Zelf%doelen%centraal%stellen%% in%het%stedelijk%waterbeheer%
|
|
- Brecht de Ridder
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Zelf%doelen%centraal%stellen%% in%het%stedelijk%waterbeheer% Ontdek-samen- ontmoeten,'transparan3e' Durf-te-veranderen- ini3a3ef,'loslaten' Maatschappelijk-nut- mens,'leefomgeving,'welvaart' Laat-instrumenten-voor-je- werken- van'belemmering'naar'kans' - Maatwerk- crea3viteit,'aansluiten,' temporiseren'
2 Zelf%doelen%centraal%stellen%% in%het%stedelijk%waterbeheer Handelingsperspectievenomhetstedelijkwaterbeheer doelmatigenomgevingsgerichtintevullen meteffectiefgebruikvanjuridischeinstrumenten oktober2014
3 Inhoudsopgave Zelfdoelencentraalstellen Inleiding Ontwikkelingstedelijkwaterbeheer Deintegraliteitvanhetstedelijkwaterbeheer Deuitdaging:meebewegenmetbeidebenenopdegrond Denkraamomsamendegoededingentedoen Gezamenlijkeaanpak Handelingsperspectiefstedelijkwaterbeheer Praktijkvoorbeelden Inspirerendehandelingsperspectieven Watals Inzetjuridischeinstrumentenbijeenbredegebiedsgerichteaanpak Aandeslag...28 BIJLAGE Voorbeeldenuitdehuidigepraktijk...29 KeurHoogheemraadschapvanRijnland:Van Nee,tenzij naar Ja,mits...30 AanpakwateroverlastgemeenteWestlandenHoogheemraadschapvanDelfland...34 AanpakstedelijkewateropgaveEmmen...38 BIJLAGE Takenenbevoegdhedengemeentenenwaterschappen...41 COLOFON...44
4 VOORWOORD Zelf%doelen%centraal%stellen% HetBestuursakkoordWaterdaagtgemeentenenwaterschappenuitomvanuiteengezamenlijke verantwoordelijkheidvraagstukkenindewaterketenoptelossen.kosteneffectiviteitvaninvesteringen enefficiëntieinuitvoeringstaanvoorop.dekomendejarenzaldewerkwijzeingrijpendveranderen. Datkosttijd,vraagtlefenisindekernmensenwerk. Dezebrochuregaatinophet denken en doen inhetstedelijkwaterbeheer.vanuitgoede voorbeeldeniseenalgemeendenkraamvooreennieuweaanpakenwerkwijzeopgesteld,bedoeldals handvat.hetdenkraamheeftdriebelangrijkekenmerken. Teneersterichtenweonsopbewustwording:Ongemerktwerkenwevanuitnormenendogma s.we lossenproblemensectoraalop,compenserenoplokaleschaalofgaanuitvaneenstandaardbehoefte aanwaterbergingperhectare.dezenormenendogma szullenweeerstmoetenherkennen,voordat wezeloskunnenlatenendemaatschappelijkedoelenweercentraalstellen. Hettweedekenmerkisdenkenvanuitgezamenlijke%doelen:Inhetstedelijkwaterbeheerwordtvaker ingespeeldopmaatschappelijkeontwikkelingen,zoalsaandachtvoorduurzaamheid,actief burgerschap,samenhangendoptredendooroverheden,klimaatveranderingetc.eriseenomslagnodig vanhetuitwerkenvannormenenregelsnaarhetcentraalstellenvanmaatschappelijkedoelen.die doelenkunnenookbuitenhetgebiedvanstedelijkwaterbeheerliggen,denkaanruimtelijkekwaliteit enstadsontwikkeling.enhetgaatnietalleenomdoelenvanoverheden,maarookomdoelenvan bewonersenbedrijvenvoordeinrichtingvandeleefomgeving. Alslaatstewilhetdenkraamhandelingsperspectiefbieden:Zakenveranderenalleenalswezaken andersdóén.wijallennbestuurder,beleidsmedewerkereninhoudelijkdeskundigenkunnenhetverschil maken.doormaatschappelijknutcentraaltestellen,doormaatwerkderuimtetegevenendoorelkaar optezoekenensamenteontdekken. Wijhopendatdebespiegelingenindezebrochureendehandvattendiewordenaangereiktuinspireren eenvolgendestaptezettenindoelmatigstedelijkwaterbeheer drs.c.j.g.m.devet ir.ing.a.j.vermuë
5 Hetlerenvanervaringeneldersenhetbenuttenvannieuweenbestaandekennisisbelangrijkomde nieuweaanpakenwerkwijzeinuweigenpraktijktoetepassen.deverenigingvannederlandse Gemeenten(VNG)enUnievanWaterschappen(UvW)zettendeambtelijkeenbestuurlijkenetwerken inomditzoveelmogelijktefaciliteren.hetzelfdegeldtvoordekenniskoepelsstichtingrioneden STOWA.Zijwerkeninproeftuinenaankennisontwikkelingenverspreidendezekennisvia bijeenkomsten,nieuwsbrievenendeeigenwebsites.ookiserdewebsitesamenwerkenaanwater.nl waaropvoorbeeldenenervaringenwordengedeeld.daarnaastzijndekenniscoachesbeschikbaarom regio steondersteunen. Zoektuinspiratieenondersteuning?Neemdaneenseenkijkjeop:
6 1 Inleiding Gemeentenenwaterschappenzorgensamenvoorhetomgaanmetwaterinstedelijkgebied. Gemeentenzamelenhuishoudelijkenbedrijfsafvalwaterin,waterschappenzuiverendat.Zodragenzij bijaaneengoedewaterkwaliteit.daarnaastmakenzijsamenkeuzesoverhoeomtegaanmet hemelwater,grondwaterenoppervlaktewater.dooropenwater,rioolstelselsenhetoptimaal benuttenvandeopenbareruimte,zorgenzijvoordrogevoeten. Gemeentenenwaterschappenstaangezamenlijkaandelatomdebeleidsvrijheid,diedeWaterwet biedt,vormtegeven.hetgaathierzowelombestaandeopgavenalsomuitdagingenvoorde toekomst.dekomendejarenwordenkeuzesgevraagdopgebiedenalshetcreërenvaneenprettigeen schoneleefomgeving,wateroverlastenctekort,hittebestrijding,devervangingvanbestaande infrastructuur,nieuwestoffeninafvalwater,innovatiesopdethema sgrondstoffenenenergie,en beschikbaarheidvanvakmensen.dekerndoelenstaanhierbijvoorop:volksgezondheid,drogevoeten enkwaliteitvandeleefomgevingnuenindetoekomst. Bijdeuitvoeringvandebeheertakenspelendethema skwaliteit,kwetsbaarheid,kostenenkennis eenbelangrijkerol.inhetbestuursakkoordwateruit2011zijnondermeerafsprakengemaaktover intensievesamenwerkingtussengemeentenenwaterschappenbijdeuitvoeringvandebeheertaken inhetstedelijkwaterendeafvalwaterketen.bijdeinvullingvandebeheertakenissamenhang belangrijk.hetgaathierzowelomdesamenhangvandeverschillendeonderdelenvanhetstedelijk watersysteem(o.a.afvalwater,hemelwater,grondwater,oppervlaktewaterendeleefomgeving),als ookomdesamenhangtussendetakenvangemeentenenwaterschap(ruimtelijkeontwikkeling, beheeropenbareruimte,beheerregionaalwatersysteem).heterkennenvanenrespecterenvan elkaarsbelangenishierbijhetvertrekpunt.hiermeekunnenwijburgersenbedrijvennogbetervan dienstzijn. BijdeafsprakenuithetBestuursakkoordishetuitgangspuntvanbestaandewetcenregelgeving bevestigd,dathetgaatomsamenwerkenopbasisvanafsprakenengelijkwaardigheidinplaatsvan eenzijdigevoorschriftenenvergunningen.opzichzelfeenopendeur,maardepraktijkblijktsoms weerbarstig. Figuur1:Samenwerkenopbasisvanafsprakenengelijkwaardigheid Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina6
7 Indeuitvoeringspraktijkontstaatinvoorkomendegevallendiscussieoverhettoepassenvan bestaandejuridischeinstrumentenindecontextvandebeleidsvrijheid.dezediscussievindtzowel tussenalsbinnenorganisatiesplaats.eenbekendspanningsveldishetstrakkekadervoor vergunningsverlening,toezichtenhandhavingendemeeropontwikkeling,kansenencreativiteit gerichtecontextvanhetrealiserenvandewateropgaven. InopdrachtvanhetambtelijkkernteamVNGenUvWenondersteunddoorhetMinisterievan InfrastructuurenMilieuwordtindezebrochurehethandelingsperspectiefgeschetstomopeffectieve wijzemethetgenoemdespanningsveldomtegaan.hetdoelvandebrochureishetondersteunenvan gemeentenenwaterschappenbijdeintensievesamenwerkinginhetstedelijkwaterbeheerende afvalwaterketen.hiermeewillenbeidekoepelsdeontwikkelrichtingvoorhetstedelijkwaterbeheer nogmaalsbenadrukken: Gemeentenenwaterschappengevengezamenlijkvormaanhetstedelijkwaterbeheer metafsprakengebaseerdopwederzijdsvertrouwenenerkenningvanelkaarstakenen belangen;ditvormtdebasisomjuridischeinstrumenteneffectiefintekunnenzetten. Injanuari2011hebbenVNGenUvWsamenmetIPOenhetRijkeenhandreikinguitgebrachtonder detitel Samenwerkenopbasisvanafspraken,handreikingtoepassenregelgevingafvalwaterinde praktijk.dezehandreikingisopgesteldnaaraanleidingvandeveranderdewetgevingmetde inwerkingtredingvandewaterwetenonderliggendelozingenbesluiten.dehandreikingismetname gerichtophettoepassenvanderegelsrondomhetlozenvanstedelijkafvalwater. Dehandreikingisinhoudelijknogsteedsvankracht.Tochiserbehoefteomdecontextteverbreden vanspecifiekhetaspectlozenvanafvalwatertothetvolledigespeelveldvanhetstedelijk waterbeheerendeafvalwaterketen.devoorliggendehandreikingvoorzietdaarin. Naastdezehandreikingiserookeenmeerspecifiekehandreikingontwikkeldvoorhetthema indirectelozingen.dezehandreikingkuntuvindenop: Leeswijzer% Inhoofdstuk2wordendeontwikkelingeninhetstedelijkwaterbeheergeschetsteneenaanpak geschetstomopefficiëntewijzeintekunnenspelenopdezeontwikkelingen.inhoofdstuk3wordtdit, medeopbasisvanpraktijkvoorbeelden,vertaaldineenhandelingsperspectiefvoordegenendiebij hetstedelijkwaterbeheerbetrokkenzijn. Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina7
8 2 Ontwikkeling*stedelijk'waterbeheer Hetstedelijkwaterbeheerblijftinontwikkeling.Erisvolopaandachtvoordeintegraliteitvanhet beheer.daarnaastvragenmaatschappelijkeontwikkelingenvoortdurendomaanpassingen.kennis delenentoepassendoorintensievesamenwerkingeneenaanpakwaarbijdoelencentraalstaan,zijn hierbijbelangrijkevoorwaarden. Te-veel-water- Te-weinig-water- HiCe-in-de-stad- Waarde-uit-afvalwater- Nieuwe-stoffen- Gebrek-aan-personeel- Informa(sering- Hergebruik- Flexibiliteit- Verduurzamen- Decentralisa(e- Ac(ef-burgerschap- Goede-kwaliteit- Minder-kwetsbaarheid- Minder-meerkosten- Meer-kennis- Figuur2.Ontwikkelingendiehetstedelijkwaterbeheerbeïnvloeden 2.1 De%integraliteit%van%het%stedelijk%waterbeheer% Hetbeheervanstedelijkwatersysteemrichtzichopallefacettenvandestedelijkewatercyclus: hemelwater,grondwater,oppervlaktewaterenafvalwater.hetgaatnietalleenomwaterinbuizen, maarnadrukkelijkomalhetwaterinstedelijkgebied.alsdeverschillendewaterstromengescheiden zoudenzijnengeeninteractiemetelkaarzoudenhebben,zouhetbeheervanhetstedelijk watersysteemrelatiefeenvoudigzijn.dewerkelijkheidisanders:alleshangtmetallessamen(zie tekstkader). Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina8
9 Alleshangtmetallessamen Deverschillendewaterstromeninhetstedelijkwatersysteembeïnvloedenelkaarvoortdurend.Enkelevoorbeeldenomdit teillustreren: o Hetgemengderioolstelselisontworpenvoorhetinzamelenentransporterenvanafvalwaterenhemelwater.Bij intensievebuienloopthetrioolvolenfungerenoverstortenalsventielenvanhetsysteem.bijoverstortingenkomt afvalwatergemengdmethemelwaterterechtinhetoppervlaktewatersysteem.ditkantijdelijkeenverslechteringvan dewaterkwaliteitveroorzaken. o Bijextremeregenvalfungeertdeopenbareruimtealsberging.Ditkansomstotschadeleiden.Bijhetvoorkómenvan schadeaangebouwendoorhevigeregenvalzaldemaatschappelijkeafwegingmoetenwordengemaaktoverde kosteneffectiviteitvaninvesteringen.kortom:accepterenvanschadeofinvestereninhetvoorkomenervan? o Intoenemendematewordthemelwaterafgekoppeldvanhetvuilwaterriool.Hetovertolligehemelwaterwordt afgevoerdnaarhetoppervlaktewaterofdebodem.bijlangdurigezwareregenkanhetwatersomsonvoldoendeuit hetbebouwdegebiedwordenafgevoerdmetpeilstijgingtotgevolg.hetoppervlaktewaterkanviaoverstortenhet rioolinstromen:zogenaamde negatieveoverstorten. o Dekosteneffectiviteitvanderioolwaterzuiveringwordtmedebepaalddoordehoeveelheidhemelwaterinhette zuiverenafvalwaterendevariatieerin.civieltechnischwordtdezuiveringgedimensioneerdopderegenwaterafvoer; eengrootaandeelregenwatervraagthogereinvesteringskosten.bovendienzullendeenergiekostenvoorverpompen enbeluchtentoenemenalshetaandeelregenwatertoeneemt.naarmatedeaanvoervanafvalwaterstabieleris,zal dezuiveringbetergeoptimaliseerdkunnenworden. Eenmooivoorbeeldvantoenamevansamenhanginhetstedelijkwaterbeheerendewijzewaarop gemeentenenwaterschappenmeeomgaanisdeontwikkelingvandeoptimalisatiestudies(oas).het kadervaneenoptimalisatiestudiekomtvoortuitdevraag:waarrichtdeoptimalisatiezichop?de eerstegeneratieoptimalisatiestudieswasmetnamegerichtopeenefficiëntewerkingvande rioolwaterzuivering.bijtweedegeneratieoptimalisatiestudies,waarnuaangewerktwordt,staan meerdere(maatschappelijke)doelencentraal.inveelgevallenleidtdattotandereuitkomsten,waarbij delaagstemaatschappelijkekostenvaninvesteringeninhetgehelestedelijkwaterbeheerende afvalwaterketenvooropstaan. Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina9
10 Dekernvandecomplexiteitvanhetstedelijkwatersysteemisderolvanhemelwatereninmindere mategrondwater.bij70%vandewoningenissprakevaneengemengdrioolstelsel.hierbijworden afvalwaterenhemelwatergemengdingezameldengetransporteerdnaarderioolwaterzuivering. OndankshetfeitdatbijnieuwbouwenherstructureringinNederlandveelalgescheidensystemen wordenaangelegd,zaldesituatievangemengderioleringzichnogdecenniavoordoen.hetis eenvoudigwegtekostbaaromdebestaandesystemeninkortetijdomtebouwenensomsookin technischopzichtongewenst. Eenbelangrijkaspecthierbijzijndeboekwaardeenkapitaallastenvandeinvesteringeninde bestaandeinfrastructuurenvoorzieningen.eengrootdeelvandezeinvesteringenzijn geactiveerd enwordenjaarlijkseafgeschreven.zolangdeinvesteringennognietvolledigisafgeschreven,hebben dekapitaallasten(rentekostenenafschrijving)eengroteinvloedopdejaarlijksekostenvanhet rioleringscenzuiveringsbeheer.langeafschrijvingstermijnen,hoebegrijpelijkookineenaantal gevallen,belemmerendaarmeedeflexibiliteitvanhetfysiekesysteemeninnovatiesdiezijngericht systeemaanpassingen. Derolvanhemelwaterinhetstedelijkwaterbeheerendeafvalwaterketen Hemelwaterisdecomplexefactorinhetstedelijkwatersysteem.Hetkanwordengeborgenen verwerktindeopenbareruimte,ingrondcenoppervlaktewatereninderiolering.intoenemende matewordtbijdeinrichtingvandeopenbareruimtegezorgdvoorbergingsvoorzieningen,waarin overtollighemelwatertijdelijkkanwordengeborgen,bv.openbaargroen,pleinen,stratene.d. Hiermeewordtschadedoorwateroverlastvoorkomen.Bijhevigebuienisovertollighemelwater tijdelijkzichtbaarindeopenbareruimte. Keuzesmakenopbasisvaninzichtindetoestandenhetfunctionerenvanhetsysteem Geziendeonderlingesamenhangtussendeverschillendewaterstromeninhetstedelijkwatersysteem énderelatietussendewaterstromenendeopenbareruimteisinzichtindetoestandenhet functionerenvanhetsysteeminz ngeheeleenbasisvoorwaarde.datklinktalseenopendeur,maar depraktijkkenttalvanvoorbeelden,waarbijsuboptimalekeuzeszijngemaaktalsgevolgvanhet dogmatischtoepassenvansectoralenormen(zieookparagraaf2.3)eneengebrekkiginzichtinde toestandenhetfunctionerenvanhetsysteem.ombijvoorbeeldaandebasisinspanningtevoldoen zijnvelebergbezinkbassinsaangelegd.dieblijkenindepraktijkinsommigegevallenminderfrequent voltelopendanopbasisvanberekeningenwasvoorzien.deinvesteringenbehalendaardoorniethet milieurendementdatbijaanlegwasverondersteld. Inzichtindetoestandenhetfunctionerenvanhetsysteemwordtverkregendoormetenenmonitoren endebeschikbaarheidvandejuisteervaringskennis.debasisishetmetenenregistrerenvandejuiste gegevens,zoalsoverstortingenenwaterstanden,alsmedehetanalysereneninterpreterenvandeze gegevens.dezeinformatieleidtincombinatiemetdejuistekennistotinzichtopbasiswaarvan maatschappelijkverantwoordekeuzeskunnenwordengemaakt.hetgaatdusomdecombinatievan data,informatieenkennisdieleidttotinzichtalsbasisvoorbewustekeuzesindeuitvoeringvande beheertaken.metanderewoorden:doordedingengoedtedoen,wordtinzichtverkregenenbenjein staatomdegoededingentedoen.dezerelatieisgeïllustreerdin Figuur3. Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina10
11 Figuur3:Derelatietussendata,informatie,kenniseninzichtdieleidttotbewustekeuzes inhetbeheervanhetstedelijkwatersysteem(bron:archwise) Deuitdagingenverantwoordelijkheidvoorgemeentenenwaterschappenisombijkeuzesinhet beheervanhetstedelijkwatersysteemdeintegraliteitvanhetsysteemenkosteneffectiviteitvan investeringenenlokaalmaatwerkalsleidendprincipetelatengelden.dieuitdagingbeperktzich overigensnietalleentothetstedelijkwaterindebebouwdekom,maargeldtzekerookvoorde buitengebieden.dezorgplichtenvangemeentenenwaterschappen(ziebijlage)biedenvoldoende beleidsvrijheidomhierinvullingaantegeven. 2.2 De%uitdaging:%meebewegen%met%beide%benen%op%de%grond% Voordekomendejarenzijnvoorhetbeheervanhetstedelijkwatersysteemeenaantal maatschappelijkeontwikkelingenrelevant: 1. Technologischeontwikkeling Voorhetstedelijkwatersysteemisereenaantaltechnologischeontwikkelingengaandediede komendejarenvaninvloedzullenzijnopdeuitvoeringvandebeheertaken: o Informatisering Dooro.a.sensortechnieken,mobieletoepassingen,radarensatellietbeeldenneemthetaantal gegevensexponentieeltoe.ookdeuitwisselbaarheidvanentoegangtotgegevensviainternet neemtsneltoe.dezeontwikkelingbiedttalvanmogelijkhedenomhetinzichtindetoestand enhetfunctionerenvanhetsysteemtevergroten.ookzaldetransparantierichtingburgersen bedrijvenoverhetsysteemendebeheerpraktijkaanzienlijktoenemen. o Techniekenvoorhetterugwinnenvangrondstoffenenhernieuwbareenergie Intoenemendematekomentechniekenbeschikbaaromenergieengrondstoffenterugte winnenuithetafvalwater.voorbeeldenhiervoorzijnhetbenuttenvantemperatuurverschillen Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina11
12 Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina12 tussenafvalwaterenomgeving,slibvergisting(biogas)endeproductievanbioplastics.vanuit hetbestaandecentraleafvalwatersysteemzijnconceptenalsdeenergiefabriekende grondstoffenfabriekinopkomst.ookdecentraletechniekenkomenop. Kortom:hetthemawaardecreatieuitafvalwaterisrelevantgeworden.Datlevertnieuwe vragenopoverafzetmarktvanproductenendiensten,detaakopvattingvandeoverheidende relatiemetmarktpartijen. o Flexibilisering Hetdenkenoveromgaanmetafvalwaterverandertsnel.Technologischzijnervoortdurend innovaties(neredazuiveringstechniek,mogelijkhedenrelining,etc.)endemografischkent eenaantalregio skrimp.voloponzekerheiddus,maartegelijkheeftdeinfrastructuurdie aangelegdwordteentechnischeafschrijvingstermijnvanveledecennia.erligteengrote uitdagingomflexibiliteittecreëreninhetsysteem,zoweltechnischalsfinancieel,omsnelin tekunnenspelenopnieuweomstandighedeneninzichten. 2. Klimaatveranderingenverstedelijking Klimaatontwikkelingiseenfactoromrekeningmeete houdenbijdekeuzesinhetbeheervanhet watersysteem,zowelstedelijkalsindebuitengebieden. Datgebeurtalvolopenzaldekomendejarenalleen maartoenemen.toenemendeextremeninhetweer, zoalsperiodenvandroogteenintensievebuienzijn bepalendvoorderobuustheidvanhetstedelijk watersysteem. Alsgevolgvandeeconomischecrisisisdestedelijke uitbreidingbeperktenligtdenadrukinderuimtelijke dynamiekmetnameopherstructureringenrenoveren inbestaandstedelijkgebied.alsdecrisisvoorbijis,kan datveranderen. Naastherstructureringenrenovatieisookdetrendvan hetverhardenvanparticulierterreinrelevant.steeds meertuinenwordenverhardenvoordeafvoervanhemelwateraangeslotenophetrioolstelsel. Eenpercentagevan50%vanhetaangeslotenverhardoppervlakopderioleringdatbestaatuit particulieregebouwenenterreinenisgeenuitzondering. 3. Demografischekrimp Inspecifiekeregio sisintoenemendematesprakevandemografischekrimp.debevolking vergrijstalsgevolgvandedemografischeopbouw,deeconomischeontwikkelingstaatonderdruk endejongeregeneratiestrekkenweg.hetfenomeenvandemografischekrimpkanzoweleen bedreigingzijnalseenkans. Debedreigingvandemografischekrimphangsamenmetdetoekomstbestendigefinancieringvan debeheertakeninhetstedelijkwaterbeheerendeafvalwaterketen.steedsminderburgersen bedrijvenbrengendeheffingsinkomstenopmetalsgevolgdathetinbedrijfhoudenvanhet collectievesysteemvoordezebelastingbetalerssteedsduurderwordt.
13 Dekansvandemografischekrimpisdatdedrukopderuimteafneemt.Hierdoorontstaatruimte voorde(her)ontwikkelingvan blauw en groen indeleefomgeving,waardoorderuimtelijke kwaliteitindebebouwdeomgevingtoeneemt. 4. Toenemendeaandachtvoorduurzame ontwikkeling Demaatschappelijkevraagnaarduurzaamheid neemttoe,nietalleenmilieutechnisch,maarook economischensociaal.hetgaatomtrendsals voorkomenvanenergieverspilling,decirculaire economieendeaandachtvoor arbeidsomstandighedenindegeheleketenbijde productievangoederen.omdezeduurzame ontwikkelingvormtegevenzijninnovatieve arrangemententussenoverheden,bedrijven,burgers,ngo s,kennisinstellingenenonderwijs nodig. Eenmooivoorbeeldvandezeduurzameontwikkelinginhetstedelijkwaterbeheerende afvalwaterketenishetsluitenvankringlopenophetgebiedvanwater,energieengrondstoffen.in deroutekaartafvalwaterketenvanvngenuvw(2012)zijnvoorbeeldenopgenomenvoorhet sluitenvandekringlopen. 5. Actiefburgerschapensamenhangendoptredenoverheid Burgersenbedrijvenverwachtenvandeoverheideensamenhangendeenverantwoordeinvulling vandezorgplichteninhetbeheervanhetstedelijkwatersysteem.eentoegankelijkeoverheiddie handeltvanuiteenbreedmaatschappelijkbelangensamenwerktbijdeuitvoeringvanhaartaken iseenvanzelfsprekendheid. Burgersenbedrijvenzijnmondigerenbetergeïnformeerd,zijaccepterenoverlastminderen nemenzelfintoenemendemateinitiatiefomdingenteorganiseren.ookhebbenzijeigenplichten tenaanzienvanhetomgaanmethemelwater,hetvoorkomenvangrondwaterproblemenenhet aansluitenopderioleringofhetanderszinsverwerkenvangebruiktwater.daarvanzijnzijvaak nietopdehoogte.eengoedevoorlichtingdoordeoverheidoverrisico sopwateroverlast,de beleidskeuzesdiewordengemaakt,uitvoeringsaspectenvanprojectenendeeigen verantwoordelijkheidvanburgersenbedrijveniscruciaal. 6. Decentralisatieenregionalisering Deeconomischecrisisversneltdetrendvandecentraliseren.Incombinatiemeteenbezuinigingsc opgavemaaktditorganisatieskwetsbaarintermenvancontinuïteit,capaciteitenkennis.een reactiehieropisschaalvergrotingenhetregionaliserenvandeuitvoeringvantakenintalvan sectoren.ditheeftzowelbetrekkingopdeorganisatieszelf(fusieswaterschappenen gemeentelijkeherindelingen)alsookopdegezamenlijkeuitvoeringvantaken(o.a.sharedservice centers,vergunningverlening,toezichtenhandhavinginregionaleuitvoeringsdiensten). Deoptimaleaanpakenschaalkanperwerkprocesoftaakinhetstedelijkwaterbeheerende afvalwaterketenverschillen.zoiseennetwerkaanpakbijplanvorminginteressantomkenniste delenenbindingtehoudenmetdossiersalsstadsontwikkelingenwegbeheer.eendergelijke, flexibeleaanpakisookgeschiktomsteedsdejuistepartnerstevindenvoorinnovatieve Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina13
14 Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina14 ontwikkelingen.voormeeroperationele,uitvoerendetaken,zoalsmetenenmonitorenis samenwerkingopgroteschaalmogelijk.erontstaatzohetprincipevanmultischaligheid:per werkproceswordtbezienwateenoptimaleschaalisomhetprocesteorganiseren. Deuitdagingvoorhetbeheervanhet stedelijkwatersysteemdekomende jarenisomteanticiperenopde maatschappelijketrendsende toepassingvannieuwetechniekenin hetstedelijkwaterbeheerte bevorderenenzonodigregisseren.in hetbelangvanvolksgezondheiden kwaliteitleefomgevingvormthetin standhoudenvande basisvoorzieningenhierbijhet uitgangspuntenwordtflexibiliteit gevraagdomtekunnenanticiperenop degeschetstemaatschappelijke ontwikkelingen.zozalerzoveelmogelijk rekeningmoetenwordengehoudenmet dezeontwikkelingbijlangetermijninvesteringeninhetkadervanvervangingvanderioleringen zuiveringsinstallaties.hoedathetbestekan,issterkafhankelijkvandelokalesituatie. 2.3 Denkraam%om%samen%de%goede%dingen%te%doen% DeverantwoordelijkhedenrondafvalwaterbeheerzijnverankerdindeWetmilieubeheer(2008),de Waterwet(2009)enverschillendeuitvoeringsbesluiten(AMvB s).dekomendejarenkrijgendeze verantwoordelijkhedeneenplaatsindenieuweomgevingswet.debasisgedachtebijdewettelijke taakverdelingissamenwerkenomdevolksgezondheidoptimaalteborgenendeleefomgevingzoveel mogelijknaardeeisenenwensenvanburgersenbedrijvenvormtegeven.gemeentenen waterschappenzettendaarbijdehengegevenbevoegdhedengezamenlijkinbinnende(wettelijke) beleidsvrijheid. Ondanksdeopzichzelfhelderetaakverdelingisuitvoeringindepraktijksomsweerbarstig.Deinvulling indepraktijkiszekergeen businessasusual ;hetvraagtomeenanderemaniervanwerken.het tijdperkvansamenwerkenopbasisvannormeneneenzijdigevoorschriftenenvergunningenis voorbij.ditbetekentdatdeeneoverheiddeanderenietmeerdwingendoplegtwelkemaatregelen dieandermoetnemenofconfronteertmetalgemaaktekeuzes.deessentieisnusamenwerkenop basisvanafspraken.basisvoorwaardehiervoorzijna)hetgevoelvanurgentieenwederzijdse afhankelijkheid(metanderewoorden:deovertuigingdatsamenwerkendaadwerkelijkeen maatschappelijkprobleemoplost),b)eenvertrouwensrelatieenc)heterkennenvanelkaars belangen. Uitgangspunt:"in"stand"houden"basisvoorzieningen" (volksgezondheid,"kwaliteit"leefomgeving)" Uitdaging:"Inspelen"op"nieuwe" ontwikkelingen" Figuur4.Uitdaginginhetstedelijkwaterbeheer
15 DebeleidsvrijheiddiedevernieuwderegelgevingenhetBestuursakkoordWaterbiedenenhet samenwerkingsprocesdathiervoornodigis,vragenwelomhetnemenvanverantwoordelijkheid.er bestaatgeenblauwdrukdiemetwatknippenenplakkenvoorelkesituatieeenoplossinggeeft.het vraagtomeennieuweaanpak,omhetsamenzoekennaaroptimaleoplossingenvoor watervraagstukkenindebebouwdeomgeving. DevoorgesteldeanderewerkwijzeisgeïllustreerdinhetdenkraaminFiguur5.Inhetdenkraamgaan partijengezamenlijkoppad.zijnemenzelfhetinitiatiefomgezamenlijkedoelenteformuleren.op basisvankenniseninzichtenwordenoplossingsrichtingenbepaald.hierbijwordtzoweldeervaring Handreiking voor de aanpak van vraagstukken over stedelijk water Het denkstappenmodel vandeeigenorganisatiealsvankennisinstellingen,bedrijvenenbewoners ingezet.bijhetzoekennaaroplossingenwordtrekeninggehoudenmet maatschappelijkeontwikkelingen(zie2.2)enwordendebelangenvanalle betrokkenpartijengerespecteerd. Hetvindenvandejuistemaatregelenvergtinzichtinhetfeitelijk functionerenvanhetsysteemeninzichtinheteffectendekostenvan mogelijkeoplossingsrichtingen.ervaringskennisishierbijvangrootbelang. Hetzoekennaaroplossingsrichtingenvindtmetopenvizierplaats.Het denkstappenmodeldatdoorstowaenrionedisontwikkeld,ishierbijeen nuttighulpmiddel. Alternatievenwordenvergelekenopbasisvanbatenenkosten.Pasalsdegewensteoplossingis bepaald,wordtbezienoferbelemmeringenzijninnormen,regelgeving,wettenofcultuuromde oplossingookdaadwerkelijkterealiseren.alsopdezewijzeoplossingenwordengevondendiealle belanghebbendenonderschrijven,magverwachtwordendatergeenmajeurebelemmeringenzullen optreden.immersmaatschappelijkgewensteoplossingenzoudenzichdoorgaansgesteundmoeten ziendoorwetcenregelgeving.erkanzelfsgezochtwordennaarmogelijkhedenomjuridische instrumentenintezettenomdegewensteoplossingteversterken 1.Alsertochbelemmeringenzijn, kanbezienwordenofbeperkteaanpassingenaanhetontwerpdebelemmeringkunnenwegnemen. Ookeenkritische(her)interpretatievanderegelskanhelpen:zijndenormenenregelsechtzostriktof biedenzijruimtevoordegewensteoplossing?eenbekendvoorbeeldisdebasisinspanning:dieisvaak alshardenormtoegepastterwijlhetinfeitenietmeerdaneengeneriekeafspraakwas.als belemmeringenblijvenbestaan,kannagegaanwordenofderegelsopredelijketermijnkunnen wordenaangepast.alsdatnietmogelijkis,zullensecondcbestoplossingeninogenschouwgenomen moetenworden. Bijdeuiteindelijkgewensteénhaalbareoplossingwordtaangegevenaanwelketoetsbare voorwaardendeoplossingdienttevoldoen.dittoetsingskaderwordtgebruiktbijtoezichten handhavingtijdensderealisatiecengebruiksfase.envanuitdefeitelijkehandhavingworden ervaringenopgehaald,diebenutkunnenwordenbijhetvindenvandemeestgeschikteoplossingin nieuwesituaties. 1 ZiebijvoorbeelddecasusEmmeninbijlage1 Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina15
16 Figuur5:Denkraamwerkwijzeinhetstedelijkwaterbeheer:samenoppadomdoelenterealiseren ROmiek.nl Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina16
17 2.3.1 Gezamenlijkeaanpak Intensievesamenwerkingiseenbelangrijkmiddelomdenieuwewerkwijzeterealiseren.Samen werkenmaakthetmogelijkomelkaarskennis,inzichtenervaringtebenutteneneenaanpakte hanterenmetbredeinhoudelijkeafwegingenenlokaalmaatwerk.samenwerkenmaakthetmogelijk omnogbetertedoenwaarjezelfenalsorganisatievoorstaat.datvraagtookomreflectie:waarsta ikvoor?neemikmijnverantwoordelijkheid?doeikdedingen,dievanmijverwachtmogenworden, goed?zorgikvooreenzorgvuldigeafwegingenonderbouwingbijhetformulerenvanmaatregelen? Bijhetbeheervanhetstedelijkwatersysteemzijnvelesamenwerkingsverbandenrelevant(Figuur6:) Samenwerken)met)burgers,)instellingen,)organisa/es) 0)par/cipa/e;)integrale)oplossingen) Samenwerken)met)bedrijven)en)kennisinstellingen) 0)kennis)en)innova/e)versterken) Samenwerken)in)de)keten) 0)denken)in)gesloten)ketens)(bijvoorbeeld)waterketen)+)hergebruik)) Samenwerken)tussen)gelijke)organisa/es) 0)versterken)kennis)en)verminderen)kwetsbaarheid) Samenwerken)binnen)organisa/es) 0)thema s)verbinden) Figuur6.Verschillendeassenvansamenwerkinginhetstedelijkwaterbeheer 1. Samenwerkenmetdirectbetrokkenen:participatiemetburgersenbedrijven Stedelijkwaterbeheereninrichtingvandeopenbareruimtezijnnauwverweven.Bijhet vervangenvaneenrioolbuisgaatvrijweldegehelestraatopen;alsernieuwegebouwenof terreinenaangelegdworden,wordtnaarmogelijkhedenvoorwaterberginggezocht.voordirect betrokkenen(burgersenbedrijven)betekentditeenimpactophunleefomgeving.vanbelang daaromomsamenmethentezoekennaaroplossingenenmogelijkhedenomnaasthet watervraagstukookgelijkanderevraagstukkenoptelossen,zoalsbijvoorbeeld Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina17
18 parkeerproblemenofgeluidoverlastvandrempels.bovendienkandelokalekennisvaak uitstekendhelpenbijhetslimoplossenvanbijvoorbeeldwateroverlast:waarstaaterheteerst wateropstraat,watbelemmerteengoedewaterafvoer,etc. 2. Samenwerkentussenoverheidenbedrijfsleven Bijhetbeheervanhetstedelijkwatersysteemvindtvolopsamenwerkingplaatstussenoverheid enbedrijfsleven.demarkt(adviesbureausenuitvoerendbedrijfsleven)zet50tot75%vande beheerkostenom.hetisdanookzinvolkritischtekijkenofmarktpartijenopdejuistewijze wordeningeschakeld:wordtdebijprivatepartijenaanwezigekennisgoedbenut,wordtruimte gebodenvoorinnovatieenwordenweldejuistepartnersgevonden?hetinschakelenvan marktpartijenopbasisvan meestetoegevoegdewaarde (prestatieinkoop)lijkteenbelangrijke ontwikkelrichtinginhetsamenwerkentussenoverheidenbedrijfsleven.goed opdrachtgeverschapishierbijcruciaal. Voorbeelden: DegemeenteSchouwencDuivelandheefthetprocesvanreinigen,inspecteren, beoordelenenverwerkenvananalysegegevensdoormiddelvanprestatieinkoop aanbesteed.datleverdeeenbesparingopvan15%endedoorlooptijdismet eenjaarteruggebracht. WaterschapNoorderzijlvestheeftviaprestatieinkoopdezuiveringGarmerwolde aanbesteed.ditbooddemarktderuimteomeennieuwetechniekalsnereda aantebieden.hetheefttotforslagerekostengeleid 3. Samenwerkentussenoverheidenkennisinstellingen Kennisvormteenbelangrijkesleutelomtekomentotdoelmatigbeheer.Hetgaathierover kenniseninzichtindetoestandenhetfunctionerenvanhetgehelestedelijkwatersysteemen kennisovermaatregelceffectrelaties.bijkennisontwikkelingspelenkennisinstellingeneen belangrijkerol.daarnaastiskennisdoorwerkingvanbelang.hoekandebestaandekennis concreetwordentoegepastindepraktijk?zoisbijvoorbeeldkennisnodigoverdeeffectenvan lozingenophetwatersysteemomdenadeligegevolgengerichtaantekunnenpakken:waarheeft eengeïnvesteerdeeurohetgrootsterendement?kennisovereffectiviteitvan beheermaatregelenalsreinigenvankolkenenriolensteltonsinstaateenoptimaal beheerprogrammauittevoeren.enbijvoorbeeldinzettingsgevoeligegebiedenspeeltdevraagop welkewijzebijvervangingbeterrekeninggehoudenkanwordenmetdekarakteristiekvanhet gebied.doorsamenwerkingtussenpraktijkenkennisinstellingenkannieuwekennisworden ontwikkeldenontsloten.eenmooivoorbeeldvandezesamenwerkingishetzogenaamdenereda conceptdatdooreenconsortiumvanoverheid,universiteit,kennisinstellingenen ingenieursbureau sisontwikkeld. 4. Samenwerkentussengemeentenenhetwaterschap Desamenwerkingtussengemeentenenwaterschappenheeftbetrekkingopzoweldebeleidscen investeringsprogrammering(vervangingscenverbeterinvesteringen)alsdeuitvoeringvan Zelfdoelencentraalstelleninhetstedelijkwaterbeheer pagina18
GEMEENTE WEERT. Strategisch personeelsbeleid
GEMEENTE WEERT Strategisch personeelsbeleid INHOUDSOPGAVE De 6 vragen: Wat is strategisch personeelsbeleid(spb)? Waarom hebben we SPB nodig? Wat doenwe nu al aanspb? Wat willen we aanvullend daarop? Wat
Nadere informatieOpgebouwd uit 6380 miljoen voor riolering (taak gemeente) en zuivering (taak waterschap) en 670 miljoen voor het drinkwater.
NR. GEMEENTE ĮJ INC 1 7 O KT 2014 CLnr. Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad 4 # ŕ Vereniging van Nederlandse Gemeenten informatiecentrum tel. uw kenmerk bijlage(n) (070) 373 8393 1 betreft
Nadere informatieVoorwoord) ( De(diabeteszorg(in(Nederland(begeeft(zich(op(hoog(niveau.(In(internationaal(verband(wordt(ons(land( alom(geprezen(om(de(toewijding(die(aan(de(dag(wordt(gelegd(om(het(leven(voor(mensen(met(
Nadere informatie6 e Jaarcongres Brede School. Hoe plan je maatschappelijke voorzieningen? 23 april 2009 Guust Linders Vereniging van Nederlandse Gemeenten
6 e Jaarcongres Brede School Hoe plan je maatschappelijke voorzieningen? 23 april 2009 Guust Linders Het Spoorboekje voor maatschappelijke voorzieningen - in uw gemeente, wijk of kern Een handreiking voor
Nadere informatieWaterschappen en Energieakkoord
Waterschappen en Energieakkoord Energiekansen in het Waterbeheer Hennie Roorda/Rafaël Lazaroms Unie van Waterschappen mei 5, 2014 1 Waar staan de waterschappen voor? Waterveiligheid (veilig wonen en werken
Nadere informatieHet belang van een goede samenwerking
Het belang van een goede samenwerking Voorbeeld stresstest samenwerking onderwijs-bedrijfsleven Versie 1.0 24 februari 2016 Inhoud 1. Voorwoord... 2 Het belang van een goede samenwerking... 2 De stresstest...
Nadere informatieFinanciële aspecten. Concept tweede KRW-maatregelenprogramma
Financiële aspecten Concept tweede KRW-maatregelenprogramma Inleiding Met het onderstaande wordt op hoofdlijnen informatie gegeven over financiële aspecten die samenhangen met het concept maatregelenprogramma
Nadere informatieRol van intermediairs bij zelforganisatie
Rol van intermediairs bij zelforganisatie Mentoren als begeleiders van werkdagen in het groen Studiedag Zelforganisatie is beter voor de natuur, Wageningen 21 maart 2013 Maurice Kruk, Landschapsbeheer
Nadere informatieBESTUURLIJKE SAMENVATTING AFSTEMMEN INVESTERINGEN
BESTUURLIJKE SAMENVATTING AFSTEMMEN INVESTERINGEN Aanpak De opdracht Afstemmen investeringen is voortvarend opgepakt door de werkgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de Gelderse waterschappen en
Nadere informatieMAATWERK IN ONDERWIJS(TIJDEN) Flexibilisering onderwijstijd. Claudia Doesburg Johan Gelderloos
MAATWERK IN ONDERWIJS(TIJDEN) Flexibilisering onderwijstijd Claudia Doesburg Johan Gelderloos Programma 13.00 16.30 uur Voorstelronde Flexibilisering onderwijstijd o Wat is dat? o Waarom zou je dat willen?
Nadere informatieModelverordening Wmo 2015. 25 juni 2014 bijeenkomst nieuwe wethouders te Utrecht - Linda Hazenkamp
Modelverordening Wmo 2015 25 juni 2014 bijeenkomst nieuwe wethouders te Utrecht - Linda Hazenkamp Wijzigingen Wmo 2015 Maatwerkvoorziening i.p.v. compensatieplicht (maar let op amendement 89 verplichting
Nadere informatieCollectieve waterzuivering Dinsdag 19 april 2016
Collectieve waterzuivering Dinsdag 19 april 2016 Opening Jos van der Knaap Voorzitter LTO Glaskracht Westland Programma 20.25u Toelichting zuiveringsplicht, collectieven en mogelijke centrale variant AWZI
Nadere informatieCirculaire Economie en Duurzaamheid. In een circulaire economie behouden producten hun waarde en ontstaan geen afvalstoffen
Circulaire Economie en Duurzaamheid In een circulaire economie behouden producten hun waarde en ontstaan geen afvalstoffen Componenten van Duurzaamheid LANG- DUURIG- HEID GEZONDE LEEF- OMGEVING MILIEU
Nadere informatiePresentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw Den Haag, 20 maart Henry Meijdam. voorzitter Raad voor de leefomgeving en infrastructuur
www.rli.nl Presentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw Den Haag, 20 maart 2013 Henry Meijdam voorzitter Raad voor de leefomgeving en infrastructuur Presentatie advies Ruimte voor duurzame landbouw
Nadere informatiePublicatie governance aspecten van het stedelijk waterbeheer. Deel 1: Governance van het stedelijk waterbeheer: Welke uitdagingen?
Publicatie governance aspecten van het stedelijk waterbeheer Deel 1: Governance van het stedelijk waterbeheer: Welke uitdagingen? 1. Wat is water governance Inleiding Het stedelijk waterbeheer en de afvalwaterketen
Nadere informatieons kenmerk BAWI/U201002598 Lbr. 10/120
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8020 betreft Besluitvorming over Digitaal Klantdossier en Mens Centraal uw kenmerk ons kenmerk BAWI/U201002598 Lbr. 10/120
Nadere informatieECFD/U Lbr.16/044
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8393 betreft Voortgang samenwerking in de waterketen uw kenmerk ons kenmerk ECFD/U201600894 Lbr.16/044 bijlage(n) 2 datum
Nadere informatieWorkshop toegankelijke geo-informatie. Gebruiker Centraal november 2018 Thijs Brentjens
Workshop toegankelijke geo-informatie Gebruiker Centraal 2018 5 november 2018 Thijs Brentjens Waar denkt u aan bij geo-informatie? doe een gebruiker na Hoe kom ik hier op tijd? doe een gebruiker na doe
Nadere informatieWat wordt nu precies afgeschaft en wat betekent dit financieel voor de chronisch zieken en gehandicapten.
Werk en Inkomen Team 3 gemeente@amstelveen.nl Aan de leden van de gemeenteraad Amstelveen Postbus 4, 1180 BA Amstelveen Vermeld bij reactie ons kenmerk en datum van deze brief Datum 24 juni 2014 Betreft
Nadere informatieHet V.O.S.-model. De maatschappelijke rol van vrijwilligerscentrales
Het V.O.S.-model De maatschappelijke rol van vrijwilligerscentrales Het V.O.S.-model De maatschappelijke rol van vrijwilligerscentrales Auteur(s) Datum MOVISIE Wendy Stubbe, Koos Berkelaar, Hanneke Mateman
Nadere informatieagendapunt 04.B.17 Aan Commissie Stedelijk water en watersysteem STARTNOTITIE VISIE EN STRATEGIE OP BODEMDALING
agendapunt 04.B.17 1252397 Aan Commissie Stedelijk water en watersysteem STARTNOTITIE VISIE EN STRATEGIE OP BODEMDALING Voorstel Commissie Stedelijk water en watersysteem 06-09-2016 Kennis te nemen van
Nadere informatiePensioenactualiteiten en ontwikkelingen bij PGB
Presentatie voor ledenraad KVGO Ruud Degenhardt 29 mei 2013 Pensioenactualiteiten en ontwikkelingen bij PGB Inhoud Inhoud PGB Financieel Pensioenactualiteiten Wet Versterking Pensioenfondsbestuur Ontwikkeling
Nadere informatieBEEBOT BREINBREKERS serie 1
BEEBOT BREINBREKERS serie 1 BeeBotbreinbrekers Inleiding: Deze$uitgave$staat$vol$met$BeeBot$breinbrekers.$Hoewel$ $echte$breinbrekers?$$ Leerlingen$hebben$het$principe$van$de$BeeBot$snel$in$de$gaten.$$
Nadere informatieDe verbinding tussen gezondheidsachterstanden en de 3 D s in het sociaal domein: de rol van het (wijk)team
De verbinding tussen gezondheidsachterstanden en de 3 D s in het sociaal domein: de rol van het (wijk)team STUDIEOCHTEND GEZOND IN 11 DECEMBER 2014 Opzet Wijkteams in alle soorten en maten Stand van zaken
Nadere informatieWATER- SCHAPPEN & ENERGIE
WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld
Nadere informatieUnica Schutte ICT is onderscheidend in haar technische oplossingen. Flexibele ICT-omgeving helpt Van Kaathoven in dynamische markt
Unica Schutte ICT is onderscheidend in haar technische oplossingen Flexibele ICT-omgeving helpt Van Kaathoven in dynamische markt Familiebedrijf Van Kaathoven heeft één grote passie: het bedrijf is weg
Nadere informatieCloud Economics in Education
Cloud Economics in Education SURFnet Cloud Vendor Dag 21 september 2011 Verdonck, Klooster & Associates (VKA) Sander van Geest Sander.vangeest@vka.nl +31 6 14929834 Wie van u kent (hand omhoog als ja)
Nadere informatieRuimte voor oplossingen het inzetbare platteland! Kabinetsformatie 2017: de P10 biedt aan!
Ruimte voor oplossingen het inzetbare platteland! Kabinetsformatie 2017: de P10 biedt aan! RUIMTE VOOR OPLOSSINGEN 1 Inleiding Het inzetbare platteland Nederland kent de komende jaren een aantal urgente
Nadere informatieInitiatiefvoorstel experiment loting
Haarlemse participatie door middel van loting; een voorstel voor het een experiment met participatie door middel van loten van Haarlemmers Samenvatting Grondbeginsel van een democratische staatsinrichting
Nadere informatieFLO/U Lbr. 12/033
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8020 betreft Onderhandelaarsakkoord verpakkingen en statiegeld uw kenmerk ons kenmerk FLO/U201200457 Lbr. 12/033 bijlage(n)
Nadere informatieZORGBEDRIJF ANTWERPEN
1 ZORGBEDRIJF ANTWERPEN Hoe inpikken op een snel veranderende samenleving? Visie,strategie,organisatie en mensen tony jossa 25.03.2010 WAAROM Toenemende vergrijzing en verwitting Veranderende behoeften,
Nadere informatieTabel 3-1 bedragen x 1.000
3 Ruimte en Wonen Wat mag het kosten Tabel 3-1 bedragen x 1.000 2018 2019 2020 2021 2022 actualisatie perspectief energie hoofdinfrastructuur -0,1 actualisatie Wabo 1,0 0,3 0,3 0,3 0,3 kavelwinkel ICT
Nadere informatieBB/U Lbr. 15/103
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8393 betreft Definitief VNG-akkoord op bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom uw kenmerk ons kenmerk BB/U201502219 Lbr.
Nadere informatieVrijwillige inzet in Delft
ondersteuning school nuttig sport Wmo noodzakelijk sociale contacten vaardigheden November 2014 Informatie/O&S cultuur netwerken gebied van godsdienst plezier sociale samenleving waardering Vrijwillige
Nadere informatieVan denken naar doen. Van besluitvorming naar beïnvloeding
Van denken naar doen Van besluitvorming naar beïnvloeding Veranderstrategie van Kotter (Onze ijsberg smelt) 1. Gevoel van urgentie vestigen 2. Leidende coalitie vormen 3. Visie van de verandering
Nadere informatieVoorstellenbrief CAO voor de VVV s ingaande 1 januari 2010
Voorstellenbrief CAO voor de VVV s ingaande 1 januari 2010 INLEIDING De VVV is de afgelopen jaren uitgegroeid tot één van de belangrijkste merken op toeristisch en recreatief gebied in Nederland. Als multimediale
Nadere informatieHerprogrammering in Maastricht Maastricht-LAB 29.10.2013. - www.maastrichtlab.nl
Herprogrammering in Maastricht Maastricht-LAB 29.10.2013 - www.maastrichtlab.nl Reeds genomen stappen 2009 - herijking stedelijke programmering Ruimtelijke selectiecriteria vastgesteld Keuze voor acht
Nadere informatieJUDITH LEKKERKERKER 11 FEBRUARI 2016
JUDITH LEKKERKERKER 11 FEBRUARI 2016 Verdere verstedelijking Groei concentreert zich in grotere steden o omvang van de stad o ligging ten opzichte van het economisch kerngebied o aanwezigheid van hoger
Nadere informatieBusiness Information Management Library. BiML Introductie
Business Information Management Library BiML Introductie Auteur Remko van der Pols Redactie René Sieders Pauline van Boven Illustraties Remko van der Pols Status en versie Status: Versie 0.5 Datum: 5 oktober
Nadere informatieGEBIEDSGERICHT BEHEER VAN VERONTREINIGD GRONDWATER. Achtergronddocument deel II casusbeschrijvingen
SKB project PP 6325 GEBIEDSGERICHT BEHEER VAN VERONTREINIGD GRONDWATER = Je kunt er niet om heen = Achtergronddocument deel II casusbeschrijvingen 3 september 2007 Den Haag Voorwoord Voor u ligt het Achtergronddocument
Nadere informatieFactsheet Competenties Ambtenaren
i-thorbecke Factsheet Competenties Ambtenaren Competenties van gemeenteambtenaren - nu en in de toekomst kennis en bedrijf Gemeenten werken steeds meer integraal en probleemgestuurd aan maatschappelijke
Nadere informatieDe bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt. Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling!
De bodem daalt sneller dan de zeespiegel stijgt Tijd voor een innovatieve en integrale aanpak van bodemdaling! In de Nederlandse Delta wonen negen miljoen mensen. Hier wordt zeventig procent van ons inkomen
Nadere informatieOpdrachtgever Gemeente Zaltbommel Postbus DA Zaltbommel. Risicoberekening A2 tbv bestemmingsplan 'Zaltbommel, Van Voordenpark'
tbv bestemmingsplan 'Zaltbommel, Van Voordenpark' revisie 3 auteur(s) Tom van der Linde Opdrachtgever Gemeente Zaltbommel Postbus 1.2 53 DA Zaltbommel datum vrijgave beschrijving revisie 3.1 goedkeuring
Nadere informatieVrijwilligers in de zorg voor en ondersteuning van ouderen in de nieuwe Wmo. Mieke Biemond
Vrijwilligers in de zorg voor en ondersteuning van ouderen in de nieuwe Wmo Mieke Biemond Inhoud presentatie Kern- en knelpunten van de nieuwe Wmo Vrijwilligers in Nederland Toekomstagenda Informele zorg
Nadere informatieOpdrachtgever Gemeente Zaltbommel Postbus DA Zaltbommel. Risicoberekening A2 tbv bestemmingsplan 'Zaltbommel, Van Voordenpark'
tbv bestemmingsplan 'Zaltbommel, Van Voordenpark' projectnr. 219575 revisie 03.1 auteur(s) Tom van der Linde Opdrachtgever Gemeente Zaltbommel Postbus 10.002 5300 DA Zaltbommel datum vrijgave beschrijving
Nadere informatieVormen van samenwerking
Vormen van samenwerking Westvoorne, 18-2 Hester Tjalma Ton Roerig ondersteuningsprogramma Slim Samenwerken Regeerakkoord en daarna RA: Decentralisaties zullen in principe gericht worden op 100.000+ gemeenten.
Nadere informatieBestuurlijke reactie 'Verduurzaming warmtevoorziening met warmtenetten'
Gemeente Amsterdam Retouradres: Postbus 202, woo AE Amsterdam Rekenkamer Metropool Amsterdam De heer dr. J.A. de Ridder Postbus 202 woo AE Amsterdam Bezoekadres Amstel i 1011 PN Amsterdam POSt0115 202
Nadere informatieVrijkomende Agrarische Bebouwing
Vrijkomende Agrarische Bebouwing Kans of bedreiging Anton Koops, 26 mei 2016 Manager Grootzakelijk Food & Agri Rabobank Land van Cuijk en Maasduinen Onderzoek ZLTO / Rabobank Anders omgaan met vrijkomend
Nadere informatieAdaptieve Krijgsmacht, samen slimmer en sterker!
Adaptieve Krijgsmacht, samen slimmer en sterker! https://www.defensie.nl/actue el/videos/2016/01/14/verhaalvan-defensie 1 2 3 Innovatie ontstaat vooral: Binnen de eigen organisatie Door samen te werken
Nadere informatieAnalyse horeca
Onderwerpen_3 Aantal cafés Binnen 5 km 757 739,3 730,1 726,6 692,3 Alkmaar 55,2 53,6 51,4 52,3 49,8 Alphen aan den Rijn 17,1 18,9 20,8 20,9 16 Delft 49,5 54 58,1 59,1 58,9 Dordrecht 43,3 39,9 40,8 40,1
Nadere informatieStrategische planning drinkwater Lange termijnvisie Vitens
Strategische planning drinkwater Lange termijnvisie Vitens Peter Salverda Omgevingsmanager Vitens 20 Maart 2013 Opzet presentatie Waarom strategische planning? Ambitie en lange termijn visie Duurzaamheid
Nadere informatieInfrabeheren in een onzekere toekomst PBL 20 april 2015
Infrabeheren in een onzekere toekomst PBL 20 april 2015 Maarten van der Vlist topspecialist adaptief watermanagement Jenne van der Velde, topadviseur assetmanagement Introductie In deze titel komen twee
Nadere informatieProgramma Toekomstbestendige dorpen en steden DE KRACHT VAN WATER
Programma Toekomstbestendige dorpen en steden DE KRACHT VAN WATER Aanleiding Stedelijk gebied sterk in beweging Verandering van speelveld Grote vraagstukken waaronder omgaan met klimaatverandering Veel
Nadere informatieMaatschappijwetenschappen
Maatschappijwetenschappen Staatsexamen havo Programma van toetsing en afsluiting (vernieuwde profielstructuur) 2010 Inhoudsopgave Opzet van het examen...3 Het examenprogramma...3 Beschrijving eindtermen...4
Nadere informatieBouwlokalen INFRA. Het riool in Veghel. Veghel in cijfers en beeld (1) Veghel in cijfers en beeld (2) Veghel in cijfers en beeld (3)
Bouwlokalen INFRA Innovatie onder het maaiveld / renovatie van rioolstelsels Het riool in Veghel Jos Bongers Beleidsmedewerker water- en riolering Gemeente Veghel 21 juni 2006 Veghel in cijfers en beeld
Nadere informatieLOKALE DUURZAME ENERGIEBEDRIJVEN
Community of Practice LOKALE DUURZAME ENERGIEBEDRIJVEN Uitnodiging en programma Symposium Van vonk naar vlam Samenwerking energiecoöperaties en Gelderse gemeenten 3 December 2015, 16:30 20:30 uur DeCommunityofPracticevanGelderseenergiecoöperatiesbestaatdriejaarenorganiseertzijntiendemasterclass.
Nadere informatieHerbestemming in het onderwijs
Herbestemming in het onderwijs Aanzet tot profielen voor herbestemmingsprofessionals e s- f een sch 'Logo omgeving derden' op witte achtergrond 'Logo omgeving derden' op gekleurde of fotografisch achtergrond
Nadere informatieChina. Met Fan Kuan op stap. 3 lessen rond kunst in China. Vakgebied: Beeldende Vorming. Lesduur: 60 minuten per les
China Met Fan Kuan op stap 3 lessen rond kunst in China Vakgebied: Beeldende Vorming Lesduur: 60 minuten per les China Pagina 1 - Met Fan Kuan op stap - Colofon Met Fan Kuan op stap Les voor groep 7/8
Nadere informatieSamenhang en samenvatting vgrp+, Waterplan, BRP
Samenhang en samenvatting vgrp+, Waterplan, BRP Uden gastvrij voor water Kenmerk: 11-10044-JV 14 september 2011 Ingenieursbureau Moons 1 Inhoudsopgave 1 SAMENHANG... 3 2 SAMENVATTING... 4 2.1 KOERSWIJZIGINGEN...
Nadere informatieConsultatie PR04. Parallelsessie Inhoud. 15 februari 2018
Consultatie PR04 Parallelsessie Inhoud 15 februari 2018 Deze parallelsessie 1. Korte introductie/herhaling op STOP/TPOD 2. Belangrijkste uitgangspunten TPOD versie 0.85: Omgevingsverordening AMvB + MR
Nadere informatieSamenwerking in de waterketen Leren van lessen uit de waterpraktijk Het succes van de 44 regio s
Samenwerking in de waterketen Leren van lessen uit de waterpraktijk Het succes van de 44 regio s Jeroen Smarius: covoorzitter kernteam samenwerking waterketen namens VNG Gemeentesecretaris Uden Harm Küpers:
Nadere informatieToelichting op GAP-analyse. Een operationeel product op basis van de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR)
Toelichting op GAP-analyse Een operationeel product op basis van de Baseline Informatiebeveiliging Rijksdienst (BIR) Colofon Onderhavig operationeel product, behorende bij de Baseline Informatiebeveiliging
Nadere informatieToelichting bij Verordening maatschappelijke ondersteuning Utrecht 2015
Toelichting bij Verordening maatschappelijke ondersteuning Utrecht 2015 Inleiding De wet bepaald dat de gemeente een verordening dient vast te stellen ten behoeve van de uitvoering van het door de gemeenteraad
Nadere informatieZorg en Welzijn. Introductie. April 2016
Versie: 1.0 april 2016 Introductie April 2016 Voor u ligt het werkplan 2016 van de thema-afdeling. Dit werkplan is een aanscherping van het concept-werkplan dat in 2015 in twee algemene ledenvergadering
Nadere informatieVeehouderij en volksgezondheid
Veehouderij en volksgezondheid Stand van zaken wetgeving en jurisprudentie Peter Bokelaar Inleiding Gezondheidseffecten veehouderij nog steeds een actueel thema. Q-koorts uitbraak in 2008/2009: bewustwording
Nadere informatieWorkshop Cross the Line
Workshop Cross the Line Het belang van Cross Over werken Muis Schreuder Programma Korte uitleg over doel van de workshop Korte kennismaking Innovatie in de groene sector Cross Over werken en het belang
Nadere informatie(070) 373 8393. Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad. Samenvatting. informatiecentrum tel. ons kenmerk BAOZW/U201300267 Lbr.
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad informatiecentrum tel. (070) 373 8393 betreft Archiefconvenant; wijzigingen in de Archiefwet en -regelgeving Samenvatting uw kenmerk ons kenmerk BAOZW/U201300267
Nadere informatieOnderhoud, hoe organiseer ik het? Sector Stadsontwikkeling/ Vastgoed Periode inkoop stelt scherp
Onderhoud, hoe organiseer ik het? Sector Stadsontwikkeling/ Vastgoed Periode 2012-2015 24-9-2015 Programma Introductie en kaders Vastgoed Rotterdam De mindset Overwegingen Proces Resultaten > planfase
Nadere informatie*V Gemeente rs. Jur Botter, MPA
*V Gemeente rs. Jur Botter, MPA y Haarlem Wethouder Jeugd en Onderwijs, Vastgoed, Nieuwe Democratie, Bedrijfsvoering en Dienstverlening De Wijkraden van de gemeente Haarlem De Stichting Stadsgesprekken
Nadere informatieMaatschappijwetenschappen. Staatsexamen vwo. Programma van toetsing en afsluiting. (vernieuwde profielstructuur)
Maatschappijwetenschappen Staatsexamen vwo Programma van toetsing en afsluiting (vernieuwde profielstructuur) 2010 Inhoudsopgave Opzet van het examen...3 Het examenprogramma...3 Beschrijving eindtermen...4
Nadere informatieBodem4gebieden de Voorradenmethode. Een tour langs de bodemvisies, , Noord-Brabant. Bijlage Presentaties Dagprogramma, Dagvoorzitter
Bijlage Presentaties Dagprogramma, Dagvoorzitter Een tour langs de bodemvisies, 08-09-09, Noord-Brabant Instrumentenparade Bodem4gebieden de Voorradenmethode Risicotoolbox SIKB-waaiers: Hergebruik in civiel-technische
Nadere informatieNaar een nieuw sociaal contract
Naar een nieuw sociaal contract Transformatie, the next step! Sociaal Werk Nederland 29 november 2017 Kim Putters Sociaal en Cultureel Planbureau @SCPonderzoek Temperatuur van de samenleving: Decentralisaties
Nadere informatieHuurbeleid Mooiland. Terugblik op 2017 Vooruitblik op 2018
Terugblik op 2017 Vooruitblik op 2018 Inhoud Inleiding Wat hebben we gedaan in 2017? Kerngebied Overig werkgebied Vooruitblik 2018 Vragen Inleiding Nieuwe strategie: volwaardige woningcorporatie We willen
Nadere informatieFactor 4 Social. Introductie. De Factor 4 Social is ontwikkeld door Calanza BV in samenwerking met Microsoft
Factor 4 Social Introductie De Factor 4 Social is ontwikkeld door Calanza BV in samenwerking met Microsoft Uitgave: Maart 2014 Door: Calanza BV Email: info@factor4social.com Telefoon: 023-5155000 Colofon
Nadere informatieAmbitieweb. grip en zicht op duurzaamheid. rps.nl Laboratoria Gebieden Gebouwen Infrastructuur
Ambitieweb grip en zicht op duurzaamheid rps.nl Laboratoria Gebieden Gebouwen Infrastructuur Grip en zicht op duurzaamheid met ambitiewebtool Heeft uw organisatie duurzaamheidsambities? Welke zijn dat
Nadere informatieBeschrijving regionale arrangementen Leiden, Zwolle, Eindhoven en Rotterdam
Eindrapport Beschrijving regionale arrangementen Leiden, Zwolle, Eindhoven en Rotterdam Bijlage 7 bij onderzoeksrapport regionaal arrangement gemeente Dordrecht Frederik van Dalfsen Laurens Vellekoop Anne
Nadere informatieEindexamen vwo Nederlands 2013-I
Beoordelingsmodel Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt 1 scorepunt toegekend. Tekst 1 Ik was, dus ik ben 1 C 2 maximumscore 1 alinea 4 3 maximumscore 1 alinea 9 4 maximumscore 1 alinea 14
Nadere informatieSofts. Connecting the energy abonnementen. Geldig tot 1 februari 2017
Softs 240 - en Geldig tot 1 februari 2017 Connecting the energy Softs Energiesponsoring Zonne-energie in, door en voor je stad. Gratis beschikbaar stellen aan maatschappelijke organisaties en bedrijven.
Nadere informatiePraktijkvoorbeeld OpenHouse
Praktijkvoorbeeld OpenHouse Elementen die in iedere inkoop terug zouden moeten komen Marco van der Spek-Stikkelorum Jordy van Slooten 1 Waar gaan we het over hebben? Welke elementen maken een goede inkoop?
Nadere informatieMedewerkerstevredenheidsonderzoek
Medewerkerstevredenheidsonderzoek Ontdek de kracht van feedback! 160+ uitgewerkte voorbeeldvragen 13 thema s Versie 5.00 Email: info@voorbeeldtevredenheidsonderzoek.nl www.voorbeeldtevredenheidsonderzoek.nl
Nadere informatieAan : -de Colleges van B&W van de Drechtstedengemeenten. - de leden van het Drechtstedenbestuur
Postbus 619 3300 AP Dordrecht. Aan : -de Colleges van B&W van de Drechtstedengemeenten - de leden van het Drechtstedenbestuur Bezoekadres Noordendijk 250 3311 RR Dordrecht BNG 28.51.27.748 Telefoon (078)
Nadere informatieinformatief en besluitvormend Ontwerpbesluit\ kennisnemen van
GEMEENTE SON EN BREUGEL B & W ADVIESNOTA Onderwerp Jaarverslag kinderopvang 2010 en handhaving kwaliteit kinderopvang Portefeuillehouder J.P. Frenken Agendanummer Opsteller W. H. van den Adviesnota integraal
Nadere informatieSamenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen
Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 2 Samenwerkingsovereenkomst Rotterdamse afvalwaterketen Bestuurlijke overeenkomst voor Samenwerking in de Rotterdamse afvalwaterketen 3 Samenwerkingsovereenkomst
Nadere informatieDatum 15 mei 2012 Doorkiesnummer Afzender Hedzer Gietema/ Andrea Swenne
Memo Aan AB 30 mei 2012 Datum 15 mei 2012 Doorkiesnummer 055 527 2115 Afzender Hedzer Gietema/ Andrea Swenne docbase nummer : 251132 Afdeling Planvorming Aanleiding Tijdens het AB van 18 april 2012 zijn
Nadere informatieVoorstelnr.: RB Onderwerp: Kadernota Fysiek Domein - Publieke ruimte, je thuis buitenshuis (openbare ruimte) Programma: 2: Stedelijk beheer
Raadsvergadering: 26 sept 2017 Besluit: unaniem aangenomen Agendanr.: 6 Voorstelnr.: RB2017078 Onderwerp: Kadernota Fysiek Domein - Publieke ruimte, je thuis buitenshuis (openbare ruimte) Programma: 2:
Nadere informatieGemeentelijke samenwerking juridische functie - workshop
Gemeentelijke samenwerking juridische functie - workshop Lustrumcongres Prettig Contact met de Overheid Den Haag, Dr. Henriëtte van den Heuvel Prof.dr. Heinrich Winter Bespreking essentie Handreiking Juridisch
Nadere informatieStand van zaken themagroep Stedelijk Water
Stand van zaken themagroep Stedelijk Water Themagroep stedelijk water 20 maart 2014 Winnet: themagroep Stedelijk Water 1 Samenstelling werkgroep De werkgroep waterkwaliteit bestaat uit de volgende deelnemers:
Nadere informatieOntwerp begroting 2008
Ontwerp begroting 2008 Colofon Datum/versie: januari 2007 Documentnaam: ontwerp begroting 2008 Opgesteld door: stuurgroep Regio Groningen-Assen 2030 Ondersteund door: projectbureau Regio Groningen-Assen
Nadere informatieAfleiding biologische doelen voor vrijwel ongestoorde, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen...
BIJLAGE F Afleiding biologische doelen voor vrijwel ongestoorde, sterk veranderde en kunstmatige waterlichamen....................................................................... De milieudoelstellingen
Nadere informatieVMG Reg. Datum: 27/06/2006 Eenheid: BADMI Vereniging van Nederlandse Gemeenten
VMG Brief aan de leden T.a.v. het college van burgemeester en wethouders Vereniging van Nederlandse Gemeenten informatiecentrum tel. MARZ/Gf (070) 3738021 Onderwerp Handreiking 'Twee voorbeelden voor de
Nadere informatieTraject in RSL. Hoe kwamen we zo ver? Intern draagvlak In kaart brengen van leertraject Tijdelijk lab roldefiniëring Case LOI Eerste lessen
CIRCULAIR #VANRSL Traject in RSL Hoe kwamen we zo ver? Intern draagvlak In kaart brengen van leertraject Tijdelijk lab roldefiniëring Case LOI Eerste lessen 2 Hoe kwamen we zo ver? Duurzaam aankopen Technische
Nadere informatieVoorbeelden van brongerichte aanpak op planniveau en wijkniveau. Dominique Van Erdeghem Namens ORI, Organisatie voor Advies- en Ingenieursbureaus
Voorbeelden van brongerichte aanpak op planniveau en wijkniveau Dominique Van Erdeghem Namens ORI, Organisatie voor Advies- en Ingenieursbureaus Voorbeelden brongerichte aanpak Inhoud Praktijkvoorbeelden
Nadere informatieProvinciale Staten van Noord-Holland. Voordracht 64
Provinciale Staten van Noord-Holland Voordracht 64 Haarlem, 17 augustus 2004 Onderwerp: Agenda Provinciaal Waterplan Bijlagen: - ontwerpbesluit - procesplanning provinciaal waterplan - op weg naar een
Nadere informatieLeiderschap. in de publieke sector. Over richting geven en ruimte laten bij verandering. Henk Doeleman Herman Fijn Nico Helder Jos Kok
Leiderschap in de publieke sector Over richting geven en ruimte laten bij verandering Henk Doeleman Herman Fijn Nico Helder Jos Kok DE AUTEURS Dr. Henk J. Doeleman is algemeen directeur van TNO Management
Nadere informatieBrief aan de leden T.a.v. het college en de raad. Datum 15 mei 2019 Ons kenmerk U Lbr. 19/038 Telefoon Bijlage(n) 1
Brief aan de leden T.a.v. het college en de raad Datum 15 mei 2019 Ons kenmerk TLE/U201900363 Lbr. 19/038 Telefoon 073-3738393 Bijlage(n) 1 Onderwerp Voortgang samenwerken aan water Samenvatting Met deze
Nadere informatieKlimaatbestendig NL. Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied. Ruimteconferentie 19 april 2011 Leendert van Bree
Klimaatbestendig NL Een flexibele adaptieve strategie voor het stedelijk gebied 1 Inhoud Context Klimaateffecten Adaptatieopties Strategie / actoren 2 Context algemeen 3 Context Nederland - een zich aanpassende
Nadere informatieagendapunt 04.01 Aan Commissie Watersystemen - kwaliteit en kwantiteit WATERKWALITEITSRAPPORTAGE GLASTUINBOUWGEBIED
agendapunt 04.01 910789 Aan Commissie Watersystemen - kwaliteit en kwantiteit WATERKWALITEITSRAPPORTAGE GLASTUINBOUWGEBIED Voorstel Commissie Watersystemen - kwaliteit en kwantiteit 1-2-2011 Kennis te
Nadere informatie