mhealth in Nederland Advies voor ondernemers

Transcriptie

1 mhealth in Nederland Advies voor ondernemers

2 Samenvatting In het licht van de enorme mogelijkheden die mobile health (mhealth) biedt, beschrijven en onderzoeken we in dit white paper de huidige stand van de mhealth sector in Nederland: waar de meeste potentie en groeimogelijkheden liggen en wat de struikelblokken voor ontwikkeling en implementatie zijn. Hiervoor voerde JAPPS interviews met een tiental experts en professionals uit kennisinstellingen, zorginstellingen en het bedrijfsleven. Ondanks dat alle respondenten op de lange termijn een toekomst voor mhealth zien, wordt er met gering enthousiasme gereageerd op de implementatie van mhealth in de Nederlandse zorgsector tot dusver: een aantal uitzonderingen daargelaten is deze afwezig. Ook op de korte tot middellange termijn wordt verwacht dat in een (spannings)veld van verschillende stakeholders acceptatie en implementatie van mhealth traag zal gaan. Om deze ban te breken hebben we op basis van deze interviews een zestal adviezen samengesteld voor ontwikkelaars van mhealth toepassingen: Los een probleem op: denk vanuit de vraag van gebruikers. Technische mogelijkheden zijn eindeloos, maar de inhoud bevat de sleutel tot succes van mhealth toepassingen. mhealth moet in een behoefte van eindgebruikers voorzien. Eindgebruikers bijvoorbeeld artsen of patiënten moeten toepassingen ook kunnen en willen gebruiken. In plaats van innovatie te pushen, zal er hierdoor een zuigende vraag ontstaan en binnen dit vacuüm heeft mhealth de ruimte zich te ontwikkelen. Hier ligt ook een antwoord op de hamvraag in de (m)health sector: wie gaat er betalen? Durf te ondernemen op de lange termijn. Er zijn minder quick wins in de zorg dan in andere industrieën. Parallel aan innovaties moet een gevarieerd pallet aan stakeholders gemotiveerd worden om daar op in te spelen. Voordat men toepassingen gaat ontwikkelen moet men bovendien bereid zijn te investeren in onderzoek naar de vraag van de gebruikers. Van gesloten naar open, werk meer samen. mhealth is versnipperd en wordt vaak gezien als een bonte verzameling mobiele apps; er ontbreekt structuur. Bedrijven en instellingen moeten van gesloten naar open en data gaan delen. Data is waardevol. Kleine innovatieve bedrijven hebben voor hun innovaties vaak informatie nodig die zij niet voor handen hebben. Samenwerking is de sleutel tot schaalbaarheid en dus tot succes van mhealth. Ook is samenwerking nodig om steun te krijgen van verschillende stakeholders. Betrokkenheid van artsen vroeg in het ontwikkelproces verkleint de weerstand tegen technologische innovaties; een van de grootste uitdagingen in de zorgsector. Ook bevorderd dit de controle op wetenschappelijke kwaliteit en veiligheid. Certificering zal ook bijdrage aan vertrouwen in mobiele apps. Introduceer standaarden. Een oorzaak of gevolg van de versnippering is een gebrek aan standaardisatie. Exponentiële groei is te verwachten als krachten worden gebundeld. Dit kan bijvoorbeeld door koppeling van mhealth applicaties aan een elektronisch patiëntendossier (EPD). Hiervoor zijn standaarden essentieel. Koppeling en combinatie van data op macroniveau geeft beter inzicht in zorgvraagstukken. Gebruik randapparatuur. mhealth hoeft niet beperkt te blijven tot te technische mogelijkheden van hardware van mobiele communicatie middelen. Randapparatuur die met deze interne hardware communiceert vergroot de technische mogelijkheden voor self tracking (quantified self), monitoring en diagnostiek enorm. De combinatie van persoonlijke data tot big data zal bovendien tot baanbrekende nieuwe inzichten leiden Kijk over grenzen heen. De grootste kans voor mhealth ligt in ontwikkelingslanden. De economische en demografische druk maakt hier de weg vrij voor baanbrekende innovaties. Hier moeten Nederlandse bedrijven op inspelen. Deze aanbevelingen werden herhaaldelijk door de geïnterviewde professionals genoemd. In dit white paper gaan we dieper in op de vraaggesprekken waaruit deze aanbevelingen zijn ontstaan. We willen bij deze ook eenieder die een bijdrage heeft geleverd aan dit stuk danken. We hopen dat we hiermee een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van mhealth in Nederland. JAPPS biedt zorgorganisaties en bedrijven strategisch advies over ontwikkeling en implementatie van mobiele technologie. Daarnaast ontwikkelt JAPPS geavanceerde mobiele apps die voldoen aan de hoogste wetenschappelijke en technische standaarden. Daarbij richt JAPPS zich op de ontwikkeling van mobiele toepassingen in de gezondheidszorg. Pieter van Bokhoven, PhD Jochem Cornelis, MSc

3 Inleiding De huidige stand van techniek en de toenemende vraag om de gezondheidszorg beter, goedkoper en meer toegankelijk te maken, schetsen een landschap waarin mhealth stevig zijn voeten in de aarde zal krijgen. Mensen zijn mobiel verbonden. Binnen Nederland zijn meer mobiele aansluitingen dan het aantal inwoners. Uit onderzoek van TNS NIPO 1 blijkt dat van de personen met een mobiele aansluiting 44 procent een smartphone heeft, terwijl 16 procent ook een tablet bezit. Deze wijde verspreiding van mobiele technologie biedt enorme mogelijkheden om de gezondheidszorg goedkoper en efficiënter te maken 2. Naast deze technologisch- maatschappelijke ontwikkeling zijn er in de gezondheidszorg trends waarneembaar die het pad effenen voor een mobiele revolutie: 1. De totale Nederlandse zorgkosten stegen tussen 2001 en 2008 van 48 miljard naar bijna 80 miljard euro 3. Door de toenemende vergrijzing stijgt de zorgvraag, terwijl budgetten gelijk blijven of zelfs krimpen. Dit spanningsveld leidt tot beleidsveranderingen waarbij de publieke sector steeds sterker trekt aan bedrijven om kostenbesparende innovaties te ontwikkelen. 2. De gezondheidszorg richt zich op een model waarin niet alleen de patiënt, maar het individu centraal staat: personalized medicine. Door grootschalige projecten als het Human Genome Project en het International HapMap Project 4 worden genetische varianten bekend die betrokken zijn bij ziektes en reacties op medicijnen. Hierdoor kunnen behandelingen op ieder individu afgestemd worden. 3. Er is een algemeen besef dat preventie niet alleen beter is dan genezing, maar ook kosten bespaart. Op de subsidieagenda van de Europese Unie staat preventie bovenaan. Preventie is mogelijk door middel van betere monitoring van patiënten in risicogroepen en inductie van gedragsverandering. 1The Mobile Landscape Western Europe. EMEA Mobile Research Paper. iprospect Gezond online. NYFER, Utrecht, Boston Consulting Group (2010). Kiezen voor kwaliteit. Portfoliokeuze van ziekenhuizen zorgen voor hogere kwaliteit en lagere kosten. Amsterdam: BCG De zorg wordt vanuit de overheid steeds meer geprotocoliseerd en meetbaar gemaakt. Dit levert een enorme administratieve druk. mhealth het aanbod van gezondheidgerelateerde diensten via mobiele en draadloze communicatie. mhealth biedt hier een uitkomst. mhealth maakt het mogelijk om de toegankelijkheid en kwaliteit van zorg te verbeteren 5. Daarnaast biedt het de mogelijkheid om door innovaties kosten te besparen; met de op handen zijnde demografische veranderingen een voorwaarde voor behoud van kwaliteit in de gezondheidssector. mhealth biedt ook tools om personalized medicine mogelijk te maken. In tegenstelling tot veel andere hardware is een mobiel apparaat dikwijls van één persoon. Dit maakt het mogelijk om persoonlijke kwetsbaarheden bloot te leggen en onverwachte toevallen te voorspellen. Het accent ligt op de preventie van ziekte en het beschikbaar maken van gezondheidszorgdiensten. 6 Tot slot is de automatisering van de gezondheidssector al in volle gang door de introductie van ehealth (electronic health). Hierdoor kan mhealth perfect inhaken op reeds ontwikkelde technieken zoals een EPD en platformen voor monitoring en communicatie. Door op deze golf mee te liften kunnen grote hoogtes worden bereikt. Er zijn weinig mensen die twijfelen aan de bijdrage die mhealth zal leveren aan de uitdagingen waar de gezondheidszorg voor staat. Toch zijn ehealth en mhealth projecten in Nederland en de rest van de wereld niet altijd succesvol gebleken. Vaak stranden ze na een pilotfase, zijn ze door hun grote complexiteit niet goed uitvoerbaar, of blijken ze onbetaalbaar door oplopende implementatiekosten. De enorme uitdagingen waar dit soort grote projecten voor staan wordt onderstreept door de terugschaling van het aantal ehealth initiatieven door de 5 Gezond online. NYFER, Utrecht, Tan, J. (2005). E- health care information systems. San Fransisco, Ca: Jossey- Bass.

4 Nederlandse overheid 7. In dit veld met nog weinig succesvolle business models wordt vaak de vraag gesteld of er sprake is van een door technologie gedreven hype of dat er daadwerkelijk vraag is vanuit de markt. mhealth behelst het gebruik van draadloze technieken zoals Bluetooth, GSM, GPRS, 3G/4G, WiFi, WiMAX etc. bij het overbrengen van ehealth data en diensten. Over het algemeen worden deze gebruikt door personen werkzaam in de gezondheidszorg op apparaten zoals mobiele telefoons, smartphones, laptops en tablet PCs. Figuur 1. Aantal mhealth app gebruikers wereldwijd, in miljoenen (links). mhealth app opbrengst wereldwijd, in miljoenen dollars (Rechts). Bron: Mobile Health Market Report , Research2Guidance. De opbrengst omvat app downloads, marketing, transacties en apparatuur verkoop. 7 Accelerating innovation: the power of the crowd - KPMG

5 De stand van mhealth Wereldwijd zijn de verwachtingen van mhealth hoog. Over het laatste jaar (2012) is het aantal mensen dat een mobile health smartphone app downloadde verdubbeld (Fig. 1). Ook financieel is een enorme groei waar te nemen in de sector (Fig. 1). In Nederland is dit niet anders. Samen met de steeds bredere beschikbaarheid van technologie zorgen deze cijfers voor toenemende interesse vanuit bedrijven en investeerders. Met de op handen zijnde bezuinigingen en oplopende zorgkosten wordt er vanuit de overheid steeds vaker gekeken naar mhealth als een duurzame oplossing om zorg toegankelijk en betaalbaar te houden. Ook vanuit de bevolking neemt deze interesse toe. Naast zogenaamde early adopters en jongeren, beginnen ook steeds meer baby boomers mobiele technologie te omarmen; het gebruik van tablets neemt sterk toe, vooral onder vrouwen 8, die ook steeds vaker een actievere rol nemen in hun eigen gezondheid. Het wachten is op toepassingen die gebruik maken van mogelijkheden van mobiele apparaten, die er in het pre- mobiele tijdperk simpelweg niet waren. Michel Klein, Assistant Professor Artificial Intelligence aan de Vrije Universiteit Amsterdam: Deze projecten zitten vaak nog in een pilotfase. Op dit moment is de afstand tussen onderzoekers die onderzoeksdata rondom mhealth produceren enerzijds en bedrijven die innovaties implementeren in een starre zorgsector anderzijds nog enorm. Toch worden de verwachtingen hoog gehouden waardoor er sprake is van een technologisch optimisme, waarbij nieuwe technieken snel de oude moeten vervangen zegt Jeroen Ruwaard, ehealth consultant bij het landelijk kenniscentrum kinder- en jeugdpsychiatrie. Toch is het primaire enthousiasme enorm getemperd. Op de vraag in hoeverre mhealth in de Nederlandse zorgsector is geïmplementeerd is het antwoord van al onze respondenten eenduidig en duidelijk: niet of nauwelijks. Technisch is veel mogelijk, maar mhealth heeft haar belofte nog niet waargemaakt. Tot op heden blijven oplossingen beperkt tot een translatie van de papieren werkelijkheid naar een online of mobiele vorm. Michiel van Agtmael, internist in het VU medisch centrum: Een voorbeeld hiervan is het acute boekje; een boek met richtlijnen voor de diagnostiek en behandeling van aandoeningen op het gebied van inwendige specialismen. Vroeger liepen coassistenten met dit boek onder hun arm, tegenwoordig is dit in app vorm beschikbaar. Andere toepassingen die alom vertegenwoordigd zijn gaan niet veel verder dan SMS alerts ter herinnering van een afspraak bij een huisarts of specialist en online (mobiele) vragenlijsten. Ruud van Uden, projectleider bij Focus Cura: Wel is het gebruik van videoconsult op afstand in opkomst (zie bijvoorbeeld 8 The Rise of mhealth. Applico.

6 De ontrafeling van het web rondom mhealt In de schaduw van de kansen en mogelijkheden voor mhealth, zijn de hordes die nog genomen moeten worden aanzienlijk. In een zorgsector die overrijp is voor technologische innovatie, is tegelijk de weerstand hiertegen ook het hoogst. Hier ligt een grote uitdaging. Het speelveld rondom mhealth. Het speelveld is complex (Fig. 2). Artsen staan vaak kritisch tegenover patiënten die een actievere rol gaan spelen in de regie van hun gezondheid 9. Er is een verwachting dat deze bezorgdheid bij de jonge generatie artsen af zal nemen. Marianne ketting, senior consultant, Ketting Partners Advies: Onderzoek laat echter zien dat jonge artsen in dienst snel socialiseren, waardoor dit probleem zal blijven bestaan. Onze respondenten waren er van overtuigd dat succesvolle initiatieven juist gesteund moeten worden door zorgverleners. Daarom moeten zijn vroeg in het ontwikkelproces worden betrokken. Dit bevorderd bevendien de controle op wetenschappelijke kwaliteit en veiligheid. Aan de andere kant staan de patiënten. Zij zijn op zoek zijn naar toegankelijke gezondheidszorg en meer controle over hun gezondheid. Ook worden zij steeds bewuster in hun keuzes. Tussen arts en patiënt staan zorgverzekeraars. Door de toenemende economische druk zijn zij op zoek naar goedkopere alternatieven. Jan Willen Faessen, managing partner bij Redmax en voorzitter van de Nederlandse vereniging voor ehealth: Zorgverzekeraars zijn primair geïnteresseerd in kostenbesparingen, secundair in kwaliteit van zorg. Om verzekeraars te overtuigen om te investeren in mhealth zal linksom of rechtsom een (indirecte) budgettaire motivatie gegeven moeten worden. Laurens van der Tang, CEO bij VitalHealth Software Inc: Uiteindelijk wil je toe naar een systeem waarin verzekeraars mhealth toepassingen gaan vergoeden. Als zij gaan betalen moeten zij overtuigd zijn van het economische nut. Naast deze drie belangrijkste belanghebbenden, is er nog een scala aan stakeholders die zich bezig houden met mhealth (Fig. 2). Wanneer mhealth haar beloften in gaat lossen zal ze ingrijpende veranderingen in de gezondheidszorg teweeg brengen. Marianne Ketting: Innovaties zullen dus weerbarstig moeten zijn tegen vaak monopolistische stakeholders die hun belangen proberen te beschermen. Samenwerking. Om in dit complexe speelveld succesvol te zijn zal samenwerking moeten worden gezocht. Inovaties zullen hand- in- hand met zorgverleners ontwikkeld moeten worden, zodat zij overtuigd raken van het nut: los een probleem op. Hetzelfde geldt voor zorgverzekeraars. Voor duurzame mhealth moet een kritieke massa bereikt worden. Ook omdat kleinere initiatieven vaak niet de voordelen opleveren die schaalbaarheid biedt. De echte waarde van mhealth zal pas duidelijk worden wanneer projecten het hele systeem van de gezondheidszorg penetreren. Lange adem. Er zijn minder quick wins in de zorg dan in andere industrieën zegt Maarten den Braber, digital health strategist en co- founder van Quantified Self Europe. Door het complexe speelveld zul je voordat je gaat ontwikkelen moeten onderzoeken waar de vraag ligt, wat de behoefte is, hoe het gebruikt zal worden en wie het gaat gebruiken. Hiervoor moet je durven ondernemen op de lange termijn. Techniek. mhealth gaat niet om techniek het gaat om de communicatie en content, zegt Marianne Ketting. Technisch is alles mogelijk, wat niet lukt is mensen bereiken en gedrag veranderen. Deze overtuiging wordt breed gedeeld. Op de middenlange termijn kwamen bij de meerderheid van de respondenten twee technische aspecten naar voren waar winst te halen is: 9 Colliding interests, competing visions. PwC.

7 Figuur 2. Speelveld rondom mhealth met verschillende stakeholders. 1. Standaardisatie is nodig om versnippering tegen te gaan en om combinatie van data tot big data mogelijk te maken. Daarnaast is standaardisatie nodig voor koppeling van mhealth toepassingen aan een EPD. Het EPD wordt gezien als de sleutel tot schaalbaarheid. Een voorbeeld van zo n standaard is het Continuity of Care Record ( m). Dit is een open standaard voor patiëntdata en bevat de meest relevante en actuele medische informatie in elektronische vorm. 2. Een betrouwbare infrastructuur van draadloze netwerkverbindingen. De ontwikkeling hiervan is al in volle gang. Controle en veiligheid van mobiele applicaties. Een veelgenoemd probleem van mhealth toepassingen is veiligheid. Vooral wanneer het apps betreft, aangezien deze door kleine partijen ontwikkeld en verspreid kunnen worden en deze in toenemende mate door arts en patiënt gebruikt worden 10. Op dit moment zijn er in de categorie medical meer dan apps beschikbaar in de Apple App Store en meer dan 3000 in de Google Play Store. Meer dan 85% van de artsen heeft een smartphone en 50% gebruikt deze in de dagelijkse praktijk 11. In box 1 staat een 10 Visser BJ, Buijink AW. Need to peer- review medicalapplications for smart phones. J Telemed Telecare 2012;18: Cox A. Smartphone Apps, Monitoring & mhealth Strategies Dec Juniper Research. overzicht van de 10 hoogst gewaardeerde apps voor artsen. Verschillende studies benadrukken het ontbreken van evidence based content van deze apps en het gebrek aan betrokkenheid van artsen in het ontwerp en ontwikkeling van apps 14. Er zijn verschillende voorstellen om apps met medische content te laten peer- reviewen, zoals dat gebeurt met wetenschappelijke artikelen. Online initiatieven zowel internationaal (bv als in Nederland ( reviews) zijn hiervoor gaande (zie box 1). Echter, hier wordt vaak gekeken naar het design en gebruiksgemak van de app en in mindere mate naar de correctheid van de medische content. Wat veel ontwikkelaars niet weten is dat zodra een app wordt gezien als een medisch hulpmiddel, de app dan een CE- markering moet hebben 12 (De afkorting CE staat voor Conformité Européenne). De inspectie voor de 12 Europese richtlijn 93/42/EEG: lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=celex:31 993L0042:NL:NOT Wet op de medische hulpmiddelen: datum_ Besluit medische hulpmiddelen: datum_

8 gezondheidszorg houdt hier toezicht op. De striktheid van certificering hangt af van de risicoklasse van de applicatie 13. Medische hulpmiddelen zijn instrumenten, toestellen, apparaten en software die voor medische doeleinden worden gebruikt. Een app wordt gezien als medisch hulpmiddel wanneer deze bijvoorbeeld wordt gebruikt voor diagnostiek of behandeling, of een meetfunctie heeft. Ook aan het veilig opslaan van medische gegevens zijn richtlijnen verbonden. Hiervoor geldt een aangepaste versie van de code voor informatiebeveiliging: de norm NEN 7510 ( Mobiele toepassingen moeten hier aan voldoen; NEN 7510 richt zich op zorginstellingen en andere organisaties die bij informatievoorziening in de gezondheidszorg zijn betrokken, ongeacht de aard en de omvang van het bedrijfsproces. Box 1. Top 10 hoogst gewaardeerde apps voor artsen Medscape Farmacotherapeutisch kompas New England Journal of Medicine MedCalc Acute boekje Living medical text books Neuromind Your Diagnosis Sanford guide One night in the ED Naslagwerk van geneesmiddelen en ziektes Geneesmiddeleninformatie Medisch- wetenschappelijke artikelen Berekeningen voor in de medische praktijk Diagnostiek en behandeling interne geneeskunde Medische leerboeken Referentie tool voor neurologen Simulatiespel voor artsen Advies over infectieziektes Educatie van radiologie 13 Medische apps, is certificeren nodig? Nictiz

9 Mogelijkheden voor mhealth Er zijn hoge verwachtingen dat mhealth de logge en dure gezondheidszorg zal hervormen tot een systeem dat op de lange termijn goedkoper is en gericht is op individuele patiënten en preventie. Ondanks een gebrek aan succesvolle implementaties van mhealth in de zorgsector en aan succesvolle business modellen, zien de meeste respondenten een toekomst voor mhealth. Met de komst van mobiele apparaten (smartphones en tablet PCs), cloud computing en geavanceerde draadloze netwerktechnieken, zijn technische mogelijkheden voor mhealth ruimschoots aanwezig. Hier volgt een beschrijving van kansen en groeimogelijkheden voor bedrijven. Bied een dienst aan die goedkoper, efficiënter of sneller is via mobiele apparaten. mhealth is een tool, geen nieuwe vorm van geneeskunde. De acceptatie van deze tool hangt af van hoe deze in de huidige geneeskunde wordt ingebakken. Wil mhealth succesvol zijn dan zal het de hand shake tussen zorgverlener en patiënt moeten faciliteren aldus Laurens van der Tang. mhealth moet een probleem oplossen. Ontwikkelaars zullen zich altijd af moeten vragen wat de vraag is vanuit de gebruikers; artsen en patiënten. Als in hun behoefte wordt voorzien, zullen zij ook bereid zijn om hiervoor te betalen. Met een steeds sterkere privatisering van de gezondheidszorg worden patiënten zich meer bewust van zorgkosten. In 2006 is de nieuwe zorgverzekeringswet ingevoerd en met de introductie van het systeem van de Diagnose- Behandel- Combinatie (DBC) een begin gemaakt met de transitie van een budgetsysteem naar een gereguleerde vorm van marktwerking. 14 Hierdoor gedragen patiënten zich in toenemende mate als consumenten. mhealth zal steeds meer een positie gaan bekleden binnen de consumer electronics. Hier ligt ook meteen een verdienmodel voor bedrijven. Maartje Ermers, projectleider bij Cordaan: Patiënten zijn bereid kleine bedragen te betalen voor gemak en artsen voor minder administratieve rompslomp en betere zorg Box 2. Sensoren die draadloos communiceren met smartphones AliveCor Asthmapolis Basis Fitbit ibgstar Jawbone up Muse Lumoback Nike Fuelband Proteus MioLink Withings Tinké Zeo Pro Zephyr Meet single channel ECG via vingertoppen Houdt bij waar en wanneer een astma inhalator gebruikt wordt Horloge trackt beweging, hartslag, transpiratie en temperatuur Polsband en clip meet activiteit Bloedglucosemeter Polsband trackt activiteit en slaap 4- sensor EEG hoofdband Heupband meet lichaamshouding (rug) Polsband meet activiteit Oraal in te nemen moleculaire sensor communiceert met pleister Spiersensor Weegschaal en bloeddrukmeter Meet hartslag, zuurstofgehalte, bloeddruk, ademhaling en hartslagvariatie (stress) EEG hoofdband meet slaaptoestand Borstband meet hartslag, ademhaling, ECG en lichaamshouding 14 Graafmans, W.C., Berg, M.J. v.d., Koolman, A.H.E. (2008).Wat verstaan we onder marktwerking in de gezondheidszorg? In: Zorgbalans Bilthoven: RIVM

10 voor patiënten. Wanneer het smartphone apps betreft, wordt bovendien de distributie uit handen genomen door Apple s App Store of de Android Play Market. Hierdoor zijn in potentie grote groepen consumenten eenvoudig te bereiken. Hierbij liggen volgens Jan Willen Faessen twee strategieën voor hand: Richt je op een specifieke niche markt, of kom met een specifieke oplossing voor generiek probleem. Sensoren en randapparaten. Mobiele apparaten en smartphones in het bijzonder hebben interne sensoren die door apps gebruikt kunnen worden; zoals een camera, GPS, kompas, microfoon en 3D accelerometer. Daarnaast is een smartphone persoonlijk en hebben mensen deze altijd bij zich. Hierdoor kunnen mhealth diensten ontwikkeld worden die betrouwbare gegevens verzamelen en notificaties op maat bieden. 15 mhealth apps spelen hierop in, maar deze blijven altijd beperkt tot de sensoren in de smartphone. Parallel aan deze apps zien we een trend in een toename van randapparaten die via draadloze technologie met smartphones communiceren (zie box 2 voor een uitgebreider overzicht van externe sensoren en hun functies). Door deze apparatuur wordt het scala van mogelijkheden enorm uitgebreid, vooral op het gebied van monitoring en diagnostiek. Monitoring en interventie. Persoonlijke data verzameld door sensoren kan gebruikt worden voor monitoring van activiteiten en de gezondheidstoestand. Voorbeelden hiervan zijn Agrus en SenseOS. Terugkoppeling van deze data naar de gebruiker kan bewustwording creëren en daarmee gedragsverandering. Quantified self (QS) is het vergroten van zelfkennis door middel van self- tracking Aldus Yuri van Geest, ambassadeur van Singularity University. QS is een beweging die enkele jaren geleden nog bestond uit eigenzinnige hackers die samen kwamen om de nieuwste, vaak zelfgebouwde, meetmethoden te bespreken. Tegenwoordig spelen zij steeds meer een rol van betekenis en is de interesse vanuit bedrijven en investeerders gewekt. Door middel van unobtrusive measurements kan data verzameld worden zonder dat een gebruiker daar hinder van ondervindt. Dit maakt de weg vrij voor ecological momentary assesment: het verzamelen van data van gebruikers tijdens hun dagelijkse bezigheden. Innovatie heeft dataverzameling niet alleen makkelijker en goedkoper gemaakt, maar stelt ons ook in staat biologische data te verzamelen die enkele decennia geleden nog niet bekend waren, zoals bloedwaardes, bloedhormonen, ons genoom en microbiome. Door middel van self- tracking nemen mensen controle over hun eigen gezondheid. Waar we vroeger naar een doktor gingen, kijken we nu naar onze data. Self- trackers verleggen hiermee de grenzen van persoonlijke gezondheidszorg. De uitdaging ligt nu in de correcte interpretatie van deze data. Door een wetenschappelijke aanpak laten self trackers een nieuw licht schijnen op nog onbegane paden. Het zijn de ondernemers die deze ontwikkelingen bij het grote publiek aan de man brengen. Box 3. Asthmapolis is een Bluetooth sensor die bijhoudt wanneer patiënten hun astma inhalator gebruiken. Via een app wordt bijgehouden waar en wanneer de inhalator gebruikt wordt. Door deze data te combineren wordt inzichtelijk waar en wanneer patiënten vaak astmatisch zijn. Door middel van deze methode is men er achter gekomen dat astmatische patiënten vaak s ochtends in de buurt van een haven hun inhalator gebruiken. Dit moment viel samen met de overslag van bepaalde goederen in de haven. Astmatici stemmen hier nu hun bezoek aan dit gebied op af. Van QS naar big data. Data is waardevol. De n = 1 experimenten door middel van self- tracking kunnen persoonlijk interessante inzichten geven. Grote stappen worden echter pas gezet als deze data gecombineerd wordt tot zogenaamde Big Data. De kracht van de massa. De essentie van deze door massa versnelde innovatie ligt in de kritieke massa. Door grote hoeveelheden data te combineren kan een statistische Power (de waarschijnlijkheid om een effect 15 White Paper mhealth. Frank Schalken. hulp.nl/media/uploads/files/whitepaper- mhealth.pdf

11 aan te tonen) behaald worden waarmee nieuwe inzichten blootgelegd kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is een toepassing van citizen science door ispex en Asthmapolis (zie box 3). Exponentiële groei. De ontwikkelingen in de ICT sector gaan snel. Moore s law stelt dat de rekenkracht van hardware iedere 2 jaar verdubbelt. Technisch is er geen beperking aan de hoeveelheid data die we op kunnen slaan. Terwijl het grote publiek nog maar nauwelijks gewend is aan dataopslag in tera- en petabytes (respectievelijk duizend en een miljoen gigabytes), wordt bijvoorbeeld voor het brain mapping project 16 gesproken over dataopslag in yottabytes (een miljard petabytes). In dit licht zijn ontwikkelingen gaande waarbij supercomputers zoals IBM s Watson, betere en meer evidence based diagnoses kunnen stellen dan artsen 17. mhealth zal op dit soort ontwikkelingen in gaan springen waardoor exponentiële groei en verandering plaats kan vinden. Hier zullen zowel bedrijven als overheden hun beleid nu al op aan moeten passen. Ontwikkelingslanden. Voor bedrijven ligt er een kans over de grenzen heen in ontwikkelingslanden. Epidemieën en een tekort aan werknemers zorgen hier voor ernstige problemen voor overheden en zorgverleners. De explosieve groei van mobiele communicatiemiddelen in deze gebieden in het afgelopen decennium 18 bieden echter hoop op een betere gezondheidszorg door middel van mhealth. Hier zijn dringende problemen aan de orde, waardoor er simpelweg geen tijd en geld is om na te denken over problemen zoals veiligheid van patiëntdata. Deze economische en demografische druk maakt de weg vrij voor baanbrekende innovaties. De toepassing van mhealth in ontwikkelingslanden gaat buiten de strekking van dit white paper om. Voor verdere informatie hieromtrent verwijzen we naar mhealth for development press- office/2013/04/02/fact- sheet- brain- initiative ibm.com/innovation/us/watson/watson_in_healthc are.shtml 18 The United Nations Foundation and Vodafone Foundation. mhealth for Development; The Opportunity of Mobile Technology for Healthcare in the Developing World

12 Conclusie In dit white paper hebben we een uitgebreid overzicht gegeven van de uitdagingen waar mhealth voor staat en de mogelijkheden voor mhealth om te benutten. Uit de vraaggesprekken die we hiervoor voerden werd duidelijk dat mobiele technologie wordt gezien als een manier om grondige veranderingen in de gezondheidszorg mogelijk te maken. De omvang van de te nemen hordes heeft het enthousiasme echter ook gematigd. Eén onderwerp kwam steeds terug; ondanks dat de mhealth sector op dit moment bloeit, is men op zoek naar uniformiteit. Zo wordt er gezocht naar uniformiteit wat betreft betrouwbaarheid en veiligheid. Dit is een vereiste voor een brede acceptatie. Daarnaast is er uniformiteit nodig van datastandaarden. Dit zal de schaalbaarheid vergroten en daarmee de kans op succes. Koppeling met een EPD wordt hierbij vaak als sleutelfactor genoemd. De grootste uitdaging waar de sector voor staat is echter het creëren van uniformiteit in visie van verschillende stakeholders. Subsector overschrijdende ontwikkeltrajecten en samenwerking zijn daarbij essentieel; van private tot publieke sector, van zorginstellingen tot patiënten(organisaties) en zorgverzekeringen. Alle stakeholders moeten in een vroeg stadium worden betrokken. En bedrijven moeten met oplossingen komen die deze stakeholders direct helpen. Tezamen met onze respondenten concluderen we dat ondanks een complex speelveld, sociologische hordes en technische uitdagingen, er enorm veel ontwikkelingen gaande zijn die mogelijkheden bieden voor bedrijven binnen de mhealth sector. Met de komst van steeds geavanceerdere interne sensoren in mobiele apparaten en randapparatuur is steeds betere monitoring mogelijk. Dit vormt de basis voor een preventieve gezondheidszorg en de ontwikkeling van gedragsveranderende toepassingen. Zodra dit kostenbesparingen oplevert zullen zorgverzekeraars dit ook gaan vergoeden. Daarnaast zal de combinatie van persoonlijke data tot big data tot baanbrekende nieuwe inzichten leiden. Ook levert mhealth tools om binnen een gezondheidszorg waar de administratieve druk steeds groter wordt, bestaande werkzaamheden goedkoper, sneller en efficiënter te maken. Dit alles biedt mogelijkheden waar bedrijven op in kunnen spelen en daarmee mhealth in de zorgsector kunnen integreren.

13 Lijst van geïnterviewde personen Laurens van der Tang CEO VitalHealth Software Inc. Marianne Ketting senior consultant, Ketting Partners Advies Michiel van Agtmael Internist infectious diseases VU medisch centrum Maarten den Braber Digital health strategist en co- founder van Quantified Self Europe Maartje Ermers Projectleider Cordaan Michel Klein Assistant Professor Vrije Universiteit Amsterdam Ruud van Uden Projectleider Focus Cura Yuri van Geest Ambassadeur Singularity University Jan Willen Faessen Managing partner bij Redmax en voorzitter NVEH Marijke Bremmer Psychiater VU medisch centrum