GENETISCHE SELECTIE VAN NIET-ZIEKTE GERELATEERDE EIGENSCHAPPEN. Dr. Katrien Devolder
|
|
- Martina van der Heijden
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 GENETISCHE SELECTIE VAN NIET-ZIEKTE GERELATEERDE EIGENSCHAPPEN Dr. Katrien Devolder
2
3 De creatie van Supermuis Hakimi et al. (2007) J Biol Chem 282: Actiever Groter uithoudingsvermogen Verbeterd metabolisme Langere levensduur Langere jeugd Lager cholesterolgehalte
4 Plan Wat? Context Realistisch? Ethisch wenselijk? Op basis van welke ethische principes? Discussie
5 Wat? Genetische selectiebeslissingen Beslissingen op basis van genetische informatie over welk soort kind we op de wereld zetten Niet ziekte-gerelateerde eigenschappen Eigenschappen die niet direct of in de eerste plaats gerelateerd zijn met ziektes Fysieke (lichaamsbouw, huidskleur) Psychologische (agressie, empathie)
6 Context Biomedische mensverbetering (human enhancement) Mensverbetering (Douglas 2010) (1) Bedoeld om, en kan verwacht worden, een menselijke capaciteit te vermeerderen (2) Niet in de eerste plaats bedoeld om een ziekte te voorkomen of genezen Biomedische mensverbetering Biomedische technologieën (medicatie) of technieken (chirurgische ingrepen, genetica)
7 Biomedische mensverbetering Volwassenen die zichzelf verbeteren (cosmetische ingrepen, EPO, bètablokkers, Prozac, Viagra) Volwassenen die hun kinderen verbeteren (ritaline voor ADHD ) Volwassenen die hun kinderen selecteren (genetische selectie op basis van NZG eigenschappen)
8 Therapie/preventie Verbetering Niet-biomedische ok ok Biomedische ok?
9 Visies op biomedische verbetering Bioconservatieven (M. Sandel, F. Fukuyama, L. Kass, J. Habermas) Altijd onethisch Bioprogressieven (J. Glover, A. Buchanan, J. Harris, J. Savulescu, N. Agar, F. Kamm) Ethisch in veel gevallen Transhumanisten (N. Bostrom, J. Hughes, A. Sandberg)
10 Realistisch? Meerdere genetische factoren Onderlinge interactie Omgevingsfactoren Onderlinge interactie Genetische factoren bepalen vaak welke omgevingsfactoren een effect hebben, en omgekeerd. Gedragsgenetica: rich in promise but, as yet, poor in hard verifiable evidence (Nuffield Council on Bioethics 2002)
11 Maar Kennis in de genetica neemt toe Human Genome Project, Personal Genome Project, Genographic Project, Gedragsgenetica, genetica van psychiatrische aandoeningen Antisociale persoonlijkheid Monogamie
12 Nieuwe technieken om sneller en goedkoper te testen voor een bredere waaier aan eigenschappen Indicaties voor PGD breiden uit
13 Interesse Partnerkeuze Sperma- en eicelselectie Reeds selectie NZ gerelateerde eigenschappen Geslachtskeuze Stamceldonorbaby s (saviour siblings)
14 Permanente Vorming - Katrien Devolder
15 Ethische bezwaren Motieven Middelen Gevolgen
16 Motieven Michael Sandel (2004,2007) Giftedness argument : biomedical enhancement represents the one-sided triumph of willfulness over giftedness, of dominion over reverence, of molding over beholding Maar - Niet altijd streven naar perfectie - Voldoende ruimte voor giftedness - Ook van toepassing op niet-biomedische verbetering
17 Middelen Genetische selectie is onnatuurlijk (1) Onnatuurlijk als artificieel Maar Bijna alles in onze maatschappij is artificieel (2) Onnatuurlijk als ongewoon Maar Gewoon is niet altijd goed, ongewoon niet altijd slecht
18 Gevolgen Biomedische verbeteringen zijn niet goed voor je (bijv. geheugen) Maar Empirische claim Sommige verbeteringen zijn wel goed voor je
19 Gevolgen Biomedische verbeteringen zijn goed voor jou, maar niet voor de niet-verbeterden. Ze vergroten onrechtvaardigheid in de samenleving. (bijv. grootte) Maar Niet alle verbeteringen hebben een competitief voordeel Individuele verbeteringen kunnen de productiviteit verhogen, wat in het voordeel van velen is
20 3 extra IQ punten Armoede: -25% Gevangenispopulatie: -25% Afmaken middelbaar onderwijs: +28% Weeskinderen: -20% Herrnstein and Murray (1994) The Bell Curve
21 Gevolgen Eugenetica Maar oude v. nieuwe eugenetica: andere waarden
22 Gevolgen Slippery slope naar oude eugenetica Maar Reproductieve autonome centraal in liberale democratieën en de heersende psyche Niettemin stappen ondernemen om reproductieve autonomie te handhaven
23 Gevolgen Druk om aan selectie te doen Onrechtvaardig naar vrouwen toe Maar Soms tolereren we onrechtvaardigheden voor een groter goed Maatregelen om zoveel mogelijk te garanderen dat beslissing vrijwillig is
24 Op basis van welke principes? Savulescu (2001, 2005) We hebben een belangrijke morele reden om het kind te kiezen, van de mogelijke kinderen die we kunnen hebben, met de grootste kans op het beste leven [beste kans op het beste leven principe]
25 Grootste kans op het beste leven Te veeleisend Maar Veeleisendheid irrelevant voor waarheid v. principe Andere beslissingen ook veeleisend
26 Grootste kans op beste leven Vergissingen Geen consensus over standaarden om te bepalen hoeveel welzijn een leven bevat Bijdrage van fysieke en psychologische eigenschappen tot individueel welzijn is complex en weinig begrepen. De bijdrage van genen tot deze fysieke en psychologische kenmerken is ook complex en weinig begrepen. Maar Vergissingen ook mogelijk bij andere beslissingen Beter dan willekeur: enige consensus + toenemende kennis
27 Grootste kans op beste leven Kind loutere als middel Designer babies Open toekomst argument Maar Ouders geven kinderen meest bevoordeelde leven Elke keuze opent mogelijkheden en sluit er af
28 Grootste kans op beste leven Niet mogelijk te evalueren welke eigenschappen (minder) goed zijn voor het kind (bijv. Asperger syndroom) Maar Over sommige eigenschappen consensus Hoeveel diversiteit staan we toe?
29 Grootste kans op beste leven Expressivistisch argument Selectie is beledigend, discriminerend t.a.v. mensen met een handicap Maar Behandelen van ziektes of handicaps over het algemeen niet als beledigend beschouwd t.a.v. mensen met handicap
30 Grootste kans op beste leven Maar Selectie stuurt een verschillende boodschap beter niet te bestaan ene soort mens beter dan andere o Maar. Onderscheid elimineren van genen en van mensen
31 Grootste kans op beste leven Eradicating Inferior humans Speakers like Stock, Harris, Savulescu, McMahan and others clearly state that they wish to prevent people seen to be a burden on society from being born, those whose lives have according to them no value; Downs kids, disabled kids, even kids with bad teeth. This is unspeakable. People s lives have intrinsic worth. You don t have to be Stephen Hawking or a Paralympics medal winner to prove that disabled people can achieve great things, contribute to society and have quality of life; people have the right to be valued as a human being. o
32 Grootste kans op beste leven Maar Sommigen identificeren zich met eigenschap die we willen vermijden en vinden het geen handicap Wat is een handicap? Statistische definitie Normatieve definitie
33 Enkele conclusies Elk argument afzonderlijk evalueren De nadelen afwegen tegen eventuele voordelen Het debat niet laten overschaduwen door onethische eugenetische praktijken uit het verleden Contact:
34 Permanente Vorming - Katrien Devolder
GENETISCHE SELECTIE EN HET PROCREATIVE BENEFICENCE PRINCIPE
GENETISCHE SELECTIE EN HET PROCREATIVE BENEFICENCE PRINCIPE Katrien Devolder Bioethics Institute Ghent Vakgroep Wijsbegeerte en Moraalwetenschappen Universiteit Gent katrien.devolder@ugent.be Nu zwanger
Nadere informatieVoorkómen van leed of vrijheid van keuze? Ethische aspecten van de NIPT en screening. Prof. dr Marian Verkerk 18 november 2016
Voorkómen van leed of vrijheid van keuze? Ethische aspecten van de NIPT en screening Prof. dr Marian Verkerk 18 november 2016 1 'Het screeningsaanbod heeft tot doel zwangere vrouwen en hun partners die
Nadere informatie(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs. (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren
(1) De hoofdfunctie van ons gezelschap is het aanbieden van onderwijs (2) Ons gezelschap is er om kunsteducatie te verbeteren (3) Ons gezelschap helpt gemeenschappen te vormen en te binden (4) De producties
Nadere informatieCapabilities Approach; Betekenis voor sociale inclusie. Janny Beernink Annica Brummel
Capabilities Approach; Betekenis voor sociale inclusie Janny Beernink Annica Brummel Agenda Deel I CA: kernconcepten Kritieken op CA CA: mensen met een beperking Toepassen van CA als kader Niches in CA
Nadere informatieTechniekfilosofie in de Dual Nature traditie. Peter kroes
Techniekfilosofie in de Dual Nature traditie Peter kroes Traditionele techniekfilosofie Techniek als geheel en de invloed van techniek op de samenleving Normatief standpunt Focus op morele kwesties Joseph
Nadere informatieNIPT: dynamiek & ethiek van prenatale screening. 31 maart 2014 SPSZN - Rotterdam dr mr Antina de Jong - Health, Ethics & Society
NIPT: dynamiek & ethiek van prenatale screening 31 maart 2014 SPSZN - Rotterdam dr mr Antina de Jong - Inhoud Context prenatale screening NIPT: 3 scenario s Dubbele doelstelling prenatale screening De
Nadere informatieToekomst van pijnrevalidatie vanuit het managementperspectief Efficiënter selecteren voor pijnrevalidatie. Leo D. Roorda 24 oktober 2014
Toekomst van pijnrevalidatie vanuit het managementperspectief Efficiënter selecteren voor pijnrevalidatie Leo D. Roorda 24 oktober 2014 Voorstellen Leo D. Roorda Reade Achtergrond Revalidatiearts, fysiotherapeut
Nadere informatieProf. dr. Rudi Roose Ugent, Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek Colloquium 18 mei 2018
Het VN-verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap als referentiekader voor de persoonsvolgende financiering van zorg en ondersteuning: een aanzet Prof. dr. Rudi Roose Ugent, Vakgroep Sociaal
Nadere informatieTeksten van de liederen die gospelkoor Inspiration tijdens deze Openluchtdienst zingt.
Don t you worry There s an eternity behind us And many days are yet to come, This world will turn around without us Yes all the work will still be done. Look at ever thing God has made See the birds above
Nadere informatieNUCHTER, EEN HELDERE KIJK EN NO-NONSENSE
NUCHTER, EEN HELDERE KIJK EN NO-NONSENSE NATUURLIJK SAMEN NATURALLY DUTCH. Koolhaas Natuurlijk is a typically Dutch company: Sober, with a clear vision and no-nonsense. That s what our customers may expect
Nadere informatieKinderen over geweld
Kinderen over geweld Aandachtspunten voor het perspectief van kinderen in de uitwerking van indicatoren voor het recht op bescherming tegen geweld. Dr. An Piessens, directeur Kind & Samenleving 2 Indicatoren
Nadere informatieGenetica en erfelijkheid bij bipolaire stoornis
Genetica en erfelijkheid bij bipolaire stoornis Forum Ups & Downs 13 oktober 2018 Prof. dr. Stephan Claes UPC KU Leuven Genetica en erfelijkheid bij bipolaire stoornis 1. Hoe genetisch is bipolaire stoornis?
Nadere informatieGezond ouder worden: gezondheid als een multidimensioneel concept? Prof. Dr. Anja Declercq LUCAS en Centrum voor Sociologisch onderzoek, KU Leuven
Gezond ouder worden: gezondheid als een multidimensioneel concept? Prof. Dr. Anja Declercq LUCAS en Centrum voor Sociologisch onderzoek, KU Leuven Wat is gezondheid? Definities veranderen Gezondheid als
Nadere informatieQuality of life in persons with profound intellectual and multiple disabilities. Marga Nieuwenhuijse maart 2016
Quality of life in persons with profound intellectual and multiple disabilities Marga Nieuwenhuijse maart 2016 Beoogde resultaten Literatuuronderzoek naar de bestaande concepten van kwaliteit van leven
Nadere informatieKeuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze. in Relatie tot Depressie
1 Keuzetwijfels in de Keuzetwijfels in de Emerging Adulthood rondom Studie- en Partnerkeuze in Relatie tot Depressie Open Universiteit Nederland Masterscriptie (S58337) Naam: Ilse Meijer Datum: juli 2011
Nadere informatieBIONISCHE TECHNOLOGIE. Tom Daniëls Business Development Manager West & South Europe. Welkom
BIONISCHE TECHNOLOGIE Tom Daniëls Business Development Manager West & South Europe Welkom INTRODUCTIE Wat is Bionische Technologie Toepassingen Voordelen Toekomst BIONICA Toepassing van biologische principes
Nadere informatie21 november Onderzoek: Anti-veroudering
21 november 2014 Onderzoek: Anti-veroudering Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 30.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.
Nadere informatieGenetica bij ziekte van Parkinson
Genetica bij ziekte van Parkinson Psychologische en maatschappelijke implicaties en ethische problemen rond erfelijkheidsonderzoek bij de ziekte van Parkinson Eline Bunnik Rotterdam, 12 juni 2013 De ene
Nadere informatieOpstel Filosofie Designer babies?
Opstel Filosofie Designer babies? Opstel door Lennart 2687 woorden 30 maart 2018 0 keer beoordeeld Vak Filosofie Nu nog géén designerbabies. Lennart Schaeffer Door zogenaamde designerbabies is de mens
Nadere informatiePuzzle. Fais ft. Afrojack Niveau 3a Song 6 Lesson A Worksheet. a Lees de omschrijvingen. Zet de Engelse woorden in de puzzel.
Puzzle a Lees de omschrijvingen. Zet de Engelse woorden in de puzzel. een beloning voor de winnaar iemand die piano speelt een uitvoering 4 wat je wil gaan doen; voornemens 5 niet dezelfde 6 deze heb je
Nadere informatieDragerschap en erfelijke belasting
Dragerschap en erfelijke belasting VSOP 17 mei 2010 Martina Cornel Hoogleraar Community Genetics & Public Health Genomics Quality of Care EMGO Institute for Health and Care Research Nieuwe technologische
Nadere informatiePair Testen. Het verbeteren van je test kennis met anderen. Peter
Pair Testen Het verbeteren van je test kennis met anderen Peter Schrijver @simonsaysnomore p.schrijver@test-pro.nl Pair Testen Volgens Wikipedia Pair testing is a software development technique in which
Nadere informatiea a a a a a a a a a a a a a a a a a
a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a van genezen naar verbeteren? prof. dr. maartje h.n. schermer a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a
Nadere informatieDe wens een goede moeder te zijn
De wens een goede moeder te zijn welke impact hebben de ethische bedenkingen van vrouwen op hun keuzes voor prenatale testen? Dr. E. Garcia 12-12-2013 In search of good motherhood How prenatal screening
Nadere informatieOplossingsgericht werken. Bij Handjehelpen. Oktober 2018
Oplossingsgericht werken Bij Handjehelpen Oktober 2018 Programma Doel deze bijeenkomst (afstemmen) Relatie werken volgens presentiebenadering en oplossingsgericht werken (afstemmen) Kader oplossingsgericht
Nadere informatieInternet of Things: De ethische implicaties van altijd in het netwerk te zitten
Internet of Things: De ethische implicaties van altijd in het netwerk te zitten Supply Chain Innovations 26 maart 2015 dr. Katleen Gabriels Vrije Universiteit Brussel (VUB) katleen.gabriels@vub.ac.be 3/26/15
Nadere informatieT IS AGILE VOOR DE VERANDERING
T IS AGILE VOOR DE VERANDERING Wendbare organisatie, teal, agile, Nieuwe kreten of is er echte verandering op til? Pascal Vanden Bossche pascalvdbossche Wij begeleiden organisaties om succesvol projecten
Nadere informatieNIPT: dynamiek & ethiek van prenatale screening Vumc-AMC maart dr Wybo Dondorp, Health, Ethics & Society
NIPT: dynamiek & ethiek van prenatale screening Vumc-AMC maart 2014 dr Wybo Dondorp, Screening en diagnostiek S: Aanbod medisch onderzoek aan personen die in beginsel geen gezondheidsklachten hebben,
Nadere informatieMulti dimensioneel screenen naar kwetsbaarheid bij thuiswonende ouderen: het Comprehensive Frailty Assessment Instrument (CFAI)
Multi dimensioneel screenen naar kwetsbaarheid bij thuiswonende ouderen: het Comprehensive Frailty Assessment Instrument (CFAI) Prof dr Nico De Witte (VUB/Hogent) Inhoud Kwetsbaarheid (eng: frailty) Waarom
Nadere informatieRecente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek
Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht j.j.m.vandelden@umcutrecht.nl Inleiding Medisch-wetenschappelijk
Nadere informatieHet disciplinaire future self als bron van motivatie en activatie
Het disciplinaire future self als bron van motivatie en activatie Onderwijsproject Faculteit Wetenschappen 2014-2015 promotor: Prof. Dr. Philippe Muchez Het disciplinaire future self Possible selves represent
Nadere informatieUniversity of Groningen. Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen
University of Groningen Inferior or superior Carmona Rodriguez, Carmen IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the
Nadere informatieFirewall van de Speedtouch 789wl volledig uitschakelen?
Firewall van de Speedtouch 789wl volledig uitschakelen? De firewall van de Speedtouch 789 (wl) kan niet volledig uitgeschakeld worden via de Web interface: De firewall blijft namelijk op stateful staan
Nadere informatieDOELSTELLINGEN LESPAKKET OVERAL DNA
DOELSTELLINGEN LESPAKKET OVERAL DNA HOE TE GEBRUIKEN Als leerkracht kun je kiezen hoe je dit lespakket gebruikt in de klas. Je kunt de verschillende delen los van elkaar gebruiken, afhankelijk van de beschikbare
Nadere informatieDuurzaam leiderschap Over de wereld, de mens en onderwijs
Duurzaam leiderschap Over de wereld, de mens en onderwijs Elena Cavagnaro, lector in service studies MLI & SEN 2013 09 06 1 9/6/2013 Agenda Even voorstellen Wereldbeelden Welk beeld hebben we van de wereld
Nadere informatieDe Levende Gevel. Een richting voor innovatie en de ontwikkeling van de toekomst
De Levende Gevel Een richting voor innovatie en de ontwikkeling van de toekomst A letter from nature Dear., Our life knows no boundaries, we live together. You live in me and I live in you! I not only
Nadere informatieB1 B2 B3 B4 B5 B6 B7 B8. Menselijke prestaties verbeteren. Ons lichaam. Wat zou jij. Het leven is. willen verbeteren? van binnen veranderen?
Menselijke prestaties verbeteren Ons lichaam Wat zou jij Het leven is B1 B2 B3 B4 van binnen veranderen? willen verbeteren? een geschenk Met hulp van technologie is er oneindig veel te verbeteren aan de
Nadere informatieDirect-to-consumer testing: Van autonomie naar keurmerk
Direct-to-consumer testing: Van autonomie naar keurmerk Utrecht NACGG 20 november 2009 Martina Cornel Hoogleraar Community Genetics & Public Health Genomics Quality of Care EMGO Institute for Health and
Nadere informatieGezondheid & Zorg: Pijlers van kwaliteit van leven (een bloemlezing)
Gezondheid & Zorg: Pijlers van kwaliteit van leven (een bloemlezing) Prof. dr. Werner Brouwer Erasmus School of Health Policy & Management Erasmus School of Economics Erasmus University Rotterdam Econoom
Nadere informatieValue based healthcare door een quality improvement bril
Rotterdam, 7 december 2017 Value based healthcare door een quality improvement bril Ralph So, intensivist en medisch manager Kwaliteit, Veiligheid & Innovatie 16.35-17.00 uur Everybody in healthcare really
Nadere informatieS e v e n P h o t o s f o r O A S E. K r i j n d e K o n i n g
S e v e n P h o t o s f o r O A S E K r i j n d e K o n i n g Even with the most fundamental of truths, we can have big questions. And especially truths that at first sight are concrete, tangible and proven
Nadere informatieMulti-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing
Date 7-12-2011 1 Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Prof. Dr. Inge Hutter Demographer, anthropologist Coordinator Healthy Ageing Alpha Gamma RUG Dean Faculty Spatial Sciences Date 7-12-2011
Nadere informatieVan 'gastarbeider' tot 'Nederlander' Prins, Karin Simone
Van 'gastarbeider' tot 'Nederlander' Prins, Karin Simone IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version
Nadere informatieScript. Good health starts with good food. That s true for people as much as it is for animals.
Script Good health starts with good food. That s true for people as much as it is for animals. Livestock and fish health influence human health, since animal protein is an indispensable part of our food
Nadere informatieVrij maken of vrij laten?
Vrij maken of vrij laten? Dilemma's voor de bemoeizuchtige staat Rutger Claassen Universiteit Leiden Congres Ouderen en alcohol, 23 april 2012. Overview 1. Vrijheid wat is dat? 2. Schade aan een ander
Nadere informatieExternalisering van het migratiebeleid en de schaduwzijde van de EU-Turkije Deal.
Externalisering van het migratiebeleid en de schaduwzijde van de EU-Turkije Deal. Ilse van Liempt, Sociale Geografie en Planologie, Universiteit Utrecht 1 Een ramp? Een crisis? Ilse van Liempt, Sociale
Nadere informatieGaat inzet op dierenwelzijn hand in hand met efficiënt fokken?
Gaat inzet op dierenwelzijn hand in hand met efficiënt fokken? Kader en maatschappelijke context Dr.ir. Stef Aerts Odisee University College Ethics@Arenberg Overzicht Antwoord op de vraag Vragen en discussie
Nadere informatieGOOD TRAINING 2 juni 2016 Mireille Goos
GOOD TRAINING 2 juni 2016 Mireille Goos GOOD TRAINING COALITIE GEMEENTE AMSTERDAM RANDSTAD GOOD HOTEL AMSTERDAM PREFERRED PARTNER PROGRAM Create Beauty, Do Good WHY Create Beauty, Do Good 2009 2012 2014
Nadere informatiePersoonlijkheid en competenties: wat kun je ontwikkelen?
Persoonlijkheid en competenties: wat kun je ontwikkelen? NOA: Drs. Daniël Elzas (afdeling Onderzoek en Ontwikkeling) Rabobank: Drs. Karel van der Burgt (Directoraat Personeel, Rabobank Nederland) Donderdag
Nadere informatieTeacher Leadership. Hoe kan het leiderschap van leraren in scholen versterkt worden? Marco Snoek
Teacher Leadership Hoe kan het leiderschap van leraren in scholen versterkt worden? Marco Snoek Opbouw 1. Waarom aandacht voor teacher leadership? 2. Wat is teacher leadership? 3. Teacher leadership in
Nadere informatieAcademisch schrijven Inleiding
- In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze Algemene inleiding van het werkstuk In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze To answer this question,
Nadere informatieEen gezondheidscheck via het werk: wat vinden werknemers ervan?
Een gezondheidscheck via het werk: wat vinden werknemers ervan? Olga Damman Allard van der Beek Danielle Timmermans -0- Department of Public and Occupational Health Quality of Care EMGO Institute for Health
Nadere informatiePesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim.
Pesten op het werk en de invloed van Sociale Steun op Gezondheid en Verzuim. Bullying at work and the impact of Social Support on Health and Absenteeism. Rieneke Dingemans April 2008 Scriptiebegeleider:
Nadere informatieDe goede dingen goed doen
De goede dingen goed doen O V E R K W A L I T E I T V A N B E S T A A N, B E L O N G I N G E N H A N D E L E N P R E S E N T A T I E V O O R H E T O N D E R Z O E K E R S P L A T F O R M D I S A B I L
Nadere informatieshould(n t) / should(n t) have to zouden moeten / hadden meestergijs.nl
@meestergijs meestergijs.nl Think of three things you should do to stay healthy. You should You should... You should Think of two things you shouldn t do when at school. You shouldn t You shouldn t Think
Nadere informatieIk heb zo n angst. De laatste 12 uren heb ik met een koevoet geslapen, een fles naast mijn bed en de telefoon binnen handbereik.
Ik heb zo n angst. De laatste 12 uren heb ik met een koevoet geslapen, een fles naast mijn bed en de telefoon binnen handbereik. Ik ben niet makkelijk te verslaan, maar nu is het over. Ik zie geen uitweg
Nadere informatieHerstelondersteunende zorg in een veranderend zorglandschap. Michiel Bähler Adviseur/ psycholoog GGZ NHN
Herstelondersteunende zorg in een veranderend zorglandschap Michiel Bähler Adviseur/ psycholoog GGZ NHN Geen belangen Disclosure Persbericht 15 oktober 2014 Veranderend zorglandschap vraagt om vernieuwde
Nadere informatieDuurzaam gedrag via subtiele beïnvloeding: De kracht van nudging 1 december 2017
Duurzaam gedrag via subtiele beïnvloeding: De kracht van nudging 1 december 2017 tim.smits@kuleuven.be @timsmitstim https://www.feeling.be/psycho-relatie/man-achter-nudging-wint-nobelprijs-wat-het-precies
Nadere informatieZELF DENKENDE WEBSHOP
ZELF DENKENDE WEBSHOP ARTIFICIAL INTELLIGENCE PANGAEA Digital Agency - Regulusweg 5 Den Haag - 088-6 123456 - hello@png.nl - www.webshop.ai OPBOUW PRESENTATIE WAT IS AI EN WAT GEBEURT ER IN DE WERELD VAN
Nadere informatiedr. Wiepke Cahn UMCUtrecht
dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica
Nadere informatiePERSONAL DIVERSITY BOB MAN DERS
PERSONAL DIVERSITY BOB MAN DERS BOB MANDERS ARCHITECTURE PREFACE We all know the clichés, travel broadens the mind and it s not about the destination, it s about the journey but they re clichés, of course,
Nadere informatieUniversity of Groningen. Symptoms of Distress and Imbalance in Children Nijboer, J.M.
University of Groningen Symptoms of Distress and Imbalance in Children Nijboer, J.M. IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please
Nadere informatieDe veranderende rol van de projectleider in een Agile-wereld: Het belang van Agile Leadership
De veranderende rol van de projectleider in een Agile-wereld: Het belang van Agile Leadership 11.45: Ontwikkeling Agile bij ING en de veranderende rol van de projectleider bij ING Jan Gastkemper 12:15:
Nadere informatieDe opvattingen en houdingen van zorgverleners omtrent prenatale diagnostiek
De opvattingen en houdingen van zorgverleners omtrent prenatale diagnostiek De uitdagingen van een cliëntgerichte begeleiding Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen Hogeschool- Universiteit Brussel Onderzoeker:
Nadere informatieAcademisch schrijven Inleiding
- In dit essay/werkstuk/deze scriptie zal ik nagaan/onderzoeken/evalueren/analyseren Algemene inleiding van het werkstuk In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze Om deze
Nadere informatieWaarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn
Waarom welzijn? Over de ethiek van diergebruik en de waarde van welzijn Dr. Franck L.B. Meijboom Ethiek Instituut & Faculteit Diergeneeskunde Universiteit Utrecht Welzijn We zijn niet de eerste! Welzijn
Nadere informatieSnelle ontwikkelingen rond DNA en de gevolgen voor de screeningen
Snelle ontwikkelingen rond DNA en de gevolgen voor de screeningen Derde landelijke conferentie pre- en neonatale screeningen Doorn 17 april 2012 Martina Cornel Hoogleraar Community Genetics & Public Health
Nadere informatieWELBEVINDEN. Levensverhalen en welbevinden WELBEVINDEN WELBEVINDEN WELBEVINDEN DE BETEKENIS VAN LEVENSVERHALEN VOOR HET VERSTERKEN VAN WELBEVINDEN
DE BETEKENIS VAN LEVENSVERHALEN VOOR HET VERSTERKEN VAN Gerben Westerhof Levensverhalen en Welbevinden Duurzame geestelijke gezondheid Levensverhalen Narratieve zorg 31/05/2018 1 2 Discussieer met je buurman
Nadere informatieMens, dier en maatschappij in de zoo van de toekomst - Jeroen Stevens -
Mens, dier en maatschappij in de zoo van de toekomst - Jeroen Stevens - Studiedag LNE, Brussel 05 oktober 2015 De zoo van de toekomst 1984 Dierentuin en welzijn optimal animal welfare leads to effective
Nadere informatieFOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE. Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010
FOR DUTCH STUDENTS! ENGLISH VERSION NEXT PAGE Toets Inleiding Kansrekening 1 8 februari 2010 Voeg aan het antwoord van een opgave altijd het bewijs, de berekening of de argumentatie toe. Als je een onderdeel
Nadere informatieRendabel beleggen in fundamenteel veilige aandelen
Rendabel beleggen in fundamenteel veilige aandelen 5 tijdloze beleggingsprincipes prof. dr. Steven De Klerck steven.de.klerck@purevaluecapital.com Christophe De Wit christophe.de.wit@purevaluecapital.com
Nadere informatieWat maakt een goede arts? Prof. dr. Wim Pinxten
Wat maakt een goede arts? Prof. dr. Wim Pinxten Ik zal boven alles voor mijn patiënten zorgen, hun gezondheid bevorderen en hun lijden verlichten. Monty Python s The Meaning of Life, 1983 MEDISCHE PROFESSIONALITEIT?
Nadere informatieLiving Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016
Living Labs Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 dr.ir. Elke den Ouden expertise in smart lighting & smart cities @ TU/e Where innovation starts TU/e Living Labs Een Living
Nadere informatieUnderstanding and being understood begins with speaking Dutch
Understanding and being understood begins with speaking Dutch Begrijpen en begrepen worden begint met het spreken van de Nederlandse taal The Dutch language links us all Wat leest u in deze folder? 1.
Nadere informatieCommercieel Onderhandelen
Commercieel Onderhandelen Roel Van de Wiele atlas grow how www.abt.be! 25 years of grow how met een havik wordt onderhandeld, een duif wordt opgegeten... if you can meet with Triumph and Disaster, and
Nadere informatie5 Second Test. Kenrick Fontijne Jeremy Fontijne Dimmy Marcelissen
5 Second Test Kenrick Fontijne 0909758 Jeremy Fontijne 0909756 Dimmy Marcelissen - 0904540 Inhoud Doelgroep & testmethode Onderzoeksvragen Resultaten Conclusie Doelgroep & testmethode Onze game Antivirus
Nadere informatieWin a meet and greet with Adam Young from the band Owl City!
1 Meet and greet read Lees de tekst. Wat is de prijs die je kunt winnen? early too late on time vroeg te laat op tijd Win a meet and greet with Adam Young from the band Owl City! Do you have a special
Nadere informatieDi(ver)sability Awareness Omgaan met diversiteit in het hoger onderwijs
Di(ver)sability Awareness Omgaan met in het hoger onderwijs 1 Een opwarmertje Wat zien jullie? Wat kunnen we hieruit leren? Hoe zou je dit filmpje verbinden met de titel van de : Di(ver)sability Awareness
Nadere informatieIs veranderen moeilijk? Change is good you go first! Mac Anderson and Tom Feltenstein. (c) Rogier Guns
Proeverij Van het Zachte Veranderen Door Rogier Guns rogier@rogierguns.com (c) Rogier Guns 1 www.blueamaze.com Wat veranderen met je kan doen.. www.rogierguns.com (c) Rogier Guns 2 www.rogierguns.net Voor
Nadere informatiePredictieve genetische tests
Predictieve genetische tests De ervaring bij de ziekte van Huntington Gerry Evers-Kiebooms (1) De genetica in de gezondheidszorg (2) Predictieve test voor de ziekte van Huntington (3) Predictief testen
Nadere informatieGOAL-STRIVING REASONS, PERSOONLIJKHEID EN BURN-OUT 1. Het effect van Goal-striving Reasons en Persoonlijkheid op facetten van Burn-out
GOAL-STRIVING REASONS, PERSOONLIJKHEID EN BURN-OUT 1 Het effect van Goal-striving Reasons en Persoonlijkheid op facetten van Burn-out The effect of Goal-striving Reasons and Personality on facets of Burn-out
Nadere informatie18-04- 2010. Wat moeten adop1eouders meer hebben dan goed genoeg ouderschap? Een aantal belangrijke factoren voor goed verlopende adoptie
Wat moeten adop1eouders meer hebben dan goed genoeg ouderschap? Gera ter Meulen adoc@fsw.leidenuniv.nl Een aantal belangrijke factoren voor goed verlopende adoptie Een goede voorbereiding van adoptieouders
Nadere informatieWat als de echo geen pret is! BEN Symposium Titia Brouwer Maatschappelijk werk Afdeling Genetica UMC Utrecht 2 november 2018
Wat als de echo geen pret is! BEN Symposium Titia Brouwer Maatschappelijk werk Afdeling Genetica UMC Utrecht 2 november 2018 Prenatale screening Wat zijn de consequenties voor de praktijk Wat vraagt dit
Nadere informatiePERSONTMOETING 18 mei 2005 Geboorte van de eerste HLA baby s
Partner Universitaire Associatie Brussel Academisch Ziekenhuis van de Vrije Universiteit Brussel PERSONTMOETING 18 mei 2005 Geboorte van de eerste HLA baby s Het programma Preimplantatie Genetische Diagnose
Nadere informatieEnglish is everywhere. hi morning mouse cool help desk hello computers mail school game. Lees de tekst. Omcirkel de Engelse woorden.
one English is everywhere Test Luister naar wat Daniel vertelt. Welke Engelse woorden hoor je? Kruis ze aan. hi morning mouse cool help desk hello computers mail school game Lees de tekst. Omcirkel de
Nadere informatieCreatief onderzoekend leren
Creatief onderzoekend leren De onderwijskundige: Wouter van Joolingen Universiteit Twente GW/IST Het probleem Te weinig bèta's Te laag niveau? Leidt tot economische rampspoed. Hoe dan? Beta is spelen?
Nadere informatieAlistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (Emergency UC03 sensor)
Alistair LED stairwell luminaire Handleiding Alistair (Emergency UC03 sensor) Let op: Als het flexibele draad van dit licht beschadigd is, dient het te worden vervangen door iemand van de technische service,
Nadere informatieBehouden beleid: Naar decentrale arbeidsvoorwaarden in het voortgezet onderws van Schoonhoven, R.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Behouden beleid: Naar decentrale arbeidsvoorwaarden in het voortgezet onderws van Schoonhoven, R. Link to publication Citation for published version (APA): van Schoonhoven,
Nadere informatieeen buddy bij de wieg Perinatale coaching van maatschappelijk kwetsbare zwangeren An De Craecker Arteveldehogeschool Gent
een buddy bij de wieg Perinatale coaching van maatschappelijk kwetsbare zwangeren An De Craecker Arteveldehogeschool Gent een buddy bij de wieg 1. Research 2. Project: het buddy-model 1. Wetenschappelijk
Nadere informatieThe Bell Curve: intelligence and class structure in American life Hoofdargumenten van de auteurs
The Bell Curve: intelligence and class structure in American life boek van Richard J. Herrnstein en Charles Murray over de distributieverdeling van intelligentie in de Verenigde Staten die de vorm had
Nadere informatieFour-card problem. Input
Four-card problem The four-card problem (also known as the Wason selection task) is a logic puzzle devised by Peter Cathcart Wason in 1966. It is one of the most famous tasks in the study of deductive
Nadere informatieTHE WORK HET WERK HARALD BERKHOUT
THE WORK During the twenty years of its existence Studio Berkhout has evolved into the number one studio specialized in still life fashion photography. All skills needed for photography and styling, including
Nadere informatieChapter 4 Understanding Families. In this chapter, you will learn
Chapter 4 Understanding Families In this chapter, you will learn Topic 4-1 What Is a Family? In this topic, you will learn about the factors that make the family such an important unit, as well as Roles
Nadere informatieUniversity of Groningen. Similar but different Joustra, Monica Laura
University of Groningen Similar but different Joustra, Monica Laura IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document
Nadere informatie256 kb Memory in NMS 8250, 8255 and 8280
256 kb Memory in NMS 8250, 8255 and 8280 Supplied by Bastiaan Huber, 2001 Converted to PDF by HansO, 2001 Dutch text follows the english text! MEMORY-UPGRADE to 256Kb This description is only for people
Nadere informatieDE CONVENTIE MENSENRECHTEN EN BIOGENEESKUNDE VAN DE RAAD VAN EUROPA
DE CONVENTIE MENSENRECHTEN EN BIOGENEESKUNDE VAN DE RAAD VAN EUROPA INHOUD EN GEVOLGEN VOOR PATIENTEN EN HULPVERLENERS H. NYS (editor) INTERSENTIA RECHTSWETENSCHAPPEN Antwerpen Groningen INHOUDSTAFEL pg
Nadere informatieBuy Me FILE 5 BUY ME BK 2
Buy Me FILE BUY ME BK Can you resist all those incredible products that all seem to be screaming: Buy Me! Every day we see them on TV during the commercial break: the best products in the world. How would
Nadere informatieUniversity of Groningen. The impact of political factors on drivers of economic growth Klomp, Johannes Gerardus
University of Groningen The impact of political factors on drivers of economic growth Klomp, Johannes Gerardus IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you
Nadere informatieGeluk en Gezondheid: Verbreding impactmeting in de zorg
Geluk en Gezondheid: Verbreding impactmeting in de zorg Werner Brouwer Professor of Health Economics Institute of Health Policy & Management Erasmus University Rotterdam Woord vooraf Prachtig initiatief
Nadere informatie