Verzorging en kweek van Pituophis melanoleucus lodingi, de Black Pine Snake

Transcriptie

1 Verzorging en kweek van Pituophis melanoleucus lodingi, de Black Pine Snake H. Bronsgeest Utrechtse Jaagpad 35d 2313 KZ Leiden INLEIDING Er worden tegenwoordig veel soorten slangen gekweekt, waaronder ook soorten, ondersoorten en varianten die nog niet zo erg lang geleden bijzonder zeldzaam waren en nagenoeg onbekend bij lietbebbers. Helaas functioneren de media van de diverse herpetologische verenigingen in Nederland bepaald niet als het belangrijkste distributiekanaal van deze dieren. Daarom doe ik, in tegenstelling tot sommige lezers van dit blad, graag mijn boodschappen bij internationale beurzen waar gekweekte slangen worden verkocht. Het is natuurlijk niet zo dat alles wat daar te koop is mij tot aanschaf kan verleiden, maar zo nu en dan tref ik tussen de verkopers iemand aan met een opmerkelijke smaak. In 1993 kocht ik op de jaarlijkse slangenbeurs van de Europese Slangen Vereniging een tweetal Black Pine Snakes (Pituophis melanoleucus lodingi Blanchard, 1924), een soort waar ik toen al jaren naar zocht. Het waren gekweekte dieren, geboren in 1993, afkomstig uit de Verenigde Staten. Ik hoefde niet lang over de aanschaf na te denken en tot nu toe heb ik daar eigenlijk geen moment spijt van gehad. Vanaf hun geboorte waren ze gitzwart en opvallend zwaar gebouwd. Binnen een jaar bereikte de man een lengte van meer dan twee meter; de vrouw bleef iets korter en slanker. Dit zijn groeiprestaties die ik eerder met wurgslangen (Boidae) associeer dan met ringslangachtigen ( colubriden). Met dit koppel heb ik inmiddels twee keer gekweekt, in 1995 en in Het zijn in de loop der jaren mijn lievelingsdieren geworden. BESCHRIJVING Volgens de literatuur (o.a. WRIGHT & WRIGHT, 1957) wordt Pituophis melanoleucus lodingi tot 1,8 m lang. Dit klopt voor de meeste exemplaren, maar grotere dieren zijn niet ze1dzaam. Dit zijn meestal mannen. Qua lichaamsbouw lijkt deze ondersoort op Pituophis melanoleucus muglfts (Florida Pine Snake): zwaargebouwd en krachtig. De schubben aan de rugzijde hebben een scherpe kiel, waardoor de slang erg ruw aanvoelt. Volgroeide P. m. lodingi zijn geheel zwart, dus zowel aan rug- als aan buikzijde. Ook de kop is gitzwart, inclusief de keel en de ogen. Pasgeboren exemplaren zijn echter meestal Iichter van kleur: donkerbruin met een zwart patroon dat veel gelijkenis vertoont met de tekening van Pituophis melanoleucus melanoleucus, de Northern Pine Snake. Naarmate de dieren groeien worden ze steeds zwarter. Sommige exemplaren zijn reeds vanaf de geboorte geheel zwart. Vaak blijft bij de staart nog een vaag patroon zichtbaar. Dit gegeven, in combinatie met het verbrokkelde verspreidingspatroon van P. m. melanoleucus, heeft geleid tot het idee dat P. melanoleucus lodingi wellicht slechts een melanistische vorm hiervan is. Dit is op het moment slechts een theorie. Zelf heb ik het vermoeden dat P. melanoleucus lodingi meer verwantschap heeft met P. melanoleucus mugitis. Deze twee ondersoorten lijken meer op elkaar qua lichaamsbouw en voortplantingsbiologie dan op de Northern Pine Snake P. melanoleucus melanoleucus. Deze is iets slanker van bouw en produceert grotere legsels met kleinere eieren waaruit kleinere. slanker gebouwde 126

2 De verspreiding van Pituophissoorten. Met 12 is P. m. melanoleucus aangeven, met 13 P.m. /odingi, met 14 P.m. mugillls en met 15 P.m. rwln eni. De overige cijfers verwijzen naar andere vormen, waarvan sommige inmiddels iets afwijkend geclassificeerd worden. (Naar: WRIGHT & WRIGHT, 1957.) 1 jongen geboren worden. Bovendien ligt het verspreidingsgebied van P. m. lodingi op veel kortere afstand van die van P ugitis dan van P melanoleucus. Een gezonde, volgroeide P. melanoleucus lodingi is een zeer indrukwekkend dier, enigszins vergelijkbaar met de Eastern Indigo Snake, Drymarchon corais couperi. De snuit is echter puntiger en heeft een verdikte schub op de snuitpunt; het dier mist de paarse glans. P. melanoleucus lodingi was een extreem zeldzame slang totdat enkele serieuze en toegewijde lietbebbers deze ondersoort in handen kregen. Inmiddels is deze slang, met name in de Verenigde Staten, in redelijke mate verkrijgbaar maar helaas zijn veel exemplaren niet raszuiver. Om meer 'Black Pine Snakes' te fokken is deze ondersoort in het verleden gekruist met diverse andere (onder)soorten, waaronder P. m. melanoleucus, P. m. mugitis en Pituophis sayi (de Bull Snake). Deze dieren (bastaarden) worden ook als Black Pine Snakes verkocht, maar zijn qua kleur lang niet zo mooi als de pure vorm. De buikzijde wordt niet geheel zwart en ook op de zijden blijft vaak een vaag patroon zichtbaar. Gezien de grote variatie in de mate van expressie van het melanisme bij de bastaarden van tweede en latere generaties, berust het melanisme in P. melanoleucus lodingi waarschijnlijk op meer dan een gen. Hoe dan ook, deze bastaarden zijn vaak zeer vitale dieren en daarom, naar mijn mening, een waardevolle aanvulling voor het assortiment aan huiskamerslangen. Bastaardering mag dan misschien een onzui ver product opleveren, maar ik prefereer het nog altijd hoven het generaties lang doorfokken met nauw verwante individuen. Hierbij wil ik wei het volgende opmerken: ik ben van mening dat een koper het recht heeft te weten wat voor slang hij of zij koopt. Er zijn immers genoeg lietbebbers die aileen zuivere dieren willen, en daar zijn goede argumenten voor te bedenken. Bovendien zijn bastaarden slechts interessant voor hobby-doeleinden en natuurlijk absoluut niet geschikt voor eventuele toekomstige herintroducties. NATUURLIJKE HISTORIE We kennen vier ondersoorten: Pituophis melanoleucus melanoleucus (Daudin, 1803); Pituophis melanoleucus lodingi Blanchard, 1924; Pituophis melanoleucus mugitis Barbour, 192 I en Pituophis melanoleucus ruthveni Stull, Voor de verspreidingsgebieden van deze ondersoorten verwijs ik naar WRIGHT & WRIGHT ( 1957). Andere soorten van het genus Pituophis zijn P. catenifer, P. deppei, P. lineaticollis en P. sayi. De taxonomie van dit genus is omstreden en zal in de toekomst wellicht weer veranderen. Het is mogelijk dat de Louisiana Pine Snake, P. m. ruth- 127

3 veni, vanwege haar geografisch ge"isoleerde positie (waardoor genenuitwisseling met andere populaties niet mogelijk was) en primitieve kenmerken, in de toekomst als een aparte soort zal worden erkend. De taxonomische status van de ondersoort Pituophis melanoleucus lodingi is regelmatig ter discussie gesteld, onder andere door WRIGHT & WRIGHT ( 1957). Duidelijk is in ieder geval dat we hier te maken hebben met een taxon dat emstig bedreigd wordt door habitatvemietiging. Oorspronkelijk een bewoner van halfopen pijnboombossen, nu moet deze soort zien te overleven in een landschap dat gedomineerd wordt door boomgaarden. BEHLER & KING ( 1979) melden Zuidwest-Aiabama tot uiterst oostelijk Louisiana als verspreidingsgebied van deze ondersoort. P. melanoleucus lodingi is nu binnen haar areaal zeer zeldzaam en emstig bedreigd, een 'vanishing American'. Het is zeer waarschijnlijk dat het voortbestaan van deze ondersoort in de nabije toekomst volkomen afhankelijk zal worden van goed georganiseerde fokprogramma's van toegewijde slangenl iefhebbers. GEDRAG Toen ik het hierboven genoemde koppel pas in mijn bezit had, waren ze erg schuw en agressief. Inmiddels is de man toegankelijker geworden en laat zich zonder problemen oppakken. Het vrouwtje is echter altijd een beetje schuw en bijterig gebleven. Als ik haar verstoor vertoont zij het typische dreiggedrag: staartvibreren en blazen met geopende bek en ingetrokken hats. Negeer je dit signaal dan haalt ze zonder pardon uit. Slechts zelden laat ze zich met de hand oppakken, meestal gebruik ik hiervoor slangenhaken. Aanvankelijk voerde ik halfwas muizen, die vanaf de eerste dag werden geaccepteerd. Later heb ik de dieren geleerd kuikens te eten, vanwege de kosten. Pine Snakes zijn namelijk nogal vraatzuchtig: 'They eat like pigs... no change that - pigs eat like the snakes of the genus Pituophis, or at least they wish they could' (MARA, 1994). Echter, na enige tijd vertikte de man, van de ene op de andere dag, kuikens te eten en hij heeft dit tot nu toe weten vol te houden. Het liefst eet hij nu ratten, maar gaudhamsters, gerbils, Degoe's (een Schijnrat, Octodon degus) en dwergkonijntjes zal hij zeker niet versmaden. Van Pine Snakes wordt beweerd dat ze vaak weigeren iets anders te eten als ze eenmaal een rat als maaltijd hebben gehad. Oat kan ik, wat betreft mijn eigen dieren, niet beamen. Ik voer de dieren een keer per week. De man krijgt dan een flinke rat, de vrouw een stuk of vijf kuikens of ook een rat. De dieren accepteren ook voedsel uit de hand maar erg voorzichtig zijn ze daarbij niet. Het zijn dagactieve dieren, rustig en niet bijzonder beweeglijk. Ze hebben behoefte aan privacy en, hoewel ze in de loop der jaren meer toegankelijk worden, ze zullen nooit zo tam worden als bijvoorbeeld een Koningsslang. Ze zijn iets meer gevoelig voor stress en iets minder makkelijk te kweken dan de gemiddelde Klimslang (Elaphe) of Koningsslang (Lampropeltis). In sommige oudere, inmiddels achterhaalde, terrariumkundige naslagwerken worden Pine Snakes beschreven als moeilijk in terraria in Ieven te houden. Dit zou misschien waar kunnen zijn voor wildvangdieren, zeker onder sommige primitieve omstandigheden van pakweg twintig jaar geleden, maar inmiddels is er veel veranderd. Nakweekdieren van bijna aile soorten en ondersoorten zijn nu verkrijgbaar en die zijn juist zeer goed te houden en te kweken. Persoonlijk ben ik van mening dat het geen echte beginnersdieren zijn maar 128

4 dat ze juist zeer geschikt en interessant zijn voor liefhebbers met enige jaren ervaring met andere ringslangachtigen. Het houden van deze dieren blijft een uitdaging. HET TERRARIUM Aanvankelijk hie ld ik beidc dieren in een terrarium van 75x60x60 em (lxbxh). Binne n een half jaar waren ze eruit gegroeid en werden ze ondergebracht in een terrarium met de afmetingen I 00x60x60 em. Naarmate de dieren verder groeiden nam ook de onderlinge onverdraagzaamheid toe. De dieren reageerde n ge"lrriteerd op lichamelijk contact en probeerden voortdurend e lkaar uit de schuildoos te duwen. Ter voorkoming van stress heb ik toen de man apart gezet in een terrarium met dezelfde afmetingen. Sindsdien zijn de slangen rustiger geworden, ete n ze beter en komen ze vake r te voorschijn. De te rraria worden verwarmd met gloeilampen van 60 watt. In beide terraria is een kartonnen doos geplaatst als schuilplaats en een boomstronk om, tijdens het vervcllen, de huid langs af te stropen. Als bodemsubstraat bevalt tot dusver het beste de gewone houtsnippers zoals die ook in knaagdierkooien worden gebruikt. De slangen graven er graag in, de neus en de huid blijven er gaaf bij, het is goedkoop e n bove ndien hygienisch. lk gebruik grote, zware drinkbakke n van aardewerk. Lichtgewicht drinkbakken van plastic worden voortdurend omgegooid. De terraria zijn dus tamelijk functioneel ingericht en ogen niet echt mooi. Een natuurlijke inrichting kan ik echter niet aanbevelen vanwege de hygiene en omdat deze dieren er toch een bende van maken. DE KWEEK Op het moment van schrijven heb ik twee keer, in 1995 e n in 1996, met dit koppel P. lllelano/eucus lodingi gekweekt. Mijn gegevens komen grotendeels overeen met elkaar en met literatuurgegevens zodat ik in dit geval kan volstaan met cen korte beschrijving. In de zomer krijgen beide dieren veerlien uur Iicht per dag. Dit wordt tegen het einde van het jaar vcrminderd tot Eigen nakweek van 1996, vlak na de vervelling: ik denk dat deze atbeclding een goede indruk geefl van de grootte van deze ondersoort. Fo!o: H. Bronsgeesl Lacerta 56(4)

5 zes uur per dag, waarna het Iicht geheel uit gaat. Voordat de dieren in winterslaap gaan hebben ze een maand lang niets gegeten zodat het darmkanaal helemaal leeg is. Vervolgens doe ik de slangen in grote emmers met droge handdoeken. Deze emmers plaats ik in de kruipruimte onder mijn woning waar de temperatuur in de winter constant l2 C is. Na twee maanden haal ik de man uit winterslaap, en twee weken later ook de vrouw. De dieren krijgen dan tien uur Iicht en krijgen zoveel eten als ze opkunnen. Na een week verleng ik de daglengte met een uur en een week later doe ik dit weer. Na twee tot drie weken vervelt de vrouw. Vlak daarna komen haar eicellen vrij uit de eierstok en begint de productie van feromonen (lokstoffen). Het is dan zaak om de man vlak na haar vervelling te introduceren. Ik haal de man altijd twee weken eerder uit winterslaap, zodat hij net verveld is als het vrouwtje gaat vervellen. Een man die midden in een vervellingscyclus zit reageert niet op vrouwelijke feromonen. Als je te lang wacht met het introduceren van de man, loop je het risico een jaar in het fokschema te verliezen. Oat de vrouw feromonen produceert kan ik altijd duidelijk merken aan het gedrag van de man. Hij wordt volkomen rusteloos, probeert voortdurend uit zijn terrarium te breken en laat zijn eten staan. Het is alsof hij nog maar aan een ding kan denken. Zodra ik de man bij de vrouw introduceer begint hij met het gebruikelijke repertoire. De paring gaat er niet zachtzinnig aan toe. De man achtervolgt de vrouw totdat hij zich in haar nek heeft kunnen vastbijten, waarna hij zijn cloaca tegen de hare drukt en een hemipenis inbrengt. Bij zijn woeste pogingen vliegt het interieur van het terrarium aile kanten op; gemakshalve verwijder ik dit dan zodat de 'tortelduifjes' aile ruimte hebben. De paring duurt meestal enkele uren. Ik laat de dieren meerdere keren paren om zeker te zijn van bevruchting. Negenendertig dagen na de eerste paring worden de eieren gelegd. Een week daarvoor is de vrouw verveld en vanaf dat moment zoekt ze naar een plek waar ze haar eieren kan leggen. Ik plaats dan een emmer, gevuld met vochtig sphagnum, in het terrarium waar de vrouw gedurende enige dagen regelmatig in en uit kruipt alsof zij het op geschiktheid inspecteert. Uiteindelijk verdwijnt ze dan voor langere duur in de emmer en tref ik haar aan op haar legsel. Dit is het moment waarop haar moederinstinct niet wint van mijn reactiesnelheid. Ik verwijder haar uit de emmer en plaats de eieren in de incubator. Ik incubeer de eieren op sphagnum, 'au bain marie' bij een temperatuur van 29 C. Na dagen komen de eieren uit. De eieren zijn dan ongeveer 14 em lang en 6,5 em breed. De jongen zijn bij hun geboorte ongeveer net zo groot als een pasgeboren Boa (Boa constrictor). Qua kleur zijn ze variabel: sommige exemplaren zijn vanaf hun geboorte gitzwart, andere worden dat pas na enkele maanden. In 1995 legde de vrouw vijf eieren, waarvan er uiteindelijk drie bevrucht bleken te zijn. Hieruit kwamen een mannetje en twee vrouwtjes. In 1996 legde ze negen eieren, waarvan vijf bevrucht. Die leverden een mannetje en vier vrouwtjes op. Achteraf gezien was in 1995 mijn vrouwelijke exemplaar eigenlijk iets te jong voor de kweek. Het legsel kostte haar zeer veel energie en ze bleef in groei achter. Ik heb de indruk dat het beter is om te wachten met de kweek tot de vrouw tenminste drie jaar oud is. HET GROOTBRENGEN Het opkweken van de jongen is niet moeilijk. Nadat ze voor het eerst verveld zijn kunnen ze direct halfwas mui- 130 Lacena 56(4) 1998

6 zen en ratjes van vergelijkbaar formaat eten. Sommige exemplaren eten zelfs volwassen muizen als eerste maaltijd. Het is een koddig gezicht om de vraatzuchtige jongen te zien jagen op!evende prooi. Zodra een jong de geur van een muis heeft opgevangen steekt het de kop uit het zaagsel, kijkt om zich been om de prooi te localiseren en zet de achtervolging in. Halfwas muizen worden altijd gewurgd maar nestratten worden vaak levend opgegeten. P. melanoleucus /odingi kunnen in hun eerste levensjaar zeer snel groeien, vaak met enige centimeters per week! Dwangvoederen is bij mijn nakweekdieren nog niet nodig geweest. CONCLUSIE De slang P. melanoleucus lodingi is een bijzonder mooi en interessant dier, dat in gevangenschap goed te houden en te kweken is. Lietbebbers wordt geadviseerd dieren apart te huisvesten en ze pas te kweken vanaf een leeftijd van drie jaar. Een winterslaap van ongeveer twee maanden is voor de kweek noodzakelijk. De populariteit in Europa wordt de laatste jaren steeds groter, maar bij veel lietbebbers is deze slang nog onbekend. Hopelijk brengt dit artikel bier verandering in. Persoonlijk beschouw ik de Black Pine Snake, P. melanoleucus lodingi, als de ultieme lietbebbersslang. Het eet als een varken, geen gedoe met nestmuisjes, het wordt twee meter lang, heeft een prachtige woeste blik en is gitzwart. Wat wil je nog meer? OYERIGENS De Black Pine Snake, Pituophis melanoleucus /odingi, is een soort die enkele decennia geleden extreem zeldzaam was en emstig in haar voortbestaan werd bedreigd. Het is aan de inspanningen van particuliere lietbebbers te danken dat deze soort nu in gevangenschap redelijk algemeen is geworden. Dankzij het feit dat veel soorten slangen die in de natuur zeldzaam zijn nu jaarlijks in grote aantallen door particuliere liefhebbers worden gekweekt, is het voortbestaan van die soorten feitelijk verzekerd. We hebben het hier echter wei over het kunstmatig Iaten voortbestaan van soorten in gevangenschap, conservering dus, wat natuurlijk iets anders is dan het voortbestaan van een soort in de natuur. Regelmatig wordt het nut van conservering van bedreigde soorten ter discussie gesteld. Aangezien de altematieven in veel gevallen het verdwijnen van soorten niet kunnen voorkomen, is er in zo'n situatie sprake van slechts een fundamentele afweging, namelijk in hoeverre het definitief verdwijnen van een soort, zonder kans op herintroductie, te prefereren is hoven het kunstmatig Iaten voortbestaan in gevangenschap. In dat geval heb ik mijn keuze al gemaakt. Uiteraard is herintroductie iets voor deskundigen en kan nooit een argument binnen een hobbyclub zijn. De ecologische, veterinaire en politieke voetangels bij herintroductie doen iedere redelijke natuurbeschermer huiveren. Maar als er voor dit middel wordt gekozen, dan moet er natuurlijk wei iets te herintroduceren zijn. En dat veel liefhebbers daar een belangrijke bijdrage toe kunnen leveren lijkt mij evident. Overigens zullen de meeste lietbebbers in de eerste plaats voor hun plezier kweken. Zoals ik eens gelezen heb, zullen als alle dierentuinen van de wereld zouden samenwerken, die in totaal ongeveer drieduizend soorten voor uitsterven kunnen behoeden. Het zal niemand verbazen dat daar tot nu toe de prioriteit vooral bij bedreigde zoogdieren en vogels is gelegd. Ik ben van mening dat de inbreng van particuliere lietbebbers, in samenwerking met dierentuinen en natuurbeschermingsorganisaties, van cruciaal belang kan zijn Lacerta 56(4)

7 voor het behoud van bedreigde soorten reptielen, en dat die inbreng in de toekomst alleen maar belangrijker zou kunnen worden. Tenminste, als de overheid ons niet nog meer beperkingen oplegt. Is het niet absurd dat de ene 'deskundige' de andere 'deskundige' mag advisereo dat de particuliere liethebber ( u, die hun salarissen betaalt) geen 'bedreigde' reptielen mag houden of verkopen, zelfs niet als ze in gevangenschap zijn geproduceerd? Oat de Iijst van soorten waarop artikel 3 van de wet BUDEP van toepassing is toch wei verdacht veel lijkt op de index van een Europese veldgids? Dat we nu dus geen algemene soorten als de Vierstreepslang (Elaphe quatuorlineata) en de Zandadder (Vipera ammodytes) meer mogen houden, dieren die voorheen in zulke grote aantallen werden gefokt dat het aanbod de vraag in ruime mate overtrof, terwijl kwetsbare soorten als de Transkaukasische Rattenslang Elaphe hohenackeri en de adder Vipera albizona nog steeds gewoon gevangen en verhandeld mogen worden? Dit is geen extreem voorbeeld en we1t ons nog te wachten staat kunnen we slechts in onze nachtmerries voorzien. Het is niet zo dat ik mij nu als onheilsprofeet wil profileren, maar ik vrees dat wij in de toekomst nog regelmatig de prijs zullen moeten betalen voor publiciteit en politiek gewin van anderen. Ik moet er niet aan denken dat iemand op het idee zou komen om, in navolging van de reeds behaalde 'successen', aile soorten reptielen die in een of meer staten van de USA worden beschermd op lijst I van de wet BUDEP te plaatsen. Of dat een beleidsmedewerker de ingeving zou krijgen om voortaan het houden van alle soorten reptielen om beschermingsof welzijnsoverwegingen te verbieden, omdat dat nu eenmaal eenvoudiger is (lees: minder deskundigheid vereist) dan het samenstellen van een lijst van soorten die werkelijk worden bedreigd of om praktische redenen onhoudbaar zijn. Absurd? Oat zeker! Onwaarschijnlijk? Ik heb daar helaas geen vertrouwen meer in. CARE AND BREEDING OF PITUOPHIS MEL.ANOLEUCUS LOD/NGI The author's experience with the husbandry and management of the Black Pine Snake (Piwophis melanoleucus lodingi Blanchard, 1924) is outlined. Hibernation for about two months is recommended for optimal breeding results. A female should be at least three years old at first breeding. Timing is crucial to success; the male should be introduced to the female as soon as possible after her first echdysis after hibernation. To facilitate this it is recommended that the male is taken out of hibernation two weeks before the female. This means that he is 'ready' when she is. The period between the first copulation and oviposition takes about 39 days (one shedding cycle and another week). Incubation takes days at 29 C. Two clutches were produced, one of five and one of nine eggs. Of these three and five young hatched respectively. The juveniles are very large by colubrid standards and can be fed half-grown, and sometimes even adult mice, directly after their first ecdysis. If they have access to a constant food supply, they grow rapidly to attain their maximum length. The author stresses the importance of captive management for the future conservation of endangered reptiles and condemns those who try to turn legal policy and public opinion against it. It is the author's opinion that those keeping reptiles should be able to express their interests and confront those who are against this activity. LITERATUUR BEHLER, J.L. & F.W. KING, The Audubon Society field guide to North American reptiles & amphibians. Alfred A. Knopf, Inc., New York. MARA, W.P., Pine Snakes. A complete guide. T.F.H. Publications, Inc., Neptune City, NJ. WRIGHT, A.H. & A.A. WRIGHT, Handbook of Snakes of the United States and Canada. Volume 2. Cornell University Press, Ithaka, NY. 132