. Vraag aan een ander kind in je groepje of die de ui weer helemaal in elkaar kan zetten. w e r k b l a d l e s k i s t b o l l e n, k n o l l e n e n z a d e n

Lessuggesties voor groep 5-8

Lessuggesties voor groep 5-8 Lessuggesties voor groep 5-8 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 5-8 - Materialen van het pakket: Leskaart 1

Nadere informatie

Droge boon. Ik heb nodig: - een droge boon - een geweekte boon - weegschaal - een liniaal - kleurpotloden

Droge boon. Ik heb nodig: - een droge boon - een geweekte boon - weegschaal - een liniaal - kleurpotloden De boon Ik heb nodig: - een droge boon - een geweekte boon - weegschaal - een liniaal - kleurpotloden 1. Bekijk een droge en een geweekte boon. Vul het schema hieronder in. Droge boon Geweekte boon Welke

Nadere informatie

Het kiemen van zaden

Het kiemen van zaden Het kiemen van zaden Dit Werkblad is van... Bij deze opdrachten gaan we in een aantal weken het ontkiemen van zaden volgen. We hebben daarvoor bonen uitgekozen, omdat dit zaden zijn, waarbij de ontkieming

Nadere informatie

Kaart 15 Bollen en knollen

Kaart 15 Bollen en knollen Kaart 15 Bollen en knollen Informatiekaart Werkblad Onderzoek: o Bollen en knollen o Narcissen op water Quiz: o http://natuur.ariena.com Voor de leerkracht: De kinderen leren de volgende begrippen: Bollenstreek

Nadere informatie

ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN..

ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN.. ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN.. DIT BOEKJE GAAT OVER ZADEN EN WAT ER MEE GEBEURT ALS JE ZE IN DE GROND STOPT Heb jij wel eens wat in de tuin gezaaid? ja / nee Misschien woon je in een huis zonder tuin

Nadere informatie

Voorjaar in de klas Bollen en knollen

Voorjaar in de klas Bollen en knollen voorjaar in de klas inleiding Voorjaar in de klas Bollen en knollen - 1 - voorjaar in de klas inleiding - 2 - voorjaar in de klas inleiding Inleiding... 5 Leerdoelen... 5 Het pakket... 6 Verzorging van

Nadere informatie

Het bonenexperiment. Lesbrief groep 5, 6 7. Inhoud

Het bonenexperiment. Lesbrief groep 5, 6 7. Inhoud Het bonenexperiment Lesbrief groep 5, 6 7 Inhoud Inleiding... 1 Les 1 De boon: van zaad tot plant tot bloem tot zaad... 2 Les 2 Evaluatie bonenexperiment... 4 Instructieblad: het bonenexperiment... 5 Werkblad

Nadere informatie

Kiemgroenten. docentenhandleiding

Kiemgroenten. docentenhandleiding Kiemgroenten docentenhandleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Kiemgroenten Docentenhandleiding ontwikkeld in opdracht van stadsdeel Zeeburg als onderdeel van het project NME in stadsdeel Zeeburg. Met

Nadere informatie

Kiemgroenten. docentenhandleiding

Kiemgroenten. docentenhandleiding Kiemgroenten docentenhandleiding Uitgave: ANMEC Kiemgroenten Docentenhandleiding ontwikkeld in opdracht van stadsdeel oost als onderdeel van het project NME in stadsdeel Zeeburg. Met dank aan Uitgeverij

Nadere informatie

Ontdekdoos Zaden. groep 5 en 6. docentenhandleiding

Ontdekdoos Zaden. groep 5 en 6. docentenhandleiding Ontdekdoos Zaden groep 5 en 6 docentenhandleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Ontdekdoos Zaden Docentenhandleiding De ontdekdoos Zaden is voor groep 5 en 6 Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden

Nadere informatie

Ter voorbereiding. Lente 2 De Groene Kracht januari 2017

Ter voorbereiding. Lente 2 De Groene Kracht januari 2017 1 Ter voorbereiding 1. de POWERPOINT behandelt: - vragen om over na te denken - begrip windbestuiving - begrip zaden en kiemen - instructie hoe de leerlingen in de natuurtuin gaan werken 2. ZADEN en KIEMEN

Nadere informatie

Bollen en knollen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/55018

Bollen en knollen. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/55018 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres DigilessenPO 18 mei 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/55018 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

Lessuggesties voor groep 3 & 4

Lessuggesties voor groep 3 & 4 Lessuggesties voor groep 3 & 4 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 3 & 4 - Materialen van het pakket: Leskaart

Nadere informatie

Suchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen

Suchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Suchmann Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Wanneer: Dinsdagmiddag 6-13-20 & 27 april De kinderen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4 kinderen. Ieder groepje krijgt een onderwerp toebedeeld

Nadere informatie

Mijn schooltuin logboek 2013 Naam: Groep: school

Mijn schooltuin logboek 2013 Naam: Groep: school Mijn schooltuin logboek 2013 Naam: Groep: school Inhoud Mijn tuin: verwachting en resultaten... 2 Tuinwoorden... 3 Tuinplattegrond en teeltplan... 4 Het logboek... 5 Onderzoek: het zaad... 7 Proefje: kiemplanten...

Nadere informatie

Zaden en Kiemplanten

Zaden en Kiemplanten Zaden en Kiemplanten Lesbrief groep 5 t/m 7 Inhoud Inleiding... 1 Les 1: zaden en kiemplanten... 2 Les 2: Lekker... 4 Werkblad 1 Onderzoek: het zaad... 6 Werkblad 2 Proefje: kiemplanten... 7 Milieu Educatie

Nadere informatie

Bollen en knollen Les 1: bollen en knollen... 2 Werkblad bol en knol... 4 Bol en knol stripverhaal... 5 Achtergrondinformatie... 6

Bollen en knollen Les 1: bollen en knollen... 2 Werkblad bol en knol... 4 Bol en knol stripverhaal... 5 Achtergrondinformatie... 6 INHOUD Bollen en knollen Les 1: bollen en knollen... 2 Werkblad bol en knol... 4 Bol en knol stripverhaal... 5 Achtergrondinformatie... 6-1 - Les 1: Bollen en knollen Nodig: Van Milieueducatie: - Aardappel(en)

Nadere informatie

Lessuggesties voor groep 1 & 2

Lessuggesties voor groep 1 & 2 Lessuggesties voor groep 1 & 2 1 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/downloadslesmateriaal - Leskaarten met lessuggesties groep 1 & 2 - Materialen van het pakket: Leskaart

Nadere informatie

Lente. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Lente. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur DigilessenPO Laatst gewijzigd 05 November 2015 Licentie CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/50334 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

De lessen LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4

De lessen LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4 LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4 In deze lesbrief staan vier lessen die u kunt gebruiken binnen het thema de boerderij, zuivel, koeien of de lente. De lessen duren ongeveer 35 minuten. Les 1: Het

Nadere informatie

* Bloemen van heel dichtbij *

* Bloemen van heel dichtbij * * Bloemen van heel dichtbij * Benodigdheden Verschillende soorten bloemen (activiteit 1) Blinddoek (activiteit 1) 1 bloem (per kind - activiteit 2) Papier (activiteit 2) Plakband (op voorhand al zoveel

Nadere informatie

Uit een klein zaadje. Natuur & Milieu. educatie. Groep 6 Uit een klein zaadje. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna

Uit een klein zaadje. Natuur & Milieu. educatie. Groep 6 Uit een klein zaadje. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Natuur & Milieu educatie Groep 6 Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4. Inhoud en organisatie van de les

Nadere informatie

Lespakket Lente. Instructieblad groep 3 & 4. Begrippen:

Lespakket Lente. Instructieblad groep 3 & 4. Begrippen: Lespakket Lente Instructieblad groep 3 & 4 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/lesmateriaalnatuuronderwijs - Instructieblad groep 3 & 4 - Materialen van het pakket: Voor

Nadere informatie

Dit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer:

Dit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer: Dit boek is van: Naam: Klas: Adres: Tel nummer: Inhoudsopgave: Hoofdstuk pagina Inleiding 4 Welkom 6 Historie van bloembollen 8 Herfst 10 - Uitleg herfst 12 - Opdracht 14 + 15 - Het planten van bloembollen

Nadere informatie

Mijn schooltuin. logboek Groep: school

Mijn schooltuin. logboek Groep: school Mijn schooltuin logboek 2015 Naam: Groep: school Inhoud Mijn tuin: verwachting en resultaten... 2 Tuinwoorden... 3 Tuinplattegrond... 4 Teeltplan... 5 Het logboek... 6 Onderzoek: het zaad... 8 Proefje:

Nadere informatie

Reflectiekaart. Wat moeten ze kunnen/kennen: Omschrijf wat kinderen volgens jou moeten kennen en kunnen. Wat ga je evalueren? Hoe ga je evalueren?

Reflectiekaart. Wat moeten ze kunnen/kennen: Omschrijf wat kinderen volgens jou moeten kennen en kunnen. Wat ga je evalueren? Hoe ga je evalueren? Reflectiekaart 3.2.2.16 Proefondervindelijk vaststellen dat een plant water, lucht, licht, een geschikte temperatuur en voedingsstoffen nodig heeft om te kiemen en te groeien. Omschrijf wat kinderen volgens

Nadere informatie

Opstel Biologie Bonenverslag

Opstel Biologie Bonenverslag Opstel Biologie Bonenverslag Opstel door Lars 941 woorden 13 december 2017 8 8 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Bonen Project bruine boon De groei en ontwikkeling van de https://www.scholieren.com/verslag/opstel-biologie-bonenverslag

Nadere informatie

Kruidentuin in de klas

Kruidentuin in de klas Kruidentuin in de klas Werkbladen Leerlingenwerkboek Groep 5 t/m 8 Zaden... 2 Kieming, een nieuw begin... 3 Testen kiemfactoren... 4 Kruidenkaart maken... 5 De bouw van een plant... 6 Herbarium maken...

Nadere informatie

... Lesfiche. Experimentjes met planten. graad 1, 2 en 3

... Lesfiche. Experimentjes met planten. graad 1, 2 en 3 Lesfiche Experimentjes met planten graad 1, 2 en 3 Wist je dat planten net als ons drinken, eten, zweten en ademen? En dat zaadjes geen licht nodig hebben om te ontkiemen? Via deze leuke experimentjes

Nadere informatie

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas:

Bronnen. Meer info. Naam: Co-wetenschapp(st)er: Klas: Bronnen - Het grote experimenteerboek, uitgeverij Deltas, 2003 - Aan de slag met Findus, uitgeverij Davidsfonds/Infodok, 2000 - Grasspriet Themadossier 4 Tuinbouw, Plattelandsklassen vzw Meer info Telefoon:

Nadere informatie

ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN!

ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN! GOED GROEIEN ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN! LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT 1&2 Ontdek het zelf UITDAGING ONDERZOEK WAT EEN PLANT NODIG HEEFT OM NOG BETER TE GROEIEN. INLEIDING Een van de leukste

Nadere informatie

Bollen planten. lessenserie over bloembollen

Bollen planten. lessenserie over bloembollen Bollen planten lessenserie over bloembollen Uitgave: ANMEC Bollen planten docentenhandleiding Redactie / layout: Mirte Smeenk, Elena Francissen, Paula Wanner, Jolanda van der Heijden Illustraties verkregen

Nadere informatie

NME LESSUGGESTIES EN WERKBLADEN VOOR GROEP 1 T/M 8. Lentepakket

NME LESSUGGESTIES EN WERKBLADEN VOOR GROEP 1 T/M 8. Lentepakket NME LESSUGGESTIES EN WERKBLADEN VOOR GROEP 1 T/M 8 Lentepakket Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Leerdoelen, doelgroep en samenvatting...4 3. Lessuggesties...6 3a. Onderbouw...6 3b. Middenbouw...8 3c.

Nadere informatie

Zaden. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Zaden. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres DigilessenPO 19 November 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/54562 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.

Nadere informatie

De bloembol / ui. 1. Eindknop 5. Nieuwe bol 2. Rok 6. Stengel 3. Knop 4. Wortels

De bloembol / ui. 1. Eindknop 5. Nieuwe bol 2. Rok 6. Stengel 3. Knop 4. Wortels De bloembol / ui Een bloembol of ui is een ondergronds deel van een plant waarin voedingsstoffen worden opgeslagen die de plant gebruikt om het volgende seizoen weer uit te groeien. Eén plant kan soms

Nadere informatie

bedoeld wordt met hoeveelheidbegrippen als: alle, geen, niets, veel, weinig, meer, minder, evenveel. Ordent hoeveelheden om ze te Groep 1 Groep 2

bedoeld wordt met hoeveelheidbegrippen als: alle, geen, niets, veel, weinig, meer, minder, evenveel. Ordent hoeveelheden om ze te Groep 1 Groep 2 6. Waterproef Tijdens deze activiteit: Doen de kinderen proefjes met water, kleurstof en olie, waarbij zij vooraf voorspellen wat zij denken dat er zal gebeuren, dit vervolgens uitproberen en een verklaring

Nadere informatie

Groene Detailhandel. Bol- en knolgewassen

Groene Detailhandel. Bol- en knolgewassen kennen we vooral uit het voorjaar. Het zijn verdikte plantendelen die zich onder de grond bevinden. Veel bol- en knolbloemen worden als snijbloem gebruikt. Sommige bollen en knollen worden tot de groenten

Nadere informatie

Lespakket Voorjaar in de klas

Lespakket Voorjaar in de klas Lespakket Voorjaar in de klas voor groep 1 t/m 8 docentenhandleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Lespakket Voorjaar in de klas Docentenhandleiding Redactie/layout Agnes Bergveld Elena Francissen Marijntje

Nadere informatie

PLANTEN GROEIEN. Stappenplan. Benodigdheden. Apps. Tijd ZADENRACE

PLANTEN GROEIEN. Stappenplan. Benodigdheden. Apps. Tijd ZADENRACE Stel 4 onderzoeksvragen op Maak een goede opstelling Noteer je resultaten in de tabel ZADENRACE Vooraleer we aan de grote opdracht beginnen moeten we planten hebben. Zoals je wel weet, gebeurt de voortplanting

Nadere informatie

leerkracht Tuinieren in de klas zaaien in de vensterbank

leerkracht Tuinieren in de klas zaaien in de vensterbank leerkracht Tuinieren in de klas zaaien in de vensterbank Voorjaar in de klas, ga aan de slag! De nieuwe Albert Heijn moestuintjesactie komt er aan. (lukt het niet met de AH zaadjes? Vraag Milieueducatie

Nadere informatie

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen.

Kopieer dit e-boek en stuur het door naar anderen. Lente groep 3/4 inhoud blz Lente 3 1 Langer licht 4 2 Bollen 5 3 Wakker worden 6 4 Frisse blaadjes 7 5 Kikkerdril 8 6 Op reis 9 7 In de wei 10 8 Er op uit! 11 9 Filmpjes 12 Werkblad winter 13 Schrijf je

Nadere informatie

Inhoud. Schooltuinen Enkhuizen 2018 mijn logboek 1 MEC De Witte Schuur

Inhoud. Schooltuinen Enkhuizen 2018 mijn logboek 1 MEC De Witte Schuur Naam: Groep: School Enkhuizen, maart 2018 Inhoud Mijn tuin: verwachting en resultaten... 2 Tuinwoorden... 3 Tuinplattegrond... 4 Teeltplan... 5 Het logboek... 6 Onderzoek: het zaad... 8 Proefje: kiemplanten...

Nadere informatie

Paddenstoelen kweken in de klas

Paddenstoelen kweken in de klas Paddenstoelen kweken in de klas Werkbladen 1. Woordweb 2. Hoe groeien onze paddenstoelen? Werkbladen groep 5 t/m 8 3. Hoe ziet mijn paddenstoel eruit? Versie: groep 5/6 en versie: groep 7/8 4. Recept:

Nadere informatie

Inleiding Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Opbouw van de lescyclus Doelstellingen...

Inleiding Doelgroep Relatieschema Opzet van de lescyclus Opbouw van de lescyclus Doelstellingen... 1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Doelgroep... 4 2. Relatieschema... 4 3. Opzet van de lescyclus... 5 3.1. Opbouw van de lescyclus... 5 3.2. Doelstellingen... 5 4. Relatie met de kerndoelen & natuurmethoden...

Nadere informatie

Liam en Saar. Saar schrijft een briefje. Het is voor Liam. kom je. Saar doet het in een mandje en laat het aan een touw zakken naar zijn tuin.

Liam en Saar. Saar schrijft een briefje. Het is voor Liam. kom je. Saar doet het in een mandje en laat het aan een touw zakken naar zijn tuin. Liam en Saar Liam woont in een huis met een grote tuin. Hij speelt er graag. Of hij zit in zijn boomhut. Van daaruit kijkt hij naar zijn eigen tuintje. Die is naast de moestuin van zijn vader. Liam mag

Nadere informatie

Materiaal Groen. Deel 3: Groen groeit

Materiaal Groen. Deel 3: Groen groeit Materiaal Groen Deel 3: Groen groeit Colofon Deel 3: Groen groeit Onderdeel van het materiaal Groen, met de thema s: Seizoenen (dl. 1), Groen in de stad (dl. 2), Groen groeit (dl. 3), Thuis tuinieren (dl.

Nadere informatie

ONDERZOEKERS:...(vul je naam in) Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...

ONDERZOEKERS:...(vul je naam in) Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Als je naar de takken van de boom kijkt,

Nadere informatie

Van zaad tot plant vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Van zaad tot plant vmbo-kgt12. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 15 July 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62440 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein

Nadere informatie

Lespakket Zomerzon. Instructieblad groep 1 & 2. Inhoud pakket - Achtergrondinformatie. Lessuggesties:

Lespakket Zomerzon. Instructieblad groep 1 & 2. Inhoud pakket - Achtergrondinformatie. Lessuggesties: Lespakket Zomerzon Instructieblad groep 1 & 2 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie - Instructieblad groep 1 & 2 - Materialen van het pakket: * Memoriespel * 2 potjes voor de kievitsbonen * 1 potje voor

Nadere informatie

van een plant en zonlicht nodig heeft om te leven voor zuurstof die mensen nodig hebben om te leven bakjes met tuinkers 10 min.

van een plant en zonlicht nodig heeft om te leven voor zuurstof die mensen nodig hebben om te leven bakjes met tuinkers 10 min. Gebruik de zon GROEP 3-4 32 25 minuten (dag 1), 30 minuten (dag 2-4) & 30 minuten (dag 5) 1, 8, 23, 32, 42 en 54 De leerling: van een plant en zonlicht nodig heeft om te leven voor zuurstof die mensen

Nadere informatie

Ontdekdoos Drijven en zinken

Ontdekdoos Drijven en zinken Ontdekdoos Drijven en zinken groep 6 en 7 handleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Ontdekdoos Drijven en zinken Docentenhandleiding Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school

Nadere informatie

Practicum: Het ontkiemen van zaadjes

Practicum: Het ontkiemen van zaadjes Naam: Klas: Practicum: Het ontkiemen van zaadjes Oefenen Theorie Op dit moment ben je bezig met Hoofdstuk 2 dat gaat over planten. Planten groeien uit zaden, bollen of knollen. In dit practicum gaan we

Nadere informatie

Lespakket Zomerzon. Instructieblad groep 5 & 8. Inhoud pakket - Achtergrondinformatie. Lessuggesties:

Lespakket Zomerzon. Instructieblad groep 5 & 8. Inhoud pakket - Achtergrondinformatie. Lessuggesties: Lespakket Zomerzon Instructieblad groep 5 & 8 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie - Instructieblad groep 5 & 8 - Materialen van het pakket * Stuk karton * 4 potjes * Tuinkerszaden * Potgrond * 6 kievitsbonen

Nadere informatie

lesdoelen - De kinderen ontdekken:

lesdoelen - De kinderen ontdekken: lesbrief moestuintjes - lesvoorbereiding Bij zoekt bloem De kinderen ontleden een bloem en maken bloembommen voor de bijen. benodigdheden tijdens de les - Vijf á zes bloemen waarbij stamper en meeldraden

Nadere informatie

Wat is de invloed van licht op de groei van de tuinkers

Wat is de invloed van licht op de groei van de tuinkers Wat is de invloed van licht op de groei van de tuinkers Inhoudsopgave Inleiding... 3 Onderzoeksvraag... 3 De hypothese... 3 Materialen en methode... 4 Resultaten... 5 Conclusie... 6 Discussie... 6 Bronnen...

Nadere informatie

2 > Kerndoelen 11. 4 > Aan de slag 15. 5 > Introductie van de manier van werken 22. 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27

2 > Kerndoelen 11. 4 > Aan de slag 15. 5 > Introductie van de manier van werken 22. 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27 Inhoud 1 > Uitgangspunten 9 2 > Kerndoelen 11 3 > Materialen 12 4 > Aan de slag 15 5 > Introductie van de manier van werken 22 6 > Mogelijke werkvormen en de plaats op het rooster 27 7 > Waarom samenwerkend

Nadere informatie

Lespakket Lente. Instructieblad groep 1 & 2

Lespakket Lente. Instructieblad groep 1 & 2 Lespakket Lente Instructieblad groep 1 & 2 Inhoud pakket - Achtergrondinformatie vindt u op: www.rotterdam.nl/lesmateriaalnatuuronderwijs - Instructieblad groep 1 & 2 - Materialen van het pakket: Voor

Nadere informatie

Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui.

Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. KB2 Tijdsinvestering: 45 minuten Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. 1. Inleiding Een mol eet per jaar wel 50 kg wormen. Dat is veel, maar als je bedenkt dat in je

Nadere informatie

Het bonenexperiment. Lesbrief groep 5, 6 7. Inhoud

Het bonenexperiment. Lesbrief groep 5, 6 7. Inhoud Het bonenexperiment Lesbrief groep 5, 6 7 Inhoud Inleiding... 1 Begrijpend lezen: Zaden en kiemplanten... 2 Over zaden gesproken- kopieerblad... 3 Les 1 De boon: van zaad tot plant tot bloem tot zaad...

Nadere informatie

Kwelder. Planten en zout water. Proefje. VO onderbouw

Kwelder. Planten en zout water. Proefje. VO onderbouw Kwelder Proefje Doel: Materialen: Leerlingen weten dat alleen speciale planten tegen zout water kunnen. De leerlingen weten dat zout, water aantrekt. Hierdoor gaan de meeste planten door uitdroging dood

Nadere informatie

De teelt van zonnebloemen

De teelt van zonnebloemen De teelt van zonnebloemen De zonnebloem heeft als wetenschappelijke naam: Helianthus annuus. Deze naam komt van de Griekse woorden voor zon (helios) en bloem (anthos). De plant behoort tot de grote familie

Nadere informatie

Schematisch en natuurgetrouw

Schematisch en natuurgetrouw Proef 1 Schematisch en natuurgetrouw - Werkblad 1 - Tekenmateriaal - Liniaal Hieronder zie je een afbeelding van een vlinder. Maak hiervan een schematische tekening op werkblad 1. Maak ook een natuurgetrouwe

Nadere informatie

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...

Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Kijk goed naar deze boom om te zien of het

Nadere informatie

LESSENSERIE GROEI VAN TUINKERS GROEP 1/2

LESSENSERIE GROEI VAN TUINKERS GROEP 1/2 LESSENSERIE GROEI VAN TUINKERS GROEP 1/2 1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 De lessenserie in het kort 3 Doelstellingen 3 Benodigdheden 3 Trefwoorden en kernbegrippen 3 Overzicht lesinhouden 4 Aandachtspunten

Nadere informatie

Natuur & Milieu. educatie. Groep 3. Bollletjes en knolletjes komen uit. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna

Natuur & Milieu. educatie. Groep 3. Bollletjes en knolletjes komen uit. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Natuur & Milieu educatie Groep 3 Bollletjes en knolletjes komen uit Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Doelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4. Inhoud

Nadere informatie

LESKAART MOESTUIN LES 1: VOORZAAIEN

LESKAART MOESTUIN LES 1: VOORZAAIEN LESKAART MOESTUIN LES 1: VOORZAAIEN Tijdens deze les gaat de leerkracht samen met de kinderen de groenten voorzaaien. DOELSTELLINGEN: 1. De kinderen leren hoe de volgende groenten eruit zien: wortels,

Nadere informatie

Lente. groep 3, 4 en 5

Lente. groep 3, 4 en 5 Lente groep 3, 4 en 5 Inhoud Lente 3 1. Langer licht 4 2. Bollen 5 3. Wakker worden 6 4. Frisse blaadjes 7 5. Kikkerdril 8 6. Op reis 9 7. In de wei 10 8. Er op uit! 11 9. Filmpjes 12 Werkblad lente 14

Nadere informatie

De kiemplantjes worden misschien niet langer, doordat er al voldoende reservevoedsel in de zaadlobben aanwezig is.

De kiemplantjes worden misschien niet langer, doordat er al voldoende reservevoedsel in de zaadlobben aanwezig is. 5 Als je kamerplanten water geeft, moet je af en toe kamerplantenmest aan het water toevoegen (bijv. Pokon of Substral). De planten groeien daardoor beter. Een leerling denkt dat tuinkerszaadjes sneller

Nadere informatie

De grond waarop wij wonen

De grond waarop wij wonen GROEP 3/4 De grond waarop wij wonen Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de planten in de omgeving van de kinderen van de onderbouw.

Nadere informatie

BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Puberplanten

BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Puberplanten BIOLOGIE Bovenbouw P.O. Puberplanten x www.dlwbiologie.wordpress.com Oriëntatiefase Hormonen zijn niet alleen een menselijk verschijnsel. Stoffen die bij ons de verschillen tussen mannen en vrouwen, kinderen

Nadere informatie

Ontdekdoos Kleuren groep 3 en 4. handleiding

Ontdekdoos Kleuren groep 3 en 4. handleiding Ontdekdoos Kleuren groep 3 en 4 handleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Ontdekdoos Kleuren Docentenhandleiding Het lesmateriaal mag vrij gekopieerd worden voor gebruik op school en is gratis te downloaden

Nadere informatie

Van meizoentje tot liefkruid

Van meizoentje tot liefkruid Van meizoentje tot liefkruid Madeliefje Het madeliefje groeit in made landen (made = gras). Het madeliefje hoort bij de familie der composieten of samengesteld bloemige. Wat bij de eerste oogopslag één

Nadere informatie

Natuur in de klas product Zaden om te zaaien

Natuur in de klas product Zaden om te zaaien BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Natuur in de klas product Zaden om te zaaien Wilt u deze handleiding

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Herfst

Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten

Nadere informatie

ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN!

ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN! LEKKER DRINKEN ONTDEK HET ZELF...EN LAAT JE NIETS WIJSMAKEN! LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT 3&4 Ontdek het zelf UITDAGING ONDERZOEK HOE JE VAN EEN PLANT MEERDERE PLAN- TEN KUNT MAKEN, OFTEWEL HOE JE EEN PLANT

Nadere informatie

Moeder Natuur BESCHUIT MET MUISJES

Moeder Natuur BESCHUIT MET MUISJES Naam: Moeder Natuur BESCHUIT MET MUISJES Bekijk het clipje: Beschuit met muisjes Groep: LES 8 - WERKBLAD 1 a) Weet je hoe het was toen jij een baby was? Bijvoorbeeld: Was je het eerste kind bij jou thuis

Nadere informatie

3,5. Inleiding. Proef door een scholier 1511 woorden 25 mei keer beoordeeld

3,5. Inleiding. Proef door een scholier 1511 woorden 25 mei keer beoordeeld Proef door een scholier 1511 woorden 25 mei 2018 3,5 9 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar! Inleiding Voor biologie moest je een proef doen. Je kreeg twee bruine bonen en je moest een variabele

Nadere informatie

m a t e r i a a l z e n d i n g

m a t e r i a a l z e n d i n g m a t e r i a a l z e n d i n g Paddenstoelen ordenen 1 Kleurpotloden Schaar Lijm Kleur de paddenstoelen en knip ze uit. Plak ze op van klein naar groot. Stippen tellen 2 Kleurpotloden Kleur de paddenstoelen

Nadere informatie

Koolwitjes in de klas! (Groep 7 & 8)

Koolwitjes in de klas! (Groep 7 & 8) Koolwitjes in de klas! (Groep 7 & 8) Via internet kunnen van maart tot en met september bij De Vlinderstichting levende eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje besteld worden. Dit lespakket hoort

Nadere informatie

Materiaalzending. Bollen en Knollen. Groeien en bloeien. Basisonderwijs groep 1-4. Netwerk Gelderse Centra voor natuur- en milieueducatie

Materiaalzending. Bollen en Knollen. Groeien en bloeien. Basisonderwijs groep 1-4. Netwerk Gelderse Centra voor natuur- en milieueducatie Materiaalzending Bollen en Knollen Groeien en bloeien Basisonderwijs groep 1-4 Netwerk Gelderse Centra voor natuur- en milieueducatie 2016 Colofon Deze materiaalzending is verzorgd door De vereniging Netwerk

Nadere informatie

Materiaal Groen. Deel 4: Thuis tuinieren

Materiaal Groen. Deel 4: Thuis tuinieren Materiaal Groen Deel 4: Thuis tuinieren Colofon Deel 4: Thuis tuinieren Onderdeel van het materiaal Groen, met de thema s: Seizoenen (dl. 1), Groen in de stad (dl. 2), Groen groeit (dl. 3), Thuis tuinieren

Nadere informatie

Schooltuin Enkhuizen. Docentenhandleiding.

Schooltuin Enkhuizen. Docentenhandleiding. Schooltuin Enkhuizen Docentenhandleiding www.mec-dewitteschuur.nl Inhoud 1. Algemeen... 3 2. Tips... 3 3. Organisatie... 4 4. Toelichting op het logboek... 5 5. Werkplan van week tot week... 6 6. De lessen

Nadere informatie

Koolwitjes in de klas!

Koolwitjes in de klas! Via internet kunnen van maart tot en met september bij De Vlinderstichting levende eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje besteld worden. Dit lespakket hoort bij zo n pakket eitjes, rupsen en

Nadere informatie

BOLLEN EN KNOLLEN. Lesbrief: bloembollen kweken

BOLLEN EN KNOLLEN. Lesbrief: bloembollen kweken BOLLN N KNOLLN Je hebt bollen en knollen. Ze lijken veel op elkaar. Toch is er een duidelijk verschil. Bollen en knollen worden droog verkocht om ze in de tuin uit te planten. n allebei zijn ze gevuld

Nadere informatie

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen

Introductieles. Vogels in de klas. groep 5/6. Handleiding leerkracht. Inhoud in het kort. Kerndoelen. Lesdoelen Handleiding leerkracht Vogels in de klas Introductieles Inhoud in het kort Voor de groepen 5-6 bieden we, naast verbale activiteiten, een werkblad aan waarmee de leerlingen aan de slag gaan. In deze les

Nadere informatie

Steekkaart: nummer 3We

Steekkaart: nummer 3We Steekkaart: nummer 3We Onderwerp De groei van tuinkers vaststellen, verwoorden en vastleggen met behulp van het digitaal fototoestel Leeftijd/Doelgroep 3 e leerjaar Leergebied Wereldoriëntatie Tijdsduur

Nadere informatie

Aftekenlijst. Naam: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Aftekenlijst. Naam: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Aftekenlijst 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Naam: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Werkblad 1 Schematisch

Nadere informatie

Experimenten KIT. werkboekje. Dokter in de wetenschap: Klas:

Experimenten KIT. werkboekje. Dokter in de wetenschap: Klas: Experimenten werkboekje KIT Dokter in de wetenschap: Klas: 1 Licht/zon Zonnebaden in het licht Zonlicht is heel belangrijk voor planten. Als een plant enkele dagen geen of onvoldoende licht krijgt, begint

Nadere informatie

Voorjaarsproject groep 5 / 6 INHOUD

Voorjaarsproject groep 5 / 6 INHOUD INHOUD BOLLEN EN KNOLLEN Les 1: De bouw van bollen en knollen... 2 Werkblad: Ben ik een bol of een knol?... 4 Voorbeeldblad: Bordtekening lengtedoorsnede ui... 5 Les 2: De groei en ontwikkeling van een

Nadere informatie

Werkmap leerlingen SCHOOLMOESTUIN MIJN NAAM IS: IK ZIT IN GROEP:

Werkmap leerlingen SCHOOLMOESTUIN MIJN NAAM IS: IK ZIT IN GROEP: Werkmap leerlingen SCHOOLMOESTUIN MIJN NAAM IS: IK ZIT IN GROEP: INHOUD INTRODUCTIE ZADEN VERGELIJKEN WAT EET JE? LOGBOEK BLZ. 2 BLZ. 3 EN 4 BLZ. 5 BLZ. 6 EN 7 INTRODUCTIE Een broodje met tomaat, andijvie

Nadere informatie

Opdrachtkaarten Lente

Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de

Nadere informatie

Werkblad: Vind me dan

Werkblad: Vind me dan Werkblad: Vind me dan Stap 1 Stap 2 Wat is het probleem? Vraag het de natuur! Hoe lost de natuur dit probleem op? Hoe zorgen planten en dieren ervoor dat ze niet opvallen? Kennen jullie voorbeelden? Schrijf

Nadere informatie

Schooltuin Enkhuizen 2015

Schooltuin Enkhuizen 2015 Schooltuin Enkhuizen 2015 Docentenhandleiding www.mec-dewitteschuur.nl Inhoud 1. Algemeen... 3 2. Tips... 3 3. Organisatie... 4 4. Toelichting op het logboek... 5 5. Werkplan van week tot week... 6 6.

Nadere informatie

Lespakket zaden en bonen

Lespakket zaden en bonen Lespakket zaden en bonen Algemene inleiding Het thema van dit lentepakket is groei. Het sluit aan bij het onderwerp van de herfst: de kringloop van het afval in de natuur en bij dat van de winter: compostering

Nadere informatie

Natuur dagboek. Op ontdekking in je achtertuin

Natuur dagboek. Op ontdekking in je achtertuin Natuur dagboek Op ontdekking in je achtertuin Hey daar! Dit is jouw eigenste, hoogst persoonlijkste Dit natuurdagboek is van natuurdagboek. Trek de tuin, het park of het bos in. Gebruik je ogen, oren en

Nadere informatie

Natuur & Milieu Educatie

Natuur & Milieu Educatie Natuur & Milieu Educatie Groep 5 Tuinieren op de m² Materiaalpakket Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4.

Nadere informatie

Opdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed.

Opdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed. D S T R K C N T Opdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed. 1. Welk grafmonument staat op welke foto? Schrijf de goede

Nadere informatie

Naut. Natuur en techniek HANDLEIDING THEMA 4 LES 1

Naut. Natuur en techniek HANDLEIDING THEMA 4 LES 1 Naut Natuur en techniek HANDLEIDING THEMA 4 LES 1 8 Thema 4 Voortplanting thema 4 Voortplanting les 1 les 2 les 3 les 4 72 2 VOORAF Vertel dat bij voortplanting vaak wordt gezegd: dat gaat over de bloemetjes

Nadere informatie

zaaien in zaaibakken zaaibakken maken voor binnen op warmte in maart en voor buiten in april

zaaien in zaaibakken zaaibakken maken voor binnen op warmte in maart en voor buiten in april zaaien in zaaibakken zaaibakken maken voor binnen op warmte in maart en voor buiten in april benodigdheden: - potgrond zonder klontjes, grof zand - schone emmer - schone zaaibak van b.v. piepschuim of

Nadere informatie