LEVEN (5) Bestaat (er een) GOD?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "LEVEN (5) Bestaat (er een) GOD?"

Transcriptie

1 LEVEN (5) Bestaat (er een) GOD? Relatie Wetenschap en Godsdienst/Religie De VESTA-lezer zal misschien bij het lezen van het onderwerp van deze aflevering zijn voorhoofd fronsen: Hoort een Godsbeschouwing wel thuis in een (populair) wetenschappelijk blad als VESTA? Toch wel, u zult na lezing van deze aflevering het vermoedelijk wel daarmee eens zijn. Bovenstaand onderwerp -wetenschap en relatie tot religie- heeft juist de laatste tijd veel commotie veroorzaakt. Het leidde zelfs tot vragen aan de toenmalige minister van onderwijs en diverse wetenschappers -die het lang niet altijd met elkaar eens zijn- zijn elkaar over de relatie wetenschap en religie in de haren gevlogen. NB: De nummers tussen [..] verwijzen naar de nummers van literatuurlijst. We behandelen achtereenvolgens de volgende onderwerpen I Relatie wetenschap en religie/godsdienst/god vanaf Aristoteles tot en met Darwin II Einstein, 'ontstaan' van de kosmologie, algemene veldtheorie en het versneld uitdijen van het heelal. III Zijn er meerdere heelallen? [Bijlage I,17] IV Neurotheologie Zit God in onze genen? [7] V (Nog steeds) onbeantwoorde vragen VI Een overzicht. VII Mening wetenschappers VIII Kosmologische constante, waarde parameters, antropische principe IX Fermiparadox en Drake vergelijking X Slotconclusie bij de vraag: 'Bestaat (er een) God? XI Literatuur overzicht, terzake doende Vestanummers en verschenen boeken. I Relatie wetenschap en religie (van Aristoteles tot met Darwin). (Echte) wetenschap heeft zich pas vanaf de 17e eeuw ontwikkeld. In de (vooral Griekse) oudheid hadden we de z.g.. natuurfilosofen als Plato, Socrates en Aristoteles. Toen -en nog vele eeuwen daarna- was er geen enkele controverse. Voor de Christenen was er geen enkel probleem. Heeft u een bijbel thuis dan adviseer ik u het eerste hoofdstuk van Genesis er eens op na te lezen. [ zie ook VESTA 78 december 2006] De schepping van het heelal en die van plant mens en dier staat daar keurig in beschreven. Voor wie geen Bijbel heeft: In de eerste 19 verzen -de eerste 4 dagen- lezen we over de schepping van hemel en aarde, dag en nacht, land en zee, zaad en plant. In de verzen 20 t/m 31 - de vijfde en de zesde dag- staat de schepping van dieren en de mens beschreven De zevende dag (Hoofdstuk 2) rustte God uit, tevreden en wel en zegende die dag, de rustdag. Vandaar dat ook nu nog streng gelovigen, op zondag niets mogen uitvoeren. Bij de watersnood van 1952 lieten ze zelfs de dieren verdrinken, en sport is op zondag al helemaal uit den boze. Op Urk mag men op Zondag ook niet auto rijden, heus waar. Het wereldbeeld van Aristoteles plaatst de aarde dan ook in het centrum van het heelal. De zon draait dus ook om de aarde. [Habakuk 3:11 de zon en de maan stonden stil] 4

2 Aan dit beeld van de aarde in het centrum van het heelal en alle dieren (inclusief de mens) door God geschapen twijfelde ook geen mens. In Europa was in feite iedereen het Christendom toegedaan. Pas na 1500 jaar verschenen de eerste scheurtjes in dit Godsbeeld. Copernicus beweerde dat niet de zon om de aarde, maar de aarde -en de toen vijf bekende planeten- om de zon draaiden. Maar dat was volgens de -Roomse- kerk Godslastering! Giordano Bruno kwam er zelfs door op de brandstapel. Hoe hardnekkig de Roomse kerk -lees de Paus- in zijn waanideeën is blijkt wel uit het feit dat pas in 1992 de Paus toegaf dat Bruno toch wel ten onrechte op de brandstapel terecht kwam! Hij is echter niet gerehabiliteerd. De kennis der natuur kreeg sinds de 17e eeuw een wetenschappelijk tintje: Vóór die tijd werden b.v. kometen gezien als voortekenen voor allerlei onheil De 'schijnbaar' plotselinge metamorfose van rups tot vlinder werd gezien als symbool voor de wederopstanding van Christus [10]. De aarde bleek toch veel ouder dan die zesduizend jaar volgens de Bijbel. Niet al te streng gelovigen smeerden die 6 dagen uit over miljoenen jaren. [Zo hardnekkig als de Paus kan zijn, zo bestaan er ook nu nog streng gereformeerden en Jehova's die aan de letterlijke Bijbeltekst vast houden] Er werd aangetoond dat leven niet 'spontaan' uit stof en modder' kon ontstaan [zie VESTA 81 pag. 4] Uit de vondst van fossielen bleek dat lang niet alle soorten van Gods volmaakte schepping het tot op heden hadden gebracht [Denk bv aan de dinosauriërs, zie Vesta 80 pag.9] De wonderverhalen uit de klassieken en Bijbel verschrompelden en maakten plaats voor verwondering voor een God die zo toch alles zo prachtig in elkaar deed passen. Deze z.g. 'fysicotheologie' was het voornaamste 'bewijs' voor Gods bestaan. Een volgend belangrijk moment was 1859 toen Charles Darwin (in zijn uiterst belangwekkend boek: 'On the Origin of Species') zijn evolutieleer ontvouwde. Hij deed dat overigens heel behoedzaam (en anoniem). In die tijd was de kerk nog zeer machtig (en op een brandstapel terecht bomen wilde hij al helemaal niet!) Het was een schok voor religieus Europa: het leven, inclusief de mens was niet door God geschapen maar was ontstaan door natuurlijke selectie. [8] II Einstein, kosmologie, algemene veldvergelijking Je zou zo denken dat hierna elk zinnig mens en elke gerespecteerde wetenschapper er nu wel van overtuigd is dat bij de evolutie van het heelal en van de mens (en dier) geen God 'te pas' is gekomen. Maar dan vergist u zich toch schromelijk! [zie VII, mening van wetenschappers. Vragen of de kosmos altijd zo heeft bestaan, over de (on)eindigheid van ons heelal, over het begrip tijd (was er een begin, komt er een einde?), kortom de kosmologie als tak van de astronomie, deze bestond in feite (nog) niet. Wetenschappers vonden het onzinnig zich daar mee bezig te houden. Kosmologie, als onderdeel van de astronomie ontwikkelde zich pas na Einstein. Einstein kwam met zijn algemene relativiteitstheorie (in 1915) [Vesta 51 t/m 56] waaruit blijkt hoe ruimte-tijd en materie via de zwaartekracht op elkaar inwerken Dit was vijf jaar voordat Hubble 'ontdekte' dat het heelal niet statisch is maar zich voortdurend uitdijt [zie Vesta 29 pag 13] waardoor het heelal steeds ijler wordt. Hierover is nagenoeg elke wetenschapper het eens. Hoyle poneerde nog in 1940 zijn z.g. Steady-State theorie [zie Vesta 30 pag 4], er wordt voortdurend massa aangemaakt. Hij kwam hier echter later op terug. Een bizarre uitzondering is Arp die nog steeds gelooft in de z.g. status-quo theorie. Deze afwijkende mening kwam hem overigens duur te staan, hij werd door de overige astronomen genegeerd en kreeg zelfs geen kans meer gebruik te maken van o.a. telescopen. In 1917 kwam Einstein met zijn algemene veldvergelijking voor het heelal: G = 8..T 5

3 Deze formule is niet zo simpel als hij er uitziet. G en T zijn ingewikkelde grootheden: G beschrijft kromming van ruimte en tijd op elk punt van het heelal, als gevolg van de massaverdeling T. Deze vergelijking levert een instabiel heelal op dat ofwel expandeert of wel in elkaar stort. Dit was in strijd met het 'wetenschappelijk' dogma dat het heelal statisch en eeuwig is. Weer het zoveelste 'bewijs' voor de genialiteit van Einstein [voor mij persoonlijk de grootste geleerde aller tijden: zonder waarnemingen, louter op grond van logische redenaties dogma s omverkegelen!] Nog even resumerend: Wetenschappelijke dogma's: Einstein: 1) De massa is constant de massa is relatief, hangt af van de snelheid. 2) De tijd staat vast tijd is relatief, hangt af van de snelheid. 3) De totale energie is constant energie en massa zijn equivalent: E=Mc 2 4) Heelal is statisch en eeuwig het heelal expandeert of krimpt in 1), 2) en 3) volgen uit de speciale relativiteitstheorie [zie VESTA's nr 42 t/m 50] 4) volgt uit de algemene relativiteitstheorie [ zie VESTA's nr 51 t/m 56] Wat betreft de gevolgen van de algemene veldvergelijking zie verder hierover bijlage II Wie bijlage II heeft bekeken komt tot de onthutsende conclusie dat het maar heel toevallig is dat een aantal parameters exact die waarde hebben om ons heelal mogelijk te maken en dat de kans op die waarden onvoorstelbaar klein is. III Zijn er meerdere heelallen? Nu hebben sommige kosmologen -zoals Davies [17]- zich de vraag gesteld: is het heelal waarin wij ons bevinden het enige heelal of zijn er misschien nog talloze andere heelallen? Op het eerste gezicht lijkt dit misschien een wat onzinnige vraag maar dat is hij niet. In VESTA, 28, pag. 5 en 6 staat een verklaring voor het feit dat, alhoewel het heelal onbegrensd is, het heelal toch niet oneindig groot is! Voor wie dit nummer niet (meer) in zijn bezit heeft zie bijlage I. In die -eventuele- andere heelallen zullen de natuurconstanten anders zijn, dus daar zal geen leven mogelijk zijn. IV Neurotheologie. Zit God in onze genen? [7] Een verrassende vraag waar honderden onderzoeken naar zijn verricht is: Zit religie (God) in onze genen? Neurotheologie is een tak van wetenschap waarin men gepoogd heeft hersenactiviteit te meten tijdens religieuze en spirituele ervaringen. Dit in verband met de vraag: is religie voorgeprogrammeerd in onze genen? De Amerikaanse moleculairbioloog Hamer schreef een boek getiteld 'The God gen'. Newberg schreef een boek: 'Why God Won't Go Away', waarin hij zich de vraag stelt waarom het Godsbesef in deze hoogtijdagen van de wetenschap niet uitsterft. Zijn ultieme vraag is: heeft God ons brein geschapen of ons brein God? Alhoewel duidelijk is dat er een relatie is tussen genen en gedrag is een gen voor religiositeit (nog steeds) niet gevonden. We zullen op deze vraag niet verder ingaan, maar bovenstaande haalde ik alleen aan, zodat u weet waar wetenschappers -in het kader van wetenschap en religie- zich zoal (niet) druk over maken. 6

4 Bijlage I: Zijn er meerdere heelallen? Behalve het heelal waarin wij ons bevinden kunnen er nog andere heelallen bestaan. Om dit 'begrijpbaar' te maken voeren we de vierde dimensie in. In VESTA nr 28 werd gesteld: het heelal is weliswaar onbegrensd maar niet oneindig groot! Dit werd plausibel gemaakt door een vergelijk te maken met een tweedimensionaal plat vlak dat in de derde dimensie gekromd is tot een bolvormig 'plat' vlak, vergelijk het aardoppervlak: het is onbegrensd maar toch niet oneindig groot. Op een bol is geen rechte lijn mogelijk. Het middelpunt van de bol bevindt zich in een richting loodrecht op het boloppervlak en de straal van de bol is de afstand van willekeurig elk punt van het oppervlak tot dit middelpunt Door de vierde dimensie in te voeren kunnen we het -driedimensionale- heelal gekromd denken in de vierde dimensie. Door die kromming is dus weer een rechte lijn is niet mogelijk. Zoals een bol, denk aan een ballon, kan uitzetten door hem verder op te blazen en zo zijn oppervlak kan vergroten, zo kan ook het heelal zich uitzetten -in de vierde dimensie- en zo zijn volume vergroten Het middelpunt van dit gekromd heelal bevindt zich in een richting loodrecht op het oppervlak van het heelal, de straal van het heelal is de afstand van willekeurig elk punt van de ruimte tot het middelpunt van het heelal. Ja bent u er nog? Voor een plat wezen dat leeft op een 'plat' vlak en dus ook plat -d.w.z. 2-dimensionaal denkt is het lastig een richting loodrecht op het vlak te 'zien' Zo is voor ons -3-dimensionale wezens het ook niet doenlijk een richting loodrecht op de ruimte in te denken. Zoals er dus -weer even een dimensie terug gaan- meerdere gekromde '2-dimensionale platte' vlakken in de -driedimensionale- ruimte kunnen bestaan, zo kunnen er dus ook -we gaan weer een dimensie hoger- meerdere '3-dimensionale ruimtes, gekromd in de 4e dimensie bestaan. Zoals een 'platlander' op zijn -gekromd-vlak niet andere gekromde vlakken in de ruimte kan zien, zo kunnen wij, als 3-dimensionaal wezen ook geen andere gekromde ruimte's in de 4e dimensie, andere heelallen dus, zien. V (Nog steeds) onbeantwoorde vragen. Een tweede heikel punt is dat er nog steeds geen eenduidig antwoord is op de vraag hoe het eerste leven zich, uit dode materie heeft ontwikkeld. [Zie VESTA 81, augustus 2008 ] Een andere intrigerende vraag is: stamt alle leven af van een eenmalige vorming van 'leven' of is er op verschillende tijdstippen en plekken op aarde, onafhankelijk van elkaar meerdere malen leven uit dode materie gevormd? Het feit dat alle leven op aarde grote overeenkomst vertoont (zoals DNA en RNA moleculen, eiwitten etc), tendeert naar de eerste veronderstelling. Kortom: over de kans dat leven ontstaat, kan de chemie of de biologie geen zinnig woord zeggen, laat staan de kans dat bacterieel leven evolueert tot een organisme dat aan wetenschap doet. Ten derde: de vraag of wij in het immense heelal de enige intelligente wezens zijn, is ook nog steeds niet met een duidelijk neen beantwoord. [zie Vesta 79, augustus 2007 pag 4-7.] Dat in ons eigen zonnestelsel, wij als aardbewoners de enige weldenkende mensen zijn, is wel duidelijk, maar of er ooit of ergens sporen van leven bestaan (hebben), daar is de laatste jaren grondig naar gezocht. Denk aan de diverse Marsmissies [zie Vesta's 72 en 73] en de missie naar Titan, de grootste maan van Saturnus [Vesta 74 en 75] Het intensieve zoeken naar exoplaneten [zie VESTA 79] (inmiddels zijn er zo n kleine 300 gevonden) heeft nog geen enkele planeet opgeleverd met een z.g. 'bewoonbare' zone. D.w.z. de juiste temperatuur voor het voorkomen van water, niet te groot of te klein, een enigszins cirkelvormige baan, de juiste hellingshoek etc. Interessant in dit opzicht is de z.g. Fermiparadox. [zie Vesta 82 pag. 9 en IX] Zo ook is er een vergelijking die de kans weer geeft om contact te krijgen met een buitenaardse beschaving, de z.g. Drake-vergelijking. Zie IX. 7

5 VI Een overzicht Wat zijn de relevante feiten en mogelijke conclusies tot nu toe: A: Er is nog steeds geen (overtuigend) bewijs voor bestaan van leven behalve op onze aarde. B: Van eventuele buitenaardse 'beschavingen' met intelligent leven is nog steeds geen enkel spoor vernomen (zie Fermi-paradox, IX) C: Het is nog helemaal niet duidelijk hoe het eerste leven, uit dode materie is ontstaan. D: Het is op geen enkele manier aangetoond dat het ontstaan van leven (uit dode materie) meer dan eenmaal heeft plaats gevonden. Als het slechts eenmaal gelukt is dan zou dus alle leven van slechts één prokaryot (bacterie) afstammen. E: Dat het huidige heelal (zoals het nu is) heeft kunnen ontstaan is werkelijk een ongelofelijk toeval. Dit is een kans van 1 op 1 met 132 nullen erachter, niet voor te stellen, zoiets als de kans dat een zandkorrel van uit een vliegtuig op willekeurige plaats in de ruimte precies een vooraf aangewezen zandkorrel raakt, en dat niet eenmaal maar miljoenen keren achter elkaar!!! [zie VIII] VII Mening van diverse wetenschappers. Aanvankelijk zou men denken dat na erkenning van de evolutie, volgens Darwin via natuurlijke selectie (waaraan geen enkel weldenkend geleerde twijfelt) er in de wetenschap een consensus is dat een eventuele God geen aandeel zou hebben in de evolutie van heelal en mens, maar die gedachte blijkt een illusie. Nu zijn er in feite 4 categorieën mensen. I. Noch gelovig, noch wetenschapper II Wetenschapper maar niet gelovig. III Gelovig maar geen wetenschapper. IV Zowel wetenschapper als gelovig. Voor I is er geen probleem: men heeft er gewoon niet over nagedacht. Voor II is de zaak duidelijk: geen God in het spel, zo ook voor III: God heeft de wereld met de mens geschapen Problemen geeft categorie IV. We zullen de mening van evolutiebiologen van naam eens doornemen: Stephan Gould [4]: De evolutie heeft geen doel., maar wel een richting die voorspelbaar is. Volgens het convergentieprincipe: zou de evolutie op aarde opnieuw moeten beginnen dan zouden we weer op (nagenoeg) het zelfde resultaat uitkomen: dezelfde diersoorten en weldenkende mensen. Als voorbeeld neemt hij de apen. Miljoenen jaren geleden trad een splitsing tussen Oude wereld apen, dus die van Afrika en Nieuwe wereld apen die miljoenen jaren geleden waarschijnlijk al drijvend over die toen nog niet zo brede Oceaan in Zuid Amerika terecht kwamen.: De ontwikkeling ging ongeveer parallel, zoals sociale systemen, gebruik van gereedschappen etc. En.. er is geen controverse tussen wetenschap en geloof [1]. Laat de gelovigen rustig hun geloof behouden. Wetenschap en geloof zijn twee verschillende domeinen: Gould noemt dit het z.g. NOMA principe, Niet Overlappende Magisteria. Laat de gelovigen hun geloof. [Plasterk tegen Dekker: geloof jij maar lekker door] Simon Morris is het niet eens met Gould [4]: De evolutie heeft geen doel en ook geen richting: zou de evolutie op aarde opnieuw moeten beginnen, de kans dat er (weldenkende) mensen zouden ontstaan is onvoorstelbaar klein. Counet (theoloog) en Vertogen (hoogleraar theoretische natuurkunde) beide verbonden aan de (Katholieke) universiteit van Nijmegen zijn het ook niet eens met Gould [2] Er zijn meer dan twee (wetenschap en religie) disciplines Filosofie, ethiek, psychologie, sociologie, metafysica etc. Tussen al deze disciplines zijn wel degelijk raakvlakken. 8

6 De felste bestrijder van geloof is wel Richard Dawkins die niets van God of geloof moet hebben [9]. Hij vindt geloof zelfs een (groot) gevaar. Hij schreef (o.a.) The God Delusion, God als misvatting. Hij zegt: 'zonder godsdienst geen zelfmoord terroristen, geen kruistochten, geen heksenjachten, geen 9/11, geen oorlogen zoals in (noord)ierland (katholieken tegen protestanten), de Balkan (moslims tegen antimoslims), het Midden-Oosten (Palestijnen tegen joden) geen brandstapels (Bruno!)' etc etc. Waar wetenschappers respect voor hun opvattingen moeten verdienen, met argumenten en kennis, open willen staan voor kritiek moet het geloof op gezag worden aangenomen. Pirsig schreef ooit: 'als een persoon lijdt aan waanvoorstellingen dan noemen we hem gek, als er meer mensen aan lijden dan is het Godsdienst'! In de jaren negentig (vorige eeuw dus) ontstond in Amerika (de V.S.) het z.g. Creationisme. Aanhangers hiervan (meestal gelovigen) ervoeren het ontstaan van leven en het prachtig functioneren ervan als zo'n formidabel toeval (wat het ook is) dat zij ervan overtuigd waren dat het op de een of andere manier ontworpen (gecreëerd) moest zijn. Deze stroming noemt men het Creationisme [16], een pleidooi voor de theorie van I(ntelligent) D(esign). Er kwamen dikke boeken over dit onderwerp zoals 'Darwins Black Box' van Behe (1996). Als argumenten werden voorbeelden van 'onherleidbare complexiteit', zoals o.a. de zweepstaartaandrijving in bacteriën, het oog en het immuunsysteem aangevoerd. Kortom alle verschijnselen welke (nog) niet verklaard konden worden. Er werd dan ook wel van 'De God van de gaten' gesproken [8]. Op zich is deze stroming niet zo ernstig ware het niet dat ze aansluiting bij de wetenschap zochten. Vooral het invoeren in het onderwijs van de gedachte dat naast de evolutietheorie van Darwin, het creationisme een plausibele andere optie is, is zeer zorgwekkend. Ook zijn er wetenschappers die deze mogelijkheid (creationisme naast evolutietheorie) aanhangen. Bekendste hiervan is (in Nederland) Cees Dekker (hoogleraar moleculaire biofysica TU Delft) die verschillende boeken ('Schitterend ongeluk' en 'Omhoog kijken in platland') over dit onderwerp schreef. Het lukte hem zelfs om de toenmalige minister van onderwijs, Maria van der Hoeven (in 2005) warm te maken voor zijn gedachten. Zij werd dan ook onmiddellijk door de Tweede Kamer op het matje geroepen. Toestanden, zoals in Amerika waar op sommige scholen creationisme i.p.v evolutietheorie op het programma staan, moeten we hier absoluut niet hebben. Gelukkig hebben we nu Plasterk die in een interview met Dekker zegt: 'geloof jij maar lekker door, het kan mij niks schelen' [15] Ook is Dekker (geïnspireerd door Aldous Huxley's beroemde roman' Brave New World uit 1932) tegen het z.g. sleutelen aan de mens. in het nieuwe vakgebied 'synthetische biologie' [18] Deze stroming, het z.g. 'transhumanisme', ziet de mens als tussenstap met als volgende stap een verbetering (enhancement) Dekker kreeg hierna een stroom kritiek over zich heen.[15, 16, 19, 20 en 21] Het voert in het kader van dit artikel te ver om op de ideeën van Dekker en de kritiek hierop dieper in te gaan. Collins (arts/bioloog/geneticus)[11] schreef 'De taal van God'. In dit boek tracht hij geloof in God en wetenschap met elkaar te verzoenen zoals Gould ook al deed in zijn boek 'God en Darwin'. Terwijl Gould zelf niet veel zag in een bestaan van een God, is de conclusie van Collins (alhoewel geen ID aanhanger of creationist): Wij zijn er niet toevallig ergo, dan is er ergens een schepper Hij voert een nieuwe discipline in: biologos, een synthese om wetenschap en religie met elkaar te verzoenen. 9

7 VIII Kosmologische constante en andere parameters. De algemene veldvergelijking leverde werkelijk onthutsende conclusie Bij de behandeling van oerknal en de gevolgen daarvan, de kosmologie dus, behandeld in de VESTA's 28 t/m 40, hebben wij ons niet verdiept in de vraag: hoe groot is de kans dat na de oerknal zich sterren(stelsels) ontwikkelen. Maar lees (en huiver) over de resultaten van de algemene veldvergelijking. Om een stabiel heelal te verkrijgen paste Einstein in zijn vergelijking een extra term in. De relativiteitstheorie liet deze mogelijkheid toe. G + g = 8..T [ = labda] Deze noemde hij de z.g. kosmologische constante, een hypothetische energiedichtheid van het vacuüm. [zie ook VESTA nr 74 pagina 6: donkere energie] Befaamd is het verhaal dat Einstein deze noodgedwongen invoering van de kosmologische constante 'de grootste blunder van zijn leven' noemde. Uit Afstandmetingen aan verre supernova's (in 1994) bleek dat de vermeend verminderende expansiesnelheid van het heelal t.g.v. de zwaartekracht [zie VESTA 37 juli 1989] onjuist was: het heelal expandeert versneld! [zie VESTA 74, dec pag. 6] Maar wat bleek: de waarde van moet exact de juiste waarde hebben om het heelal mogelijk te maken! Eén fractie meer en het heelal dijt zo snel uit dat in het snel ijler wordende gas geen sterrenstelsels kunnen samenklonteren. Een fractie minder en het heelal stort door zijn eigen zwaartekracht snel ineen voordat zich sterren en planeten kunnen vormen. Om een idee te krijgen van de fijnafstemming van de volgende metafoor: U heeft wel eens midgetgolf gespeeld? De hole bevindt precies midden op een bolvormige heuvel. De afslag bevindt zich enkele tientallen meters van de hole. De baan en de heuvel zijn volmaakt glad. Probeer nu (met één slag) de bal in de hole te krijgen. We maken het nog even moeilijker. Er is geen hole op de top van de heuvel. Probeer de bal precies op de top tot stilstand te brengen. De snelheid (en richting) van de afslag moet met een nauwkeurigheid van minstens 6 cijfers achter de komma verricht worden. Toch is deze nauwkeurigheid nog niets vergeleken met de fijnafstemming van en de materiedichtheid vlak na de oerknal. Deze moet op 57 (!) decimalen nauwkeurig zijn afgestemd! Zo zijn er andere parameters die exact de juiste waarde moeten hebben voor de situatie zoals deze nu is. Neem de sterke kernkracht die protonen en neutronen bijeenhoudt in kern van het atoom en die het verloop van kernreacties bepaalt. Was deze iets groter dan was na de oerknal alle waterstof in Helium omgezet zodat geen sterren zouden kunnen ontstaan. Was kracht iets kleiner, dan waren er wel sterren ontstaan maar er zou geen productie van elementen zwaarder dan Helium mogelijk zijn. Dus bv geen koolstof of zuurstof. Ontstaan van leven zou uitgesloten zijn. Hoyle ontdekte in 1953 dat productie van koolstof uit de botsing van een He en een Be kern alleen mogelijk is wanneer de koolstofkern 'resonantie' met een nauwkeurig te berekenen waarde bezit: Resonantie is een relatief stabiel energieniveau boven de grondtoestand. Uit daarna uitgevoerde experimenten werd deze berekende resonantie gevonden. NB: Deze ontdekking wordt nu opgevoerd als eerste toepassing van het antropisch principe (alhoewel deze term toen nog niet bestond). Penrose, die een belangrijke bijdrage leverde aan de relativiteitstheorie en de fysica van zwarte gaten, maakte een schatting van het aantal toestanden waarin ons heelal vanuit de oerknal terecht had kunnen komen. Om tot een heelal te komen zoals dit nu is (sterren, planeten, mensen ruimtevaart etc) moest dit prille heelal een bijzondere lage entropie gehad hebben. Het verkrijgen van zo'n lage entropie 10

8 had een kans van 1 op Van een dergelijk kleine kans is eenvoudigweg geen voorstelling te maken! IX De Fermi paradox en de Drake-vergelijking Fermi stelde zich (in 1950) de vraag: Waar is iedereen? Zijn redenatie, bekend als de Fermiparadox [14], luidt: Als een technisch hoog ontwikkelde beschaving iets natuurlijks is, dan moeten er nog meer in de melkweg ontstaan zijn. Kosmisch gezien is er dan ook niets speciaals aan het tijdstip dat hoog ontwikkelde wezens (zoals wij) gevormd zijn. Dus beschavingen -in de melkweg- kunnen dus al miljoenen jaren eerder zijn ontstaan. Deze zullen, evenals wij benieuwd zijn (geweest) naar andere beschavingen in de melkweg. De aarde als - voor hen- exoplaneet behoort dan zeker tot de bewoonbare zone. Met geavanceerde apparatuur zullen ze dan de bewijzen voor ons bestaan, zoals uitzending van diverse stralingen, dag en nachtritme etc,.opgemerkt hebben. Evenals, zoals wij (hier op aarde) voortdurend signalen uitzenden, in de hoop dat deze ergens opgepikt en zo mogelijk beantwoord zullen worden, zo zullen deze beschavingen dat ook zeker gedaan hebben. Maar waarom merken wij hier op aarde daar niets van? Zo bestaat er ook de z.g. Drake-vergelijking [14], die pretendeert uit te drukken wat onze kans is op contact met buitenaardse beschaving: Deze formule luidt: N = R x f(p) x n x f(l) x f(i) x f(c) x L waarin: N: Aantal buitenaardse beschavingen in de melkweg dat potentieel met ons in contact kan treden. R: Het aantal sterren dat zich per jaar vormt in de melkweg. f(p): De kans dat een ster planeten om zich heen heeft. n: Het gemiddeld aantal planeten dat in de 'bewoonbare zone' rond de ster ligt. f(l): De kans dat op zo'n planeet zich leven ontwikkelt. f(i): De kans dat zich uit primitief leven intelligent leven ontwikkelt. f(c): De kans dat intelligent leven zaken als radiocommunicatie en ruimtevaart ontwikkelt. L: Het aantal jaren dat zo'n beschaving blijft bestaan. X Dus : Bestaat (er een) God? Tot slot, als u zich de moeite heeft getroost het voorafgaande allemaal te lezen, kom ik terug op de vraag: 'bestaat (er een) God?' U begrijpt het wel, evenals op al die vorige vragen (hoe is het eerste leven ontstaan?, zijn wij de enige denkende mensen in dit heelal?) is ook op deze vraag geen eenduidig antwoord te geven. Evenals er geen bewijs te leveren is voor het bestaan van een God (ontwerper), is er ook geen bewijs te leveren voor de stelling dat er geen God bestaat. Een ieder staat vrij het zijne er over te denken. XI Lijst van geraadpleegde publicaties, ter zake doende Vestanummers en boeken. Hieronder een lijst van geraadpleegde publicaties, auteurs en hun boeken. Artikelen uit de NRC en het tijdschrift Natuur, Wetenschap & Techniek (NWT) datum bron auteur titel van het artikel:/onderwerp 1) 4/2000 NWT Gould Respectvolle scheiding van geloof en wetenschap 2) 2/2001 NWT Counet en Vertoogen Kritiek op NOMA-principe van Gould 3) 3/2001 NWT Trimble Van oerknal tot politicus 4) 3/2002 NRC Voormolen De mens is geen ongelukje, meningen van Gould en Morris 5) 7-8/2002 NWT Gittenberger In memoriam, Steve Gould 11

9 datum bron auteur titel van het artikel:/onderwerp 6) 7-8/2002 NWT Richard Dawkins Boekbespreking: Het verhaal van onze voorouders 7) 11/2003 NWT Crok Op zoek naar God's gen. Neurotheologie. 8) 5/2005 NRC Voormolen De God van de gaten. Artikel over Dekker, creationisme en I.D. 9) 11/2006 NRC vd Berg Bespreking boek van Dawkins: 'The God delusion' God als misvatting 10) 5/1/2007 NRC F.Cohen 'Verrijzenis van een vlinder' Bespreking 3 boeken: Jorink: 'Het boeck der Natuere' Cobb: De ei- en spermarace Jozien J,Driessen-vh Reve: De Kunstcamera van Peter de Grote 11) 1/2007 NWT Collins Bespreking boek:' De taal van God'. God bewezen 12) 4/2007 NWT Dawkins Bespreking boek:' God als misvatting' 13) 4/2007 NWT Ruse Bespreking boek 'Darwin of God?' -een broedertwist. 14) 6/2007 NWT 'Alleen in de kosmos?' Mening van Dekker. Fermi paradox, Drakevergelijking 15) 10/2007 NRC Koelewijn 'Geloof jij maar lekker' door. Discussie tussen Dekker en Plasterk 16) 10/2007 NRC vd Kris Creationisme bedreigt ons onderwijs 17) 10/2007 NWT Boekbespreking 'The Goldlicks enigma' Exotisch heelal van Davies 18) 11/2007 NRC Cees Dekker 'Stel grenzen aan het gesleutel a/d mens' 19)? NRC Berghmans 'Verbetering' van de mens verdient serieus debat' 20)? NRC van Hoorn Debat over 'sleutelen a/d mens' Geloof strijdt met wetenschap 21)? NRC Div.brieven n.a.v. Dekkers boek [zie 18)] 22)? NRC Borst 'Is de Royal Society Gelovig?' Terzake doende Vesta nummer's: Nr datum pag. Onderwerp 28 juli ' Heelal is onbegrensd maar niet oneindig 29 nov. '86 13 Uitdijend heelal 30 maart ' 87 4 Staedy state (Hoyle) versus uitdijend heelal (Hubble) '91-'93 Einsteins Speciale relativiteitstheorie '94-'95 Einsteins algemene relativiteitstheorie 72 dec Lowell 1894) ziet in de z.g. 'Marskanalen' bewijs voor bestaan van Marsmannetjes! 73 aug. ' Diverse Marsmissies. Pogingen tot aantonen van leven op Mars 74 dec. '04 11 Cassini-Huygens missie. Onderzoek naar eventuele vormen van leven op Titan 75 dec ' Evolutie van het leven op aarde 79 aug. ' Is er leven (geweest) buiten de aarde? Exoplaneten. 80 dec. '07 9 Uitsterven van dinosauriërs 12

10 Nr datum pag. Onderwerp 81 aug. ' Ontstaan van eerste leven op aarde. pag 4: vroeger dacht men: uit stof en modder! 82 dec. ' Leven in ons zonnestelsel? 5 6 buiten ons zonnestelsel? 6 8 exoplaneten 9 Als er nu en in de verre toekomst geen leven ontdekt wordt, is er dan (toch) een God? Verschenen boeken: Bijbel: Genesis 1. verzen 1-19, 20-31, 2. Habakuk 3 vers 11 Darwin (1859) : On the origin of species Huxley (1932) : Brave New World Behe (1996) : Darwins Black Box; Collins : De Taal van God God bewezen Davies : The Goldlicks Enigma Dekker : Schitterend ongeluk, En God beschikte een worm, Omhoog kijken in platland Sthefan Gould : Wunderful life, God en Darwin. (en nog 20 andere boeken) Hamer : The God gen Hawkins: The God delusion (God als misvatting), Het verhaal van onze voorouders Morris : The God gen Newberg : Why God won't go away. Ruse: Darwin of God -een broedertwist. Jaap Kuyt, Heiloo juni

Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1

Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1 Samenvatting Levensbeschouwing LV \'Over wondere feiten\' Hoofdstuk 1 Samenvatting door L. 887 woorden 16 juli 2013 7,1 10 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Samenvatting LV Over wondere feiten Hoofdstuk

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde

Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde Werkstuk Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde Werkstuk door een scholier 2441 woorden 4 april 2008 5,9 74 keer beoordeeld Vak Nederlands Ontstaan van leven in het heelal en de aarde

Nadere informatie

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.

Nadere informatie

Einstein (2) op aardoppervlak. versnelling van 10m/s 2. waar het foton zich bevindt a) t = 0 b) t = 1 s c) t = 2 s op t=0,t=1s en t=2s A B C A B

Einstein (2) op aardoppervlak. versnelling van 10m/s 2. waar het foton zich bevindt a) t = 0 b) t = 1 s c) t = 2 s op t=0,t=1s en t=2s A B C A B Einstein (2) In het vorig artikeltje zijn helaas de tekeningen, behorende bij bijlage 4,"weggevallen".Omdat het de illustratie betrof van de "eenvoudige" bewijsvoering van de kromming der lichtstralen

Nadere informatie

De evolutie van het heelal

De evolutie van het heelal De evolutie van het heelal Hoe waar te nemen? FERMI (gamma array space telescope) op zoek naar de specifieke gamma straling van botsende WIMP s: Nog niets waargenomen. Met ondergrondse detectoren in de

Nadere informatie

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster...

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren Binnenplaneten: relatief klein, rotsachtig hoge dichtheid (Mercurius, Venus, Aarde, Mars) Buitenplaneten: gasreuzen - lage dichtheid (Jupiter, Saturnus, Uranus,

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting door A. 929 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Breedtegraad: s Nachts: hoek van poolster met horizon Overdag: hoogste hoek van de zon

Nadere informatie

Oerknal kosmologie 1

Oerknal kosmologie 1 Inleiding Astrofysica Paul van der Werf Sterrewacht Leiden Evolutie van massa dichtheid vroeger M ρ λ = = = = + M ρ λ ( 1 z) Evolutie van fotonen dichtheid E hν = = 1+ z E hν E c 2 ρ = = + ρ E c 2 4 (

Nadere informatie

Aarde Onze Speciale Woonplaats

Aarde Onze Speciale Woonplaats Aarde Onze Speciale Woonplaats Wat Earth in space BEWOONBAARHEID voor intelligente wezens betreft is er geen betere planeet dan de AARDE! Wij leven op een doodgewoon rotsblok dat rond gaat om een middelmatige

Nadere informatie

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014. uitdijing heelal theorie: ART afstands-ladder nucleo-synthese 3 K achtergrond.

Overzicht. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014. uitdijing heelal theorie: ART afstands-ladder nucleo-synthese 3 K achtergrond. Vandaag: Frank Verbunt Het heelal Nijmegen 2014 Kosmologie Overzicht uitdijing heelal theorie: ART afstands-ladder nucleo-synthese 3 K achtergrond Boek: n.v.t. Frank Verbunt (Sterrenkunde Nijmegen) Het

Nadere informatie

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als

Nadere informatie

Wie heeft God gemaakt?

Wie heeft God gemaakt? Wie heeft God gemaakt? door ds. Jenno Sijtsma Als u bovenstaande titel opmerkelijk vindt, kan ik u alleen maar helemaal gelijk geven. Ook ik moest wel even slikken toen ik deze titel zag, en dan ook nog

Nadere informatie

Galileo Galileï

Galileo Galileï Galileo Galileï 1564-1642 Waarom het conflict rond Galio Galileï geen conflict is tussen geloof en wetenschap of godsdienst en wetenschap! Geen conflict tussen geloof en wetenschap! 1. Galileo beschouwde

Nadere informatie

De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God

De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God De dwaas zegt in zijn hart: Er is geen God Psalm 14:1 M. Dubbelman Er was ooit een schitterende stad. Om bij die stad te komen, moest je een grote brug over. Een eerste groep mensen liep zorgeloos en blij

Nadere informatie

Woord vooraf Schepping Inleidende vragen Genesis Wereldbeelden Na Darwin...31

Woord vooraf Schepping Inleidende vragen Genesis Wereldbeelden Na Darwin...31 Inhoud Woord vooraf... 7 Schepping... 11 1. Inleidende vragen...13 2. Genesis...17 3. Wereldbeelden... 23 4. Na Darwin...31 Wetenschap...39 5. Nieuwsgierigheid........................................ 41

Nadere informatie

De leermachines. Gerard van Winkel.

De leermachines. Gerard van Winkel. De leermachines Gerard van Winkel www.gopher.nl Ik ben aan het dagdromen. Filosofeer over de vrije wil. Als je aan tien verschillende mensen vraagt wat ze onder het begrip vrije wil verstaan, dan krijg

Nadere informatie

Alleen in de kosmos. Heeft God het heelal op maat gemaakt voor de mens?

Alleen in de kosmos. Heeft God het heelal op maat gemaakt voor de mens? www.nwtonline.nl 22 Tekst Arnout Jaspers Foto s Hollandse Hoogte/Millennium/Aurora nwt nr06 23 Alleen in de kosmos Heeft God het heelal op maat gemaakt voor de mens? De kosmologie zit er steeds meer mee

Nadere informatie

15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD

15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 1 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 2 MENSEN WILLEN STRUCTUREN ZIEN 15-12-2015 ONS VERANDERENDE WERELDBEELD 3 DE MENS BEGON TE BESCHRIJVEN WAT HIJ AAN DE HEMEL

Nadere informatie

discussiëren. Begrippen van hoofdstuk 1 die je moet kennen Schepping Evolutie Spontane waarneming Mythe Moraal TeNaCH Bijbel Koran

discussiëren. Begrippen van hoofdstuk 1 die je moet kennen Schepping Evolutie Spontane waarneming Mythe Moraal TeNaCH Bijbel Koran Kunnen scheppingsmythen vandaag nog iets voor ons betekenen? Sommige mensen zijn het hier mee eens, want ze leren ons lessen zoals in de schepping. Ook vinden ze dat er in scheppingsmythen een duidelijke

Nadere informatie

Mysteries van de Oerknal, deel 2 Heelalmodellen. samenvatting tot nu: Zwaartekracht afwijking v/d gewone (euclidische, vlakke) meetkunde

Mysteries van de Oerknal, deel 2 Heelalmodellen. samenvatting tot nu: Zwaartekracht afwijking v/d gewone (euclidische, vlakke) meetkunde Mysteries van de Oerknal, deel 2 Heelalmodellen samenvatting tot nu: -op grote schaal beweegt alles gemiddeld van ons af, (toenemende roodverschuiving) hoe verder des te sneller (Wet van Hubble) John Heise,

Nadere informatie

Programma. Weten en Geloven. grote getallen. Weten en Geloven. 20.00 Opening Een goed idee. 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID

Programma. Weten en Geloven. grote getallen. Weten en Geloven. 20.00 Opening Een goed idee. 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID Weten en Geloven Programma 20.00 Opening Een goed idee 20.05 Inleiding over Big Bang, evolutie, ID Schepping, Evolutie en Intelligent Design 20.30 Vragen 20.45 Koffie 21.00 Schepping en ID in de Bijbel

Nadere informatie

GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis

GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis GELOOF&WETENSCHAP KUNNEN WE WETEN OF GOD BESTAAT? Gerard Nienhuis De natuurwetenschap levert ons de meest betrouwbare kennis die voor ons toegankelijk is. Geen andere kennisbron levert dezelfde mate van

Nadere informatie

Materie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018

Materie en geest. Grenzen aan het fysische wereldbeeld. Gerard Nienhuis. Universiteit Leiden. Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Materie en geest Grenzen aan het fysische wereldbeeld Gerard Nienhuis Universiteit Leiden Workshop Conferentie SCF, 20 januari 2018 Natuurwetenschap: Natuurwetenschap is basis van wereldbeeld geworden.

Nadere informatie

Wetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.

Wetenschap hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/61310 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken

Nadere informatie

Sterrenkunde Ruimte en tijd (3)

Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Zoals we in het vorige artikel konden lezen, concludeerde Hubble in 1929 tot de theorie van het uitdijende heelal. Dit uitdijen geschiedt met een snelheid die evenredig

Nadere informatie

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Hoorcollege: Woensdag 10:45-12:30 in HG00.308 Data: 13 april t/m 15 juni; niet op 27 april & 4 mei Werkcollege: Vrijdag, 15:45-17:30, in HG 03.053 Data: t/m 17 juni; niet

Nadere informatie

Wetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%?

Wetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%? Wetenschappelijke Nascholing Deel 3: En wat met de overige 96%? Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 23 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 23 oktober 2017 1 / 27

Nadere informatie

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen

wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen Geloven, wat is dat eigenlijk? Denk mee over acht grote vragen pagina 10 Hoe is de wereld ontstaan? pagina 26 Waarom bestaat de mens? pagina 42 Wat is geloven? pagina 58 Wie is God? pagina 74 Waarom heeft

Nadere informatie

Honderd jaar algemene relativiteitstheorie

Honderd jaar algemene relativiteitstheorie Honderd jaar algemene relativiteitstheorie Chris Van Den Broeck Nikhef open dag, 04/10/2015 Proloog: speciale relativiteitstheorie 1887: Een experiment van Michelson en Morley toont aan dat snelheid van

Nadere informatie

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)

Nadere informatie

Werkcollege III Het Heelal

Werkcollege III Het Heelal Werkcollege III Het Heelal Opgave 1: De Hubble Expansie Sinds 1929 weten we dat we ons in een expanderend Heelal bevinden. Het was Edwin Hubble die in 1929 de recessie snelheid van sterrenstelsels in ons

Nadere informatie

Essay: God bestaat, er is bewijs

Essay: God bestaat, er is bewijs N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie. Essay: God bestaat, er is bewijs ReligieRationele wetenschappers die nieuwsgierig zijn, kunnen bewijs zoeken voor het bestaan van God, betoogt

Nadere informatie

HOVO cursus Kosmologie

HOVO cursus Kosmologie HOVO cursus Kosmologie Voorjaar 2011 prof.dr. Paul Groot dr. Gijs Nelemans Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen HOVO cursus Kosmologie Overzicht van de cursus: 17/1 24/1 31/1 7/2 14/2 21/2

Nadere informatie

Bram Achterberg Afdeling Sterrenkunde IMAPP, Radboud Universiteit Nijmegen

Bram Achterberg Afdeling Sterrenkunde IMAPP, Radboud Universiteit Nijmegen Bram Achterberg Afdeling Sterrenkunde IMAPP, Radboud Universiteit Nijmegen Een paar basisfeiten over ons heelal: Het heelal expandeert: de afstanden tussen verre (groepen van) sterrenstelsels wordt steeds

Nadere informatie

DANSEN. V: Geeft u ons eens een paar verbazingwekkende feiten over het heelal die een katholiek begrip van het geloof kunnen verrijken.

DANSEN. V: Geeft u ons eens een paar verbazingwekkende feiten over het heelal die een katholiek begrip van het geloof kunnen verrijken. DANSEN MET DE STERREN Een interview met astronoom George Coyne sj Als priester en astronoom beweegt George Coyne sj zich zowel in de wereld van het geloof als in die van de wetenschap. En dat het inderdaad

Nadere informatie

De Grootheid van God. en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap. Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede

De Grootheid van God. en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap. Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede De Grootheid van God en De relatie van een christen t.o.v. de (natuur)wetenschap Henk Geuverink 2 september 2018 Enschede Lied 407 Opwekking O Heer mijn God, wanneer ik in verwondering de wereld zie Die

Nadere informatie

Newtoniaanse kosmologie 4

Newtoniaanse kosmologie 4 Newtoniaanse kosmologie 4 4.2 De leeftijd van het heelal Liddle Ch. 8 4.1 De kosmologische constante Liddle Ch. 7 4.3 De dichtheid en donkere materie Liddle Ch. 9 1.0 Overzicht van het college Geschiedenis

Nadere informatie

e-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een

e-chrya visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De Wet van Een visie door reflectie Workshop 25 mei 2014 De workshops van e-chrya zijn bedoeld om te verbreden, te ontwikkelen en te ontdekken. Als groep, als netwerk, komen we bij elkaar om elkaar te leren kennen en

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

Het berekenbare Heelal

Het berekenbare Heelal Het berekenbare Heelal 1 BETELGEUSE EN HET DOPPLEREFFECT HET IS MAAR HOE JE HET BEKIJKT NAAR EEN GRENS VAN HET HEELAL DE STRINGTHEORIE HET EERSTE BEREKENDE WERELDBEELD DE EERSTE SECONDE GUT, TOE, ANTROPISCH

Nadere informatie

geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl

geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl geloof en wetenschap Prof.dr. Cees Dekker Kavli Institute of NanoScience Delft http://www.mb.tn.tudelft.nl Utrecht, 16-6-2006 1. Is het waar, dat recente vondsten in de wetenschap Godsgeloof verzwakken?

Nadere informatie

Werkbladen in NEMO. Leven in het heelal. Naam. School. Onderbouw havo-vwo. Klas

Werkbladen in NEMO. Leven in het heelal. Naam. School. Onderbouw havo-vwo. Klas Werkbladen in NEMO Leven in het heelal Naam Onderbouw havo-vwo School Klas Leven in het heelal Heb je weleens naar de hemel gekeken en je afgevraagd hoe groot het heelal is? Of er ergens anders ook leven

Nadere informatie

HOVO cursus Kosmologie

HOVO cursus Kosmologie HOVO cursus Kosmologie Voorjaar 011 prof.dr. Paul Groot dr. Gijs Nelemans Afdeling Sterrenkunde, Radboud Universiteit Nijmegen HOVO cursus Kosmologie Overzicht van de cursus: 17/1 Groot Historische inleiding

Nadere informatie

Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties.

Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties. Nog niet gevonden! Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties. Daarnaast ook in 2015 een grote ondergrondse detector.

Nadere informatie

Prehistorie (van tot )

Prehistorie (van tot ) Prehistorie (van tot ) Oerknal of Big Bang We bekijken samen twee korte filmpjes. Waarover gaan deze filmpjes? - - Wat is de Oerknal? Maak een woordspin met alles waaraan jij denkt als je het woord Oerknal

Nadere informatie

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn

Nadere informatie

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen

Nadere informatie

DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM

DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM BIG BANG EVOLUTIE ERFELIJKHEID DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Erfelijkheid en evolutie DE APPEL VALT NIET VER VAN DE BOOM Doelstellingen Algemeen. Wetenschappelijk onderbouwde argumenten voor biologische

Nadere informatie

Preek van ds. Kraan op 14 juli 2019 in Garijp hield over schepping en evolutie.

Preek van ds. Kraan op 14 juli 2019 in Garijp hield over schepping en evolutie. Preek van ds. Kraan op 14 juli 2019 in Garijp hield over schepping en evolutie. Genesis 1 is geen geschiedenisverhaal. Op school hebben wij vroeger een aantal dingen verkeerd geleerd. Wij hebben in de

Nadere informatie

De bouwstenen van het heelal Aart Heijboer

De bouwstenen van het heelal Aart Heijboer De bouwstenen van het heelal Aart Heijboer 13 Jan 2011, Andijk slides bekijken: www.nikhef.nl/~t61/outreach.shtml verdere vragen: aart.heijboer@nikhef.nl Het grootste foto toestel ter wereld Magneten

Nadere informatie

178 Het eerste licht

178 Het eerste licht 178 Het eerste licht Het eerste licht et ontstaan van het heelal heeft de mensheid al sinds de vroegste beschavingen bezig H gehouden. Toch heeft het tot de vorige eeuw geduurd voor een coherent model

Nadere informatie

Newtoniaanse kosmologie De kosmische achtergrondstraling Liddle Ch Het vroege heelal Liddle Ch. 11

Newtoniaanse kosmologie De kosmische achtergrondstraling Liddle Ch Het vroege heelal Liddle Ch. 11 Newtoniaanse kosmologie 5 5.1 De kosmische achtergrondstraling Liddle Ch. 10 5.2 Het vroege heelal Liddle Ch. 11 1.0 Overzicht van het college Geschiedenis Het uitdijende Heelal Terug in de tijd: de oerknal

Nadere informatie

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

infprg03dt practicumopdracht 4

infprg03dt practicumopdracht 4 infprg03dt practicumopdracht 4 W. Oele 31 augustus 2008 1 Evolutie Het volgende citaat komt letterlijk van Wikipedia: Met evolutietheorie (soms ook wel evolutieleer genoemd) wordt de wetenschappelijke

Nadere informatie

Wim Lintsen. Cursus De grote vragen van de Kosmos. Deel 2 De methode van de wetenschap

Wim Lintsen. Cursus De grote vragen van de Kosmos. Deel 2 De methode van de wetenschap Wim Lintsen Cursus De grote vragen van de Kosmos Deel 2 De methode van de wetenschap INDELING CURSUS 1.De inventaris van het heelal 2.De methode van de wetenschap 3.Het nieuwe paradigma van de kosmologie

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang

Nadere informatie

Verslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheorie

Verslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheorie Verslag Natuurkunde Algemene relativiteitstheo Verslag door een scholier 775 woorden 29 augustus 2016 6,2 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova Inhoudsopgave Ruimtetijd 2 Einsteins equivalentieprincipe

Nadere informatie

Newtoniaanse kosmologie 5

Newtoniaanse kosmologie 5 Newtoniaanse kosmologie 5 5.1 De kosmische achtergrondstraling Liddle Ch. 10 5.2 Het vroege heelal Liddle Ch. 11 1 1.0 Overzicht van het college Geschiedenis Het uitdijende Heelal Terug in de tijd: de

Nadere informatie

Uitdijing van het heelal

Uitdijing van het heelal Uitdijing van het heelal Zijn we centrum van de expansie? Nee Alles beweegt weg van al de rest: Alle afstanden worden groter met zelfde factor a(t) a 4 2 4a 2a H Uitdijing van het heelal (da/dt) 2 0 a(t)

Nadere informatie

Van Aliens tot Zwaartekrachtgolven Een wandeling in onze wonderlijke kosmische tuin

Van Aliens tot Zwaartekrachtgolven Een wandeling in onze wonderlijke kosmische tuin Van Aliens tot Zwaartekrachtgolven Een wandeling in onze wonderlijke kosmische tuin Lezing Elcker-Ik Centrum 16 januari 2019 Dr. Hans Plets Opbouw Deel I: Verkenning van onze kosmische tuin Deel II: Een

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De zon

Praktische opdracht ANW De zon Praktische opdracht ANW De zon Praktische-opdracht door een scholier 1475 woorden 17 januari 2002 6 31 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud Hoofdstuk 1: inleiding Hoofdstuk 2: zonnevlekken Hoofdstuk 3: de corona

Nadere informatie

11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets

11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets 11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen

Nadere informatie

Q1 Ik ben een 1 / 11. Beantwoord: Overgeslagen: 0 25,13% 442. vrouw 74,87% man TOTAAL vrouw. man

Q1 Ik ben een 1 / 11. Beantwoord: Overgeslagen: 0 25,13% 442. vrouw 74,87% man TOTAAL vrouw. man Q1 Ik ben een Beantwoord: 1.759 Overgeslagen: 0 vrouw man 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% ANTWOORDKEUZEN vrouw man REACTIES 25,13% 442 74,87% 1.317 TOTAAL 1.759 1 / 11 Q2 Mijn leeftijd is Beantwoord:

Nadere informatie

Wat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)

Wat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel) Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan

Nadere informatie

Donkere Materie Een groot mysterie

Donkere Materie Een groot mysterie Donkere Materie Een groot mysterie Donkere Materie Al in 1933 toonde studie Fritz Zwicky dat 10-100 keer meer massa benodigd was om in clusters sterrenstelsels bijeen te houden. Mogelijkheid dat dit ontbrekende

Nadere informatie

Gravitatie en Kosmologie

Gravitatie en Kosmologie Gravitatie en Kosmologie FEW cursus Jo van den Brand & Jeroen Meidam Les 1: 3 september 2012 Parallax Meten van afstand Meet positie van object ten opzichte van achtergrond De parallaxhoek q, de afstand

Nadere informatie

In deze docentenhandleiding vindt u alle benodigde informatie om deze lessenserie uit te kunnen voeren.

In deze docentenhandleiding vindt u alle benodigde informatie om deze lessenserie uit te kunnen voeren. Inleiding In deze media lessenserie voor groep 7 en 8 gaan we inzoomen op de theorie van de schepping vanuit de Bijbel en de oerknal vanuit wetenschappelijk oogpunt. De kinderen maken via verschillende

Nadere informatie

TIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis

TIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis De OERKNAL! Wetenschappers denken dat zo n 13,7 miljard aardse jaren geleden alles in het heelal samengeperst was tot een gloeiend heet punt. Tijdens een enorme oerexplosie ontstonden uit dat punt materie

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde

Basiscursus Sterrenkunde Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 24 April 2019 Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels

Nadere informatie

HOE VIND JE EXOPLANETEN?

HOE VIND JE EXOPLANETEN? LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

Newtoniaanse Kosmologie Newtonian Cosmology

Newtoniaanse Kosmologie Newtonian Cosmology Newtoniaanse Kosmologie Newtonian Cosmology Jörg Hörandel Afdeling Sterrenkunde IMAPP http://particle.astro.ru.nl/goto.html?cosmology1011 1.0 Het doel van dit college: Ontstaan en ontwikkeling van het

Nadere informatie

Is ons universum een klein deel van een veel groter multiversum?

Is ons universum een klein deel van een veel groter multiversum? Is ons universum een klein deel van een veel groter multiversum? Inleiding Er zijn 10 11 sterrenstelsels Er zijn per sterrenstelsel 10 11 sterren waarvan de meesten een aantal planeten hebben Er zijn dus

Nadere informatie

6 De wereld als schepping?

6 De wereld als schepping? 6 De wereld als schepping? INLEIDING Waar komen we vandaan? Hoe is de wereld ontstaan en hoe zit alles in elkaar? Waarom bestaat er zo n wonderlijke diversiteit aan leven? Waarom is er zoveel wreedheid

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 9.1 De hemel Wanneer s nachts naar een onbewolkte hemel wordt gekeken is het eerste wat opvalt de vele fonkelende sterren. Met wat geluk kan ook de melkweg worden gezien als een

Nadere informatie

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP

Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP Prof.dr. A. Achterberg, IMAPP www.astro.ru.nl/~achterb/ Waarnemingen die de basis vormen van het Oerknalmodel - Vluchtsnelheid verre sterrenstelsels - Kosmische Achtergrondstraling - Voorwereldlijke Nucleosynthese

Nadere informatie

Waar komt het allemaal vandaan?

Waar komt het allemaal vandaan? Erik Verlinde Opening Academisch Jaar 2011 2012 Waar komt het allemaal vandaan? Dames en heren, Na deze leuke bijdrage van José van Dijck aan mij de beurt om u iets te vertellen passend bij het thema de

Nadere informatie

Newtoniaanse Kosmologie Newtonian Cosmology

Newtoniaanse Kosmologie Newtonian Cosmology Newtoniaanse Kosmologie Newtonian Cosmology Jörg Hörandel Afdeling Sterrenkunde IMAPP http://particle.astro.ru.nl/goto.html?cosmology1112 Newtoniaanse Kosmologie Newtonian Cosmology Jörg Hörandel Afdeling

Nadere informatie

Test je kennis! De heelalquiz

Test je kennis! De heelalquiz Test je kennis! heelalquiz Introductie les 3 Planeten, sterren, manen, de oerknal. Het zijn termen die leerlingen vast wel eens voorbij hebben horen komen. Maar wat weten de leerlingen eigenlijk al van

Nadere informatie

De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden.

De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De acht drempels van David Christian. De meest revolutionaire momenten belicht, de momenten waarin iets gebeurde waardoor nieuwe dingen ontstonden. De Big Bang. De sterren lichten op. Nieuwe chemische

Nadere informatie

Werkstuk ANW Zwarte gaten

Werkstuk ANW Zwarte gaten Werkstuk ANW Zwarte gaten Werkstuk door een scholier 2033 woorden 8 juni 2001 6,5 152 keer beoordeeld Vak ANW Wat is een zwart gat? Een object van een bepaalde massa, oefent aantrekkingskracht uit op een

Nadere informatie

De evolu(etheorie binnen de 21 e eeuwse biologie Leerhuis: Genesis of evolu0onaire schepping? Avond 1 Donderdag 17 december 2015

De evolu(etheorie binnen de 21 e eeuwse biologie Leerhuis: Genesis of evolu0onaire schepping? Avond 1 Donderdag 17 december 2015 De evolu(etheorie binnen de 21 e eeuwse biologie Leerhuis: Genesis of evolu0onaire schepping? Avond 1 Donderdag 17 december 2015 Ordening 1. Persoonlijk. Van gereformeerde school naar de RUG 2. Geschiedenis

Nadere informatie

Opgedragen aan Helen Waldrep, mijn geweldige overgrootmoeder

Opgedragen aan Helen Waldrep, mijn geweldige overgrootmoeder Opgedragen aan Helen Waldrep, mijn geweldige overgrootmoeder Inhoud Deel 1 Hoe kom je er? 7 1. Alles is goed 11 2. Een gevaarlijke gedachte 17 3. God is goed 23 4. Meer informatie graag 31 5. Wist Mozes

Nadere informatie

De redactie van Groniek wenst u veel leesplezier toe.

De redactie van Groniek wenst u veel leesplezier toe. Voorwoord Het zou leuk zijn als we toch niet in het saaist denkbare heelal leven, sprak hoogleraar kosmologie Diederik Roest onlangs in de Volkskrant. 1 In het artikel bespreekt Roest de recente ontdekking

Nadere informatie

1 Beagle, in het Kielzog van Darwin, VPRO, 24 jan 2010.

1 Beagle, in het Kielzog van Darwin, VPRO, 24 jan 2010. Kijken naar de sterren Het eerste licht verscheen 300.000 jaar na de oerknal. Met een microgolftelescoop zie je een gigantische patroon in de hemel. Overal zie je puntjes. Het is als het ware een enorm

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE

Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: E. Duncan Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

Kosmologie. Oorsprong van het heelal, onstaan van de eerste objecten en structuren, evolutie van de ruimtelijke verdeling van materie.

Kosmologie. Oorsprong van het heelal, onstaan van de eerste objecten en structuren, evolutie van de ruimtelijke verdeling van materie. Kosmologie Oorsprong van het heelal, onstaan van de eerste objecten en structuren, evolutie van de ruimtelijke verdeling van materie. Kosmologie begint in de oudheid (Anaximander, Plato, Pythagoras) Doorbraak

Nadere informatie

Baanbrekende theorie: donkere materie is een volstrekte illusie Wetenschap de Volkskrant

Baanbrekende theorie: donkere materie is een volstrekte illusie Wetenschap de Volkskrant http://www.volkskrant.nl/wetenschap/baanbrekende-theorie-donkere-materie-is-een-volstrekte-illusie~a4410710/ 1/6 uwnaam@email.nl Het online op het webplatform Arxiv gepubliceerde artikel van ruim 40 pagina's

Nadere informatie

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005 Uit: Niks relatief Vincent Icke Contact, 2005 Dé formule Snappiknie kanniknie Waarschijnlijk is E = mc 2 de beroemdste formule aller tijden, tenminste als je afgaat op de meerderheid van stemmen. De formule

Nadere informatie

Werkstuk ANW Supernova's

Werkstuk ANW Supernova's Werkstuk ANW Supernova's Werkstuk door een scholier 1622 woorden 18 oktober 2010 4,8 24 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Ik heb het onderwerp supernova s gekozen omdat ik in dit onderwerp twee onderwerpen

Nadere informatie

Emergente zwaartekracht Prof. Dr. Erik Verlinde

Emergente zwaartekracht Prof. Dr. Erik Verlinde Prof. Dr. Erik Verlinde ! 3 grote problemen met zwaartekracht! Zwaartekracht op subatomair niveau! Versnelde uitdijing heelal! Zwaartekracht moet uitdijing afremmen! Er moet dus donkere energie zijn! Te

Nadere informatie

Rene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain

Rene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens

Nadere informatie

De lichtsnelheid kromt de ruimte. Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal

De lichtsnelheid kromt de ruimte. Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal 1 De lichtsnelheid kromt de ruimte Mogelijke verklaring voor de grens van het heelal Inleiding 2 De lichtsnelheid, zo snel als 300.000.000 meter per seconde, heeft wellicht grote gevolgen voor de omvang

Nadere informatie

In het begin. Schepping versus Evolutie voor groep 7. Inhoud. 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte

In het begin. Schepping versus Evolutie voor groep 7. Inhoud. 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte In het begin Schepping versus Evolutie voor groep 7 Inhoud 1. Wat is waar? 2. Het verschil tussen een feit en een gedachte 3. Wat gebeurde er in het verleden? 4. Waar komt het leven vandaan? 5. Hoe oud?

Nadere informatie

Geloof en wetenschap, een spannende relatie Schepping en evolutie als casus

Geloof en wetenschap, een spannende relatie Schepping en evolutie als casus Geloof en wetenschap, een spannende relatie Schepping en evolutie als casus Marc J. de Vries 1 Aanvankelijke harmonie tussen geloof en natuurwetenschap Natuurwetenschappen zijn ontstaan in christelijke

Nadere informatie

De Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF)

De Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF) De Large Hadron Collider 2.0 Wouter Verkerke (NIKHEF) 11 2 De Large Hadron Collider LHCb ATLAS CMS Eén versneller vier experimenten! Concept studie gestart in 1984! Eerste botsingen 25 jaar later in 2009!!

Nadere informatie

INHOUD 1. Kleine mensen in een groot heelal 2. De wondere wereld van de wetenschap 3. Leven geven na je dood 4. Wat moeten we met de Bijbel?

INHOUD 1. Kleine mensen in een groot heelal 2. De wondere wereld van de wetenschap 3. Leven geven na je dood 4. Wat moeten we met de Bijbel? INHOUD 1. Kleine m ensen in een groot heelal 7 2. De wondere wereld van de wetenschap 21 3. Leven geven na je dood 36 4. Wat moeten we met de Bijbel? 48 5. De schepping 63 6. Mijn brein en ik 76 I n le

Nadere informatie

Sterrenkunde. Govert Schilling AUP

Sterrenkunde. Govert Schilling AUP Sterrenkunde Govert Schilling AUP Ontwerp omslag: Michel van Duyvenbode, Amsterdam Ontwerp binnenwerk: Crius Group, Hulshout isbn 978 90 8964 669 9 e-isbn 978 90 4852 350 4 (pdf) e-isbn 978 90 4852 351

Nadere informatie