Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden! De onderste steen boven

Transcriptie

1 stabulletin jaargang 28 nummer 01 januari 2013» pagina 11» pagina 12» pagina 20 De nieuwe lijst van fabrikanten voor Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden! Het cursus aanbod van STABU voor 2013! Belangrijke stap naar de toekomst» Lees verder op p. 4 Voor STABU is de lancering medio 2013 van haar Bouwbreed Informatiesysteem BWBRD een zeer belangrijke stap. Niet alleen kunnen alle licentiehouders sneller via het internet de juiste specificaties ontvangen maar ook zullen zij voortaan over nieuwe methoden van specificeren met de bijbehorende contracten kunnen beschikken. Met het BouWBReeD zullen de gebruikers met de volgende onderdelen kunnen werken: 1) Werksoorten; 2) Elementen; 3) Ruimten; 4) Producten; 5) Contracten; 6) Kennissystemen. Vraag het STABU In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen: Heeft de nieuwe Europese Verordening nr. 305/2011/EU (Bouwproducten, Construction Products Regulation (CPR)) invloed op het schrijven van een werkbeschrijving als onderdeel van een bestek? Waarom is de UAV 2012 gepubliceerd in de Staatscourant, het is toch geen wet? Welke consequenties heeft de Gids Proportionaliteit op een bestek? Hoe definieert de Europese Verordening nr. 305/2011/EU (Bouwproducten, Construction Products Regulation (CPR)) de UAV begrippen leverancier en fabrieksnaam?» lees de antwoorden op p. 24 De onderste steen boven Het evenwicht tussen functionaliteit en esthetiek krijgt steeds meer de overhand wanneer het gaat om gevelstenen. Fabrikant CRH Clay Solutions heeft geïnvesteerd in een breed assortiment van soorten, kleuren, structuren en applicaties waardoor de keuzes voor de architect legio zijn. Door te kiezen voor strategische samenwerking legt de leverancier de basis voor innovaties in de wereld van bakstenen. CRH Clay Solutions maakt deel uit van CRH plc. Het Ierse bedrijf Cement and Roadstone Holding (CRH) is in 1970 opgericht.» Lees verder op p. 10 Brochure CE-markering Op donderdag 15 november 2012 was er een door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties georganiseerde bijeenkomst met als onderwerp De CE-markering gaat ons helpen. Op 1 juli 2013 treedt de nieuwe verordening betreffende de CE-markering in werking, een uitwerking van Europese regelgeving. Tijdens dit evenement heeft de publicatie van de nieuwe STABU-brochure over CEmarkering het levenslicht gezien. Op de website van Stichting STABU is deze brochure over het onderwerp te downloaden * waarin de verordening en de gevolgen in beeld worden gebracht.» Lees verder op p. 11 De brochure CE-markering vloeit voort uit de STABULLETIN 1

2 Bribus Eco gaat in première op de BouwBeurs 2013 VERWERKT in onze keuken Duurzaam en volledig recyclebaar Dat is de basis van de gloednieuwe Bribus Eco keuken. De platen zijn gemaakt van vezels van ecologisch verbouwde maisplanten en vlas en voorzien van het FSC-keurmerk. Oersterk en licht van gewicht, dus makkelijker - en goedkoper - te vervoeren én praktischer te monteren. Exclusief bij Bribus! Hal 09 Stand 09A046 Bezoek ons op de BouwBeurs in de Jaarbeurs Utrecht van 4 tot en met 9 februari.

3 Van de redactie Tijdens de BouwBeurs die wordt gehouden van 4 t/m 9 februari 2013 zal STABU de eerste demonstraties verzorgen van STABU Online, vooruitlopend op de lancering ervan eind juni. Aan bestaande klanten willen we vragen om met ons mee te koersen op de nieuw ingeslagen weg en aan nieuwe klanten of ze even halt willen houden bij de vele nieuwe aspecten die voor een veel bredere doelgroep ook interessant zijn. Vandaar dat we in Utrecht deze keer aan u willen vragen om in te stappen en op welke manier is dat het beste dan in een dubbeldeksbus! Om u te informeren over alle ontwikkelingen heeft STABU ook social media omarmd. We zitten momenteel in een overgangsfase: we zijn met veel ontwikkelingen bezig, in een rap tempo, maar we kunnen nog niet alles demonstreren. Om geïnteresseerden toch alle stappen te kunnen laten volgen en daarop te reageren, is STABU nu ook actief op Twitter en Facebook. Eerder was er al een gebruikersgroep op LinkedIn gestart, waren films op YouTube en presentaties op SlideShare geplaatst. Wij nodigen u hierbij uit om in te stappen! Diana Kervel Stichting STABU LinkedIn STABU bestaat voor en door de bouw en wil zich graag met haar licentiehouders, klanten en geïnteresseerden verbinden. Ook via Linkedin en u kunt hier mee praten, nieuws lezen, aankondigingen lezen. En verder kunt u vragen stellen, aan discussies deelnemen, maar ook uw netwerk vergroten! Kortom; wij nodigen u van harte uit om zich met ons op Linkedin te verbinden! Ruim 630 personen gingen u voor! LinkedIn is een virtueel sociaal netwerk dat gericht is op vakmensen. Het belangrijkste doel van de website is geregistreerden gebruik te laten maken van elkaars (zakelijke) netwerk. Dat gebeurt door contacten te leggen met anderen die men vertrouwt. Inhoud» pagina 4 vervolg coververhaal "Belangrijke stap naar de toekomst'» pagina 6 Rubriek: Uit de praktijk van SMI» pagina 8 Rubriek: Risico van het vak» pagina 9 Intensievere samenwerking NEN & STABU» pagina 10 Vervolg coverartikel "De onderste steen boven"» pagina 11 Vervolg coverartikel "Brochure CE-markering" Fabrikanten» pagina 12 Rubriek: Korte berichten» pagina 14 Rubriek: Element» pagina 16 Rubriek: Recht van spreken» pagina 18 Intensievere samenwerking BouwConnect en STABU Gedragscode voor bewuster bouwen» pagina 19 Workshop BIM levert visitekaartje af» pagina 20 Rubriek: Cursusaanbod STABU 2013» pagina 22 Rubriek: Van goede kwaliteit» pagina 23 Voor in uw agenda!» pagina 24 Rubriek: Vraag het STABU» pagina 28 Rubriek: NEN normen voor en door de markt» pagina 30 Rubriek: In kort bestek» pagina 32 Colofon Prijsoverzicht STABU-producten Een netwerk is opgebouwd uit directe contacten, de relaties van die contacten, enzovoorts. Al deze personen kunnen behalve direct haar of zijn netwerk ook uitbreiden via een introductie door een reeds in het eerste- of tweedelijnsnetwerk aanwezige contactpersoon. Voor vragen over de gebruikersgroep van STABU op Linkedin kunt u contact opnemen: Diana Kervel tel.: (0318) dkervel@stabu.nl STABULLETIN 3

4 » vervolg coververhaal "Belangrijke stap naar de toekomst' De alom bekende STABU²-systematiek bestaat uit kortteksten waarin B-, R- en D- specificaties in bepaalde combinaties de recepten vormen om een bouwproject in zijn technische details te kunnen beschrijven. In BWBRD wordt het principe van deze kortteksten gehandhaafd, alleen zal vulling van de B-specificaties, R-specificaties en D-specificaties geheel vernieuwd worden. De B-specificaties, oftewel Bouwstofspecificaties zullen steeds meer Bouwproductspecificaties worden. In Europa zullen per 1 juli 2013 alle fabrikanten verplicht zijn om hun productspecificatie volgens CE-keurmerk aan de markt ter beschikking te stellen. Dit is geen richtlijn maar een rechtstreeks werkende wettelijke verplichting in de vorm van een verordening, waarbij er door de overheden gecontroleerd zal worden of er geen overtredingen plaatsvinden. STABU speelt nu op deze ontwikkeling in door de kenmerken die het CEkeurmerk verplicht stelt in zijn geheel over te nemen en deze kenmerken aan te vullen met wat andere kwaliteitsdocumenten zoals Nationale Beoordelingsrichtlijnen. Mochten er dan nog kenmerken van dat product overblijven (zie de STABU²-specificaties) dan zullen die aan de nieuwe B-specificatie worden toegevoegd. Door deze standaardisatie van alle kenmerken in de nieuwe STABU BWBRD-database kunnen licentiehouders straks op kenmerken zoeken. De bestaande FPS en (Fabrikantgebonden Product Specificaties) zullen op de nieuwe B-specificaties in overleg met de fabrikanten overgezet worden waarbij dan waarden van de kenmerken door de fabrikant aangeleverd worden. En dat betekent weer dat licentiehouders van STABU producten met bepaalde prestaties (waarden) kunnen selecteren. Deze standaardisatie van de kenmerken is ook noodzakelijk om de gewenste koppeling met het ETIM-artikelenbestand te kunnen bouwen. Op dit moment wordt overlegd of deze informatiestructuur ook de basis kan zijn voor het elektronisch besteltraject dat HIBIN en Sales in de Bouw voorstaan. Ook zal op dit niveau de koppeling gelegd worden met het mede door STABU ontwikkelde BuildingSMART Data Dictionary (de internationale BIM Standaard) zoals nu door de BIR (Bouw Informatie Raad) wordt ondersteund. Kortom: met deze grote kwaliteitsslag zal STABU goed aan de marktwensen van de komende periode kunnen voldoen. Maar het blijft niet bij de aanpassing van de B-specificaties, ook de R-specificaties en D-specificaties worden aangepast. De R(esultaat)-specificatie zal veel gedetailleerder kunnen ingaan op het specifieke bouwproduct dat verwerkt moet worden. De STABU-recepten worden veel nauwkeuriger en dat zal de kwaliteit mede verhogen. De koppeling met de STABU-bouwdelen (D-specificaties) werd door een groot deel van de STABU-licentiehouders niet of nauwelijks gebruikt en daarom zal STABU deze vervangen door een koppeling met de bouwdeelcomponenten zoals die recentelijk door STABU zijn ontwikkeld als verfijning van de bestaande Elementenmethode. 'Voor STABU is de lancering medio 2013 van haar Bouwbreed Informatiesysteem BWBRD een zeer belangrijke stap.' Om gebruikers in staat te stellen om specificaties (prestatie-eisen) te produceren voor onderdelen van hun gebouwen, zoals vloeren, wanden, daken, enz. en voor installaties heeft STABU het landelijk bekende classificatie systeem Elementenmethode (NL/SfB) gemoderniseerd (vooral de installaties) en uitgebreid met een niveau van bouwdelen en bouwdeelcomponenten waaraan de meeste kostenrecepten hangen. Met behulp van Elementen kunnen eerder in het proces bepaalde vereisten al vastgelegd worden zonder dat er al gedetailleerde besteksteksten opgesteld hoeven te worden. Als betrokkenen willen doorschakelen van prestatieeisen naar gedetailleerde besteksteksten dan voorziet de koppelingen tussen Elementen en Werksoorten daarin. Als partijen de eerste afspraken (zoals bijvoorbeeld een Programma van Eisen) al gestructureerd - met behulp van de computer - willen vastleggen is daarvoor een kapstok nodig. Deze kapstok bestond niet en daarom heeft STABU met behulp van externe deskundigen de tabel Buitenruimten, gebouwtypen en binnenruimten ontwikkeld. Hoewel de vulling met specificaties pas zojuist gestart is kunnen de STABU-licentiehouders wel de kapstok gebruiken om hun eigen informatie/afspraken over deze onderdelen vast te leggen. 4 STABULLETIN

5 Zoals al is vermeld bij de B- specificaties bij Werksoorten streeft STABU er naar om alle relevante producten van alle toeleveranciers een juiste plaats in haar nieuwe database onderdak te verlenen waardoor de voorschrijvers/afnemers in staat zijn snel het door hen gewenste product te vinden. Op dit moment heeft de samenwerking met de fabrikanten binnen maar ook buiten Nederland ertoe geleid dat ruim bouwproducten in de database zijn opgenomen. In overleg met de betrokken fabrikanten worden er koppelingen gelegd tussen hun productspecificaties en hun productinformatie (van hun website, NBD, Zoeksnoek, BouwConnect, enz.), beschikbare CAD-informatie, instructiefilms, enzovoorts. STABU zal in het kader van de verplichte CE-markering haar dienstverlening uitbreiden door samen met de fabrikanten hun verplichte documenten als DoP (Declaration of Performance) en MSDS (Material Safety Data Sheet) toegankelijk te maken voor de gebruikers. Dit kan op termijn heel veel papier en gezoek besparen. Omdat de wet- en regelgeving (Normen, BRL s, wetgeving, overige publicaties) steeds complexer wordt ontwikkelt STABU - binnen het BWBRD - kennissystemen die door de licentiehouders desgewenst geraadpleegd kunnen worden. Dit loopt heel breed, denk daarbij aan de STABU-Standaard 2012, alle STABU-brochures zoals de CAR-verzekering, Zekerheidsstelling, Arbeidsomstandigheden wet, CE-markering, enz., via de toelichting op de technische kwaliteitskeuzen van de honderden Normen en BRL s tot en met de koppeling met relevante data van derden die door STABU op kwaliteit positief zijn beoordeeld. In dit verband is onlangs bijvoorbeeld een samenwerkingsovereenkomst gesloten met NEN. Het Wizer-project, waarbinnen de informatie in de toonaangevende bouwinstituten wordt ontsloten, maakt daar deel van uit. De definitieve vormgeving van BWBRD wordt in samenwerking met de deelnemers van de STABU-denktank komende maanden afgerond. Meer informatie Meer detailinformatie wordt verstrekt tijdens de Internationale BouwBeurs (standnummer 10.A051) in de STABU-dubbeldekker. De lancering is voorzien op donderdag 27 juni Uiteraard houden wij u graag op de hoogte via beschikbare media als het bulletin, de digitale nieuwsbrief STABU-mail, de website stabu.org, Facebook, Twitter, etc. In BWBRD wordt een nieuwe dienst aan de licentiehouders ter beschikking gesteld. Omdat BWBRD alle fasen in het bouwproces bedient, moeten ook alle daarbij behorende contracten/algemene voorwaarden worden geleverd. Er wordt momenteel hard gewerkt aan een instrument dat de gebruiker alle relevante contracten ter beschikking stelt op een manier dat het contract direct op het beeldscherm ingevuld kan worden en alle relevante hulpinformatie daarbij opgeroepen kan worden. Daarbij moet gedacht worden aan de UAV 2012, de UAV-gc 2005, DBFM(O), AVA 1992, ALIB 2007, referentiecontracten Rijksgebouwendienst, referentie/ sjabloon contracten Dienst Vastgoed Defensie en het model aannemingsovereenkomst Aedes. Er wordt met een aantal partijen overleg gevoerd om het recht te verkrijgen hun specifieke contracten ook op deze wijze te mogen ontsluiten. Naar gelang de ontwikkeling van deze nieuwe dienst zullen er steeds meer contractvormen en voorbeeld contracten worden opgenomen, ontsloten en beheerd. STABULLETIN 5

6 Stichting Marktwerking Installatietechniek is een stichting die aanbestedingsprocedures ten behoeve van installatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraag- en aanbodverhoudingen. Uit de praktijk Nieuwe aanbestedingswet verstevigt positie installateur! Onlangs heeft de Eerste Kamer ingestemd met het wetvoorstel Nieuwe Aanbestedingswet. Deze wet zal naar verwachting of per 1 januari of 1 juli 2013 van kracht worden. De Stichting Marktwerking Installatietechniek (SMI)constateert dat de nieuwe wet tot een aantal verbeteringen leidt voor de aanbestedingspraktijk. De belangrijkste veranderingen voor de praktijk zijn: 1) lastenverlichting voor aanbestedende partijen 2) duidelijkere regels met de "Gids proportionaliteit" 3) meer onderhandse aanbestedingen 4) gunnen op waarde gaat een belangrijke rol spelen 5) meer ruimte voor klachtenbehandeling in plaats van naar de rechter te stappen Administratieve Lastenverlichting SMI juicht de vermindering van de administratieve lastendruk toe die het gevolg is van de nieuwe wet. Hoewel, zeker een Europese aanbesteding, gepaard blijft gaan met veel bureaucratie brengt een maatregel zoals standaardisering het aantal regels wel fors terug. Verplichte elektronische aankondiging via TenderNed Met de 'Aanbestedingskalender' bestond een prima basis voor een goed werkend sy s teem voor elektronische aankondigingen. Toch heeft de overheid besloten een nieuw sys teem 'Tenderned' op te zetten. Dit systeem is verplicht voor alle Europese en nationale aanbestedingen. Toepassing van 1 systeem leidt tot uniformiteit en dus kosten verlaging. Daarnaast is de aanbestedende dienst verplicht om alle aanbestedingen en bestekstukken gratis elektronisch ter beschikking te stellen. Aanbesteders mogen dus niet meer met louter schriftelijke of op CD gebrande stukken werken en daarvoor vergoedingen vragen aan gegadigden. Meervoudig onderhandse en enkelvoudig onderhandse aanbestedingen hoeven bovendien niet op Tenderned te worden aangekondigd. Gedragsverklaring aanbesteden Om aan te tonen dat op de gegadigde geen uitsluitingsgronden zoals strafrechtelijke veroordelingen tot 4 jaar voorafgaand) van toepassing zijn, dient een gedragsverklaring aanbesteden de oude Covog verklaring overlegd te worden. Zo'n verklaring in tegenstelling tot de huidige vereiste termijn van 3 of maximaal 6 maanden heeft met de nieuwe wet een geldigheidsduur van 2 jaar. Belangrijk is overigens de mogelijkheid om in de eigen verklaring zie hieronder een nadere toelichting te geven over de maatregelen die het bedrijf genomen heeft om uitsluiting-situaties in het vervolg te voorkomen. Denk daarbij aan ontslag van personeel dat fraude heeft gepleegd. Die maatregel kan voor aanbestedende dienst alsnog reden zijn om het bedrijf toch te selecteren. De gedrags verklaring aanbesteden houdt, in tegenstelling tot de Covog, ook rekening met mededingingsaspecten. Het afzonderlijke K-formulier uit de ARW kan dus achterwege blijven. In de nieuwe ARW 2012/3 is de K-verklarings-eis nu ter keuze aan de aanbesteder. ARW 2013 Ook het verplicht gebruik van het vernieuwde ARW zal bijdragen aan lastenvermindering. Dit inkoopreglement heeft zich in de praktijk bewezen als een praktisch middel dat tot meer uniforme procedures leidt. Afwijken van het reglement wordt een stuk lastiger en kan alleen nog bij uitzondering en met een goede motivatie. Eigen Verklaring* Deze moet verplicht gebruikt worden bij de openbare en nietopenbare (Europese en nationale) aanbestedingen en bij de (nationale) meervoudig onderhandse aanbestedingen met uitsluitingsgronden en geschiktheidseisen. Dit verplichte gebruik van de eigen verklaring leidt tot merkbare administratieve lastenverlaging: bewijsstukken van diverse selectie-en geschiktheidseisen hoeven pas na selectie of ( bij een openbare aanbesteding) na aanbesteding op verzoek van de aanbesteder overlegd te worden. Let wel, het bedrijf moet wel over deze stukken beschikken of kunnen beschikken, maar direct meesturen van deze bewijstukken (zoals verklaring van de belastingdienst, het KvK uittreksel, tevredenheidsverklaringen, accountantsverklaring, bankbereidheidverklaring etc.) bij alle aanmeldingen is niet nodig. Het gebruik van de eigen verklaring door gegadigden is nog wel een aandachtspunt voor de praktijk. Zo zijn er 2 versies: één voor nationale aanbestedingen en één voor Europese aanbestedingen. In het eigen verklaring format dient de aanbestedende dienst door aanvinken van de betreffende onderdelen aan te geven waarop de verklaring betrekking heeft. Daarnaast is er in een bijlage de mogelijkheid om eventuele aanvullingen of toelichtingen op te nemen. Dit mag niet in de tekst van de eigen verklaring, want dat leidt tot uitsluiting. Als voorbeeld kan gedacht worden aan een nadere toelichting op de keuze voor het opgegeven referentieproject of de maatregelen die getroffen zijn om het geschonden vertrouwen te herstellen. De inhoud van deze verklaring is nog niet definitief vastgesteld. 6 STABULLETIN

7 van SMI Door: mr. ir. Pieter van den Eijnden & mr. Margreet van Deurzen Duidelijkere regels met de Gids Proportionaliteit Een van de problemen in de praktijk is dat er een veelheid aan eigen beleidsregels opgesteld is door aanbestedende diensten. Dit leidt tot een lappendeken aan aanbestedingsregels voor nationale aanbestedingen. Daarnaast bestonden er tot nu toe geen concrete maatstaven voor vragen over aantal en soort referentieprojecten, eisen voor financiële en economische draagkracht en eisen aan combinaties. In de jurisprudentie zijn dergelijke maatstaven min of meer gevormd. Deze en verdere concrete handvatten zijn nu in de Gids Proportionaliteit opgenomen. SMI juicht dit van harte toe. De Gids Proportionaliteit is verplicht voor alle nationale en Europese aanbestedingen, behalve opdrachten van speciale sectorbedrijven (voorheen 'Bass' opdrachten). Hierin zijn 17 normen opgenomen, die weergeven wat proportioneel is en wat niet. Voorbeelden daarvan zijn: De aanbestedende dienst alloceert het risico bij de partij die het risico het best kan beheersen of beïnvloeden; De aanbestedende dienst vraagt maximaal één referentie per benoemde kerncompetentie; De aanbestedende dienst vraagt niet dat referentieprojecten een waarde hebben van meer dan 60% van de raming van de onderhavige opdracht. De gehele Gids Proportionaliteit is te downloaden op (onder publicaties). Ander belangrijk uitgangspunt van deze wet is dat in beginsel de aanbesteder zich aan een aantal regels houdt en alleen mag afwijken met een zwaarwegende motivatie. Al met al draagt dit hele pakket aan regelingen bij aan uniforme en concrete regels voor aanbesteden. Meer onderhandse aanbestedingen SMI heeft zich de afgelopen jaren ingezet om de drempelwaarden die aanbestedende diensten hanteren voor onderhands aanbesteden omhoog te krijgen. In de praktijk hanteerde de decentrale overheden een drempel tussen de en euro voor onderhandse aanbestedingen. Door deze relatief lage grens moest een groot aantal opdrachten voor werken openbaar worden aanbesteed. De nieuwe wet gaat expliciet uit van de mogelijkheid om meervoudig onderhands aan te besteden. De Gids Proportionaliteit geeft aan dat meervoudige onderhandse aanbestedingen tot euro proportioneel zijn. Dit heeft grote voordelen voor zowel aanbestedende diensten als het bedrijfsleven. Aanbesteders kunnen zelf ondernemingen uitnodigen en zo makkelijker met regionale bedrijven zaken doen. Daarnaast is een onderhandse procedure aanmerkelijk eenvoudiger en dus goedkoper dan een openbare aanbesteding. Naast deze maatregel biedt ook het clusterverbod (verbod om opdrachten onnodig samen te voegen) meer kansen voor het MKB. Gunnen op waarde wordt belangrijker Aan de dictatuur van laagste prijs lijkt een eind te komen. De wet schrijft voor dat er voortaan op economisch meest voordelige inschrijving, het EMVI criterium, gegund moet worden. Het gunnen op laagste prijs is dan alleen bij uitzondering nog mogelijk. Op EMVI aanbesteden is bewerkelijker en brengt extra kosten mee. Bij een eenvoudige leveringsopdracht of zeer eenvoudige en kleinschalige opdracht zal het gunnen op laagste prijs toch toegestaan kunnen zijn. Met deze regel denken wij dat er meer aandacht voor kwaliteit en Life Time Cycle Costs komt bij de aanbestedingen. Klachtenregeling* Een ander pijnpunt is dat het als onderneming vrijwel onmogelijk is een klacht in te dienen. De enige mogelijkheid om een onafhankelijke instantie over het probleem te laten oordelen, is de voorzieningenrechter. En daar schieten bedrijven ook niet veel mee op omdat er op rechtmatigheid getoetst wordt en niet ook op doelmatigheid. En als een onderneming in het gelijk gesteld wordt, leidt dit dikwijls tot de uitspraak dat aanbesteding nietig verklaard wordt en opnieuw moet worden aanbesteed als de aanbesteder toch wil gunnen. In de nieuwe wet is opgenomen dat de minister de oprichting van een klachtencommissie bevordert. Wij verwachten dat een dergelijke commissie wordt ingesteld zodat ondernemingen er een onderbouwde klacht kunnen indienen over een aanbestedingsprocedure. Doel van deze regeling is om op snelle en effectieve manier klachten van inschrijvers af te kunnen handelen. Klachten kunnen gaan over alle onderdelen van de aanbestedingsprocedure zelf, zoals een te hoge omzet-eis, een onvoldoende transparante beoordelingsmethodiek of onvolledige bestekinformatie. Daarvoor moeten aanbestedende diensten een klachtenmeldpunt instellen. Wordt er niet tegemoetgekomen aan de klacht, dan kan de inschrijver met zijn klacht naar een commissie van experts. Deze kunnen de klacht alsnog gegrond verklaren en de aanbesteder het advies geven om de procedure aan te passen. Dit advies is overigens niet dwingend. De commissie van experts zal bestaan uit inkoop- markt- en aanbestedingsexperts. Met een effectieve klachtenbehandeling kan juridisering worden voorkomen en de gang naar de rechter worden voorkomen. Heeft een aanbestedende dienst geen klachtenmeldpunt, dan kunnen klachten meteen bij de commissie van experts worden ingediend. Naast inschrijvers en gegadigden kunnen ook klachten door de meldpunten van brancheorganisaties zoals SMI worden ingediend. Anoniem klagen via deze weg blijft dus wel mogelijk. Wordt het nu allemaal beter? SMI is ervan overtuigd dat op termijn de aanbestedingspraktijk zeker geholpen is met de nieuwe aanbestedingswet. Maar uiteindelijk geeft de professionaliteit van inkopende diensten de doorslag. En ook van inschrijvers. Het succes van een aanbestedingsprocedure is uiteindelijk afhankelijk van de kennis van de markt, een duidelijk programma van eisen en een bestek dat past bij de gekozen inkoopstrategie. Dit zijn allemaal aspecten die niet in een wet vast te leggen zijn. De duidelijke kaders die de nieuwe wet geeft en de vermindering van administratieve lasten zijn in elk geval een flinke stap in de goede richting. * Beide regelingen zijn bij het schrijven van dit artikel in consultatie, deze zijn nog niet officieel en definitief zijn vastgesteld. STABULLETIN 7

8 Risico VAN HET VAK Rieten dak voor het eerst goed te verzekeren Een rieten dak geeft een huis een mooie, karakteristieke uitstraling. Maar risico s zijn er ook. Het dak kan te dun zijn of uit verkeerd materiaal bestaan. Of het riet kan zijn aangebracht op een isolatie die niet dampdicht is. Dat kan aanzienlijke schade opleveren. Via het Rietgarantplan is het nu voor het eerst mogelijk rieten daken te verzekeren. Goed voor huizenbezitters, financiers én rietdekkers of bouwbedrijven. Bouwprojecten zijn vaak al complex genoeg. Bouwen van een woning met een rieten dak, vereist nog eens extra aandacht van alle samenwerkende partijen. De kwaliteit van het te gebruiken riet en de samenwerking met een vakbekwame rietdekker zijn essentieel. Architecten en bestekschrijvers moeten rekening houden met de specifieke eisen aan het ontwerp, en aannemers/ bouwers moeten zorgen voor een volledig dampdichte constructie. Risico s Een goed rieten dak gaat minimaal 25 jaar mee. En daken met een nog langere levensduur zijn geen uitzondering, vertelt Eugene Koster, managing director Construction & Engineering bij Aon Risk Solutions. Het risico is echter groot als het dak verkeerd is aangelegd. Rieten daken die niet dik genoeg zijn, kunnen lekken. Een verkeerde hellingshoek of een constructie die niet dampdicht is zorgt ervoor dat het dak vocht vasthoudt, waardoor het riet kan gaan rotten. Inspecteurs toetsen de volgende criteria: Juiste hellingshoeken Voor goede afwatering is de juiste hellingshoek van een rieten dak van belang. Hoe minder steil het dak afloopt, hoe meer water het riet opneemt. Een normaal rieten dak heeft een hellingshoek van 45 graden. Riet van goede kwaliteit Alleen zoetwaterriet van eerste kwaliteit mag verwerkt worden. Riet van eerste kwaliteit moet bestaan uit buigzame, harde stengels zonder blad. Wijze van aanbrengen riet Het riet moet strak gebonden zijn. Op hoekkepers moeten rijgers en/of stormsteken in het riet zijn aangebracht. Het dundraad moet bestaan uit 1 mm RVS-draad en elke 22 cm zijn aangebracht. Vochtgehalte van het riet Te veel vocht in het riet zorgt voor rotting. Opbouw van de onderconstructie Deze moet vlak, gaaf, droog en schoon zijn en sterk genoeg. De onderconstructie moet luchtdicht zijn afgewerkt (afpurren), speciaal rond dakdoorbrekingen zoals kapellen, schoorstenen en afvoeren. Dampdichte constructie Door verschil in warme en koude lucht zal drukopbouw in de woning optreden. Wanneer warme, vochtige lucht doordringt in het riet, bijvoorbeeld door lekkage in de isolatie van de kapconstructie, kan schimmelgroei ontstaan. Deze tast het riet van binnenuit aan. De constructie moet dus dampdicht zijn en ook de beluchting van de kap moet goed zijn. Invloeden omgeving Bijvoorbeeld bomen dichtbij het rieten dak kunnen voor schade zorgen. Het dak blijft langer vochtig en ook het vuil uit de boom kan het dak aantasten. 8 STABULLETIN

9 Aon is een wereldwijde financiële dienstverlener en zorgt ervoor dat ondernemende mensen verantwoorde risico's durven te nemen door deze inzichtelijk en beheersbaar te maken. Samen met STABU helpen en informeren ze over risico's en risicomanagement in de bouw. auteurs: Carla Louwerens en Eugene Koster (Aon Risk Solutions) Verzekeren mogelijk Een garantieverzekering op natuurproducten afsluiten was tot nu toe vrijwel niet mogelijk. Verzekeraars konden de kwaliteit van het materiaal en de risico s die daarmee gepaard gaan niet goed inschatten. Door de komst van de rietgarantverzekering van het Rietgarantplan is het nu wel mogelijk om de karakteristieke daken te verzekeren. Het initiatief van verzekeringsmakelaar en risico-adviseur Aon en verzekeraar XL geeft huizenbezitters en financiers hiermee zekerheid. Certificaat Huiseigenaren die zich aanmelden voor de verzekering, maken eerst online een afspraak met een onafhankelijke inspecteur die de kwaliteit van het rieten dak beoordeelt. Is het dak in orde, dan krijgt de huiseigenaar een certificaat en kan een verzekering worden afgesloten. Na vijf jaar volgt een tussentijdse inspectie. Kwaliteit aantonen Met het certificaat zijn zowel huiseigenaren als financiers van gebouwen met een rieten dak verzekerd tegen materiële schade. Naast de kosten van reparatie en vervanging zijn de verbeteringskosten, herkeuring van het dak en kosten voor tijdelijk herstel gedekt. Aannemers en architecten zijn er met dit certificaat van verzekerd dat zij aan het bouwbesluit voldoen. Daarin staat namelijk dat er dampdicht moet worden gebouwd. Ten slotte: het certificaat biedt bouwbedrijven en rietdekkers de mogelijkheid om de kwaliteit van hun werk aan te tonen. 'Een garantieverzekering op natuurproducten afsluiten was tot nu toe vrijwel niet mogelijk.' Meer informatie: Intensievere samenwerking NEN & STABU Met de ondertekening van de samenwerkingsovereenkomst tussen NEN en STABU is een nieuwe fase aangebroken in het koppelen van kwaliteitsdocumenten met bestekspecificaties. 'Vanaf 1 juli 2013 is de CE-markering op bijna alle bouwproducten verplicht' Door het steeds grotere belang van kwaliteitsdocumenten hebben NEN en STABU afspraken gemaakt om de praktische toegankelijkheid te waarborgen. Volgend jaar worden de be stekspecificaties van STABU via internet gekoppeld met de NEN-omgeving: NEN-Normshop en/of NEN Connect. CE-Markering Veel industriële producten of bouwproducten die op de markt worden gebracht binnen de EU, moeten voorzien zijn van een CE-markering. Met dit merkteken geeft een ondernemer aan dat zijn product voldoet aan de Europese eisen op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Vanaf 1 juli 2013 is de CEmarkering op bijna alle bouwproducten verplicht, als er een geharmoniseerde norm van toepassing is op het product. Hierdoor wordt de rol van normen in specificaties van bouwproducten steeds relevanter. Door de intensivering van de samenwerking tussen NEN en STABU haken beide organisaties op deze ontwikkelingen aan. Dr. P.H.W.M. Daverveldt - algemeen directeur NEN - en ir. M.L.A.M. van Hezik - algemeen directeur STABU (op foto rechts) onderschrijven de samenwerking om online koppelingen aan te brengen tussen de kwaliteitsdocumenten van NEN en de bestekspecificaties van STABU STABULLETIN 9

10 »Vervolg coverartikel "De onderste steen boven" Inmiddels is CRH Clay Solutions een beursgenoteerde onderneming met medewerkers en een omzet van 18 miljard in CRH Clay Soltuions verzorgt zowel de productie als de distributie van gevel- en straatstenen met vijf gevelsteenfabrikanten in Limburg en een straatstenenfabriek in het Gelderse Tolkamer. Op de vraag naar duurzaamheid heeft de Limburgse fabrikant twee antwoorden klaar in de vorm van beekstenen en brickshield. Beeksteen Een gevelsteen is slechts een klein onderdeel van een gebouw. Uiteindelijk zijn we op zoek naar een totale geveloplossing, aldus Arnout Janssen marketingmanager 'Door te kiezen voor strategische samenwerking legt de leverancier de basis voor innovaties in de wereld van bakstenen.' van CRH. Een van de oplossingen is gevonden in de ontwikkeling van de lichte Beeksteen. Drie jaar na de lancering mag deze zich in een toenemende populariteit verheugen. De Beeksteen de naam is geregistreerd meet 207 bij 65 bij 50 millimeter en is daarmee 35 millimeter smaller dan de traditionele gevelsteen. De steen vergt grofweg een derde minder klei en mortel en draagt dus bij aan de CO²-reductie. Deze steen biedt ontwerpers alle vrijheid om een eigentijdse gevel te ontwerpen zonder dat dit ten koste gaat van vloeroppervlak of thermische isolatievoorzieningen. Afgezien van milieu- en arbotechnisch gewin biedt de steen 35 millimeter extra ruimte in de spouw. Die kan worden benut voor meer verhuurbaar oppervlak of om een hogere isolatiewaarde te realiseren. Door het vullen van de spouw met additionele isolatie is de Rc-waarde op te schroeven met minstens 1 punt zonder aan de schildikte te tornen. Om die reden is de steen al in diverse renovatieprojecten toegepast. CRH Clay Solutions rekent zelf elke gevel constructief door. De dunnere steen is constructief niet minder", benadrukt Janssen. Om de stabiliteit van deze dunnere wand te waarborgen, passen we bij de Beeksteen standaard zes spouwankers per vierkante meter toe. De horizontale dilatatie wordt vanaf drie bouwlagen ondersteund door geveldragers. Omdat de geveldrager ook 35 procent minder gewicht hoeft te dragen, levert dat een kostenbesparing op van 12 tot 15 procent. Brickshield Om het beste uit twee werelden samen te voegen is een nieuw gevelbekledingsysteem door CRH Clay Solutions en Rockwool ontwikkeld. Brickshield bestaat uit speciaal ontwikkelde Rockwool Ultra isolatieplaten en steenstrips van CRH Clay Solutions. Door het Brickhield systeem krijgen bestaande woningen nieuwe bakstenen gevels met brandveiligheidklasse A1 en een sterk verbeterd energielabel. Het systeem is ook in de nieuwbouw uitstekend toe te passen. Met het Brickshield systeem behoudt de architect zijn ontwerpvrijheid qua kleur en vorm en is het eindresultaat niet te onderscheiden van een traditioneel gemetselde gevel. Elk gewenst metselverband en diverse sierverbanden zijn mogelijk zonder een aparte draagconstructie aan te brengen. Allereerst worden de Rockwool Ultra Isolatieplaten met speciale lijmmortel direct tegen de bestaande gevel aangebracht en mechanisch bevestigd. Daarna worden de steenstrips van CRH Clay Solutions tegen de isolatieplaten gelijmd en afgevoegd met een speciale voegmortel. Tijdens de installatie hoeven bewoners hun woning niet te verlaten. In de nieuwbouw wordt de buitenspouw overbodig en Brickshield zorgt voor een gewichtsverlaging van de gehele bouwconstructie. Door ons zusterbedrijf Ibstock in het Verenigd Koninkrijk is dit principe al succesvol in de praktijk toegepast, waardoor we het nu ook op de Nederlandse markt willen zetten. STABU De producent ziet een groeiende belangstelling in de variatie van toegepaste gevelstenen. Janssen: Onze producten zijn in behoorlijk wat bestekken opgenomen. In de STABU-uitgave is bovendien ons hele assortiment aan gevelstenen in de systematiek opgenomen met de diverse soorten stenen, kleuren, structuren, etc. Met de producten die we hebben ontwikkeld en onze commitment in het zoeken van duurzame samenwerking willen wij ons stevig verankeren in het voorschrijvingstraject, aldus Arnout Janssen van CRH te Neer. Material Xperience 2013 CRH neemt tijdens de BouwBeurs 2013 (4 t/m 9 februari) deel aan hét jaarlijkse materiaalevenement voor architecten en andere creatieve professionals, Material Xperience genaamd. 10 STABULLETIN

11 » Vervolg coverartikel "Brochure CE-markering" Nieuwe fabrikanten '13 Met de uitgave hebben de onderstaande fabrikanten besloten om producten onder de aandacht te brengen van opdrachtgevers, architecten, aannemers en adviseurs. De brochure CE-markering vloeit voort uit de behoefte om partijen in de bouwsector te informeren waar de CE-markering op bouwproducten inhoudelijk voor staat. In het kader van de Europese Verordening bouwproducten, de opvolger van de Richtlijn bouwproducten, moeten vanaf juli 2013 alle producten in de bouw, die onder een Europees geharmoniseerde productnorm vallen voorzien zijn van een CE-markering. Dit geldt voor alle landen binnen de Europese Economische Ruimte (EER). Indien deze bouwproducten niet voorzien worden van CE-markering mogen deze niet meer worden verhandeld of toegepast in de EER. De CE-markering voor bouwproducten heeft gevolgen voor een groot aantal betrokkenen in de bouwsector. De partijen die te maken zullen krijgen met CE-markering zijn fabrikanten, importeurs, distributeurs, leveranciers, adviseurs, aannemers, ambtenaren en diverse andere personen die werkzaam zijn in de bouwsector. Voor de bestekschrijver is het van belang om te weten wat de CE-markering op bouwproducten inhoudt: in hoeverre moet een bestekschrijver bij het opstellen van bestekken hier rekening mee houden. Op de website van de Rijksoverheid ( dossier bouwproducten, kunt u met de Module CE-markering nagaan welke bouwproducten voorzien moeten zijn van een CE-markering en welke normen en richtlijnen daarbij van toepassing zijn. In deze brochure worden uitsluitend behandeld de producten welke onder de Europese Verordening bouwproducten (305/2011/EU CPR) vallen. Hoewel in deze verordening enigszins misleidend wordt gesproken over bouwproducten, behandelt de verordening in hoofdlijnen enkel de bouwkundige bouwproducten. Producten die ook in de bouw worden toegepast, zoals drukvaten, elektromagnetische producten, gastoestellen, machines, telecommunicatie producten en liften komen echter niet voor in de verordening. STABU anticipeert op de Europese Verordening door de productspecificaties conform de verordening op te stellen op basis van één uniform opgebouwde Europese modelspecificatie voor dat specifieke product. Overige STABU-brochures Op de website van STABU zijn nog meer brochures te vinden, waaronder twee nieuw versies. De brochure Ketenaansprakelijkheid is aangepast aan de UAV 2012 en de brochure CAR-verzekering is reeds sinds september 2012 als definitieve versie op de website geplaatst.» Aesy Liften B.V. Lift met betreedbaar platform» Busbar Systems Benelux AEA Railkokersysteem» Conduct Technical Solutions B.V. Stalen draadgoot» CRH Clay Solutions Bakstenen» De Gier B.V. Aluminium dakklepraam en gevelklepraam met aandrijving» Decocement Int. Microbeton vloeren en paden» Den Braven Sealants b.v. Kitten, Polyurethaanschuim, Butylbanden, compressiebanden» Dutch Coating Innovators B.V. Coating» Ee Stairs Nederland B.V. Trappen en balustraden» ExcelAir b.v. Stuwdruk en axiaal ventilatoren, gasdetector» Marco Werkbladen B.V. Kunststof aanrechtblad/ werkblad» Mattenindustrie Noels B.V. Entreematten» Sistim B.V. Kemmlit sanitaire afscheidingscabines» Viessmann Nederland B.V. Gasgestookte waterketel Het totale overzicht staat op Meer informatie Voor fabrikanten biedt STABU de mogelijkheid om meer voorgeschreven te worden in bestekken. Wanneer u deze wilt benutten en er is behoefte aan een mondelinge toelichting op de hiervoor omschreven mogelijkheden, aarzel niet om contact op te nemen: Stichting STABU José Schaap of Henk Gidding bel: mail: sales@stabu.nl. STABULLETIN 11

12 Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden. Korte Berichten Update BNA Administratieve Voorbeeldbepalingen De BNA Administratieve Voorbeeldbepalingen zijn Helpdesk geüpdate en geplaatst op de website van STABU ( Met het verschijnen van de UAV 2012 waren de BNA Administratieve Voorbeeldbepalingen aan een van de Bouwkunst Bond van Nederlandse Architecten (BNA) heeft ten behoeve van haar leden enkele administratieve voorbeeldbepalingen opgesteld waarvan zij vindt dat deze een nuttige functie kunnen vervullen naast de door STABU aangereikte aanvullende administratieve bepalingen. Stichting STABU biedt de helpende hand bij het vinden van een antwoord op mogelijke vragen via de STABU-helpdesk. Naast de mogelijkheden van de STABU-systematiek in algemene zin, worden dagelijks vele vragen beantwoord over inhoudelijke, technische onderwerpen. Het aantal vragen over wet- en regelgeving, administratieve bepalingen, normering en certificering is significant toegenomen. De meest gestelde vragen worden gepubliceerd in de vragenrubriek van STABU-bulletin en de website. herziening toe. De Koninklijke Maatschappij ter Bevordering In de update zijn zowel de BNA administratieve voorbeeldbepalingen als de STABU administratieve van een toelichting of instructie, herkenbaar aan de zinsnede BNA Vragen? tel.: (0318) postmaster@stabu.nl website: Helpdesk bepalingen voorzien AANBEVELING. Meer informatie Website STABU/Bestekteksten/BNA aanbevelingen Besteksbeoordeling Gastcolleges Regelmatig ontvangt STABU verzoeken van docenten om aanvullende informatie bij het voorbereiden van de lessen. Het aanbod van STABU om voor onderwijsinstellingen gratis gastcolleges te verzorgen tijdens (of naast) de lessen vindt gretig aftrek. Meer informatie Voor nadere toelichting over de gastcolleges kan contact worden opgenomen met: ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg tel.: (0318) Regelmatig ontvangt STABU van licentiehouders de vraag of er een mogelijkheid bestaat om een bestek te laten controleren. Als STABU dienstverlening is een dergelijk gevraagde besteksbeoordeling uiteraard mogelijk. Het enkelzijdig afgedrukte, opgestuurde bestek wordt dan door een STABU-medewerker (vooraf) van commentaar voorzien en (in maximaal een halve dag) met de opsteller(s) besproken. De becommentariëring en de behandeling ervan vindt in beginsel plaats bij Stichting STABU te Ede. Meer informatie ing. H.H.M. (Henny) Miltenburg tel.:(0318) hmiltenburg@stabu.nl 12 STABULLETIN

13 Aan alles komt een eind Tien jaar na de start van de samenwerking tussen STABU en BRIS (Bouw Regelgeving Informatie Systeem) heeft STABU de samenwerking per opgezegd. In 2002 heeft Stichting STABU voor al haar licentiehouders een collectief contract afgesloten voor het gebruik van een deel van het BrisWarenhuis. De afgelopen jaren is het gebruik van BrisWarenhuis door de licentiehouders afgenomen; hetgeen werd bevestigd door de resultaten van de onlangs gehouden enquête. Het beperkte gebruik is afgewogen tegen de kosten en aldus is besloten om het BrisWarenhuis geen onderdeel meer te laten uitmaken van het STABU-abonnement. Volgend jaar zal STABU een van de nieuwe onderdelen 'Kennissysteem' introduceren met daarin allerhande juridische en technische hulpinformatie. Inmiddels hebben de STABU-licentiehouders een brief gehad van BRIS met een persoonlijke aanbieding. Het is ook mogelijk om regelmatig nieuws over STABU in uw inbox te krijgen. STABU heeft hiervoor een digitale nieuwsbrief in het leven geroepen, genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. wordt ongeveer 6x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, PIM wordt Bricsys heeft op 27 november 2012 de naam van de cloud-based oplossing voor document- en procesbeheer 'PIM' omgedoopt tot 'Chapoo'. Het Project Informatie Managementsysteem (PIM) gaat dan formeel onder de naam Chapooo verder. Samen met een nieuwe naam is er ook een vernieuwde look & feel en een speciale Chapoo website los van de Bricsys website. Meer informatie Chapoo NV, Bellevue 5/201, 9050 Gent, België Tel. +32 (0) Fax +32 (0) website: Update voorbeeld bestek eengezinswoning Het voorbeeldbestek van de eengezinswoning is geüpdate en daarmee een onderlegger voor het gebruik van hoofdstuk 00 (volgens UAV 2012) beschikbaar. Het voorbeeldbestek van de eengezinswoning dat STABU op haar website heeft staan, is aan de STABU-Catalogus aangepast, maar biedt ook een onderlegger voor het gebruik van Hoofdstuk 00 (volgens UAV 2012). Meer informatie > bestekteksten > voorbeeld woning

14 ELEMENT auteur: Jan Rip Leugen of fout? Kostenoverschrijding bij publieke werken trekt altijd heel veel aandacht. Het is immers belastinggeld dat over de balk wordt gegooid. Burgers en buitenlui hebben zo hun mening en politici neigen snel tot parlementaire enquête. Het onderzoek van Flyvbjerg c.s. 1 wordt veelvuldig naar voren gehaald, onlangs nog in een discussie op de Engelstalige CNBR nieuwsgroep. Daar bloeide een discussie onder professoren even snel op als hij weer verdween. And the rest is history? 14 STABULLETIN Als we de bijdragen aan deze discussie bekijken, dan zien we eerst de erkenning van het werk van Flyvbjerg, maar ook verwijzing naar een beperkt aantal andere onderzoeken 2. Daarin is vast ook aan feitenonderzoek gedaan, zo de basis voor een waaier aan opinies in genoemde discussie vormend.heersende mening is dat Flyvbjerg degelijk werk heeft verricht met het onderzoek naar kostenoverschrijdingen van weg- en spoorprojecten. Een kritisch punt is dat afwijkingen in budgetten van nature niet de statistisch normale verdeling hebben. Ook is er commentaar dat het vroegste budget vergelijken met de eindafrekening geen rekening houdt met de effecten van de inhoudelijke ontwikkeling die ieder project doormaakt. Interessanter is het aanknopen bij Flyvbjerg s verklaring over de achterliggende oorzaken. Bij dit type projecten is dan sprake van bewust verkeerde voorstelling van zaken in de projectbegrotingen en budgetten.

15 De Nederlandse Vereniging van Bouw Kostendeskundigen (NVBK) gaat in deze rubriek in op de verhouding kosten & bestekken. 'Een verzachtende waarde is dat een gebouw ook een icoon voor de stad kan zijn, dat jaarlijks miljoenen bezoekers trekt.' Dus eerder liegen (bij opstelling van projectbudget), dan fouten maken, nu eenmaal samenhangend met het karakter van het begrotingswerk. Een aantal meningen is gericht op het harde liegen. Verzachtend wordt gesproken over onze natuurlijke neiging tot voorstelling van aantrekkelijk geprijsde zaken, wanneer we een positieve beslissing van een opdrachtgever of financier willen verkrijgen. Nog meer verzachtend is: En waarom zou je je er druk over maken? Er is ook nog zo iets als waarde. Voorbeeld is dan de opera van Sydney, die een icoon voor de stad is (net als de Eiffeltoren) en die jaarlijks miljoenen bezoekers trekt (net als de Eiffeltoren). De discussie komt dan pas goed op gang, het speelveld wordt breder want naast de weg- en spoorprojecten verschijnen nu ook de culturele projecten en de overheidsgebouwen in beeld, notoire dragers van het kostenoverschrijdingsvirus. Onderscheid wordt gemaakt in de rollen van projectmanager en kostendeskundige. Projectkwaliteitssysteem, technieken voor risicobeheersing en hulpmiddelen zoals BIM komen als geneesmiddel in beeld. Naast leugen zijn ook ethiek en corruptie trefwoorden. De leugen of fout? - discussie leidt ook tot de meer afstandelijke benadering die een project met zijn kostenramingen en budgetten ziet als een pure toekomstvoorspelling. Er zijn grenzen aan de hoeveelheid informatie die verzameld kan worden over iets dat nog niet heeft plaatsgevonden. Onzekerheid en project-als-toekomstvoorspelling verklaren heel veel voorbeelden van kostenoverschrijding in projecten, ook al worden die voorbeelden verergerd door optimistische voorstelling van zaken, liegen of corruptie. Zou van die laatstgenoemde effecten geen sprake zijn dan nog weet de kostendeskundige zeker dat hij werkt met onzekerheid en project-als-toekomstvoorspelling. Wanneer we in deze rubriek een brug slaan tussen bestek - deskundige en kostendeskundige, tussen Kwaliteit en Geld, waar zit dan voor de diverse specificeerders van kwaliteit (programmeur, ontwerper, bestekkenmaker) het liegen of fout. Ook zij willen graag dat het project door blijft gaan, ook zij zijn beperkt in hun kennis en kunde. Ook zij maken deel uit van projectorganisaties die bijna per definitie niet leren. Maar hun bijdragen aan kostenoverschrijdingen in projecten zijn heel wat minder gemakkelijk te onderzoeken, dan zoals door Flyvbjerg gedaan is, in een forse serie min- of meer vergelijkbare projecten, met als meeteenheid geld. 1 Underestimating Costs in Public Works Projects, Error or Lie?, Bent Flyvbjerg, Mette Skamris Holm, and Søren Buhl, APA Journal/Summer 2002/Vol. 68, No. 3 2 Reader verkrijgbaar via jan.rip@jrc2000.nl Over de auteur De heer Rip is van oorspronkelijk civiel ingenieur, maar met specialisatie utiliteitsbouw. Hij werkte ruim 15 jaar bij bouwprojectmanagementbureau PRC als onderzoeker, kennismanager en adviseur, waar hij de snelle ontwikkeling van interne bureau-opleidingen naar extern gerichte cursussen mee. Als zelfstandig adviseur opereert hij sinds 2000 onder de naam JRC2000. Als projectmanager van kennispublicaties van SBR is zijn specialisatie advies en ontwikkeling van opleidingen bouwmanagement en bouwkostenmanagement. Sterk betrokken bij het onderwijsontwik-kelingsproject Erkenning Kosten- en Besteksdeskundigen ( ). Ook docent en cursusleider HAN. STABULLETIN 15

16 Vanuit een eigen adviesbureau adviseert Pim Herber zowel aannemers als opdrachtgevers zonodig procedeert hij zaken uit bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. In deze rubriek gaat hij in op de dagelijkse - met name juridisch getinte - bouwpraktijk. Recht van Marktconforme prijs? Problemen over meer en minderwerk leiden jaarlijks tot vele procedures. Een van de redenen daarvan is dat geen enkel bestek 100% juist is. Ook kan het natuurlijk zo zijn dat het bestek goed is maar de opdrachtgever tijdens de uitvoering aan de aannemer een scope-wijziging opdraagt. De vraag is dan altijd tegen welk bedrag zo n wijziging moet worden afgerekend. Nog niet zo lang geleden moest de Raad van Arbitrage over het volgende oordelen. Tussen een opdrachtgever en een aannemer was een overeenkomst van aanneming gesloten inzake de herinrichting en sanering van locatie x. Tijdens de uitvoering kondigde de opdrachtgever aan diverse grote bestekswijzigingen te willen doorvoeren. De aannemer offreert deze bestekswijzigingen voor ruim , met daar bovenop nog aanvullende kosten voor het afkopen van onderaannemers, winstderving en vertraging. Dat vindt de opdrachtgever te hoog en bovendien kan hij zich ook niet vinden in de claim inzake het afkopen van onderaannemers, winstderving en vertraging. Vervolgens draagt de opdrachtgever aan de aannemer op een marktconform voorstel te doen. Nadat de aannemer 4 keer zijn prijs heeft bijgesteld heeft hij volgens de opdrachtgever nog steeds geen marktconform voorstel gedaan en ontbindt de opdrachtgever de gegeven meerwerkopdracht waarna hij deze gaat aanbesteden. Dat pikt de aannemer niet en er volgt een procedure bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. Eerste vonnis Arbiters maken korte metten met het standpunt van de aannemer en geven de opdrachtgever gelijk. Ze overwegen als volgt: Arbiters zijn met opdrachtgeefster van oordeel dat aanneemster ook met haar vierde prijsaanbieding - ad ,00 (exclusief BTW), maar mèt de eerder genoemde aanvullende kosten ter zake van het afkopen van onderaannemers ( ,00), winstderving ( ,00) en vertraging (niet gekwantificeerd)- voor de onderhavige bestekswijzingen geen marktconforme prijs heeft neergelegd. Aannemer betoogt nog dat tijdens de onderhandelingen de opdrachtgever zijn directiebegroting op tafel had moeten leggen, maar daar zijn arbiters het niet mee eens. Ook vinden arbiters het niet relevant dat na een gehouden aanbesteding de bestekswijziging door een andere aannemer is gerealiseerd voor een hoger bedrag dan de laatste prijsaanbieding van de aannemer. Dat alles neemt niet weg dat volgens arbiters ook de laatste prijsaanbieding van de aannemer niet marktconform is en dus heeft de opdrachtgever de opdracht tot het uitvoeren van de bestekswijziging terecht ontbonden. Dat klinkt ook allemaal heel redelijk: een aannemer is gehouden een redelijke, marktconforme prijsaanbieding te doen als hem een bestekswijziging wordt opgedraen. Maar is dat wel zo? Tweede vonnis De aannemer kon zich niet vinden in dit vonnis en ging in hoger beroep. In deze procedure oordeelden arbiters heel anders over de vraag of de aannemer gehouden is een marktconforme aanbieding te doen: Appelarbiters zien niet in, in de nakoming van welke verplichting aanneemster toerekenbaar is tekort geschoten vanwege het gegeven dat zij op 26 september 2008 een voor opdrachtgeefster niet aanvaardbare (nieuwe) aanbieding heeft gedaan. Partijen voerden destijds één op één onderhandelingen over het op te dragen meerwerk en het zal opdrachtgeefster destijds, na vier eerdere aanbiedingen, duidelijk zijn geworden dat zij geen overeenstemming zou bereiken met aanneemster. Daarmee staat echter niet vast dat Over de auteur De heer mr. W.J.M. (Pim) Herber is na zijn rechtenstudie in Amsterdam eigenlijk bij toeval in de bouwnijverheid terecht gekomen. Als directiesecretaris en bedrijfsjurist heeft hij enige tijd bij een aannemer gewerkt. Daarna zijn de werkzaamheden bij een van de voorlopers van Bouwend Nederland, het Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid (NVOB) voortgezet. De kennis van de aannemerij is via een groot advocatenkantoor in Amsterdam aangevuld met ervaring vanuit het oogpunt van de opdrachtgevers. Vervolgens is Pim Herber benaderd door de toenmalige Directie Coördinatie Bouwnijverheid van Ministerie VROM voor het herzien van regelgeving op aanbestedingsgebied. Voor zijn functie van rijksambtenaar had hij voldoende juridische bagage en relaties in de bouw om hieraan gehoor te geven. De heer Herber is momenteel op diverse fronten actief. Naast het lesgeven, via organisaties als STABU en BOB, heeft hij eigen adviesbureau opgezet van waaruit hij zowel aannemers als opdrachtgevers adviseert en zaken zo nodig uitprocedeert bij de Raad van Arbitrage voor de Bouw. Hij publiceert regelmatig in het Tijdschrift voor Bouwrecht en in andere bladen. 16 STABULLETIN

17 SPREKEN» vervolg van pagina 7 door mr. W.J.M. (Pim) Herber In de vorige aflevering (STABU-bulletin oktober 2012) vroeg ik u waarom de volgende meerwerkclausule niet juist is: VERREKENING VAN MEER EN MINDER WERK 01. VERREKENING VAN MEER EN MINDER WERK Onverminderd het bepaalde in par. 35, 36, 37 en 38 van de U.A.V. geldt de navolgende aanvulling: eventueel tijdens de bouw uit te voeren meer- en/of minderwerken als gevolg van bestekwijzigingen, verrekening van stelposten en/of verrekening van hoeveelheden kunnen eerst worden verrekend, indien de opdrachtgever daartoe schriftelijk opdracht heeft verleend tegen een vooraf met de aannemer overeengekomen bedrag. Op de eerste plaats is het woordje onverminderd niet juist. De bestekschrijver heeft de bedoeling af te wijken van het bepaalde in par. 35 t/m 38 en dus moet het woordje onverminderd worden vervangen door: in afwijking van. Op de tweede plaats: het valt te begrijpen dat een opdrachtgever bij bestekswijzigingen bepaalt dat daaraan een schriftelijke opdracht ten grondslag moet liggen en dat vooraf met de aannemer overeenstemming is bereikt over de prijs daarvan. Maar bij verrekening van stelposten en hoeveelheden is dit niet goed denkbaar en overbodig. Bij besteding van stelposten is het immers per definitie de opdrachtgever die bepaalt welke materialen de aannemer ten laste van stelpost moet inkopen en daartoe opdracht geeft. Bij geschatte hoeveelheden is uitgangspunt dat de eerste 10% afwijking niet wordt verrekend. Een opdracht daarvoor is dus overbodig. Niet duidelijk is of de bestekschrijver ook bedoelt te zeggen dat voor overschrijding van verrekenbare hoeveelheden een schriftelijke opdracht en prijsovereenstemming vereist is. Zo dat zijn bedoeling is, is dit onzin omdat bij verrekenbare hoeveelheden altijd sprake is van een afwijking t.o.v. de bestekshoeveelheid en al bij voorbaat is overeengekomen hoe deze afwijking verrekend gaat worden: tegen de reeds overeengekomen verrekenprijs. Er valt nog wel wat meer te zeggen over deze meerwerkclausule, maar dan wordt dit stukje veel te lang. De conclusie is in ieder geval dat dergelijke meerwerkclausules beter niet kunnen worden gehanteerd. aanneemster jegens opdrachtgeefster is tekort geschoten in de nakoming van een op haar rustende verbintenis en kan de ingeroepen ontbinding geen stand houden. Zoals hiervoor overwogen, levert het enkele verwijt dat aanneemster geen marktconforme prijsaanbieding heeft gedaan geen grond op voor ontbinding. Opdrachtgeefster heeft in eerste aanleg gewezen op de eisen van redelijkheid en billijkheid die partijen jegens elkaar in acht hebben te nemen, ook in onderhandelingen. Partijen zijn inderdaad ook in een onderhandelingsfase gebonden aan de eisen van de redelijkheid en billijkheid, waarbij zij ook de gerechtvaardigde belangen van de wederpartij voldoende in het oog dienen te houden. Kortom: in hoger beroep geven arbiters aannemer gelijk en de opdrachtgever bijt in het stof. Belang uitspraak Op dit oordeel valt m.i. niets af te dingen. Waarom zou een aannemer verplicht zijn om een marktconforme aanbieding te doen? Als een garagehouder een auto die waard is, voor in zijn showroom aanbiedt, dan mag dat. Dat hij die auto voor die prijs nooit kwijt raakt is een heel andere zaak, maar hij heeft de vrijheid om die auto voor een niet marktconforme prijs aan te bieden. En zo is het ook bij bestekswijzigingen: als een aannemer wordt gevraagd een offerte/prijsopgave te doen, dan hoeft die niet marktconform te zijn. De Raad van Arbitrage voegt daar wel een heel belangrijk ding aan toe: de prijsaanbieding van de aannemer moet wel rekening houden met de gerechtvaardigde belangen van de opdrachtgever. Een volstrekt niet reële prijsaanbieding van de aannemer houdt geen rekening met deze belangen en is dus fout. Maar een aanbieding die wat hoger is dan waarvoor een andere aannemer het werk wil uitvoeren, daar is niets fouts mee! Tijdstip van prijsovereenstemming De UAV gaan ervan uit dat eerst prijsovereenstemming wordt bereikt en dat daarna de bestekswijziging wordt uitgevoerd. In zo n geval kan de aannemer dus een prijs offreren en overeenkomen die hoger is dan de marktconforme prijs, mits hij met zijn prijs voldoende rekening houdt met de gerechtvaardigde belangen van zijn opdrachtgever. Heel vaak komt het voor dat eerst de bestekswijziging wordt uitgevoerd en dat daarna pas wordt gepraat over de prijs. In zo n geval heeft de aannemer recht op een redelijke vergoeding die wel marktconform is. Maar wat is een marktconforme prijs? Daarover heeft de Raad van Arbitrage als volgt geoordeeld: Volgens de Van Dale betekent marktconform : Van de prijzen van producten en diensten overeenkomstig de prijzen van andere aanbieders. Dat is dus niet zonder meer de laagste prijs. Naar het oordeel van arbiters heeft opdrachtgeefster niet aangetoond dat de prijsaanbieding van aanneemster niet marktconform was. Integendeel, tijdens de mondelinge behandeling heeft opdrachtgeefster verklaard dat de goedkoopste aanbieder geen winst en risico en algemene kosten had gerekend, hetgeen volgens arbiters reeds daarom geen marktconforme aanbieding was. Kortom: markconform is niet de laagste prijs, maar een prijs waarin alle reële directe kosten en een redelijk opslagpercentage zit. Een opslagpercentage van 10% wordt door arbiters al snel als redelijk gezien. Wilt u meer weten over de UAV of over meerwerk? Mail mij gerust: pim.herber@hetnet.nl STABULLETIN 17

18 Intensievere samenwerking BouwConnect en STABU STABU en BouwConnect bundelen de krachten en gaan intensiever samenwerken met als doel kwalitatief hoogstaande bouwinformatie voor een brede doelgroep toegankelijk te maken. Op foto v.l.n.r:ir. R.H. (Radboud) Baayen - hoofd technische zaken van STABU, P. (Paul) van Pelt - directeur De Twee Snoeken/ BouwConnect, ir. M.L.A.M. (Maarten) van Hezik - algemeen directeur STABU, R. (Roel) Willemsen - BouwConnect/KPN De BouwConnect Bibliotheek is de digitale informatiebron van eenduidige product- en bouwdeeldefinities. Naast een grote hoeveelheid volledig gespecificeerde producten van fabrikanten Gedragscode voor bewuster bouwen Aandacht voor de omgeving, medewerkers en het milieu, veilig werken, dat is waar een Bewuste Bouwer voor staat. Naar Engels voorbeeld is in 2009 de Stichting Bewuste Bouwers - zonder winstoogmerk - opgericht die enerzijds een gedragscode voor bouwplaatsen uitgeeft en anderzijds de opbrengsten besteedt aan activiteiten die het imago van de bouw verbeteren. Directeur van de Stichting - Margo Dierick - licht de vijf pijlers toe waarop de gedragscode steunt. Bewuster bouwen Bewuste bouwers is een onafhankelijke stichting die een gedragscode uitgeeft voor bouwplaatsen. Margo Dierick licht toe: "De slogan van de stichting is 'bewuste bouwers, beste buren'. Hoewel overlast voor de omwonenden niet geheel te voorkomen is, kan goede communicatie (gespeend van vaktermen) voor veel duidelijkheid zorgen." Gedragscode Vier grote bouwconcerns BAM, Ballast Nedam, Volker Wessels en Strukton hebben het initiatief genomen om het Engelse model van 'code of conduct' te introduceren in Nederland. Na een proefperiode zijn vijf pijlers geformuleerd waarop de gedragscode is gebaseerd. De vijf pijlers zijn: bewust, veilig, verzorgd, milieu en sociaal en geven aan hoe bewust de bouwplaats moet zijn. "Regelgeving is er natuurlijk op allerlei fronten. Daar moet iedereen zich aan houden, maar dit is een stapje er bovenop. Het past ook binnen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, daarmee kun je als bedrijf laten zien dat je bewust met je omgeving maar ook medewerkers, milieu en veiligheid omgaat." Het hoge doel van de stichting is imagoverbetering in de bouw. "Het blijft ook niet alleen bij de initiatiefnemers, er heeft een groot aantal andere bouwers zich bij ons aangesloten. Imagoverbetering doe je natuurlijk alleen als je door heel Nederland bouwers zo ver krijgt dat ze bewuster gaan bouwen", aldus Margo Dierick. Deelnemen De deelnemers zijn vertegenwoordigd in alle bouwsectoren en verdeeld over heel Nederland. Dierick: "De indruk zou gewekt kunnen worden dat alleen grote bouwbedrijven zich kunnen aanmelden. Wij zijn echter blij dat tot onze nieuwe leden MKB-bedrijven behoren. Het committeren aan onze uitgangspunten stijgt boven omzetten uit. Deelnemen is vrijwillig maar niet vrijblijvend." De minimum vereisten voor deelname aan Bewuste Bouwers zijn bouwprojecten die: de gedragscode van Bewuste Bouwers onderschrijven; de beoordelingscriteria bestudeerd hebben; een minimale duur van 6 weken hebben; een minimale bouwsom van hebben. Een bouwer kan op twee manieren deelnemen aan Bewuste Bouwers: het betalen van een jaarlijkse vergoeding op concernniveau op basis van de concernomzet; het betalen van een projectbijdrage op basis van de bouwsom van het betreffende project. Voor elke aanmelding krijgt men een certificaat voor de bouwplaats. Toetsen Het bestuur van Stichting Bewust Bouwen bestaat uit opdrachtgevers en -nemers en is onafhankelijk aangezien er geen aangesloten bouwers in zitten. "We willen voorkomen dat men denkt dat wij als slager ons eigen vlees keuren." Door middel van een interactieve sessie (toolboxtraining) worden alle bouwplaatsmedewerkers bijgepraat over hun rol in het bouwproces. 18 STABULLETIN

19 bevat de Bibliotheek ook abstracte bouwdelen, waarbij allerlei soorten informatie geraadpleegd kan worden waaronder de STABU-bestekteksten. Afgesproken is dat STABU de output van deze specificaties gaat controleren zodat deze van optimale kwaliteit is. Stichting STABU levert al ruim 27 jaar een bestekssystematiek voor de woning- en utiliteitsbouw, waarin onder meer fabrikantgebonden productspecificaties zijn opgenomen. Nu nog op cd, maar in 2013 zal de stap worden genomen om STABU Online te introduceren. In dit kader wordt onderzocht om het mogelijk te maken om de STABU fabrikanten productspecificaties aan te passen op de nieuwe wetgeving conform CE en deze ook in BouwConnect te kunnen gebruiken. Workshop BIM levert visitekaartje af Op 14 november 2012 is in samenwerking met BAZ en Brink Groep een BIM Workshop georganiseerd. Over BIM doen veel verhalen de ronde en STABU krijgt veel vragen over dit onderwerp. Daarom zijn de workhsops op touw gezet om de licentiehouders van STABU objectieve voorlichting te geven over de nieuwe werkmethoden die uit het toepassen van BIM gaan voortkomen. STABU heeft de noodzakelijke standaarden ontwikkeld om te kunnen "bimmen" en overlegt nu met zoveel mogelijk softwarehuizen om deze standaarden te laten implementeren in softwareprogramma's. Maar dat is een technische noodzaak om informatie te kunnen uitwisselen tussen de verschillende bouwpartners in alle stappen van het bouwproces.belangrijker is het om te weten hoe het BIM-proces in praktische stappen wordt vertaald in ieders praktijk en eigen projecten. In het voorjaar van 2013 zullen wederom de BIM Workshops worden georganiseerd. Margo Dierick "We toetsen op drie manieren. Allereerst door steekproefsgewijze audits op de bouwplaats zelf, vervolgens kunnen we 'mystery' bezoekers sturen (rondom bouwplaats) waarvan het bouwbedrijf ook een kort verslag krijgt. Last but not least hebben we de website 'verbeter de bouw.nl' opgezet." Leren Om initiatieven te ondersteunen zijn er punten te scoren met een 'best practice', uiteraard wederom gebaseerd op de vijf pijlers. "Recent hebben we zo een (bouw)keetwarmingparty gehad. Ook het per fiets verkennen van de omgeving (route, veiligheid, wat kom je tegen) van de bouwplaats is positief gewaardeerd. Al deze ervaringen kunnen worden uitgewisseld en dat we daarmee bijdragen aan een bewust gebouwd Nederland is een grote plus. Bewuste bouwers is een gedragsverandering. Die bereik je alleen door er bewust met elkaar over te praten". Draagvlak "Iedereen is voorstander van een imagoverbetering van de bouw. De deelnemende bedrijven zien het niet alleen als een manier om zich te profileren door het bewust omgaan met de activiteiten op de bouwplaats maar zijn ook bereid zich daarop te laten toetsen. Met name opdrachtgevers vinden dat aspect interessant. ProRail en Rijkswaterstaat hebben een (financiële) stimuleringsregeling opgezet. Deze partijen laten daarmee zien dat ze het belangrijk vinden en dat het ze ook nog geld waard is. Met de deelname aan Bewuste Bouwers zijn punten te scoren, bijvoorbeeld binnen BREEAM (beoordelingsmethode om de duurzaamheidprestatie van gebouwen te bepalen). Opdrachtgevers kennen EMVI-punten toe; niet op laagste prijs, maar op prijs en kwaliteit. Daar nemen ze dan steeds vaker het bewuste bouwen in mee. Met name de externe toetsing spreekt de opdrachtgevers aan." Groei Op de vraag naar de belangstelling vanuit de bouw antwoordt Margo Dierick: "De cijfers spreken voor zich. Hoewel er aan naamsbekendheid nog het nodige werk aan de winkel is, groeit het aantal bouwplaatsen dat zich aanmeldt gestaag. We zijn in 2009 met de stichting gestart. In 2010 mochten we al 50 bouwplaatsen Verbeterdebouw.nl Verbeterdebouw.nl is een initiatief van Bewuste Bouwers. Via deze website kunnen omwonenden problemen of ideeën bij een bouwplaats aankaarten bij het verantwoordelijke bouwbedrijf. Op die website worden opmerkingen, klachten en suggesties over een bouwplaats - die deelneemt aan Bewuste Bouwers - op een interactieve kaart gezet. Dit kan van alles zijn; van een klacht over geluidsoverlast tot de suggestie een kijkgat te maken in de omheining om de bouw te volgen. Alle meldingen verschijnen als punaises (problemen) en lampjes (ideeën) op de kaart, zijn voor iedereen zichtbaar en worden naar het bouwbedrijf doorgestuurd zodat het kan reageren. Je kunt ook op een melding stemmen als je het er mee eens bent of reageren als je er een mening over hebt. Zo ontstaat een dialoog tussen omwonenden en bouwbedrijven. vermelden, dit was in 2011 al ruim 100. In 2012 zitten we nu - in november - al op 150. Alle aangemelde bouwplaatsen zijn in het betreffende jaar gestart. Sommige projecten lopen natuurlijk meerdere jaren. In totaal hebben al meer dan 300 bouwplaatsen ons certificaat ontvangen", aldus de directeur van Bewuste Bouwers Margo Dierick. STABULLETIN 19

20 Cursusaanbod Cursus STABU-bestekssystematiek Om de invoering van de STABU-bestekssystematiek binnen uw organisatie snel en effectief te laten verlopen, wordt door STABU een dagcursus georganiseerd. In één dag raakt u volledig vertrouwd met de STABU-systematiek. De prijs van deze cursus bedraagt 375,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2013), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 15 januari, 26 februari, 9 april & 21 mei 2013 Cursus STABU Bestekken lezen Stichting STABU helpt ontvangers van projectbestekken met het kritisch beoordelen van de inhoud. Waar zitten de voetangels en klemmen in de projectbestekken? Welke risico s zitten erin verborgen? In een dag worden deze belangrijke zaken toegelicht. In deze cursus wordt uitgebreid aandacht besteed aan de uitleg van die administratieve en technische zaken die grote invloed kunnen hebben op de verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid van de uitvoerende en toeleverende bedrijven in de bouw. Met deze kennis kunnen de bedrijfsrisico s beter ingeschat worden. Dus alle zaken die invloed hebben op zekerheidstelling, garantie, coördinatie, aansprakelijkheid, verzekeringen en geschillen komen aan de orde. De prijs van deze cursus bedraagt 375,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2013), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 5 februari, 19 maart & 11 juni 2013 Opfriscursus Bestekschrijver (4 dagdelen) Speciaal voor degenen die de Opleiding Bestekschrijver hebben gevolgd en bijgeschoold willen worden over recente ontwikkelingen. Hoe houdt men zijn kennis up-to-date? Zeker op dit moment, met enerzijds een grote werkdruk die het gevolg is van de grote bouwportefeuille en anderzijds het hoge tempo van nieuwe regelgeving op nationaal en Europees vlak, is dat een moeilijke zaak. Hoe staat het nu precies met geïntegreerde contractvorming, wet BIBOB, de vernieuwde Woningwet, Bouwstoffenbesluit (BSB), CE-markering en KOMO, enz.? Deze cursus bestaat uit 4 dagdelen (verdeeld over 2 ochtenden en middagen, incl. lunch). De prijs van deze cursus bedraagt 650,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2013), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 12 & 13 maart 2013 Cursus Garanties in de bouw Garanties spelen in de bouw een belangrijke rol. Toch is het een niet éénduidig begrip. Om u wegwijs te maken in de complexe wereld van garanties, wordt door Stichting STABU een ééndaagse cursus georganiseerd. Tijdens deze dag raakt u volledig vertrouwd met het fenomeen garanties in de bouw. De prijs van deze cursus bedraagt 375,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2013), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende data is nog plaats:» 11 april & 13 juni 2013 Cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector Deze cursus Actualiteit in wet- en regelgeving in de B&U-sector is speciaal bedoeld voor hen die graag bijgeschoold willen worden over de meest recente ontwikkelingen in wet- en regelgeving in deze sector. De cursus is o.a. bestemd voor gebruikers, direct en indirect, van de STABU-bestekssystematiek zoals architectenen ingenieursbureaus, de opdrachtgevende overheid, woningbouwverenigingen, projectontwikkelaars en aannemers- en installatiebedrijven, leveranciers en producenten van bouwstoffen die in bestekken worden voorgeschreven en iedereen die in zijn of haar dagelijkse functie in het bouwproces te maken heeft met wet- en regelgeving. Door middel van deze cursus, van één dag, is men weer geheel op de hoogte van alle valkuilen in bouwcontracten en weet men hoe deze te vermijden. De prijs van deze cursus bedraagt 375,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2013), inclusief lesmateriaal en lunch. Op de volgende datum is nog plaats:» 21 maart & 23 mei 2013 Beroepsopleiding Bestekschrijver (24 dagdelen) Deze opleiding tot professionele bestekschrijver behandelt alle relevante onderdelen voor het opstellen van projectbestekken. Ook de nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de materialen vragen een steeds grotere kennis en deskundigheid van de bestekschrijver. In de andere bestaande cursussen en opleidingen wordt weliswaar aandacht besteed aan het belangrijke onderdeel bestekken maar niet in die mate dat daarmee de professionaliteit van de bestekschrijver wordt verhoogd. Op verzoek van velen heeft Stichting STABU daarom deze opleiding opgezet. Uitgangspunt daarbij is de kennisoverdracht door ervaren docenten, gericht op de dagelijkse praktijk. De opleiding is zowel bouwkundig als installatietechnisch georiënteerd. De opzet van de opleiding is zodanig dat direct kan worden ingespeeld op veranderingen in de praktijk. Tot op heden hebben ruim 800 deelnemers deze opleiding met goed gevolg afgesloten. De prijs van de opleiding is 3150,- exclusief BTW per persoon (prijsstelling 2013), inclusief diners, syllabi, overig studiemateriaal en examengelden. Op de volgende startdatum is nog plaats:» 10 & 12 september 2013 Zover bij Stichting STABU bekend zijn deze cursussen/opleidingen erkende PBO activiteitstypen zoals vastgesteld in de Regeling Permanente Beroepsontwikkeling (PBO) van de BNA en voldoet als activiteit aan de wettelijke bij- en nascholingsverplichting voor architecten, opgenomen in de Wet op de Architectentitel, voortvloeiend uit de Europese Kwalificatierichtlijn welke de onderlinge erkenning van beroepskwalificaties in de Europese Unie regelt. 20 STABULLETIN