RADIO STO RING A A N BOORD V A N SCHEPEN door A. de J O N G *)

Transcriptie

1 k s c n i p e n w e r f O v e r n e m in g v a n a r t i k e l e n e n z. z o n d e r t o e s t e m m in g v a n d e u it g e v e r s is v e r b o d e n. J a a r a b o n n e m e n t ( b ij v o o r u itb e ta lin g ) f 3 1, 2 0, b u ite n N e d e r la n d ƒ 5 2,, lo sse n u m m e rs ƒ 2,1 0, v a n o u d e ja a r g a n g e n ƒ 2,6 0 ( a lle p r ijz e n in c l. B.T.W.) UITGEVERS W YT - ROTTERDAM 6 T e l *, P ie te r d e H o o c h w e g 111, T e le x , P o s tre k e n in g DAAGS TIJDSCHRIFT, GEWIJD AAK SCHEEPSBOUW, SCHEEPVAART EN HAVENBELANGEN O R G A A N VAN : NEDERLANDSE V EREN IG IN G V A N TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED - CENTRALE BOND V A N SCHEEPSBOUWMEESTERS IN NEDERLAND - NA TIO N A A L INSTITUUT V O O R SCHEEPVAART EN SCHEEPSBOUW - NEDERLANDSCH SCHEEPSBOUWKUNDIG PROEFSTATION REDACTIE: ir. J. N. Joustra, prof. ir. J. H. Krietemeijer, prof. dr. ir. W. P. A. van Lammeren en J. G. F. W arris REDACTIE-ADRES j Burg. s'jacobplein 10, Rotterdam-2, Telefoon 12Ó 0 30 Z E V E N E N D E R T IG S TE JA A R G A N G 18 SEPTEMBER 1970 N O. 19 RADIO STO RING A A N BOORD V A N SCHEPEN door A. de J O N G *) E e n goed e ra d ioverbinding tussen schip en w alstation is een eerste vereiste uit h et o o g p u n t van veiligheid en is daarnaast o o k op eco n o m isch e g ro n d en van g ro o t belang. Speciaal op h et eerstgenoem de u itg a n g sp u n t zijn in ternationale afsp ra ken gebaseerd, die ten doel hebben een bruikbare radioverbinding z o goed m ogelijk te garanderen. D aartoe zijn aanbevelingen o m tren t zendverm o g en, freq u en tie-in d elin g e.d. gedaan, m aar een belangrijk aspect, nl. de in vlo ed van de aan b o o rd o p g ew ekte radiostoring, w o rd t in veel gevallen buiten besch o u w in g gelaten. W el g eeft P ublicatie 92 van het IE C (In tern a tio n a l E lectro technical C o m m itte e ), die n o rm en voor elektrische installaties aan boord van schepen bevat, in h o o fd stu k V U een aantal richtlijnen o m de aan boord veroorzaakte radiostoring te bestrijden. T enein d e enig in zicht in de aard van d eze sto rin g en de in vlo ed op de radio-ontvangst te verschaffen m oge de volgende u iteen zettin g dienen. 1. In leid in g D e sterk te van een o n tv an g en radio sig n aal w o rd t b epaald d o o r de v eld sterk te ter p laatse en d o o r de eig enschappen van de o n tv angantenne. Z o als b ekend, n eem t de veld sterk te af n a a rm a te de a fsta n d tot de zender g ro te r w o rd t en n a a rm a te bet zendverm o g en g erin g er w o rd t. In p rin cip e zo u d e n zeer zw akke signalen k u n n en w o rd en ontv an g en en v e rste rk t w are het niet d at h ie ra a n een grens w o rd t gesteld d o o r de th erm isch e ruis, die in elke o n tv an g er van n a tu re aanw ezig is. H et o n tv an g en signaal m o et een b epaald e fa c to r g ro te r zijn dan het ruissignaal ( sig n aal-ru isv erh o u d in g ) o p d at het v e rsta a n b a a r b lijft en niet in de ru is v e rd rin k t. H ie rd o o r is th e o re tisch de m in im aal v ereiste v eld sterk te bepaald. D a a rn a a st b e staan ech ter nog a n d ere sto rin g so o rzak en van n atu u rlijk e o o r sprong, nl. de atm o sferisch e ruis, v ero o rzaak t d o o r atm o s ferisch e o n tladin g en op kleine en g ro te re a fstan d en, en de kosm ische ruis, afk o m stig u it het heelal. In de p ra k tijk zijn deze beide so o rten sto rin g en in het freq u en tieg eb ied to t 30 M H z, w aarin de m eeste scheep sv erb in d in g en w erken, aanzie n lijk sterk er d an d e th erm ische ruis en zij b epalen de m inim aal v ereiste veld sterk te v o o r een b ru ik b a re rad io v erb in d in g. SO LA S g eeft op g ro n d h ierv an een m in im u m v eld sterk te v an 50 /(V /m v o o r de 500 k H z-teleg rafien o o d g o lf en v an 25 ^ V /m v o o r de 2182 k H z -telefo n ien o o d freq u en tie aan. N a a st bovengenoem d e onverm ijd elijk e sto o rb ro n n e n van n a tu u rlijk e o o rsp ro n g zijn er tw ee so o rten storing van aard se o o rsp ro n g, te w eten storing v e ro o rz a ak t d o o r ongew enste zen d ers ( in te rfe re n c e ) en storing v e ro o rz a ak t d o o r elektrische a p p a ra te n en schakelin g en ( m an m ad e n o ise ). D e o n d erlin g e storing d o o r zenders p ro b e e rt m en zoveel m ogelijk te v erm ijd en d o o r op in te rn a tio n a a l niv eau een goede fre quen tie-in d elin g te m aken m et afsp rak en o v er h e t g ebru ik van gem een sch ap p elijk e freq u en ties, d o o r freq u en tiestab iele zen ders e.d. voor te schrijven en op deze w ijze een zo effectief m ogelijk g eb ru ik van h e t ra d io sp e c tru m te bew erkstelligen. O v er de laatstg en o em d e vorm v an sto rin g d aarentegen is w einig in te rn a tio n a a l vastgelegd, d a a r deze vorm van storing slechts h in d e r in de rad io -o n tv an g st v an het eigen schip veroor- *) Dr, N eher L aboratorium PTT, Leidschendam zaak t, z o d a t de v eran tw o o rd elijk h eid b eru st bij de eigenaar, die tegelijkertijd sto rin g sv erw ek k er en g ed u p eerd e is. W el v indt er vanw ege het veiligheidsaspect enige co n tro le d o o r de sch eep v aartin sp ectie plaats. D e plaatselijk opgew ekte sto rin g kan ook in an d ere elektrische system en (m eet- en reg elcircu its e.d.) h in d er v ero o rzak en. D e rad io v erb in d in g is e c h te r een zg. o p e n v erb in d in g, de radio golven p lan ten zich in de gehele o m rin g en d e ru im te voort, zodat in de p ra k tijk de radio -o n tv angst het m eest gevoelig is v o o r sto ringen. In het h iern avolg ende w o rd t o p de aan b o o rd opgew ekte ra d io sto rin g ( m an m ade n o ise ) n a d e r ingegaan. 2. O o rza ken van radiostoring R ad io sto rin g kan m en o n d erscheid en in sm albandige en b re e d bandige storing. S m alb an d ig e sto rin g b evat één frequen tie (o scillato r), k om t dus op slechts één plaats in het fre q u e n tie sp ectru m voor en is in de o n tv an g er h e rk e n b a a r als een flu itto o n. In scheepsinstallaties kom en in het algem een m a a r w einig oscillato ren voor die in h e t freq u en tieg eb ied 0,1-30 M H z w erken, zij kunnen bij storing gcm akkelijk w orden gelo kaliseerd. Inhoud van dit nummer: R adio sto rin g aan b oord van schepen d o o r A. de Jo n g S lingerdem ping d o o r m iddel van een stab ilisatietan k op sleepzuigers d oor ir. J. T. T ro m p B ritse sch eep v aart in het licht van het ra p p o rt R ochdale P rak tijk o efen in g m et olieverw ijdering op zee V erlenging schepen d o o r A m sterd am sch e D ro o g d o k M aatschappij N ieu w sb erich ten

2 B reedbandig e sto o rb ro n n en leveren in de praktijk m eer m o eilijkheden. D it type storing, h erk e n b a a r aan een krak en d, b ro m m en d, ratelen d o f ruisend geluid in de ontvangst, w ordt o p gew ekt d o o r ap p araten die elektrische circuits in- en u itschakelen en daarbij enkelvoudige o f periodieke schakelstoten of im pulsvorm ige sp anningen en stro m en v ero o rzak en. Im p ulsen en spanningsstoten bezitten een freq u en tiesp ectru m m et zeer vele co m p o n enten, die n a a r hogere freq u en ties w elisw aar steeds zw ak k er w orden, m aar in het gehele gebied beneden 30 M H z aanzienlijke storing kunnen v ero o rzak en. B ekende voorbeelden van b reed b an d ig e sto o rd ers zijn: incidenteel w erkende schak elaars en relais (de hierbij v e ro o r zaak te storing is ook incidenteel, d.w.z. elke schakelhandeling levert een sto o rim puls, de h in d er van w einig freq u en t w erkende schak elaars is m eestal niet ernstig), co llecto rm o to ren (de collecto r is een perio d iek w erkende schakelaar, die de stroom m et een hoge h erh alin g sfrequen tie o n d erb reekt en d aarbij c o n tin u e storing opw ekt), d o o r een Ih y risto r geregelde a p p a ra te n (hierbij w o rd t de sp anning o f stroom in h et ritm e van de n etfreq u en tie co n tin u geschakeld), im pulsschakelingen (in p rin cip e zijn dit perio d iek w erkende, elek tro n isch e schakelaars), o n tstekin gsinstallaties van v erb ran d in g sm o to ren (hoogspanningsim pulsen). g aso n tladin g en in vlam bogen (la sa p p a ra ten) en gaso n tlad in g sb u izen als neon, n atriu m - en T L -verlichtingsbuizen (hierbij flu ctu eert de stro o m en deze fluctuaties v ero o rzaken storing). D e storing v in d t zijn o o rsp ro n g op de p laats w a a r de spanning of stro o m w o rd t g eschakeld o f flu ctu eert, m.a.w. in de schakelco n tacten, collector, th y risto r, g asontlading e.d. H et is n u ttig om bij de in stallatie van o n tsto rin g sfilters h ierm ed e rekening te houden, d a a r steeds geldt: filteren zo dich t m ogelijk bij de eigenlijke sto o rb ro n. H e t opgew ekte sto o rsp ectru m p lan t zich via de aangesloten geleiders v o ort; daarbij treed t dem ping op, d.w.z. hoe v erder van de b ro n, des te zw akker w o rd t het sto o rsig n aal. D e dem ping is afh an k elijk van het iso latiem ateriaal tussen de geleiders en van de freq u en tie; hoge freq u en ties w orden sterker g ed em p t d a n lage. Z o kunnen sto o rfreq u en ties beneden 1 M H z zich zo n d er aanzienlijke verzw akking o v er een g ro o t deel van het schcepsnet v o o rtp lanten. D e geleiders w aarlan g s het sto o rsp ectru m zich v o o rtp lan t, g edragen zich als zen d an ten n es en stralen een deel van de sto o renerg ie uit in de v o rm van elektrische en m agnetische velden; de uitstralin g zal in het algem een g ro te r zijn n a a rm a te de sto rin g v o eren d e geleiders langer w orden. D eze stoorvelden kom en op de o n tv an g an ten n e van het schip, tezam en m et het veld van het gew enste radiosignaal en het is dus zaak de in tensiteit o f veldsterkte van h et stoorveld zo klein te houden, dat de ontv an g st van zw akke zen d ersig n alen niet ernstig w ordt g ehinderd. S toorvelden van het ene schip zijn op zee niet h in derlijk voor de o n tv an g st v an een a n d e r schip, o m d at de afstan d van de sto o rb ro n tot de o n tv an g an ten n e v an an d ere schepen vele m alen g ro te r is dan de afstan d to t de eigen o n tv an g an ten n e. A lleen n aast e lk a a r liggende schepen, b.v. in een haven, kunnen eik aars o n tv an g st op deze w ijze storen. 3. B estrijd in g van ra d iostoring U it het v o o rg aan d e volgt d at de u itstralin g van stoorvelden zoveel m ogelijk m oet w o rd en v o o rk o m en; in dien h et stoorveld een m aal is o n tstaan, is het identiek aan h et veld v an het gew enste rad io sig n aal en kan hiervan niet m eer w o rd en gescheiden. D e volgende principes staan te r beschikking om de storing to t een aan v a a rd b are w a a rd e te red u ceren : filtering, ro u terin g en afsch erm in g. A. Filtering D e storing w o rd t zo d ich t m ogelijk bij de b ro n o n d e rd ru k t en belet om zich over h et k abeln et v o o rt te p lan ten. D e eerste m o gelijkheid to t filterin g bestaat uit het aan b ren g en van een co n d en sato r (o n tsto rin g sco n d en sato r) tussen de sto rin g v o eren d e Fig. 1. stoorat room van bron stoorstroom in net Principe van de ontstoringscondensator. p netgeleiders geleiders; deze c o n d en sato r v orm t een k o rtsluiting v o o r de h o o g frequente sto o rstro m en en reduceert d aarm ee de stoorsp anning tussen de geleiders (fig. 1). In de p raktijk zijn sto o rsp annin g en aanw ezig tussen de geleiders onderling (sym m etrische stoorsp an n in g ) en tussen elk d er geleiders en aard e (asym m etrische sto o rsp an n in g ) en d aaro m w o rd en m eestal d rievoudige co n d en sato ren toegepast, zoals aangegeven in fig. 2. H o e g ro te r de cap aciteitsw aard e van de co n d en sato r, des te kleiner de w isselstroom w eerstand en des te effectiever de ontsto rin g. H ierbij m o et m en ech ter a a n d a c h t schenken aan de volgende tw ee p unten. AS2 s - = CAS = CAS / / / / / / / / / / / / / / / y ; / / / ; / / ; / / / / / / / z / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / netgeleiders Fig. 2. Ontstoringscondensatoren voor sym m etrische en asym m e trische stoorspanningen. Bij a p p a ra te n en g ereedschap p en m et een g eaard huis bestaat de kans op een o n d erb rek in g in de aard leid in g. In d at geval ligt de n etaan slu itin g via de o n tsto rin g sco n d en sato r C Ag aan het huis en bij a a n ra k e n v an het huis kan stro o m via C Ag en het lich aam n a a r aard e vloeien. D eze stroom m o et uit veiligheidsoverw egingen w o rd en b ep erk t (h ierv o o r w o rd t 0,5 m A aan g eh o u d en v o o r d ra a g b a re a p p a ra te n g e a a rd via het hetsnoer, 3,5 m A voor vast opgestelde a p p a ra te n g eaard via het n etsn o er en een nog g ro tere w aard e v o o r a p p a ra te n m et vaste a a rd leiding) en dit b ep aalt bij gegeven n etsp annin g de m axim ale w aard e van C Ag. V erd er bezit elke c o n d en sato r geringe zelfinductie, w aard o o r boven een b epaald e frequen tie (reso n an tiefreq u en tie) de c o n d en sato r zich niet m eer capacitief, m a a r in d u ctief g aat g e d ra gen, zodat de w isselstro o m w eerstan d w eer to en eem t m et de freq u en tie. H oe g ro te r de cap aciteitsw aard e, des te lag er de reso n an tiefreq u en tie en des te m in d er is de co n d en sato r geschikt v o o r ontsto rin g van hoge frequenties. D e m axim ale w aard e van de capaciteit w o rd t in de p raktijk d o o r beide bovengenoem de o o rzak en begrensd. V o o r norm en b etreffende o n tsto rin g sco n d en sato ren k a n w o rd en verw ezen n a a r P u b lik atie 161 van h et IE C. E en tw eede m ogelijkheid v o o r filterin g b e sta a t uit h et a a n b rengen van sm o o rsp o elen in serie m et de geleiders (fig. 3); deze v erh o g en de h o o g freq u en te w isselstro o m w eerstan d v an het k ab eln et en reduceren d a a rm e e de sto o rstro m e n in het net. D a a r ech ter elke sm oorspoel p a ra sita ire cap aciteit bevat, w ordt ook h ier het effect boven de re so n an tiefreq u en tie teniet g edaan en is de m axim ale w a a rd e v an de zelfinductie begrensd. B ovendien zijn sm oorspoelen relatief d u u r vergeleken m et condensato ren, zodat ze zelden afzonderlijk w o rd en to egepast. W el treft m en ze dikw ijls a a n in de vorm v an ontsto rin g s- Fig. 3. stoorspanning op bron stoorstroom in net Principe van de ontstoringssmoorspoel. stoorspanning op net netgeleiders

3 A ' ' stoorbron ^ J Y II - w h netgeleiders / / / / / / / / / / / /s s / / V / /,> / / / / / / / / / / / / / / 7 7 Principe van het ontstoringsfilter m et spoelen en conden Fig. 4. satoren. filters (fig. 4), w aarbij de w erking van een o n tstoringscondensato r en sm oorspoel w orden gecom bineerd. U it het voorg aan d e volgt d at o n tsto rin g sco n d en sato ren, sm oorspoelen en filtercom binaties dichtbij de sto o rb ro n m oeten w o rd en opgesteld; indien m en de storingvoerende geleiders zo k o rt m ogelijk h oudt, blijft de u itstraling m inim aal. E en interessante ontw ikkeling is die van dem pingskabels, dat zijn sterk stroom kabels m et iso latiem aterialen die op hoge freq u en ties grote dem ping geven; de h o o g freq u en te sto o ren ergie w ordt daarbij veel sneller gedem pt dan in n o rm ale kabels en k an zich m in d er v er langs de geleiders v o o rtp lanten; de uitstraling is dus eveneens geringer. E en dergelijk principe w ordt ook toegepast in ontstoringskabels van v erb ran d in g s m o to ren (bougiekabels), m aar toepassing in sterk stro o m k ab eln etten is, voor zover bekend, in de p raktijk nog niet g erealiseerd. B. R outering N a a rm a te de afstan d to t een storingvoerende geleider g ro ter w o rdt, n eem t de intensiteit van de stoorvelden af, hetgeen im pliceert d a t sto ringvoerende geleiders zo ver m ogelijk van storinggevoelige objecten m oeten w orden aangebrach t. H et m eest gevoelige deel van de radioverbinding is de ontvangan ten n e en het zal d aaro m duidelijk zijn dat storingvoerende geleiders zoveel m ogelijk uit de b u u rt van de o n tv an g an ten n e m oeten w orden gehouden. In d ien dat niet m ogelijk is, zijn aanvullende m aatreg elen noodzakelijk. In de p raktijk bestaan op dit gebied som s m isverstanden en vaak w o rd en de rad io -o n tv an g ers (rad io h u t) als het m eest storinggevoelige deel van de installatie beschouw d. D it kom t zelfs voor in h et Schepenbesluit 1965, w aar bijlage V II, art. 10e, v erm eld t d at fluorescentieverlichting niet m ag w orden toegepast in de n abijheid van elektronische toestellen, dus blijkbaar wel aan de antennem ast! M oderne radio-ontvangers zijn echter behoorlijk afgescherm d tegen uitw endige sto o r velden zodat de storing uitslu iten d via de antenne-ingang kan binnen k o m en. In d ien de o n tv an g an ten n e zich op enige afstan d van de rad io h u t bevindt en via een goed afgescherm de kabel m et de o n tv an g er is verbonden, v ero o rzaak t elke stoorbron in de naaste om geving van de antenne veel m eer h in d er dan indien deze in de radio h u t zou w orden opgesteld. D e eisen die b etrekking hebben op de ra d io h u t (art. 10a t/ m c), zijn dan ook m eer bedoeld voor h in d er die zendinstallaties binnen de rad io h u t n a a r b u iten v ero o rzak en en voor ontvanginstallaties op kleine schepen, w aar de o n tv angantenne zo n d er afscherm ing w o rd t binnengevoerd. C. A fscherm ing De u itstralin g van stoorvelden k an m en aanzienlijk v erm in deren door de sto ringvoerende geleider a f te scherm en en de afscherm ing te aard en. D e afscherm ing voor hoogfreq u en te velden k an bestaan uit m etalen zoals k o p er (m antels van coaxiale kabels), ijzers en lood. E en staald raadpan tserin g of een ijzeren pijp voor m echanische bescherm ing van de kabels en een loodm antel v oor bescherm ing tegen vocht geven tevens een goede afscherm ing tegen storing, m aar ook m etalen dekken, w anden, vloeren, kabelgoten e.d. d rag en bij tot v e r m indering van de straling. O peningen in de m etalen o m hulling reduceren het afscherm ende effect n a arm ate de frequentie h o g er en de afm etin g en van de opening g ro ter w orden; van de afscherm ende w erking van m etalen o n d er- en b o v en bouw m oeten niet al te hoge verw achtingen w orden gekoesterd. Fig. 5. Uitstraling door openingen in de afscherming van coaxiale kabels bij verschillende montage-uitvoeringen (het gearceerde gedeelte is bepalend voor de uitstraling). H ieruit volgt tevens dat afsch erm m an tels van kabels ter plaatse van lassen en overgangen zo goed m ogelijk m oeten doorlopen m et een m inim um aan open ruim te, w aard o o r stoorvelden n aar buiten kunnen stralen; dit w o rd t verduidelijkt in het voorbeeld van fig. 5. D e afscherm ing is alleen effectief bij juiste aarding. D aar hierover vaak m isverstanden bestaan is het n uttig de volgende gevallen te onderscheiden. I. A fgescherm de kabels die laag freq u en te signalen op laag niveau tran sp o rteren (b.v. m icrofoonkabels, telefoon- en m uziekverbindingen, selsynontvangers e.d.). O m hierbij storing op het over te brengen signaal te voorkom en m oet de a f scherm ing bij v o o rk eu r op slechts één plaats w orden g eaard. D e n etstro m en en sto o rp ro d u k ten die in het casco of het aard n et lopen, vinden nl. bij m eervoudige aard in g een p arallelweg d oor de afscherm m antel en veroorzaken hierover een spanning die bij asym m etrische kabels en slecht gesym m etreerde sym m etrische kabels in serie m et het over te brengen signaal kom t te staan. O p deze wijze k u nnen ongew enste brom - en ralelspanningen aan het gew enste signaal w orden toegevoegd. II. A fgescherm de kabels die h o o g freq u en te signalen op laag niveau tra n sp o rte re n (b.v. an ten n ek ab els voor ontvangers, centraal antennesysteem e.d.). D e kans op storing bij m eervoudige aard in g is geringer, d a a r de h o o g freq u en te co m p o n en ten in de aard stro o m veel kleiner zijn dan de laag freq u en te co m p o nenten, zo d at de sto o rspanning op de afsch erm m an tel voor het over te brengen frequentiegebied veel kleiner is dan in geval I. M eerp u n tsaard in g w ordt h ier m eestal toegepast. III. A fgescherm de kabels die grote verm ogens overbrengen (sterkstroom kabels, antennekabels van zenders, radarm o d u latcren e.d.). D o o r de afsch erm m an tels van deze kabels lopen h o o g frequente strom en, die kunnen w orden uitg estraald als de k abelm antel slechts op één p unt o f in het geheel niet is geaard. A fscherm ing w erkt alleen effectief indien de afscherm - niantel zich overal op aard p o ten tiaal bevindt. Z o d ra p o ten tiaalverschillen tussen afscherm ing en aard v lak kunnen o n t staan, zoals bij éénzijdige aard in g of het ontb rek en van aard in g ot' bij te g ro te afstan d en tussen de aard p u n ten, treed t uitstraling op. D it blijkt duidelijk uit de m etingen die in p u n t 4 zijn beschreven. In tegenstelling to t de hierboven genoem de gevallen I en II, w aarbij storing w erd verkregen op het d o o r de kabel overg eb rach te signaal, w ordt in geval III de storing v ero o rzaak t door het over te dragen signaal en sto rin g sh in d er verkregen in de radio-ontvangst.

4 4. H e t g eb ru ik van a f g esch erm d e en niet a f g escherm d e kabels In o u d e re scheep sin stallaties tre ft m en in h o o fd zaak sterkstro o m k a b e ls m et lo o d m antel en sta a ld ra a d p a n tserin g aan, deze kabels geven een b eh o o rlijk e afsch erm in g tegen u itstralin g van sto o rsig n alcn u it het ste rk stro o m n e t. H et veelvuldig to e passen v an m o d ern e, g o ed k o p e k u n ststo fk ab els h e e ft de vraag doen rijzen o f het sto o rn iv eau in de rad io -o n tv an g st, bij g eb ru ik van niet afg esch erm d e k u n ststo fk ab els, binnen de to e la a tb a re g ren zen blijft. D eze v raag is in stu d ie genom en d o o r het T echnische C o m ité T C 18 van IE C, d a t zich bezigh o u d t m et n o rm en o p h et gebied van scheepsin stallaties. O m d a t een dergelijke v raag niet m et een een v o u d ig ja o f neen kan w orden b e a n tw o o rd, h eeft m en o n g eveer de volgende fo rm u le rin g g eb ru ik t: is h et m ogelijk d a t m et m o d ern e scheepsin stallaties b e p a a ld e b erek en d e w aard en van de k o p p eld em p in g w orden v erk regen en in h o e v e rre m oeten d aarb ij a fg escherm d e kabels w o rd en to eg ep ast? O n d e r de k o p p eld em p in g v erstaat m en de v e rh o u d in g tu ssen de sto o rsp a n n in g op h et net, bij een b e p a a ld e freq u en tie, en de v eld sterk te o p d e p laats van de o n tv an g a n te n n e, d ie deze sto o rsp an n in g d o o r u itstralin g v e r o o rzaak t. D e k o p p eld em p in g is afh a n k e lijk v an de volg en d e fa c to re n : a fm etin g en van het b o o rd n e t, ligging van h et b o o rd n e t ten o p zichte van de a n te n n e, m o n tage v an de b ek ab elin g, al of niet g eb ru ik van afg esch erm d e kab els en de frequentie. In d ie n m en u itg a a t v an een to e la a tb a re sto o rv eld sterk te aan de a n te n n e (b e p a a ld d o o r de m in im ale signaal v eld sterk te) en van een m ax im aal v o o rk o m e n d e sto o rsp a n n in g op h e t net, ligt d a a rm e e de m in im aal v ereiste k o p p eld em p in g tussen b eide g ro o th e d e n vast. O m n a te g aan w elke w a a rd e n v an de k o p p eld em p in g in de p rak tijk v o o rk o m en, w erd en in enkele lan d en m etin g en op b estaan d e schepen v erricht. M en h o o p te u it en k ele m etin g en a a n w el en niet a fg escherm d e k a b e ln e tte n te k u n n en c o n c lu deren o f a fg escherm d e kab els al dan n iet n o o d zakelijk w aren. D a a r wel o f niet afsc h e rm e n slech ts één fa c to r is en de k o p p eld em p in g o p een b e sta a n d sch ip m ede afh an k elijk is van dc a n d e re b o v engenoem d e fa c to re n, kan de v raag o f a fsc h e r m ing v an w ezenlijk belan g is slechts g efu n d eerd w o rd en b e a n t w o o rd n a statistisch e m etin g en a a n een g ro o t aan ta l schepen, h etg een z eer k o stb a a r en m o eilijk u itv o e rb a a r is. In een N e d e r lan d se b ijd rag e is d a a ro m u itg eg aan v an een a n d e re conceptie, er is n ag e g a a n w elke invloed afsch erm in g in één b epaald geval geeft. H e t is d aarb ij o n u itv o e rb a a r de b estaan d e b e k a b e ling v an een sch ip a chtereen v o lg ens wel en niet af te sch erm en, z o d at w erd v o lstaan m et het p ro v iso risch a a n b re n g e n van v ersch illen d e so o rten kab els m et en z o n d e r afsch erm in g, langs een zelfd e tra je c t in h e t v o o rm alig e P T T -k a b e lsc h ip P oolster. D a a rn a w erd en enkele m etin g en v e rric h t in een nog e e n v o u d ig er la b o ra to riu m o p ste llin g, w aarb ij g eb ru ik w erd g em aak t v an rech te k ab elstu k k en. A. M etingen aan boord van de P oolster M etin g en w erd en v e rric h t m et 3 so o rten k abel, te r besch ik k in g gesteld d o o r D ra k a in A m sterd am. D eze k abels w aren inw endig gelijk en b evatten 2 g eleiders m et 1,25 m m 2 k o p e rd o o rsn e d e, om g ev en d o o r b u ty liso latie m et p o ly c h lo ro p re e n laag. D e b u itenzijd e van de k ab els w erd b esch erm d d o o r een P V C - o m h u lsel. D e kabels v ersch ild en o n d erlin g slechts in a fsc h e r m ing. I. T y p e N H B V K volgens sp ecificatie N E N 3282; deze kabel bezit geen afsch erm m an tel. II. T y p e B U V O -S ; deze b ev at een asy m m etrisch e, stalen o n t v lech tin g van 0.3 m m sta a ld ra a d volg en s v le c h tp a tro o n 8 X 3 + 8X7; h et o p tisch e b ed ek k in g sp ercen tag e b e d ra a g t 88 p et. E e n o n g eïso leerd e k o p e rd ra a d v an 1,5 m m 2 v o o r aard in g s- d o elein d en is d ire c t o n d e r de afsch erm in g o p g en o m en. III. T y p e M G C G, speciaal v o o r dit doel v erv aard ig d, deze k abel b evat een sy m m etrisch e k o p ero m v lech tin g v a n 0,2 m m k o p e rd ra a d volgens v le c h tp a tro o n 12 X 6, X 6,5; h et b e d e k k in g sp e rc en ta g e is 89 pet. Sit A. kabels gedeeltelijk benedendek (18 m) gedeeltelijk bovendek (17 m)* laatste stuk langs mast. Sit B. als sit A maar laatste stuk horizontaal gelegd. Sit C. kabels geheel benedendek op kabelgoten. Sit D. als C maar nu bovendek. Sit E, als D maar nu op 30 cm afstand van dek en verschansing. Fig. 6. Kabelsituaties aan boord van de Poolster. D e k o p p elw eerstand, g em eten volgens IE C -sp ecificaties, b e d ra a g t v o o r de m et ijzer en k o p e r afg esch erm d e kab els bij 30 M H z resp. 510 en 18 m Q /m, d.w.z. dat h e t zg. in d u ctiev e deel v an de k o p p elw eerstan d v o o r de sta a ld ra a d afsc h e rm in g aan zien lijk slech ter is d an v o o r de k o p erafsch erm in g. D a a re n tegen blijkt het capacitiev e deel v an d e k o p p elw eerstan d resp. 7,4 en 4,7 /< S /m te b ed ra g e n ; hierin v ersch illen beid e afsch erm - ty p en o n d erlin g m a a r w einig. D e len g te v an elke kabel b ed ro eg 35 m ; de kab els w erd en n a a st e lk a a r lan g s een zelfd e tra je c t gelegd en d e k o p p e l dem p in g w erd op 9 fre q u e n tie s in het b ereik 0,3-30 M H z g em eten tussen elk van de kab els en een geijkte o n tv a n g an tenne. A chtereenvolg en s w erd en 5 k ab elsitu aties gem eten. E en o v e r zicht v an de gevallen A -E is gegeven in fig. 6; de m e e t re su lta te n zijn v erm eld in de ta b ellen I en II. S itu atie A k o m t het m eest overeen m et de w erk elijk e to e sta n d ; de kabels bev in d en zich ged eeltelijk o n d er, gedeeltelijk boven h et dek m et een v erticaal stu k langs de a c h te rm a st. In situ atie B is het v erticale stu k h o riz o n ta a l gelegd om de invloed h ierv an op de v erticale a n te n n e na te g aan. In situ atie C zijn de kabels geheel b en ed en d ek s op b estaande k ab elg o ten ro n d o m h et ru im g em o n teerd. V erv o lg en s w erd en de kab els in situ atie D langs h etzelfd e tra je c t als in C gelegd, m a a r n u op h et dek in p laats v an e ro n d e r, om de a fsc h e rm e n d e w erking v an h e t dek te k u n n e n n agaan. S itu atie E is a n alo o g aan situ atie D, alleen w erd en hierbij de k abels op h o u te n o n d e rste u n in g e n g eplaatst op 30 cm a fsta n d v an h et d ek en van de o m g ev en d e m etalen versch an sin g. T ijd en s de m etin g en w erd de g e ïn je c te erd e sto o rsp a n n in g v e r k reg en uit een g e n e ra to r in d e v o o rsteven van h e t schip. D eze w erd in het ru im op de in g an g v a n de kabel aan g eslo ten tu ssen de b eide p arallel g eschakeld e g eleid ers en h e t m etalen casco (de asy m m etrische sto o rsp an n in g v e ro o rz a a k t de m eeste sto rin g su itstralin g ). In situ atie D en E liep en de kab els op zo k o rt m ogelijke a fsta n d n a a r b o v en d o o r een o p enin g in het luik. D e v e ld ste rk te w erd g em eten m e t b eh u lp v an een m eeto n tv a n g e r en een geijk te sta a fa n te n n e, die zich o p de p laats van de o n tv a n g a n te n n e bevond. Bij de eerste serie m etin g en (situ atie A ) w erd de k o p p e l dem p in g g em eten bij 4 v ersch illen d e w ijzen v an aard in g (fig. 7), de afsch erm in g ach tereen v o lg en s vrij v an a ard e, de g e n e ra to rzijd e P g e a a rd a a n h e t casco, h e t k ab elein d Q G Fig. 7. Meting I : afscherming niet geaard Meting 11 : afscherming geaard aan generatorzijde (P) Meting 111 : afscherming geaard aan uitgangszijde (Q) Meting IV : afscherming aan beide zijden geaard (P+Q) Aardingssituaties bij m etingen op de Poolster. W(50fi)

5 g e a a rd (de kabels w aren aan h et ein d afg eslo ten m et een w e e rsta n d van 50 Q tussen beide geleiders en a a rd e ) en tenslo tte a a n w eerszijden g e a a rd (P 4- Q ). U it de m e e tre su lta te n, v e r m eld in tab el I, bleek d at de k o p p eld em p in g m et aan w eerszijd en g e a a rd e afsch erm in g aan zien lijk h o g er is d an m et een zijdig o f in het geheel n iet g e a a rd e afsch erm in g. T ijd en s de m etingen in de situ aties B t / m E w erd d a a ro m de afsch erm in g steed s a a n beide zijden g eaard. D e m e e tre su lta te n h ierv an zijn sam engevat in tabel II. U it de tab ellen I en II k u n n en de v o lg en d e co n clu sies w o rd en g etro k k en. a. A a rd in g van het scherm. U it tabel I volgt d a t de k o p p eld em p in g tu ssen kabel en o n tv a n g a n te n n e gem id d eld even g ro o t is bij kabels z o n d e r a fsc h e rm in g en bij k abels w aarb ij de afsch erm in g niet o f slechts o p één p laats w o rd t g e a a rd. E en aan zien lijk e v erb eterin g tre e d t slech ts o p in d ien de afsch erm in g aan b eide zijd en w ordt g eaard. TA B EL I. K oppeldem ping bij verschillende wijzen van aarding (zie fig. 7) in situatie A (zie fig. 6). (in db). K abeltype NHBVK niet afgescherm d M GCG koperafscherm ing BUVO-S staalafscherm ing M eting I 11 III IV I II III IV Freq. (MHz) 0, > >90 0, > b. E ffect van de afsch erm in g. U it tabel II volgt d at a a n w eerszijd en g eaard e, afg esch erm d e kab els te n o p zich te v an n ie t afg e sc h e rm d e kab els een v e r b eterin g geven die v a rie e rt tu ssen 3 en 30 db (alleen in situ atie E op 6 M H z is geen d u idelijke v erb eterin g m erk b a a r). D e v erb eterin g is het g ro o tst bij lage freq u en ties (to t 2 M H z g em id d eld 20 db ) en k lein er bij d e h o g ere (g em id d eld 10 db ). D e v ersch illen tu ssen wel en n iet a fg escherm d e kabels w o rd en in gerin g e m a te d o o r de kabel ligging b eïnvloed. c. K o p p eld em p in g als fu n ctie van de freq u en tie. D e w a a rd e n v an de k o p p eld em p in g zijn het h o o g st bij lage fre q u e n tie s; bij h o g ere fre q u e n tie s v erto n en zij sterk e sc h o m m elingen, a fh a n k e lijk v an de ligging. E r m ag w o rd en a a n g en o m en d a t in u itg eb reid e k a b e ln e tte n aan zien lijk e variaties in de w a a rd e n v an de k o p p eld em p in g v o o rk o m en. d. In v lo ed v an de kabelligging. D eze is, v o o ral op lage freq u en ties, b elan g rijk. U it situatie A en B volgt d at h et v erticale k a b elstu k v an 4 m h o o g te, op Fig. 8. aardplaat M eetopstelling op het laboratorium. 1vcldaterkt* mater ca. 6 m a fsta n d v an de o n tv an g a n te n n e, een db h o g ere d em p in g levert in d ien h et h o riz o n ta a l w o rd t gelegd. B oven 12 M H z d a a re n te g en w o rd en de verschillen m in d e r duidelijk e n w o rd t h et to ta a le ffe c t in overw eg en d e m ate b e p a a ld d o o r de rest v an de kabel. O p m erk elijk is de geringe invloed van het dek (m et h o u te n lu ik en); in een aantal gev allen geven kabels boven h et d ek (situ atie D) zelfs g u n stig er k o ppeld e m p in g sw aard en dan dezelfd e kabels o n d e r het d ek (situatie C ). H et m o n te re n van kab els op enige a fsta n d v an het casco (situ atie E ) g eeft een aan zien lijk e v erslech terin g van de k o p p e l d em ping. e. K o p er- en staalafscherm in g. E r blijk t w einig verschil te b estaan tussen d e kabels m et k o p er- en m et staald ra a d o m v lech tin g. B lijk b aar is het capacitieve deel van de k o p p elw eerstan d o f h et bedek k in g sp ercen tag e veel b e lan g rijk er v o o r de u itstra lin g aan b o o rd van schepen d an h et in d u ctiev e deel v an de k o p p elw eerstand, z o d at de eenvoudig e, g o ed k o p e sta a ld ra a d o m v lech tin g niet m e rk b a a r slech ter is dan de d u re k o p ero m v lech tin g. B. M etingen in het laboratorium In aan slu itin g op de m etingen a a n b o o rd van de P oolster w erd en enkele p ro even g en o m en op h et m e e tte rrein van het D r. N e h e r L a b o ra to riu m. H ierbij w erd en k ab ellen g ten v an 20 m h o riz o n ta a l u itg esp an n en boven een a a rd p la a t, b estaan d e uit een m a t v an m etaalg aas (fig. 8). D e m etingen aan het elek trische en m ag n etisch e veld v o n d en p laats bij v ersch illen d e k abelh o o g ten en v erschillende w ijzen van aard in g ; de veldsle rk te m e te r en m e e ta n te n n e b ev o n d en zich ten o p zich te van h et m id d en v an de kabel op enige m eters a fsta n d. B ovendien w erd en m etin g en g e d aan w aarb ij de k abels w erd en g em o n teerd op een m etalen k abelg o o t te r b reed te van 10 cm, die op 2 o f 5 p la a tse n aan de a a rd p la a t kon w o rd en g eaard. D e kabels w a a ra a n g em eten w erd, w aren dezelfd e als die w elke op de P oolster w erden g eb ru ik t, aan g ev u ld m et een 50 Si coaxiale kabel ty p e R G / U. U it de vele m e etresu ltaten, die h ie r niet a fzo n d erlijk w o rd en v erm eld, k o n d en de volg en d e conclusies w o rd en afgeleid. a. A a rd in g van h e t scherm. O o k bij deze p ro e fn e m in g e n w as a a rd in g aan w eerszijd en van het sch erm uit h e t o o g p u n t van stralin g aan zien lijk g u n stig er d a n eenzijdige a ard in g. T A B EL II. K oppeldem ping bij verschillende kabelsituaties (zie fig. 6) m et aarding aan beide zijden, (in db). K abeltype N H BV K niet afgescherm d M GCG koper-afscherm ing BUVO-S staal-afscherm ing Situatie A B C D E A B C D E A B C D E Freq. (MHz) 0, > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 > 9 0 0, > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > 9 5 > > 105 > >

6 b. E ffe c t van de afsch erm in g. H e t g ro o tste verschil tussen afg escherm d c en niet afg esch erm d e kab els tra d op w an n eer de kabel op enige hoogte boven de a a rd p la a t w erd g em o n teerd. Bij hoogten van 10 cm o f m eer b edro eg en de verschillen gem iddeld db, bij een hoogte van 2,5 cm gem iddeld 20 db en bij m o n tag e d irect op de a a rd p la a t 5-10 db (hierbij w as de afsch erm in g steeds aan w eerszijden geaard). c. S o o rt van de afsch erm in g. O o k uit deze m eetresu ltaten blijkt d a t h et gem iddelde verschil tussen koper- en sta a ld ra a d afsc h e rm in g v e rw a a rlo o sb a ar is; de verschillen zijn m eestal zeer klein (enkele db ), afw isselend in het voordeel van de ene en de a n d e re so o rt. D e coaxiale kabel is uit het o o g p u n t van stralin g niet b eter dan de beide afg escherm d e sterk stro o m kabels. d. In vloed van de kabelgoot. D e m etingen, v e rric h t m et kabelgoot, gaven in h et algem een g u n stig er straü n g sw aard en te zien dan m etingen m et vrijd rag en d e kabels op gelijke hoogte, speciaal bij h o g ere fre q uenties. D e g eaard e k abelg o o t g eeft een redelijk afsch erm en d e w erking, het effect van a a rd in g van de k abelg o o t op 5 p laatsen verschilde nauw elijks van d a t bij aard in g op 2 p laatsen. 5. S a m en va ttin g D e n o o d zaak om b ru ik b are ra d io v erb in d in g en aan b o o rd van een schip te w aarb o rg en legt b ep erk in g en op aan het stoorveld d at te r p laatse v an de o n tv an g an ten n e aanw ezig m ag zijn. Storing, v e ro o rz a ak t d o o r de op het sch eep sn et aan g eslo ten sto o rb ro n n e n, kan d aarb ij enerzijds w o rd en b eg ren sd d o o r effectieve sto rin g so n d erd ru k k in g van de afzo n d erlijk e sto o r b ro n n e n d o o r m iddel van filtering, anderzijd s d o o r h e t to e passen v an een k abelin stallatie m et een zeer g ro te koppeldem ping tussen k ab eln et en o n tv a n g a n te n n e d o o r toepassing v an afg esch erm d e kabels. In de p ra k tijk zal een tussenoplossing m eestal h et m eest econom isch zijn: o n tsto rin g v an de ernstige sto o rb ro n n e n tot een to e la a tb a re w a a rd e van de sto o rsp annin g en v o ld o en d e k o p p cld em p in g tu ssen k abeln et en o n tv a n g an te n n e d o o r v e ran tw o o rd e installatie, w aarbij niet n o o d z a kelijkerw ijs h et gehele sterk stro o m net u it afg esch erm d e kabels b eh o eft te b estaan. A ls u itg an g sp u n t v o o r het to e la a tb a re niv eau van sto o r b ro n n e n k u n n en de n o rm e n w o rd en g e h a n te e rd die h et C IS P R / ) / / / / / S R * h - a+b R J f. Fig. 9. R uim te rondom ontvangantenne waarbinnen het gebruik van a f gescherm de kabels wordt geadviseerd. (C o m ité In te rn a tio n a l Spécial des P e rtu rb a tio n s R adioélectriques, dit is een o n d erd eel van IE C, d a t zich m et v o o rsc h riften o p het gebied v an rad io sto rin g en bezig h o u d t) aanbeveelt v o o r overeenkom stig e a p p a ra te n, aangeslo ten op fabrieks- en h u isinstallaties. V o o r een to ereik en d e k o p p eld em p in g is een ju iste m o n tag e v an het kab eln et vereist w aarbij afg esch erm d e k abels m oeten w o rd en to egepast in de n abijh eid van storinggevoelige circuits, m et n am e o n tv an g an ten n es. In de w erk g ro ep van IE C -T C 18 is d aarbij g ead v iseerd a fg escherm d e k ab els to e te passen b in n en het gebied ro n d een staaf- o f v erticale d ra a d a n te n n e, d a t o v ereenkom t m et een bol w aarv an de straal gelijk is aan de an te n n e h o o g te en w a a rv a n h et m id d e lp u n t sam en v alt m et de v o et van de a n te n n e ; in d ien de a n te n n e u it v erticale en h o rizo n tale d elen b e sta a t (b.v. L -antenne), w o rd t dit gebied g erek en d in de v o rm v an een cilin d er ro n d elk d e r rech te stu k k en, m et een straal gelijk aan de h e lft d e r to tale d ra a d len g te (zie fig. 9). D aarb ij m oet erv o o r w o rd en gezo rg d dat de afsch erm in g deugdelijk, op tenm in ste 2 p laatsen en bij v o o rk e u r op reg elm atig e a fsta n d e n w o rd t g e a a rd en d a t o p en in g en in de afsch erm in g klein w o rd en gehouden. O p g ro te re a fsta n d v an de o n tv an g an ten n es en o n d e r m etalen a tk k e n zijn afg esch erm d e kab els in h et alg em een niet d irect n o o d zakelijk, w el v erd ient h et aanbeveling zoveel m ogelijk gebru ik te m aken van g eaard e kab elg o ten, m o n tage zo dich t m ogelijk bij het m etalen casco, de afsch erm in g van m etalen pijp en, kokers, m asten e.d. te b enutten en lussen in elektrische circuits te verm ijden. U N IE K RADAR SYSTEEM V O O R S C H E V E N IN G E N D e c c a R a d a r L td. u it L o n d en is d o o r de N ed erlan d se a u to riteiten uitgekozen o m een nieuw e ra d a rin sta lla tie voor de haven v an S cheveningen te leveren. Scheveningen, aan v an k elijk u itslu iten d een vissershaven, is sin d s h et in 1958 de eerste ra d a rin sta lla tie kreeg, gestadig gegroeid en uitg eb reid. S cheveningen h eeft th a n s een geregelde v rachtd ienst o p G ro o t-b ritta n n ië terw ijl een passagiersdienst w o rd t overw ogen. In 1961 v erv o erd en 1103 niet-vissersschepen to n v ra c h t v an en n a a r S cheveningen; in 1969 w aren deze cijfers resp ectiev elijk e n N a a r v erw ach tin g zu llen dit ja a r sch ep en de h aven van S cheveningen bij slecht zicht m et b eh u lp van ra d a r b in n e n lopen. D a a rv o o r is een u itg eb reid er systeem nodig. D it o m vat o.m. de u n ieke m ogelijkheid om elk gew enst object, zoals een k anaal, een ankerlijn e.d. m et grote nau w k eu rig h eid p e rm a n e n t op een sch erm af te lezen. D a a rd o o r k a n m en dergelijke gegevens m eten a a n schepen doorg ev en en ze w an n eer het zich t slecht is, de h av en b in n en p raten. D e nieuw e installatie, m et een w a a rd e v an m eer d a n < , zal in de h erfst v an 1971 in dienst w o rd e n genom en. (LPS)

7 SLINGERDEMPING D O O R MIDDEL V A N EEN PASSIEVE STABILISATIETANK OP SLEEPZUIGERS* door Ir. J. T. T R O M P 1. In leid in g O n d e r d e invloed v an p erio d iek e g o lfk ra c h te n zal een v aartu ig in zeeg an g de volgende zes k a ra k te ristie k e bew egingen u itvoeren : R o ta tie o m e e n langsscheepse as (in h e t algem een aangenom en d o o r h et z w a a rte p u n t) w o rd t a angeduid als slingeren, ro ta tie o m een dw arsscheepse as als stam p en, ro ta tie o m een verticale as als g ieren en v ersp laatsin g en in langs-, dw ars- en verticale ric h tin g als schrik k en, v erzetten en d o m p en. D e reactie v a n een v a a rtu ig o p golven w o rd t b epaald d o o r g ro o th e d e n als d ep lacem en t, m a ssatraag h eid sm o m en t, G M, etc.; b o v en d ien spelen de k a ra k te ristie k en d e r golven, te w eten golfhoogte, g o lfp erio d e en golfv erd elin g in een o n reg elm atig zeep a tro o n een b elan g rijk e rol. H e t m assatraagheid sm o m en t, G M en d em p in g in d w arsscheepse ric h tin g zijn aan zien lijk k lein er d a n in an d ere rich tin g en en dien ten g ev o lg e zijn de bew egingen in dit v lak o o k h e t g ro o tst in am p litu d e. V a n de bew eg in g en in gen o em d v lak w o rd t n u o v er h e t algem een h e t slin g eren als de o n a a n g e n a am ste b esch o u w d zow el v o o r de ladin g als v o o r de o p v arenden. Z o la n g e r schepen g ebouw d zijn, w erd en er d an o o k p ogingen o n d e rn o m e n h e t slin g eren tegen te gaan. R eeds in 1883 en 1885 v e rsch en en de eerste p u b lik a tie s o v er de to ep assin g v an slingerd em p in g stan k s. H e t w erk v a n F ra h m in D u itsla n d o m streek s 1900 h eeft e c h te r d e g ro te sto o t to t o n tw ik k elin g v a n antislin g ertan k s gegeven. V o o ra l g e d u ren d e de laatste 10 ja a r zijn de passieve dem pingsta n k s ste rk in de b elangstellin g k o m e n te staan ; enerzijds d o o r d a t de b ehoefte aan slin g erd em p in g steeds g ro te r g ew o rd en is, anderzijd s d o o rd a t de n adelen die a a n b e p a a ld e ty p en tan k s k leefd en d o o r b e te re o n tw e rp te c h n ie k en o v erw o n n en zijn. H e t systeem v an slin g erd em p in g d o o r m iddel v an passieve d em p in g stanks is b u itengew o o n aan trek k elijk vanw ege de een v o u d en b e tro u w b a a rh e id v an h e t systeem terw ijl h e t b o v en d ien vrijw el geen o n d e rh o u d b eh o eft en d aarb ij altijd w erk z a a m is. G e n o em d e fa c to re n zijn v o o r I.H.C. H o lla n d aan leid in g gew eest o m de m o gelijkheden to t slin g erd em p in g, die passieve stab ilisatietan k s b ied en, te o n d erzo ek en v o o r het g eb ru ik aan b o o rd v an sleepzuigers. T e n e in d e het effect v an een passieve stabilisatietan k in een sleepzuiger te k u n n e n b e o o rd elen, w erd een m odel v a n een sleepzuig er bij v erschillende b eladin g sto estanden in dw arsin k o m ende golven van v erschillende len g te en h o o g te o n d e r zocht. T ev en s w erd het sleepzuigerm odel o n d e rz o c h t in achterin k o m e n d e golven m et een k ren g en d m o m en t v e ro o rz a a k t d o o r h e t feit d at één zuig b u is g ebru ik t w erd. Bij de m o d elp ro e- ven w erd en, om een volledig beeld v an h e t g ed rag v an h e t schip te krijgen, de volg en d e g ro o th e d e n gem eten. 1. S lingerhoek, 2 C lin o m eterh o ek, 3. S tam p h o ek, 4. V erticale bew eging t.p.v. de zuigkop. H e t effect v a n een effectiev e slin g erd em p in g zal h ie r d rieërlei zijn: 1. D e b ew egingen van de zuigbuis zullen aan zienlijk g e re d u ceerd w o rd en. 2. D e bew eging v an de lad in g in de h o p p e r zal v erm in d eren en d ientengevolge zal b ezin k in g b e te r p laats v in d en terw ijl b o ven d ien de o v e rsto rt verliezen d o o r h e t slin g eren v an h et schip zu llen afn em en. 3. H e t c o m fo rt en de w erk co n d ities v o o r de o p v aren d en w o rd en v erb eterd. * O vergenom en u it P orts and D redging no G eg even s o m tre n t schip, h o p p e r en a n ti-slingertank Scheepsgegevens: lengte o v er alles 136,00 m, lengte tussen de loodlijnen 124,80 m, b reedte 2 1,6 0 m, holte 12,95 m. De g ebru ik te m o d elsch aal in h e t H S V A te H a m b u rg w as «= 20,5. T e n e in d e een inzicht te verk rijg en o v er het g ed rag tijdens h e t gehele b ag g erp ro ces w erd en te H a m b u rg 3 k e n m e rk e n d e beladingscondities o n d erzo ch t, te w eten: I. B allasttoestand D eze to estan d k an als re p re se n ta tief b eschouw d w o rd en v o o r h e t begin v an h et b aggerp ro ces, terw ijl deze b eladin g sto estan d tevens de conditie tijdens langere o v erto ch ten b enadert. D ep lacem en t ton, gem. diep g an g 5,5 0 m, G M 2,42 m, slin g ertijd 12,65 sec. II. T o esta n d m e t g ed eeltelijk g evuld e h o p p er D a a r de w ens aan w ezig w as v o o r sleepzuigers ook h et effect v a n de vrije v lo eisto f in de h o p p e r te an aly seren w erd en in het m odel 2 h o p p e rta n k s ingebouw d, die v o o r deze b eladin g s to estan d gedeeltelijk gevuld w erd en. O verigens zal h et effect v a n het vrije m engsel in de h o p p e r tan k s in dit artik el n iet n ad er b ekeken w o rd en. D e p lacem en t G em. diepgang G M 0 Slingertijd L edige h o p p e r to n 5,5 2 m 2,93 m 11,6 sec G ev u ld e h o p p e r to n 7,6 0 m 1,23 m 13,9 sec III. V olbeladen In deze to e sta n d is de sleep h o p p erzu ig er volbcladen m et zand w aarb ij deze als v aste lad in g is aangen o m en. D e to estan d is m aatg evend v o o r de situ atie aan h et ein d van het b aggerp ro ces en tijdens het v aren n a a r h e t sto rt. D ep lacem en t ton, gem. d iepgang 11,40 m, G M n 1,79 m, slin g ertijd 11,5 sec. D e v o rm v an de sleep zu ig er en de p laats van h o p p e rta n k s en anti-slin g ertan k zijn zoals aangegeven in fig P ositie en a fm e tin g e n van d e a nti-slingertank D e p laats en afm etin g en v an de an ti-slin g ertan k w e rd e n g ro ten deels b epaald d o o r de d a a rv o o r b eschik b are ru im te. D e positie van de tank in de sleepzuiger is als aangegeven in fig. 1. D e afm etin g en en de v o rm v an de stab ilisatietank zoals aangegev en in fig. 2. D e an ti-slin g ertan k w erd o n tw o rp en m e t een eigen slingertijd v an ca. 11,6 sec. en een zo b reed m ogelijk frequentiebereik.

8 10 x Fig Slingerhoek Clinom eterhoek Verticale beweging t.p.v. de zuigkop 1. = N iet gestabiliseerd; 2. = Gestabiliseerd; x G olf periode in sec.; y = Slingerhoek, clinom eterhoek; z = Verticale beweging t.p.v. de zuigkop. 4. B epro evin g en en resultaten 4.1. B allasttoestand In deze to estand w erd de sleep zu ig er stilliggend in dw arssch eep se golven m et verschillende lengten e c h te r m et dezelfde golfhoogte. te w eten 2,50 m o n d erzo ch t. H et b lijk t d a t in deze beladin g sto estand de d em p ende w erking van de anti-slin g ertan k s b u itengew oon goed te noem en is. In fig. 3 w o rd t v o o r deze b eladingstoestand h et verloop van de verschillende gem eten g ro o th ed en w eergegeven als fu n ctie van de golfperiode. U it dit d iag ram blijkt d a t de volgende d em p in g sw aard en b e reikt w orden. Ongestabiliseerd S lingerhoek 23 C lin o m eterh o ek 3 0,7 V erticale bew eging t.p.v. zuig k o p 5,65 m G estabiliseerd.. N. _ 5,3 8,9 1,0 m _ Fig. 4. V oor verklaring zie fig. 3. ~ / s' Demping, 77 % 71 % 8 2 % 3 m. 2 m. 1 m Fig. 5. Voor verklaring zie fig. 3. U it fig. 3 blijkt v erd er, d o o rd a t de v erticale bew eging van de zuig k o p nog v e rd e r afn eem t, d a t behalve de slingerbew eging o o k de d o m p bew eging van de zuiger in gunstige zin b eïnvloed w ordt G ed e elte lijk beladen O ok h ie r blijkt, hoew el de d em p en d e w erk in g v an de vloeistof in de h o p p e r g ro o t is, de stabiliserende w erk in g v an de antislingertank duidelijk aanw ezig. O verigens dient te w o rd en o p g em erk t d at de d em p ende w e r king v an het h o pperm engsel zeer ste rk afn eem t n a a rm a te het niv eau in de h o p p e r stijgt. D e re su lta te n v an deze belad in g sto estan d w o rd en w eergegeven in fig. 4. U it deze fig u u r blijkt d a t d e volgende d em p in g sw aard en w o r den b ereik t. O ngestabiliseerd G estabiliseerd Dem ping S lingerhoek 5.4 1,7 69 % C lin o m eterh o ek 7,9 3,6 54 % V erticale bew eging t.p.v. zuig k o p 1,20 m 0,7 6 m 37 % 4.3. V olbeladen D eze belad in g sto estan d treed t op aan het einde v an h et bagg erproces en tijdens h et v a re n n a a r het sto rt. D e re su lta te n van de m etingen in deze b elad in g sco n d itie zijn w eergegeven in fig. 5. In deze to estand w o rd en de volgende d em p in g sw aard en bereikt: O ngestabiliseerd G estabiliseerd Demping S lingerhoek 17, % C lin o m eterh o ek 2 6,3 12,4 53 % V ertica le bew eging t.p.v. zuig k o p 4,34 m 1,40 m 68 % 4.4 H a lf beladen, m e t kren g en d m o m e n t d o o r m e t één pijp te zuigen In deze to estan d w erd de sleepzuiger in rech t ach tero p k o m en d e golven getest; e r o n tsta a t n u een k oppeling tussen de stam p- en slingerbew eging van h e t schip in ongestabiliseerde toestand. 13

9 deplacem ent) en dus niet optim aal k o n d en w orden gekozen, blijkt de door I.H.C. H o lland o ntw orpen anti-slingertank een zeer duidelijke verb eterin g in de zee-eigenschappen van de o n d erzochte sleepzuiger te h eb b en gebracht. T evens blijkt het m ogelijk te zijn een anti-slin g ertan k zodanig te ontw erpen, d at deze zich. zo n d er w ijzigingen aan te b re n gen in de tank, zeer goed aanpast a a n de verschillende beladingscondities. In d ien voor de ontw orpen tan k een g ro tere vrijheid voor het ontw erp m ogelijk gew eest zo u zijn, m oet het zo n d er m eer m o gelijk geacht w o rd en deze zodanig te o n tw erp en d a t in alle condities een dem ping van m eer d an 7 0 % b ereik t w ordt. C o n clu d eren d m oet dan ook w orden o p g em erk t d a t de to ep assing van anti-slingertanks op sleepzuigers zo n d er m eer m ogelijk is en u it h et o o g p u n t van verbeterde econom ie, te w eten langer goed w erken in slecht w eer en een g roter co m fo rt v o o r de o p varenden, alle aanbeveling verdient. W an n eer de anti-slingertank gevuld w erd m et w ater bleek dat deze koppelig vrijw el afw ezig w as. D e resu ltaten zijn w eergegeven in fig u u r C onclusies O n d an k s het feit dat de tan k afm etin g en b eperk t w erden d o o r ruim teg eb rek (tan k in h o u d is slechts 0,75 % v an het geladen Literatuur 1. Stabilisierungsversuche mit dem M odell eines H oppersaugerbaggers im regelmässigen W ellen. H.S.V.A. Rapport F 35/ H. Fralun, N euartige Schlingertanks zur Abdämpung von Schiffsrollbewegungen und ihre erfolgreiche Anwendung in der Praxis. JSTG P. Watts, The use of W atercham bers for reducing the Rolling of Ships at Sea. T IN A SUBSIDIE V O O R O N D E R Z O E K T.B.V. KLEIN E H A N D E L S V A A R T D e m in ister van E conom ische Z aken h eeft m ede nam ens de staatssecretaris van V erk eer en W aterstaat, aan de B ond van W erkgevers in de K u stv a a rt te s-g ravenhage, m ede ten behoeve van h et K o ninklijk Z eem anscollege D e G ro n in ger E e n d ra c h t en de R edersvereniging N o o rd, een subsidie v an ƒ , toeg ek en d v o o r een integ raal o n d erzo ek n a a r de stru c tu u r v an de m a rk t m et b e trek k in g to t de k lein e h an d elsv aart. D it besluit is genom en overeenkom stig het advies van de C om m issie O pvoering P ro d u ctiv iteit v an de Sociaal E c o nom ische R aad. E en b ed rag van ƒ , zal ten laste g e b ra c h t w o r d en van de begroting v an h e t m inisterie van V erk eer en W a te rsta a t en de a n dere h elft ten laste v an de begroting van h et m inisterie v an E co n o m isch e Z ak en. H et beoogde o n d erzo ek slu it aan op onderzo ek en die reeds eerd er zijn u itgev o erd n a a r de eco n o m isch e positie en ren tab iliteit in de kleine h an d elsv aart. E en op in itiatief van de staatssecretaris van V erk eer en W a te rsta a t in 1967 ingestelde w erkgroep, w aarin ook v ertegenw oordigers v an w erkgevers en w erk n em ers zitting h ad d en, h eeft in 1969 een op ratio n aliserin g v an de b ed rijfsvoering en m o d ern iserin g v an de vloot g ericht h erstru ctu rerin g sb eleid a anbevolen. D e h e rstru c tu re rin g zal ech ter a f g estem d m oeten w o rd en op de m ogelijkheden, die o n tw ikkelingen op de in te rn a tio n a le m ark t de N e d e rla n d se re ders bieden. D a a ro m is d an ook te r a f sluiting van de b estu d erin g v an de stru ctu rele positie besloten to t een in teg raal o n d erzo ek n a a r de m a rk tstru c tu u r. D it zal o.m. om v atten : o n d erzo ek n a a r de ontw ikkeling in de g o ed eren stro m en die v o o r de kleine h andelsv aart relev an t zijn; o n d erzo ek n a a r de technisch-econom ische o n tw ikkelingen in de v raag n a a r en het a a n b o d van v ervoersdiensten; o n d erzo ek n a a r de te v erw achten v eranderin g en in de in fra stru c tu u r. H et zal w o rd en u itgevoerd d o o r de Stichting M aritiem e R esearch te s-g ravenhage, de S tichting V ervoersw etcnschappelijk In stitu u t te R o tterd am en de N oordelij ke E conom isch-t echnologische O rg an isatie te G ro n in g en. H et o n d erzo ek zal w o rd en begeleid d o o r een B eleidscom m issie b estaan d e u it v ertegenw oordigers van w erkgevers, w erk nem ers, de C om m issie O pvoering P ro d u ctiviteit v an de S E R en de m inisteries v an V erk eer en W a te rsta at en v an E c o nom isch e Z ak en. B esp rekin g van h et rapport no. 141 S van het N ed erla n d s Scheep sstu d iecen tru m T N O. D e lft Resistance and propulsion o f a highspeed single-screw cargo liner design door Ir. J. J. M untjew erf E en b ek n o p t o n d erzo ek n a a r de in vlo ed v an de v ariatie v an de g ro o tsp an t- co ëfficiën t op de w eerstan d en h e t v o o rtstuw ingsverm ogen van een serie snelle en k elsch ro efsch eep sm o d ellen bij gelijkblijvende w aterv erp laatsin g en blokcoëfficiën t. G e d u re n d e het la a tste decenniu m is een duidelijke tendens n a a r h o g ere o n tw erpsnelheden w a a r te nem en. D e lengte d er v rach tsch ep en b lijft relatief b ep erk t, w a a rd o o r de sn elh eid sg raad een a a n m e r kelijk hoge w aard e bereik t. D it h eeft to t direct gevolg d a t de o n tw e rp e r de gegevens v o o r de o n tw erp reg els aan de ra n d v an h et b ek en d e in fo rm atiegebied ontleent. H e d e n is de b elangrijkste in fo rm atieb ro n de T a y lo r S ta n d a rd Serie v o o r snelle schepen. D eze serie o m v at geen v ariatie van de g ro o tsp an tco ëfficiën t, w elke p a ra m e te r een belangrijke invloed o p de w eerstan d en v o o rtstuw ing v an d it type snelle schepen blijkt te hebben. H et o n d erzo ek w erd v errich t op een serie enkelschroefscheepsm odellen, uitg e v o erd m et bulbsteven, bij gelijkblijvend d ep lacem en t en blo k co ëfficiën t. D e bereik te resu ltaten to n e n n iet alleen de belan g rijk e invloed v an de g ro o t sp an tco ëfficiën t in h et b esch o u w d e snelheidsgebied aan, m a a r tevens d a t de optim u m w aard e u it h et o o g p u n t v an w eerstan d en v o o rtstuw ing lag er ligt d an in de regel w o rd t aanbevolen. H e t o n d erzo ek to o n d e aan d a t bij co n stante b lo k coëfficiën t h e t m odel m et de laagste g ro o tsp an tco ëfficiën t h e t laagste verm ogen nodig h eeft in h et snelheidsgebied 0,95 < V / TL < 1,30. A angegeven w o rd t d e u it h et oogpunt van v o o rtstuw ing m eest gunstige g ro o t sp antcoëfficiën t bij de besch o u w d e b lo k coëfficiënt. D o o r h et v erw aarlo zen van deze p a ra m eter k an een b e n a d e re n d e verm ogensb erekening een van de w erkelijkheid sterk afw ijkende w aard e opleveren. Z o is bij h e t besch o u w d e m odel m et een o n tw erp sn elh eid v an 26 k n o o p en een g ro o tsp antcoëfficiënt van 0,89 bij gelijkblijvend d ep lacem en t en b lo k co ëfficiënt ongeveer 11 p e t red u ctie v an h et v erm o g en m ogelijk t.o.v. h e t m odel m et een g ro o tsp antcoëfficiënt v an 0,97. R esu m eren d m ag w o rd en gezegd dat een belan g rijk e bijdrage w o rd t geleverd aan het te r discussie stellen van deze p aram eter.

10 DE BRITSE SCHEEPVAART IN HET LIC H T V A N HET RAPPORT RO CHDALE T o e n ik begin vorig ja a r de e e r h ad u itg en o d ig d te w o rd en om deze lezing te h o u d en, w erd alg em een v erw ach t, d a t de p u b lik atie van het ra p p o rt van de co m m issie-l o rd R o chdale in de loop van het n a ja a r p la a ts zou vinden. H et leek mij d a a ro m toe, d a t e r tussen d at ogenblik en v a n d a a g een p e rio d e van versch eid en e m a a n d e n zou vallen, g e d u re n d e w elke h et ra p p o rt b estu d eerd en b esp ro k en kon w o rd en, de reg erin g een in d icatie kon geven van de w ijzigingen die zij voor h a a r sc h e e p v a a rtp o litiek w e n selijk zo u a c h te n, en ik in sta a t zou w o r den gesteld o m een sa m en v attin g te g e ven, een g elegenheid om d it b elan g rijk e ev en em en t in onze b edrijfstak in p e r sp ectief te zien. R eeksen v an v e rtra g in gen in de p u b lik a tie h eb b en o fschoon zij o n g etw ijfeld ten v o o rd e le van L ord R o ch d ale en zijn co m m issieled en zijn g e w eest m ijn eigen h o o p om de zaak g ro n d ig te beschouw en, de bodem in g e slagen, w an t er is n ie t veel m e e r d an een p e rio d e van veertien d agen v e rstre ken tu ssen de p u b lik atie en v an d aag. Ik ro ep d a a ro m uw clem en tie in als h e t geen ik zal zeggen u episo d isch o f o p p e r vlak k ig v o o rk o m t, en v e ro n tsc h u ld ig mij v o o r h et feit, d a t m ijn lezing n ie t v ó ó ra f b e sc h ik b a a r w as. L a a t ik ook d u id elijk stellen d a t hetg een ik zeg u itslu iten d m ijn p erso o n lijk e o p vattin g en v e rto lk t. D e rechtstreekse aan leid in g v o o r het instellen van de co m m issie w as de staking van de zeelied en in 1966, h et eerste g ro te a rb e id sc o n flic t in de b e d rijfsta k in de loop v an de la a tste v eertig ja a r. M aar h e t o n d e rz o e k d a t L o rd P earso n n a a r de o o rz a k e n d a a rv a n insteldc, zo u o p z ich zelf al g en o eg zijn gew eest, als dit c o n flict, zoals vele m een d en, de enige red en v o o r ern stig e b e zorg d h eid ten aan zien v an deze b e d rijfsta k w as gew eest. D it w as e c h te r niet h et g ev al: de w insten van de sc h e e p v a a rtb e d rijv e n w aren o v er h et alg em een in de laatste a c h t ja a r m ag er gew eest, en k en n elijk w aren d i verse g ro te m aatsch ap p ijen in m oeilijkh ed en, de v lo ten v an b u ite n la n d se red ers w aren o p sp e c ta c u la ire w ijze geg ro eid, sp eciaal in d e ta n k - en d ro g e b u lk v a a rt, m a a r de B ritse v lo ten n iet; de g ro te p assag ierssch ep en, die h o n d e rd ja a r lan g de ru g g e g ra a t h a d d e n g ev o rm d v o o r de v erb in d in g e n tu ssen de diverse delen v an h e t B ritse rijk, leken n iet m eer d an b leke sch ad u w en v an h e t v erled en, en velen m een d e n d a t de d irecties v an de sc h e e p v a a rtb e d rijv e n w aren in g edom m eld als b leek d a t b o v en d ien een stak in g een lo o n stru c tu u r en discip lin esy steem aan h e t licht kon b re n g e n, die een ern stig e h erzien in g b e h o efd en. E r w as n iet veel fu t m e e r in de b ed rijfsta k. T o c h w as o n geveer <. 900 m iljo en v an s la n d s k a p i ta a l v astg elegd in een in d u strie w a a r v an een w in stm arg e n au w elijk s sp ra k e m eer w as. T e re c h t k o n m en d a a ro m sp rek en v an een alg em en e b ezo rg d h eid. Ik m een d a a ro m d a t zij, die v erk laard en d a t de com m issie niet had m o eten w o rd en ingesteld, h e t bij h et v erk eerd e einde h ebben. In 1967 w as h et nog h elem aal niet d u id elijk d at w at R o chdale een b riesje n o em t d a t een v e ra n d e rin g b ren g t, een sto rm zo u k u n n en w o rd en. Z o n d e r de k ra c h t die er ken n elijk v o o r nodig w as h ad d it briesje tro u w e n s niet m eer dan van k o rte d u u r k u n n en zijn gew eest. O ns lan d w erd g e c o n fro n te e rd m et de vraag o f de b ed rijfstak, o f w elk deel e r v an, in stan d m o est w o rd en g ehouden, en zo ja, tegen w elke p rijs en op w iens k o s ten ; een v ersta n d ig e beslissing kon e c h te r niet w o rd e n g en o m en v o o rd a t d e feiten en te n d e n tie s aan een d u id elijk o n d e r zoek w a re n o n d erw o rp e n. E v e n z e e r g elo o f ik d a t zij, die m enen d a t het ra p p o rt v an de com m issie zelf v an generlei w a a rd e is, aan de essentie van de zaak v oorbij g aan. W at d it ra p p o rt h e e ft g edaan is d a t h e t an tw o o rd o p en k ele fu n d a m e n te le v rag en h eeft g e geven: h e t is in d e rd a a d van b elang d a t de b e d rijfsta k in stan d w o rd t g ehouden, h et is in d e rd a a d, algem een gezien, g e re c h tv a a rd ig d, d a t zij d e steu n v an de h u id ig e o m v ang v an d e g em een sch ap b lijft o n tv an g en, e r is, v o o rts, in d e rd a a d sp ra k e v an een zich u itb re id e n d e en m eer w in stg ev en d e to ek o m st, de b e d rijfstak geeft in d e rd a a d g oede k an sen aan h en die erin w erk en, en zij is ten slo tte, in d e rd a a d in staat om v o o r h a a r eigen to e k o m st te zo rg en. D eze d u id elijk e b e vestiging van onze to ek o m st, afk o m stig van een g ezag h eb b en d e b ro n, m oeten wij allen to eju ich en. Ik heb e c h te r ook b eg rip v o o r de m o eilijk h ed en w a a rm e d e d e com m issie te w o r stelen h eeft g eh ad. W at zij in 1967 zou h eb b en gezegd zullen wij n o o it w eten, m a a r tijdens h et o n d e rz o e k zijn de v o o r u itz ic h te n v o o r de B ritse sch eep v aart g a a n v e ra n d e ren, v o o rn a m e lijk als g e volg v a n h a a r eig en h e rste lk ra c h t. Ik tw ijfel e ra a n o f e r v a n d aag de dag ie m a n d v an m en in g is, d at de a n tw o o r d en op de fu n d a m e n te le v ra g e n zo o n z e k e r zijn. d a t zij een huid ig e in stelling v a n z o n co m m issie z o u d e n billijken. LTiteraard is de co m m issie o p een g ro o t a a n ta l zaken g esto ten, die v o o r v e ra n d erin g in a a n m e rk in g k o m en, h e t zo u verb azin g h eb b e n gew ekt als d it niet h et geval zo u zijn g ew eest e n h e tzelfd e geld t v o o r elke a n d e re b e d rijfsta k die a a n z o n m icro sco p isch o n d e rz o e k z o u zijn o n d e rw o rp e n gew eest. M a a r h e t is o n v e r m ijdelijk d a t de sch o en n iet iedereen in de b e d rijfsta k p ast, en h et is d a a ro m w ellicht ja m m e r d a t d e m eeste m ensen e r b u iten de neiging h eb b en o m de d o o r R o c h d a le zelf v a a k h e rh a a ld e stelling, d a t de b este m a a tsc h a p p ije n heel goed zijn, te v erg eten, en erv a n u it te g a a n d a t zij allem aal n o g al k le u rlo o s zijn gew eest. Ja m m e r genoeg kon R o ch d ale, om re d en en die d u id elijk zijn, de resu ltaten van zijn o n d e rz o e k n a a r de fin an ciële stan d van zaken d er m aatsch ap p ijen niet o p e n b a a r m aken, o fsch o o n, indien dit wel h ad g ek u n d, een ideaal ra p p o rt zou zijn o n t staan. In de k o rte tijd w a a ro v e r ik de b e sc h ik king h eb, k an ik m a a r een p a a r zaken b e h a n d e le n en zien h o e het d a a rm e e g e ste ld is. Ik zal h et h eb b en o v er: de s tru c tu u r van d e b ed rijfstak, d e w in stg ev en d h eid, d e b e talin g sb alan s, b elastin g en, de p erso n eelsb ezettin g, research, en de in te rn a tio n a le sc h e e p v a a rtp o litiek. D e stru c tu u r van d e b e d rijfsta k W a a r wij a lle re e rst aan m o e te n d en k en is, d a t wij niet sp rek en o v er één in d u strie in één land. H e t g a a t m eestal om een g ro ep van o n d erlin g v e rb o n d e n in d u strie ën, w a a rv a n de b elan g en v a a k m et e lk a a r in strijd zijn: b o v en d ien h eb b en wij bijna geheel zow el m et een in te rn a tio n a le als een n a tio n a le c o n te x t te m aken. H et h e e ft d a a ro m w einig zin om te g e n e ra liseren, o m d a t d it beslist een m isleid en d b eeld geeft. R o c h d a le g eeft d u id elijk enkele fa c e t ten aan, die de o m v an g v an h et o b ject b ep alen, o f w e n u sp rek en o v e r eig en d o m, b edrijfsleid in g o f v erk o o p. Bij al deze d rie fa c e tte n sta a t o n d e ra a n de v raag: 1. w a t de k lein ste o m v an g v o o r d o e l m atig e b ed rijfsv o erin g is, en niet w at de g ro o tste o m v an g is v o o rd a t e r g een s p ra ke v an d o e lm a tig h e id m eer is, en 2. o f risic o s al d an niet g esp reid m oe ten w o rd en, en zo ja, to t hoev er. L a te n wij m e t d e eig endom b egin n en. D e zu iv ere eig e n a a r re d e r (die in d it o p zich t gelijk k a n w o rd e n gesteld m et elke b eleg g er in elke b ed rijfstak ) zal z ich w aarsch ijn lijk z ek er w illen stellen, d a t zijn risico s, hetzij in m an ag em en t, v erk o o p, o f ty p e to n n age, red elijk gesp reid zijn. H ij zal d a a ro m v erm o ed elijk n iet g raag m et een e en h eid v an één enkel schip w illen w erk en, m a a r e r de v o o r k e u r a a n geven o m zijn b ed rijf in m e e r d a n één ty p e to n n a g e te sp reid en. T o c h b e sta a t e r o v er d it p u n t een o n g ek en d e v ersc h e id e n h eid van m ogelijk h eden. W at h et re d e rijb e d rijf a a n g a a t, m een ik d a t de m in im u m o m v ang v an de eenheid g estadig a a n h e t g ro eien is. E r b e sta a t th a n s b e h o e fte a a n zoveel g e c o m p lic e erde d iensten in de b ed rijfsleid in g sfeer (ik d en k a a n p erso n eelszaken, o p leid in g en aan v u lle n d e cursu ssen, zow el v o o r h et p erso n eel o p zee als a a n de w al, v a k b ek w aam h eid o p h et geb ied van de te c h

11 niek, de z e e v a a rt en o n tw e rp, c o m p u te rd ie n ste n, ex p lo itatie- en a n d e re v o r m en van research, e.d.), d a t de d a a ru it v o o rtv lo eien d e k o sten alleen k u n n en w o rd e n g e d ra g e n d o o r een b ed rijf d at m et een aan zien lijk g ro te v lo o t w erkt, als wij e r ten m in ste v an u itg aan, d a t m en stre e ft n a a r de beste en m eest stabiele re su lta te n. H ie rm e d e w il ik n iets ten kw ade zeggen van die b edrijfsleid in g en, die m et één sch ip o f een p a a r sch ep en w e rk e n ; ik w il e r alleen o p w ijzen, d a t zulk e k leine e en h ed en, hoe v e rk n o c h t zij o o k aan h u n w erk zijn, h e t v ro eg o f la a t m o eten afleg g en tegen de g ro te r o p g ezette exp lo ita tie v o rm e n. W a n n e e r p recies v alt niet m et zek erh eid te zeggen, d it ligt p er geval w eer a n d ers, m a a r ik ben v an m e n ing, d a t o p vele d ie p z e e -tra d e s een v lo o t van tw in tig sch ep en al te klein is. W a n n e e r wij o ns e c h te r m et d e v erk o o p b ezig h o u d en, w o rd t h et beeld z eer v e r w ard. A ls w ij v erk o o p even geheel los w illen zien v an eig en d o m en b ed rijfsleid ing, zijn er tie n ta lle n a n tw o o rd e n m o gelijk op de v raag w a t de m in im u m o m v an g v an een een h e id m o e t zijn. N e m e n wij de re u sa c h tig e w e re ld h a n d e l in olie als v o o rb eeld. Z o la n g de leiding v a n h et sch ip c o m p e te n t is en zolang de o lie m a a tsc h a p p ije n b elan g stellin g blijven to n en v o o r een g ro te w e re ld ta n k e rm a rk t (zo als h e t er th a n s in d e rd a a d n a a r u itziet), zal h e t n a a r m ijn m en in g n iet m o e i lijk zijn om v o o r een sch ip o n m id d ellijk em p lo o i te v in d en. P a s w an n e e r de b e d rijfsleid in g m et h a a r eigen sp eciale p ro b lem en te m aken k rijgt, o f d e re d e r b e p a a ld e b eslu iten n eem t, zal de e x p lo i tatie v an één enkel schip, los van alle a n d e re m a ritie m e activ iteiten, m o eilijk w o rd en. A an h e t a n d e re ein d v an de la d d e r zijn de c o n ta in e r-c o n s o rtia g e v o rm d, o m d a t m en e r lo u te r van u itging d a t geen van o n ze g ro te lijn v aartm a a tsc h a p p ije n e r alleen to e in sta a t zou zijn o m (afgezien van h a a r positie in c o n fe re n ce-v e rb a n d ) een m a rk t te c reëren, die g ro o t g en o eg is om de e n o rm e in v esterin g en die v o o r d eeln em in g in deze tra d e vereist w aren, te re c h tv a a rd ig e n. T u ssen d eze tw ee ex tre m e gevallen ligt een g ro o t scala v a n m o g elijk h eden. D e m in im u m -o m v a n g v an een v lo o t v o o r v e rk o o p d o e le in d e n, w o rd t b e p a a ld d o o r de b e h o e fte a a n h a n d e ld rijv e n d e n. A ls zij b e v ra c h tin g sc o n tracte n w illen sluiten v an de v erschepin g v an m iljo e n e n to n n e n erts in de lo o p v an vele ja re n, zal er een b e h o e fte o n tsta a n a a n c o n so rtia, die d it v e rv o e r m ak en. D e m eeste tra d e s en de m eeste c o n so rtia zu llen e x tra to n n a g e n o d ig blijven h eb b e n v o o r h u n m a rg in ale b eh o e fte n, w a a rd o o r een te rre in v rijb lijft v o o r d e klein ere v erk o o p een h eid. M a a r te n aan zien v an de g ro te tra d e s in d ro g e m assalad in g en, g e lo o f ik d a t de an aly se v an R o c h d a le ju ist is. D e fa b ric a g e en d istrib u tie aan d e w al c o n c e n tre e rt zich g estad ig in steed s m in d e r h a n d e n en in m in d e r b ed rijv en : d a a re n te g e n n e e m t h et lad in g v o lu m e d a t zij in één k e e r a a n k u n n e n toe, som s op sp e c ta c u la ire w ijze. In d e h a n d e l h eeft m en gezien hoe v o o r delig h e t is o m to n n a g e te b esp rek en en d e v ra c h tk o ste n o v er g ro te re h o ev eelh e d en en een lan g ere p e rio d e te sp reid en. E n de v e rk o o p een h eid, die in d eze b e h o e fte n k an v o o rzien, zal h a a r m a rk ta a n deel o p v o eren, terw ijl h et p ercen tag e v an de h a n d e l, d a t snel to e n e e m t in to n nen, en nog m e e r in to n m ijlen, v o o r de sp o t- en sh o rt-te rm m a rk t in m in d ere m ate b e sc h ik b a a r k o m t. M a a r o o k h ie r is h et b eeld n iet overal gelijk. D e v erlad ers zu llen z ek er het een o f a n d e re a lte rn a tie f op de g ro te en m ach tig e c o n so rtia in sta n d w illen h o u d en, b ijv o o rb eeld d o o r d e m a rk t v o o r k lein ere c o n tra c te n als een k ra c h tig e stim u la n s o p de g ro te n te laten w erk en. D e diverse tra d e s k u n n en e c h te r zoveel in o n tv an g v ersch illen, d a t de ten d en s van lo ssta a n d e c o n tra c te n to t de b elangrijk ste b ev rach tin g so v e reen k o m ste n over een g ro o t a a n ta l ja re n g esp reid w o rd t. H e t o p m erk elijk e is, d a t e r v o o r de g ro te tra d e s m et d ro g e m assalad in g en geen b e h o e fte b e sta a t aan een v e ra n d e rin g in de m a rk tp ra k tijk e n, m a a r w el a a n de m ate w a a ro p d eze to t d u sv er zijn d o o rg evoerd. Z e k e r de h elft v an de B ritse red ers die n u to n n a g e v o o r d ro g e m assalad in g a a n b ied en, b e h o o rt n u to t m a rk t-c o n so rtia, en o fsch o o n het m oeilijk is om n a u w keu rig te zijn, g elo o f ik d a t e e rd e r tw eederd e d an de h e lft v an alle B ritse d iep zeeto n n ag e v o o r d ro g e ladin g via c o n so rtia op d e m a rk t w o rd t g eb ra c h t. Bij een m ilieu d a t zo g ev a rie e rd is en zo snel v e ra n d e rt, is h e t n iet v e rw o n d e r lijk d o ch n iettem in to e te ju ich en d a t R o ch d ale geen sp ecifiek e v o o rste l len v o o r c o n c e n tra tie h e e ft g edaan, en ev en m in d e m e th o d e van h et pistool in de ru g h e e ft v o o rg eschreven. D e b edrijfstak h eeft d u id elijk zijn v erm o g en to t a a n passing g e to o n d ; m en is e r z ich van b e w ust d a t e r stru c tu re le v eran d erin g en zullen k o m en en g a a t d eze niet u it de w eg. D o c h d eze v e ra n d e rin g en m o eten n iet to t een u n ifo rm p a tro o n leid en en dien en z ich te o n tw ik k elen in h e t n a tu u rlijk e te m p o w a a ra a n d e h andel b e h o efte heeft. Ik b en e r e c h te r n iet zo z ek er v an d a t R o ch d ale gelijk h eeft als hij de a a n b e veling doet, d a t co n so rtia, d ie v o o r m a rk t- d o elein d en zijn o p g e ric h t, o n a fh a n k e lijk m o eten w o rd e n laat staan g e n a tio n a liseerd. E r is n a tu u rlijk altijd b e h o e fte a a n een sam en sp el tu ssen d e v erk o p er, de m a n a g e r en de o n tw e rp e r, m a a r h et is n iet d u id elijk w a a ro m d e tw ee fu n cties o n d e r dezelfd e eig en d o m m o eten w o rd en u itg e o e fe n d. A a n n e m e n d e d a t d e m a rk t en de m a n a g e m e n t-eenheid b o v en d e m i n im ale o m v an g zijn, tre k t m en geen w e zen lijk p ro fijt van een nette a d m in istra tie: de eenheden die de b ed rijfsleid in gen u itm a k e n k u n n en, w a n n e e r zij de to n n a g e a a n b ie d e n via tw ee o f m eer verk o o p e e n h e d e n, zelf d o o r v ersc h e id e n heid in k ra c h t w in n en (w aarb ij e r v an u it w o rd t g egaan, d at de te rre in e n v o l d o e n d e v erschillend zijn). Ik tw ijfel er niet a a n o f er zullen zich, n a a rm a te de tijd v erstrijk t, c o n c e n tra tie s v o o rd o en, hetzij v an m a n a g e m e n t- o f v erk o o p eenh ed en, o f v an beide. M a a r n a a r m ijn m en in g is het o n ju ist, o m a. de z a a k te snel aan te p a k k e n. Ik g elo o f dat de tijd nog ver is (en m isschien w el nooit zal kom en ), w aarin g ro eik rach - tige een h ed en zoals S eab rid g e, O C L en A C T m en en d at zij zich g eru st h elem aal k u n n e n lo sm ak en v an d e g ro te k ra c h t, die zij in co m m ercieel en te c h nisch o p zich t o n tle n e n van de m o e d e r m a a tsch ap p ijen. b. te v er te g aan. O m v an g is niet sy n o niem aan een d o elm atig e bed rijfsv o erin g o f w in stg ev en d h eid. D e actieve k leine een h eid zo rg t er v o o r d at de g ro te re op h a a r qui vive blijft, blijft aan de fra n jes p io n iersw erk v e rric h te n en v o rm t een n a tu u rlijk e g a ra n tie tegen een to e k o m stig tijd p e rk v an m a m m o e tm a a tsc h ap p ijen ; en c. om rederij- en in a rk te e n h e d e n in e e n zijdige p ro d u k tie m a a tsc h a p p ije n om te zetten. E r is veel te zeggen v o o r h et feit, d at de u itein d elijk te v o rm e n g ro e p e rin g en een g ro te g e sp re id h e id v an a c tiv iteiten h ebben: k o rte en g ro te v a a rt, lijn v aart, ta n k v a a rt en tra m p v a a rt. W in stg even d h ei d N ie m a n d zal d u rv e n bew eren, d a t de sc h e e p v a a rtin d u strie, in h a a r geheel g e n o m en, een lo n ende w inst m a a k te o p het n e tto k a p ita a l van 8 a 900 m iljo en pond, d a t zij in h e t d e c e n n iu m na 1957 b e n u tte. Z o als m et elk g em id d eld e h e t g e val is, d ed en so m m ig en h et b e te r d an an d e re n, ook al b e te k e n d e d it d a t e r bij w a re n, die zelfs v er o n d e r een arm zalig e- g em id d eld e bleven. S o m m ig e m a a tsc h a p pijen o f tra d e s h a d d e n h e t b etrekkelijk m oeilijk, b ijv o o rb eeld die, w elke h e t m eest a a n v la g d isc rim in a tie w aren b lo o t gesteld ; bij en k ele a n d e re n w as de bedrijfsleid in g b eter. R o c h d a le w ijst er niet ten o n re c h te o p, d a t, op enkele goed e u itz o n d e rin g e n n a, v errew eg h et g ro o tste deel v an d e b e d rijfsta k slechts de lu ik en d ic h td e e d, to en zij in de sto rm te re c h t kw am, en n ie t v o ld o en d e in itia tie f to o n d e om d e v o o rd e le n te p lu k k e n van d e g ro te olie- e n d ro g e la d in g v a a rt, zoals a n d e re n d it d ed en, en m isschien ook te veel w a re n in g ed u t o m h e t p ro b leem bij de w o rte l a a n te p a k k e n (elk sch ip b e sta a t in w ezen u it tw ee v erv o ersm id d elen, één v o o r de reis o v er zee, en één v o o r h e t v erb lijf in de h av en ) en veel te w einig a a n d a c h t schonken a a n de e n o rm e k w etsb a a rh e id v an h e t verb lijf in de h av en.

12 R o ch d alc geeft toe d at e r geen bew ijzen zijn d a t b u ite n la n d se red ers in deze p e rio d e een m eer w in stgevend b ed rijf h a d den d an de Britse. E r w o rd t ook gezegd, d a t de w insten in de sc h e e p v a a rt in de ja re n bijn a d riem aal zo g ro o t zijn gew eest d an in de p e rio d e /5 9. O v er h et alg em een w as h et b eeld ech ter triest, zoals bij elke b ed rijfstak, n a tio n aal o f in te rn a tio n a a l, die een m alaise m eem aakt, te v erw ach ten is. H e t zo u teveel tijd v erg en om te tra c h ten d e o o rz a k e n v an d eze lan g d u rig e p e rio d e v an slech te w insten op te sp o ren. M en zal ze zow el b in n en d e m a rk t (overto n n age) als d a a rb u ite n (d isc rim in a to ire m aatreg elen en a n d e re ste u n m a a tre g e len van de a u to rite ite n ) a a n tre ffe n, zo goed als ze o o k b in n e n de sc h e e p v a a rtm a a tsc h a p p ije n zelf te v in d en zu llen zijn. H e t h eeft geen zin te tra c h te n om de v e ra n tw o o rd e lijk h eid aan te w ijzen. W an t g ebleken is nu, d a t m en een nieuw e k o ers h e e ft uitg ezet. H e t ja a r 1969 v e r to o n d e een o p m e rk e lijk e stijging van de w in sten in de B ritse red ersb ed rijv en. D iv erse fa c to re n h eb b en h ie rto e bijged rag en. In de eerste p laats o n tw o rstelt de b e d rijfsta k zich th a n s a a n een g ro te depressie, en uit d ien h o o fd e alleen m ag op stijg en d e w in sten w o rd e n g erek en d. D e o rd e rp o rte fe u ille is een goed bew ijs v an h e t v e rtro u w e n van de re d e rs in de to ek o m st. T e n tw eede k an, nu de b e d rijfsta k uit h et k eu rslijf van h et v erleden is g eb ro k en, in v esterin g in nieuw e z a ken w o rd en b e o o rd e e ld n a a r de w in stv e rw a c h tin g e n ; te lan g en te v a a k is een in v esterin g b e o o rd e e ld, n iet op h a a r eigen v erd ien ste, m a a r op de v ra a g o f zij nodig w as om een b estaan d e, en zelfs rela tie f v erliesg ev en d e in v esterin g n ieu w lev en in te blazen. E r zu llen altijd v erschillen blijven tu ssen de a fz o n d e rlijk e b e d rijven, m a a r gegeven een situ atie v an fa ire c o n c u rre n tie (o f v a n een g o ed e b esc h e rm in g ingeval e r geen fa ire c o n c u rre n tie m ogelijk is), is e r geen re d e n o m a a n te n em en w a a ro m het red e rijb e d rijf n iet snel v an d e o n d e rste sp o r te n van de la d d e r, w a a r h e t te lan g h eeft g ekw ijnd, o m h o o g z al k la u te re n. R o ch - d ale v oegt h ie ra a n toe:,,h et w erd tr o u w ens de h o o g ste tijd, a n d e rs zeg g en de a a n d e e lh o u d e rs h u n v e rtro u w e n in de sc h e e p v a a rt o p. M a a r zelfs in d ien zo als ik m een d a t th a n s g eschiedt de m eeste b edrijfsleid in g en m o d e rn e m e th o d es to e p a sse n bij h e t b e o o rd e le n v an in v esterin g en, en zich e e n ju iste o m v an g v o o r o gen stellen v an d e w in stm a rg e s o p h u n p a s beleg d e k a p ita a l, zal h e t nog e e n a a n ta l ja re n d u re n, v o o rd a t h e t a lg em en e w in stn iv eau b ev red ig en d is. Ik h a d g e h o o p t, d a t d e com m issie bij de b e o o rd e lin g v a n de w in stg ev en d h eid, tw ee v e rd e re p u n te n n iet o v er h e t h o o fd had gezien. In de eerste p la a ts is h et m et en k ele a n d e re b a sisin d u strieën de la a tste tien ja a r niet goed g eg aan. T o c h zal n ie m a n d d u rv e n b ew eren, d at wij e r o ns van zo u d en m o eten o f zelfs k u n n e n, o n td o en. E n o fsch o o n in de tw eede p laats R o ch - d ale v olledig a a n v a a rd t, d a t de sch e e p v a a rt, d ire c t o f in d irect, bijna geheel een e x p o rtin d u strie is, v ertelt het ra p p o rt ons n iet h o e w in stg ev en d de e x p o rtse c to re n van a n d e re k ap itaalsin ten siev e in d u strie ën zijn. Ied ereen die g e sp ro k en h eeft m et fa b rik a n te n en zakenlieden, w eet d at d e e x p o rtw in ste n n o rm a lite r aan zien lijk lag er liggen d an de w in sten u it de n a tio n a le h an d el, m a a r ja m m e r gen o eg zegt h et ra p p o rt n iets o v e r de g ro o tte v an de v ersch illen. M issch ien zou h et b eeld van de sc h e e p v a a rtin d u s trie in h e t v erled en e r m in d e r o n tm o e d ig e n d u itzien, als een d erg elijk e v ergelijking in d e rd a a d w as g em aak t. B eta lin g sb a la n s H e t is te v ro eg o m te p ro b e re n to t een v erzo en in g te k o m e n v an d e v e rsc h ille n d e s ta n d p u n te n o v er de ju iste m a te v an in v lo ed die de B ritse sc h e e p v a a rt op de b eta lin g sb a la n s u ito e fe n t. Ik n eem ech ter n iet aan, d a t R o ch d ale zal b estrijd en d at d e B ritse sc h e e p v a a rt in 1968 n etto 291 m iljo en v erd ien d e, d a t e r een netto -o v e rsc h o t v an 73 m iljo en op de to ta le sc h e e p v a a rtb a la n s w as, d a t, indien e r h elem aal geen B ritse schepen w aren gew eest, h e t la n d een n e tto -te k o rt o p de sch e e p v a a rtb a la n s v an 400 a 450 m iljoen P o n d zou h eb b en g ereg istreerd, en d a t de B ritse sc h e e p v a a rt een k w a rt v an de n e t to b alan s van $ 1109 m iljo en o p p a rticu liere o n z ic h tb a re eig e n d o m m e n b ijd ro eg. H eeft m en d eze reusachtig e bijd rag e te d u u r g ek o c h t? In de eerste p la a ts is zij stabiel, h etg een n ie t kan w o rd en gezegd v an o n ze z ic h tb a re h a n d elsb alan s. In de tw eed e p la a ts m oge ik een v an m ijn eerste p u n te n h e rh a le n : is d e b u ite n la n d se v a lu ta die d o o r en k ele d elen v a n o n ze e x p o rt w o rd t v erd ien d, m in d e r d u u r? E n in de d e rd e p la a ts zal d e b ijd rage v an d e sc h e e p v a a rt to t de b e talin g sb alan s zoveel g o e d k o p e r w o rd e n in d ien h e t w a a r is w a t ik h eb v e rn o m e n, n am elijk d a t d e m o d e rn ise rin g v an de b e d rijfsta k de w in stg ev en d h eid v e rm o e delijk op een h o g e r n iv eau p la a tst. H e t is d a a ro m g e ru stste lle n d te lezen, d a t de com m issie m e e n t d a t d e fiscale steu n v o o r de sc h e e p v a a rt in h e t a lg e m een g esp ro k en, o p h et h u id ig e n iv eau m o e t blijven, zij h e t ook, d a t deze v o o rtd u re n d o n d e r c o n tro le m o et w o rd e n g e h o u d e n. Ik b en v an m en in g, d a t d it w at tw ijfelachtig c o m p lim e n t n auw elijk s re c h t d o e t a a n de p o sitie v an de b e d rijfsta k m a a r d a t g eeft eigenlijk n iet, zolang w e m a a r k u n n e n sp re k e n v an een scheepv a a rtp o litie k die o p lan g e te rm ijn s ta biel b lijft. B ela stin g en Ik wil mij niet te veel in laten o p dit te rre in, w a a r h et letterlijk w em elt van d iep zin n ig e in g ew ik k eld h ed en. D e a rg u m e n te n v ó ó r en teg en in v esterin g saftrek - ken en -g a ra n tie s zijn tro u w e n s v o ld o e n de b ekend: d e e c h te v o o rd e le n zijn m isschien m a a r gering. W at de a n tw o o rd e n ook m o g en zijn, tw ee zaken zijn n a a r m ijn m en in g v a n b elan g. In de eerste p la a ts m o et de sc h e e p v a a rt n iet o n d e r w o rp e n zijn a a n een fiscaal systeem, d a t fu n d a m e n te e l afw ijk t van d a t v o o r de overige B ritse in d u strie; in dien dit g eb eu rd e z o u d e b e d rijfsta k g evaarlijk aan v erg eld in g en o p in te rn a to n a a l terrein zijn b lo o tg esteld. In de tw eede p laats m o eten b e la stin g m a a tre g ele n v o o r een v o ld o en d e lange tijd w o rd e n v astgesteld. G ezien h et feit, d at alle b elastin g en van o n g ek en d g ro o t belan g zijn bij de b e o o rd elin g van elke g ep la n d e in v estering, zal h e t d u id elijk zijn, d a t w ijzigingen d a a rin d e best b e o o rd e e ld e p la n n e n in g ro o t g e v a a r k u n n en b ren g en. S inds de o o rlo g h eb b en wij drie v ersch illen d e fiscale stru c tu re n g ek en d, alsm ede een g ro o t a a n ta l ta rie fsa a n p a ssin g e n e.d. b in n en de stru c tu re n zelf. P erso n eelsb ezettin g O p d it te rre in b en ik zelfs nog m in d e r d e sk u n d ig d a n o p v ersch eid en e a n d e re w a a ro p ik m ij h eb g ew aag d. Ik w il e c h te r w el en k ele o p m e rk in g e n m a k e n, in de e erste p la a ts o v er w erv in g en opleid in g. E r is sp ra k e v a n tw ee a fz o n d e rlijk e b e h o e fte n : a a n de ene k a n t de n o rm e n en b ev o eg d h ed en d ie d e b e d rijfsta k v o o r h a a r d ien sten o p zee e n te la n d n o d ig h eeft, en a a n de a n d e re k a n t: h e t a lg em en e vorm ingspeil in de ru im ste zin d es w o o rd s v an de g eh ele g em een sch ap. In de eerste c a teg o rie k a n ie m a n d z ich bijv. o p w e r k en to t een g o ede w e rk tu ig k u n d ig e, in de tw eede w o rd t hij ie m a n d m et een b e v red ig e n d e alg em en e o n tw ik k elin g. E r b e sta a t k en n elijk een b a n d tu ssen de tw ee c ateg o rieën. M a a r m en b e g a a t, n a a r m ijn m en in g, een vergissing als n iet erk e n d e n a a n v a a rd w o rd t d a t e r in de b e d rijfsta k k e n altijd veel b a a n tje s zullen zijn, w a a rv o o r geen b e la n g rijk e d ip lo m a s n o dig zijn. W ij v e rla n g e n n ie t een stal m et niets a n d e rs d a n re n p a a rd e n, an d e rs zitten wij e r v e r e n v e r n a a st: w ij m o e ten e r v an u itg a a n, d a t w ij w erk g eleg en h eid en c a rriè re k u n n e n b ieden v o o r v e r sch eid en e so o rte n v an ta le n t. In de tw eede p la a ts, sta ik o v e r h e t a l g em een a c h te r de a rg u m e n ta tie v o o r het stic h te n v a n een In d u stria l T ra in in g B o a rd (een o v e rh e id slic h a am, d a t de n o rm e n v o o r b e d rijfso p leid in g v aststelt). A ls wij

13 alleen te m aken h a d d e n m et de o p leid ing v o o r sch eep so fficieren, tw ijfel ik e r a a n o f een derg elijk lich aam nodig is; ik k an niet te ru g g rijp e n op de erv arin g en d ie m et a n d e re T ra in in g B oards zijn o p g e d a a n en ik w eet niet h o e een dergelijke B o a rd m o et zijn als h et om een zo klein e g ro ep v an n au w k eu rig g eselecteerde m ensen g aat. O f e r al d an n iet een I.T.B. m o et kom en, h angt, d a c h t ik, v an tw ee a n d e re p u n te n af. H o e g oed de h u id ig e o p leid in g in de b ed rijfstak is, zij b em o eit zich slechts m et h e t zeev a re n d e p erso n eel, en ik b en er zek er van, d a t de o p leid in g v an de w a lsta f even b elan g rijk is, en d at b eide g ro ep en e r alleen m a a r h u n voordeel m ee k u n n e n d o en, als zij van h etzelfd e lich aam h u n o p leid in g en o n tv an g en. Ik voeg hier nog aan toe, d a t als de I.T.B. een m aal g o ed w e rk t, zij een b e la n g rijk b e te r m id d el is v o o r h e t v aststellen van h e t le e r tem p o, h et b ereik en v an b e te re le e rre su lta te n en h e t v e rsc h a ffen van de ju iste geleg en h eid v o o r g e v o rd erd e o p leid in gen v o o r een klein aan ta l specialisten. T e n d e rd e d ie n t de T ra in in g B o ard o p te leiden v o o r een g ro o t scala v an w erk g eleg en h ed en, die in d e b ed rijfstak g eb o d en w o rd en, zij m o et a a n de v erleid in g w eerstan d b ieden om h a a r n o rm e n alleen o p h e t h o o g ste niv eau te stellen, en zij m o et v e rd e r realistisch zijn bij het b e p a le n v an de aan v an g sm in im a, die v o o r h e t o p n em en in de b e d rijfsta k vereist w o rd en. In de vierde p laats b en ik h et volledig eens m et de aan b ev elin g d a t e r m eer w erk g elegenhed en op d e w al v o o r het zeev a ren d p erso n eel g eboden m o eten w o rd en. In m ijn eigen m aatsch ap p ij zijn wij in d it o p z ic h t van een lang gevestig d e p ra k tijk uitg egaan, w a a rv a n de re su lta te n v o o r de m aatsch ap p ij, en n a a r ik h o o p, v o o r de b e tro k k e n m ensen, bijz o n d e r g oed w aren. A ls gevolg h ierv an zijn deze m ensen geheel v e rtro u w d m et de p ra k tisc h e v aard ig h eid en k u n n en zij zich m ak k elijk sch ik k en en aan p assen, en initiatieven o n tp lo o ien in nieuw e te r reinen. T en vijfde, o n d e rsc h rijf ik ook d a t de b e d rijfsta k m e e r afg estu d eerd en, o p te c h nisch als a n d e r te rre in, nodig heeft. D eze stelling b e h o e ft n au w elijk s enig b e to o g, w a n t de k u n d ig e zesde klassers, die v ro eg er o ns ta le n t v o rm d e n, g aan nu m eer en m eer n a a r de u n iv ersiteiten : de b e d rijfsta k m o et h en ö f aanstellen w a n n e e r zij zijn afg e stu d e e rd (en de c a rriè re - en p ro m o tie k a n se n zo d an ig w ijzigen, d a t zij aan de b eh o eften v an de a fg e stu d e e rd en te g em o et k o m en), öf zij m o et een v o u d ig g een p erso n eel van h e t vereiste niv eau a a n tre k k e n. H e t is d u idelijk, d a t b in n e n enkele ja re n de m eeste leden v an d e directies en b estu u rso rg a n e n g e p ro m o v e e rd en zijn. L a a t m ij e r te n slo tte v o o r w aarsch u w en, d a t m en de o p leid in g sin stitu ten n iet te veel een u n ifo rm k a ra k te r geeft. D e h u i dige v ersch eid en h eid is m isschien o n n o dig g ro o t, m a a r h et feit d a t m en kan beschik k en over een a a n ta l afzo n d erlijk e, m a a r in het alg em een p arallel lo p en d e in stitu te n is ook een g ro o t goed. R esea rch N a a r m ijn m ening is d it in som m ige o p zichten h e t m eest co n tro v ersiële deel van het ra p p o rt. Ik ga u it v an de prem isse d at de to tale u itg av en v o o r research en o n tw ik k elin g in de g ecom b in eerd e B ritse sch eep v aart- en sch eep sb o u w in d u strie (1 p e t van de n e tto p ro d u k tie ) op het ogenblik w ezenlijk te laag zijn. M a a r zoals altijd h et geval is, to o n t een o n d e r zoek aan, d at er b ed rijv en zijn die h elem aal niets h ie ra a n besteden, en an d ere w aarv an de u itg aven op de 2 o f 3 pet liggen. T o ch v erb aast het m ij, d a t er geen v ergelijking is g e tro k k e n tussen de vliegtuig- en sch e e p v a a rtin d u strie, a l th a n s v o o r zover het b e tre ft v e ra n tw o o r d elijkheid v o o r o n tw e rp e n, research en o n tw ik k elin g, reg erin g ssteu n e.d. H e t lijkt mij toe, d at er tw ee geheel v ersch illen d e oplossin g en zijn. D e eerste lijkt op d e oplossing, die de vliegtuigfa b rik a n te n h eb b en g evonden: na een m a rk to n d e rz o ek, o n tw erp van h et rom p- skelet, c o ö rd in a tie m et de m ach in eb o u - w er en de fa b rik a n te n v an o n d erd elen, en tenslo tte m et d e p ro d u k tie b o u w, k u n n en zij h u n cliën ten een in c o m m e r cieel, o p eratio n eel en technisch o p zicht a fg e ro n d p ro ject aan b ied en. H etzelfd e d oen th a n s de scheepsw erven, op d e zelfd e w ijze w aaro p B A C een,,1 1 1 a a n biedt, k o m t A ustin & P ickersgill m et de S.D. 14 op de m a rk t, en een Jap an se w erf m et een sta n d a a rd u itv o e rin g van een g ro te ta n k e r. D e re d e r, die w o rd t g esteund d o o r zijn eigen b eo o rd elin g van zijn p o ten tiële m ark t, kijk t u it n a a r het v erv o ersm id d el d a t hem h et beste past: hij kan kiezen u it een g ro o t a a n ta l o n t w erp en, m a a r de afzo n d erlijk e w e rf biedt h em alleen een o n tw erp in seriep ro d u k - tie aan. H e t d ilem m a v an s ta n d a a rd i sering en keuze is opgelost. D eze oplo ssin g lijkt mij ideaal v o o r die gevallen w a a r een v ersch eid en h eid van v erv o er w o rd t g eboden: lu ch treizig ers, of ijzererts, o f olie. M aar m et de m ultip u rp o se sch ep en, v e rre g a a n d g esp ecialiseerde schepen, o f m et schepen, die in feite m a a r een deel v an een g eco m p liceerd d istrib u tie n e t zijn, lijkt de tw eede oplossing beslist te p re fe re re n. H ie r sta a t de re d e r, en niet de w erf, in het m id d e lp u n t v an h e t o n tw erp. A angezien het g eh ele o n tw erp afh an k elijk is van de n auw k eurig e re la tie tussen de diverse d o elein d en (tussen één schakel in de keten en d e v o lgende), betw ijfel ik o f er een b ev red ig en d e v erv angin g b e sta a t voor het gehele team. Ik bed o el h ie rm e d e een gesch ik te en n au w e v ersm eltin g van d e a r c h ite c t en de w erk tu ig k u n d ig e, van desk u n d ig en op h et gebied v an p ro d u k tie e n o n d e rh o u d, van re d e rs en zeev a ren den en v an com m erciële en fin anciële desk u n d ig en. D e scheepsb o u w er heeft, afg ezien van zijn sp ecifieke b eo o rd elin g van de p ro - d u k tietech n iek, h ier b etrek k elijk zo w einig aan to e te voegen, d at hij de last van het v o o rn a a m ste w erk z w a a r op de sch o u d ers van de re d e r d ru k t. H et is m ogelijk om de sch eep sw erf te zien als het tech n isch e com p o n e n t, o f als de te c h nische adviseu r v an h et team, m a a r als m en het goed wil d o en g e lo o f ik, d at het team rechtstreeks o n d e r de v e ra n t w o o rd elijk h eid van de re d e r m oet vallen. O m d at het terrein b etrek k elijk klein is, is tenslo tte een keuze in het o n tw erp v erm o edelijk niet b esc h ik b a a r v an de w erven, en zo v erd w ijn t het nut van het lan g e leven v an het schip o f van een sta n d a a rd ise rin g op g ro te schaal, die het de w erven m ogelijk m aak t om een keuze te m aken uit sta n d a a rd sc h e p en. Ik zelf ben n iet van m ening, d a t alle research en o n tw ik k elin g o n d e r één enkel h o o fd m oet w o rd en g evat, o n g e ach t het feit o f zow el de k o p e r/ reder als de v e rk o p e r/sc h e e p sb o u w e r h ier al d an niet o n d e r vallen. H et verschijnsel is w ellicht o n v erm ijd elijk in ex trem e g e vallen, w a a r k osten o f een te k o rt aan v o ld o en d g eschoold p erso n eel een o v erw egende rol spelen. H et is e c h te r aan te bevelen, d a t e r m eer d an één b e n a d erin g v anuit de research in de enorm e u itg estrek th eid van dit terrein m ogelijk is. E n als dit sam en v alt m et de n a tu u r lijke stim u lan s die de co m m erciële c o n c u rre n tie aan het p a rtic u lie re b edrijfsleven g eeft, heb ik er m o eite m ee om mij te veren ig en m et enkele van R o ch d ale s fu n d a m e n te le d en k b eeld en van alg em ene o rd en in g. M a a r boven alles tw ijfel ik er aan o f het o p n em en van red ers en scheepsb o u w ers in een uit tw ee b ed rijfsta k k e n b e sta a n d e research - en o n tw ik k e- lin g sstru c tu u r n iet veel m eer zal doen d an de a fzo n d erlijk e fu n cties en v e r an tw o o rd elijk h ed en v an k o p e rs en v e r k o p e rs te v e rw arren. In tern a tio n a le scheep vaart p o litie k H et vorige ja a r lu isterd en wij m et a a n d a c h t n a a r een in te re ssa n te lezing van R ich ard B ertram, de d ire c te u r van de N o rd d e u tsc h e L loyd, o v er de in te rn a tio n ale asp ecten van de sch eep v aart. H et is d aaro m m isschien o v erb o d ig om w eer op dit o n d erw erp te ru g te kom en. T o c h kan ik dit niet v erm ijd en, o m d a t R o c h dale veel b ehartig in g sw aard ig s h eeft te zeggen op h e t stuk van h et lijnconference-sy steem. O p n ieuw h eeft een com m issie van o n d erzo ek het gesloten conference-systeem to eg eju ich t; zij sta a t o o k a c h te r een v e rd e re sa m e n sp ra a k tussen v e rla d ers en red ers en de v ersterk in g van de v e rla d e rsrad e n. O p deze tw ee la a ts t g enoem d e terrein en m oet nog heel w at

14 w erk w o rd en verzet, zow el in binnen- als in b u itenland, in het bijzo n d er m et betrekking to t het oprich tcn van v erladersrad en. M a a r d it zijn drie conclusies die van h arte d o o r Britse en b u itenlandse lijn v aartred ers zuilen w orden o n d e r schreven. R o ch d ale stelt vervolgens een code van co n feren ce-p rak tijk en voor, die d o o r de conferences m o et w orden aan g en o m en als voorw aard e op h e t v o o rtzetten van hun w erk op B ritse trades. D eze code d ien t te w orden uitgew erkt d o o r reders, verladers en au to riteiten, en zou in de eerste p laats een clausule m oeten bev atten, die b etw iste a a n v ra gen to t lid m aatsch ap van co n feren ces verw ijst n a a r een com m issie van b em id delaars, w aarin de v erlad ers v ertegenw oordigd zijn en die d o o r een o n a f hankelijke v o o rz itte r w o rd t geleid. D it lijkt u iterm ate verstandig. H e t tw eede artik el in de code van co n ference p raktijk en m oet behelzen, d a t de tarieven tegen een redelijke prijs w o r d en gepubliceerd. O o k d it lijkt v e rsta n dig, al vrees ik w el, d at d it in de p ra k tijk m in d er goed zal w erk en d an h et h uidige systeem, o m d at de tarieven gew oonlijk (en onverm ijdelijk) g ecom pliceerd e d o cum enten zijn, die v aak m oete n w o rd en herzien. H oeveel v erladers zullen plankenvol tariev en d o cu m en tatie u p -to -d a te w illen h o u d en? In de d erd e plaats m o et e r elk ja a r d o o r a c c o u n ta n ts een co m p en d iu m van de kosten en in kom sten van alle co n feren - celijnen w o rd en sam engesteld, die te l ken s w anneer de tarieven w o rd en v erh o o g d, o f an d ers om de tw ee o f drie ja a r aan de v erlad ers en de a u to rite i ten m oet w o rd en voorgelegd. D it v o o r stel schijnt te zijn o n tleend aan het a r gum en t d at als er al een co n ference m oet b estaan (hetgeen w o rd t erk en d ), d e ze h a a r diensten m oet ratio n aliseren, h a a r nog aanw ezige in te rn e c o n cu rren tie m o et o p ru im en en m oet w erken als een g oedw illende afzo n d erlijk e red er, die er op u it is om een systeem m et de laagste k o sten op te zetten. V a n d a a r ook de conclusie d a t een gesloten c o n ference h e t beste is. A ls m en deze stelling a a n v a a rd t, m oet m en ook de gevolgen a c cep teren, nam elijk d at als teg en p restatie v o o r het a a n v a a rd en van w erkelijke b e p erk in g en in de c o n currentie, de arm e h u lp elo ze v erladers niet in stu k k en w o rd e n geh ak t. Ik aan v aard deze stelling e ch ter niet. In de p rak tijk is een volledige ratio n aliserin g van h e t ty p e d at m en k ennelijk zoek t niet te verw ezenlijken zo n d e r een tam elijk ingew ikkeld b u n d e- lingssysteem, w aarbij elk elem ent van keuze, d a t ogenschijnlijk aan de v erlad er geb o d en w o rd t, eenvoudigw eg niet h e t v erlan g d e effect krijgt v an het b e gunstigen o f b estraffen van een bep aald e v erv o erd er. Ik kan h ie r niet duidelijk genoeg v erk laren, d a t h et op deze w ijze elim in eren v an alle co n c u rre n tie tussen de v erv o erd ers die leden zijn van een conferen ce, niet in het belang is van de verladers, laat staan in d at van de reders. D eze elim inering b reekt het in itiatief en de vernieuw ing af: e r o n tsta a t een apath ie en de v erlader zal in to e nem ende m ate reden to t klachten k rijgen, m aar hij zal er letterlijk niets aan kunnen doen. R eders en au to riteiten zullen w orden gedw ongen zowel n a a r een o n d erzo ek n a a r h u n efficiency als n a a r een over hun w instgevendheid, en ik geloof niet d a t dit de u itw erking zal h ebben die m en er a c h te r zo ekt en e r van verw acht. M en k an v o o rts z o n gesloten en g e re g u leerd e c o n ference niet sim pel als een so o rt o p en b are dien st beschouw en, o m d a t het risico v an een investering im m ers niet kan w o rd en geëlim ineerd. V e r anderin g en in het h an d elsp atro o n, tech nische w ijzigingen in h e t o n tw erp van schepen, c o n c u rre ren d e v orm en van v erv o er en al h e t overige rech tv aard ig en volledig een w inst op het k ap itaal, die aan m erk elijk h o g er ligt d an die w elke to t dusv er op de A u stralië-v er. K o n. ro u te is verdiend, of, n a a r ik m een, h o g er d an die w elke ooit zal w o rd en verdiend in trades w a a r een o n d ero n tw ik k eld lan d aan het ene einde ligt. D o ch zelfs als ik van m ening w as, d at het systeem w a a ra a n R o ch d ale de v o o rk e u r schijnt te geven, niet die nad elig e gevolgen zou h eb b en w elke ik heb geschilderd, ben ik to ch geneigd om te zeggen dat deelnem ing d o o r regeringen in prin cip e v erk eerd is. A ls h e t niets te b etek en en heeft, m o eten wij het ook n iet hebben. E n als het wel w at te betekenen h eeft (en ik neem aan, d a t de au to rite ite n h u n m ening o v er kosten, in k om sten en w insten in stan d w illen h o u d en ), dan g aat h e t in elk geval m in stens om tw ee regeringen, w ant de exp o rt van de een is de im p o rt v an de ander. E n aangezien vele co n ferences te m ak en h eb b en m et tal van v e r schillende landen a a n beide einden van h u n trad ero u tes, zal het aan ta l regerin gen d at er zich m ee bem o eit steeds m eer toenem en, v o o rd a t wij veel v erd er zijn. H et is onzinnig o m te d en k en d a t de tra d e ro u te s o v er de gehele w ereld zodanig k u n n en (laat staan m oeten) w o r den opgedeeld, d at er telk ens slechts tw ee reg erin g en bij b etro k k en zijn. O m een voorbeeld te nem en, d e trad e Ja p a n - V er. K o n in k rijk is v an invloed op de h andel tussen Ja p a n en E u ro p a, en de trades v an H o n g k o n g zijn v an invloed op beide gebieden, en bovendien zijn alle v an invloed op de tra d e s in o o stelijke richting. H ieru it zouden m u ltila te ra le o n d erh andelin g en voortvloeien. Ik gelo o f niet d a t d it alles d e efficiency o f de d ienstverlening a a n v erlad ers ten goede zou kom en, en nog m in d er zou dit v an gunstige invloed zijn op de w instgevendheid v an de lijnvaart, die R o chdale zelf zo g raag w il v erb eteren. H et lijkt mij toe dat dit alles het gevolg is van een generalisering van het specifieke geval van de tra d e A u stralië-v er. K onin k rijk. T oev allig zijn h ier slechts tw ee regeringen bij b etro k k en ; het is bovendien een betrek k elijk eenvoudige tra d e m et betrekkelijk w einig g o ed eren so o rten, v o o rn am elijk v o edin g sm id d e len, enz. w aarv an de handel zelf al o n d er invloed van de A u stralische regering ligt. W at in deze tra d e m isschien net h a a lb a a r is (zelfs al is om redenen die ik reed s u iteen heb gezet, de m ogelijkheid van een m islukking op lange term ijn g ro o t), m a a k t geen enkele schijn v an kans in een m eer com plexe situatie, zoals R ochdale tro u w en s zelf ook to e geeft. M en w en d t zich vol o n tzettin g af, als m en d enkt aan de p rak tisch e m o eilijkheden die k u n n en o n tstaan w anneer een g ro te o m vangrijk sam engestelde tra d e (bijv. elke tra d e m et gem engde algem ene fa b rik a te n v an u it h et V er. K o n in k rijk en de n atu u rlijk e co n cu rren tie m et soortgelijk g eaard e lan d en in E u ro p a, alle b ed ien d d o o r dezelfde groep v an scheep v aartlijn en ) d o o r een aan tal regerin g en w o rd t gereguleerd. In de vierde p laats stelt R o ch d ale u itvoerige sam en sp raak m et v erlad ers voor; m en kan h et d a a r alleen m ee eens zijn. T enslo tte d o et h e t verslag o v er de code van co n feren cep rak tijk en de suggestie aan de h an d, d a t e r sam ensp raak plaats v in d t m et de au to riteiten. D it is ech ter alleen een g eneraliserin g van h et derde voorstel, w aaro p ik reeds co m m e n ta a r heb gegeven. Z elfregulerin g is een volk o m en a a n v a a rd b a a r p rincipe, m a a r de voorstellen zouden, n a a r m ijn m ening, binnen a f zienbare tijd leiden to t een uitgebreide en ongew enste dosis van staatsregulering. M en k an aan v o eren, d at ik geen re k e ning heb g eh o u d en m et h etgeen R o ch dale zegt o v er h et veiligstellen van het o p en b are belang, iets w a a rto e een sam en w erk in g v an v erlad ers en red ers a l leen te re c h t niet in sta a t zal zijn, hoe n au w deze sam en w erk in g o o k m oge zijn. P erso o n lijk vind ik d it een u ite r m ate m oeilijk m étier, w an t h et g aat hier o m een filosofische en constitu tio n ele zaak. T o c h blijkt in de p rak tijk, d a t de p u b liek e b elangen d o o r de afsp rak en v an de n a a r b u iten u it zo p articu liere v erlad ers en reders, niet d u sd an ig in gev a a r k o m en, d at h et n u ttig w o rd t om a a n een th eo retisch v raag stu k te g aan trekken, als blijkt d at de oplossing d a a r v an al de d o o r m ij e erd er genoem de m oeilijkheden m et zich m ee b ren g t. Ik m een d erh alv e d a t h et publieke belang in dit stad iu m h et best, ja h et m eest b ev red ig en d w o rd t veilig gesteld d o o r d e ju iste sam en sp raak en a fsp ra a k tu s sen v erladers en reders. R o ch d ale tenslo tte zoekt n a a r een m a n ier om h et effect te v erzach ten v an

15 som m ige u n ilaterale discrim inatoire m aatregelen, w elke in de vrije stroom v an de in tern atio n ale han d el overzee zijn ingevoerd, en stelt voor d at de regering hierover besprekingen m et andere regeringen opent. H et gev aar d aarv an is u iteraard, dat m en m isschien na tien ja a r m oeilijk p raten, to t een soort opp ervlakte-equivalent van de IC A O of de IA T A kom t. N iem and die de lu ch tv aart kent zal enige illusies over de resu ltaten hiervan koesteren; v erladers zijn niet altijd engelen voor de o p p erv lak te-carriers gew eest, m aar to t op hed en zijn zij altijd heel w at m inder te spreken gew eest over de soort van diensten die de lu chtv erv o erso n d ern e m ingen k u nnen bieden binnen het k eu rslijf van reguleringen d o o r staatsbem oeienis. M a a r op weg n a a r dit resu ltaat toe, n eem ik a a n dat vele van de o n d e ro n t w ikkelde lan d en (w aarvan som m ige de in tern atio n ale lijn v aartred er beschouw en als de verschaffer van kostensnijdende diensten ten nadele v an anderen) er prijs op zouden stellen w anneer de besprek ingen v o o r h et fo ru m van de U N C T A D zouden plaatsvinden. H ie r m ee hebben wij in h et verleden enige niet bijzonder aan g en am e ervaring o p gedaan, en wij zijn v an m ening, dat h ierd o o r de positie niet verb eterd w ordt. M aar boven alles zou het, n aar m ijn m ening, nuttelo o s zijn, als de regering besprekingen begon m et andere regeringen, die nog niet voldoen aan h et so o rt gedragspatroon, dat de algem ene code p ro b eert vast te stellen, zond er d at er voldoende k rachten zijn v erzam eld v o o r vergeldingen. E en ongew apende m an kan aan een struikrover geen eisen stellen. O ngetw ijfeld zijn de gezichtspunten van de com m issie over m onopolies en het openbare belang beïnvloed d o o r de v eronderstelling dat de opkom st van de g ro te contain erd ien sten zou leiden to t het verdw ijnen van een echte kans op nonconference concu rren tie, d a t het h uidige algem ene geografische p a tro o n van de conference-organisatie een m erk b aar w ereldw ijd k a ra k te r krijgt, en dat dit te veel gelegenheid zal scheppen to t het m isbruiken van econom ische krach t. O m tw ee red en en geloof ik, dat dit in de prak tijk niet zal geschieden. T en eerste m oeten de sam ensp raak en de ak k o o r den tussen verladers en reders zodanig w orden aangepakt, d a t aan de cliënten v an de co n feren ces een redelijke en goede bescherm ing tegen zulke m isbruiken w o rd t geboden en het is zeker in het belang van de red ers de verlad ers op dit p u n t gerust te stellen, anders krijgen zij im m ers te m aken m et w ijdom vattende staatsinm enging. T e n tw eede le ert de geschiedenis van de scheepvaart van de la a t ste h o n d erd ja a r ons, dat, als er behoefte aan een dienst ontstaat, deze dienst d o o r iem an d versch aft zal w orden. Ik geef toe d a t er een belangrijk verschil bestaat in de investeringsom vang, die nodig is v oor een contain er-trad e, m aar ik tw ijfel er niet aan, dat e r t.z.t. co n tain er-carriers g ech arterd k u n n en w orden, en dat h et m ogelijk w ordt om zo niet op w e reld o m v attende schaal, dan toch in tw ee richtingen, als teg en k rach t van de m am m oeten, een doorvoersysteem op te zetten, m its en ik zeg dit nadrukkelijk de dienst voldoende is v o o r de beh o eften v an de trad e èn belangrijk goedkoper is. C onclusie Ik ben mij ervan bew ust, d a t ik nog heel w at interessante zaken onbesproken heb gelaten; om er m aar drie te noem en; de fusie van de zeeliedenbonden, de fusie van de C h am b er o f Shipping en de B ritish Shipping F ederatio n, en h et opzetten van één enkel reg erin g slich aam m et re g ulerende bevoegdheid o p het gebied v an d e scheepv aart. T och zou ik, alvorens m ijn lezing te b e ëindigen, nog enkele opm erkingen w illen m aken. In de eerste p laats h eeft de com m issie er toe bijgedragen d a t de verschillende vorm en van vlagdiscrim inatie of natio nale vlootontw ikkeling in een breed p erspectief w orden geplaatst; dat neem t ech ter niet weg, dat m en ook hierd o o r de zeer aanzienlijke schade die a a n so m m ige grote lijnvaartrederijen is toegeb racht, niet kan verbergen. T en tw eede b eh o eft de toekom stige concu rren tie niet noodzakelijkerw ijs te k o m en van dezelfde b ro n n en als in het verleden. D e fantastische groei van de J a panse econom ie, en de nog m eer fa n tastische groei d aarv an in de toekom st, zijn algem een bekende zaken. M a a r is het evenzeer bekend, d at het Jap an se m i nisterie van v erv o e r in 1969 een zesjaren p lan b ekendm aakte, w aarin w erd gesteld, dat de Japanse vlag 60 pet van de ex p o rt (zelf al m eer d an 50 m iljoen ton) en 70 pet van de im p o rt (niet m ind er d an 550 m iljoen ton) m oet v ervoeren? H iervoor zou h et noodzakelijk zijn om in de periode niet m inder dan 20 m ln brt nieuw e Japanse tonnage te bouw en. D eze bijkom ende tonnage heeft ongeveer dezelfde om vang als de gehele huidige B ritse handelsvloot. O p de een o f an d ere m anier slagen de J a pan n ers er altijd in om h u n p lannen uit te voeren: als zij m et dit plan succes hebben, zal hun v lo o t binnen vijf ja a r een totale om vang hebben v an bijna 40 m iljoen ton b ru to, en is zij verrew eg de grootste te r w ereld. M en kan stellen, d a t de Japanners deze uitbreiding hebben verdiend, o m d at hun econom ie gezond is, aan de an d ere kant m ogen wij de voorgestelde cijfers van h u n vervoer niet negeren: zij klinken ons onheilspellend in de o ren. D e J a panse plannen zelf zijn echter het bewijs van hun geloof, d at een krachtige scheepv aartin d u strie in h u n n atio n ale belang is, en zij m oeten o ns stim uleren, door te zetten en niet te aarzelen. T en derde heeft de Britse scheepvaart th an s een periode van stabiliteit nodig om h a a r eigen expansie en reorganisatie door te zetten en de m enselijke h u lp bronnen te versterken. D rie ja a r lang zijn wij aan een o nderzoek onderw orpen gew eest: d a t is een ervaring die ons van streek brengt, o ok al is het een stim ulans. L aten wij hopen dat de regering spoedig to t een besluit zal kom en, en dat zij dit besluit gestand zal blijven, zo n d er te aarzelen of m et wijzigingen in h a a r politiek te dreigen. Boven alles hebben wij behoefte aan een periode van relatieve stab iliteit in de fiscale politiek. D it brengt mij tot m ijn slotopm erking. E en gezaghebbende com m issie heeft drie ja a r en van uw en m ijn geld besteed om m et een ra p p o rt van 500 p a g in a s verstandige tekst en statistieken een onderzoek in te stellen, d at nauw k euriger is gew eest d an w elk an d er onderzoek in w elke Britse bedrijfstak dan ook. T och is de algem ene belangstelling teleurstellend gering gew eest; op de avond van de publikatie kon er zelfs geen k o rte v erm elding ov er a f in de verschillend e n ieuw suitzendingen v an de BBC. M aar laten wij nog eens op ons in w erken w at er in dit ra p p o rt stond, en ik verontschuldig mij niet als ik in h e rh a lingen verval: de b edrijfstak heeft een u itbreidende toek o m st; zij w ordt m eer w instgevend; zij b ied t goede m ogelijkheden voor hen die er w illen w erken, h e t zij op zee, hetzij aan de w al; zij is een natio n aal bezit d at rech t heeft op de algem ene steunm aatregelen die zij thans van de regering o n tvangt en zij is in staat om h a a r eigen toekom stige stru c turele v eranderingen to t stand te b rengen. H et ra p p o rt to o n t ons een industrie van particu liere ondernem ing, die een storm goed heeft doorstaan, zoals een goed schip b ehoort te doen. D it is, n aar m ijn m ening, de belangrijkste boodschap uit het rapport, w an t dit is een o n p a r tijdige en u iterm ate deskundige b ek rach tiging van onze overtuigingen. W ij b eh o e ven niet bang te zijn voor de dalende sp iraal van slechte prestaties, het o n v e r m ogen om op elk peil nieuw e krachten aan te trekken, en prestaties die teru g lopen. G een enkele b edrijfstak is sterker d an de m an n en en vrouw en die er in w erken: het is m ijn overtuiging dat wij veel m oderns te bieden hebben, naast al h et oude en ro m an tisch e van het n aar zee gaan, en ik tw ijfel er niet aan of wij zullen k u nnen beschikken over de m eest vakbekw am e m ensen uit h e t land. M aar wij m oeten ons best doen om te laten zien wie wij zijn. Als wij, na onze eigen inspanningen en h et rap p o rt-r o ch d ale, h e t land en de w ereld niet to n en, d a t onze sch eep v aartin d u strie goed is en nog b eter w ordt, kunnen wij alleen onszelf hiervoor een verw ijt m aken.

16 PRAKTIJKPROEF M ET O LIEV E R W IJD E R IN G O P ZEE Een van de beide spuitbom en van de,,g eopotes V il ; de olie bevindt zich ervoor en wordt door de 21 stralen water m et zand naar beneden gespoten. B egin april is op de N o o rd z e e een p ra k tijk p ro e f gen o m en m et de S h ell- b ezin k - m eth o d e voor het o p ru im en van op het w a te r drijv en d e olie. V an de in to taal o v er b o o rd gezette 100 ton olie verdw een 95 pet. n a a r de d iepte zodat de p ro e f als g eslaagd kan w o rd en beschouw d. D e b e z in k -m eth o d e w erd o n tw ikkeld d o o r het K o n in k lijk e /S h e ll E x p lo ratie en P ro d u k tie L a b o ra to riu m te Rijsw ijk. D e p ro efn em in g w erd g edaan o p een kleine 25 km u it de kust, ter hoogte van H o ek van H o lland. H et p ro b leem van het verw ijderen van een d rijv en d e m assa olie op zee kan op diverse m anieren w o rd en aangepakt, w aarbij elke tech n iek v an een specifieke eigenschap v an het b e tre ffe n d e bestrijd in g sm ateriaal g eb ru ik m aak t. Z o n te c h niek k an geheel m echanisch zijn, zoals bijvoorb eeld a fro m e n m et b eh u lp van d rijv en d e v ersp errin g en o f abso rb eren d o o r m iddel v an d ra a ie n d e tro m m els, schijven o f banden. H et a n d ere u iterste is de chem ische techniek van fijn d isperg eren d e r olie m et em u lg ato ren, die reed s o p vele oliev lek k en is g ep ro b eerd. O fsch o o n v erscheid ene v an deze m e th o d en v o o r h e t v erw ijd eren v an olie al op k lein e schaal en o n d e r gunstige o m sta n d ig h ed en m et enig succes in de p rak tijk w o rd en toeg ep ast, bleek er geen enkele p rak tisch e m eth o d e te b estaan om zeer g ro te o lievlekken, te r g ro o tte v an enige d u izen d en to n n e n o f m eer, op zee te bestrijd en. D it leidde to t de o v erw eging d at, als geen van de a n d e re m e th o d e n effect zou so rteren, het to t zin k en b ren g en v an de olie op zee acceptab el zo u zijn als een w elisw aar ruw e, d o ch zeer gem ak k elijk e techniek. P ro ev en in het K.S.E.P.L. to o n d en aan d a t bij het v erzw aren van olie m et so o rte lijk zw are sto ffen de verscheid ene h ie r v o o r in aan m erk in g kom en d e m aterialen zich zeer v ersch illen d gedragen. G o ed k o p e, in zeer g ro te h o eveelh eden b esch ik b are m a te ria le n zoals zand, gem alen krijt, cem en t of b e n to n ie t k u n n en de olie wel v o o r k o rte tijd to t zinken brengen, m a a r h et w ater v erd rin g t de olie snel u it de gezo n k en m assa, w a a r d o o r de olie w eer aan het o p p erv lak k o m t drijven. A n d ere poeders, zoals bloem van zw avel, ta lk o f g em alen h o o g o v en slak k en, bleken in la b o ra to riu m p ro e fje s de olie wèl p e r m an en t to t zin k en te brengen. D e b evochtiging v an de p o ed ers speelt h ier een beslissende rol. In d ien de deeltjes van n a tu re d o o r w a te r b evochtigd w o rd en (h y d ro fiel), zoals bij zan d h et geval is, k an olie zich n ie t p e rm a n e n t a a n h et o p p erv lak v an de k o rre ls h e c h ten. M a a r als het m a te ria a l d o o r olie b evochtig d w o rd t (oleofiel), zo als bijv o o rb eeld h e t geval is bij zw avel, d an blijft de olie a a n de k o rre ls kleven en k an zij niet m eer d o o r w a te r w o rd en v erd ro n g en. E en oplossing van h et p ro b leem zou g e v o n d en zijn als n o rm a a l h y d ro fiel z e e zand, d at in o v erv lo ed aanw ezig is op o f in de nab ijh eid van de p laatsen w aar m assale o liev ero n trein ig in g en k u n n e n w o rd en v erw ach t, op eenvoudige w ijze oleofiel g em a a k t zou k u n n e n w o rd en. Shell R esearch is hierin geslaagd. U it de h o n d e rd e n ch em icaliën die in de in d u strie w o rd en g eb ru ik t o m m in erale vaste sto ffen te b in d en aan o lie-achtige p ro d u k te n (zogenaam d e bevochtigingsm iddelen), w erden die sto ffen geselecte e rd die het m eest g eschikt leken v o o r d it sp ecifieke doel. D eze bevochtig in g sm id d elen zijn in de toegepaste sterk te o n sch ad elijk v o o r vis, p lan k to n en a n d e re in zee lev en d e o r ganism en. D e rest v an h e t p ro b leem : tra n sp o rt en toepassing o p zee, kon op eenvoudige w ijze w o rd en opgelo st aangezien bleek d at h et zand in n a tte to estan d (in zeew ater) k a n w o rd en b eh a n d e ld m et de chem icaliën en d an als bezinkingsm iddel k an w o rd en g eb ru ik t. N a b estu d erin g v an h et p ro b leem in h et L a b o ra to riu m, w erd h e t volledige sproeiproces a ld a a r op k leine schaal b ep ro efd. V erv o lg en s w erd en op g ro te re schaal p ro even g enom en m et b eh u lp v an een b o d em zu ig er en m et een zeew aard ig e sleep h o p p erzu ig er op h et C a la n d k a n a a l. D e p ro e f op de N o o rd z e e v o rm d e de afslu itin g v an de serie research ex p erim en ten. Bij deze p ra k tijk p ro e f sto rtte een klein tan k sch ip circa 100 to n K u w eit olie op zee u it. O p een a fsta n d v an ongev eer 300 m e te r d a a ra c h te r v o er de sle e p h o p p erz u ig e r G eo p o tes V / l v an de baggerm aatsch ap p ij A d ria a n V o lk er. D eze w as u itg eru st m et tw ee 20 m e te r lange sp u itbom en, één aan stu u rb o o rd en één aan b ak b o o rd, die elk w aren v o o rzien van 21 sp u itstu k k en.

17 D e G eo p o tes V II sto rtte een z a n d /w a te r- m engsel m et een so o rtelijk gew icht van 1,2, b ehandeld m et 0,1 p et bevochtigingsm iddel, o v er de olie uit m et h et gen o em d e g u n stig e gevolg. A a n de olie w as een z.g. tra c e r w a a r v o o r h e t K.S.L.A. de research h a d v errich t toegevoegd, z o d at restan ten van de v o o r h e t experim ent g ebru ik te olie, die ev entu eel nog aansp o elen, duid elijk als zodanig te h e rk e n n e n zullen zijn. A c h te r de sleep h o p p erzu ig er v o er een tra w le r v an het B ritse B u reau v o o r V isserij-o n d erzo ek, d a t sam en m et zijn N e d e rla n d se collega a a n h e t o n d erzo ek d eeln am. O o k het rijk so lieb estrijd in g sv aartu ig S m a l A g t w as in d e b u u rt, om zo nodig re sta n te n tijdig te k u n n en bestrijd en m et e m u lg erende m iddelen. V o o rts w as de M a rin e L u c h tv a a rt D ien st m et een vliegtuig en een h e lik o p te r aanw ezig v o o r het m aken v an in fra -ro o d lu c h to p n a m e n en k le u re n fo to s. D e p ro e f w erd o n d e r m eer bijgew oond d o o r d esk u n d ig en van R ijk sw aterstaat en v erteg en w o o rd ig ers v an de o v erh eid van een aan ta l N o o rd z e e la n d en en d e V e r enigde S taten. D e k o sten v an h e t o n tw ik k elen van de b e z in k -m e th o d e b e d ro eg en tw ee m iljo e n g u ld en, m et in b egrip v an de f die de p ra k tijk p ro e f vergde. D e p ra k tijk p ro e f b esto n d h ie ru it d at m en k u n stm atig een olievlek m a a k te d o o r u it een kleine ta n k e r olie te sto rten en deze verv o lg en s te b estrijd en m et een v o o r dit doel in g erichte h o p p e rz u ig e r de G eo p o tes V II, die w as u itg eru st m et sp u itb o m en. D e h o p p e rz u ig e r b ra c h t de o lielaag to t zin k en d o o r e r een m et een chem isch h ech tin g sm id d el g e p re p a reerd z a n d / w ater-m en g sel op te sp u iten. A a n slu iten d o p d it e x p erim en t zijn g e d u re n de ca. 5 w eken in h e t p ro efg eb ied u itg e b reid e observ aties g e d a a n en m o n sters g en o m en d o o r R ijk sw aterstaat, A fd. H a v en m o n d en. B ovendien heeft b o d em v erk ennin g p laats geh ad d o o r h et D u ik - b ed rijf K o n in k lijk e M arin e. E r is m et de traw l gevist d o o r het R ijksinstituut v o o r V isserij-o n d erzoek en het B ritse M inistry o f A g ric u ltu re, F o o d and F isheries. D it alles h eeft tot de volgende resu ltaten geleid: Bij de p ro e f b ezo n k h et olieveld d irect a c h te r de G eopotes V II. H et z a n d / oliem engsel kw am over een ca. 50 m b red e stro o k o p de b o d em te re c h t o v er een len g te van 1800 m in een w a terd iep te v an 25 m. N a a r schattin g zo n k ru im 95 pet v an de olie onm id d ellijk. R esten die kan s zo u d en k u n n en geven op strandverv u ilin g w erd en te rsto n d d o o r h e t R ijksoliebestrijd in g sv aartu ig S m a l A g t o p g eru im d. V an de b ezonken olie kw am g ed u ren d e de eerste d agen na de p ro e f ca. 1 m 3/ d ag in h et p ro efg eb ied w eer aan h et zeeo p p erv lak en w el o v er 400 m b reed te en i y 2 km lengte. D eze h oeveelheid n am successievelijk a f to t 400 lite r/d a g n a 10 dagen, 150 lite r/d a g n a 15 dagen, 20 lite r/d a g n a 18 d ag en en p rak tisch n iets m eer n a 33 d ag en. In to ta a l zou dit 10 m 3 k u n n en b ed rag en. D e w eer aan de o p p e rv la k te g ekom en olie v ersp reid d e zich to t een u iterst d u n n e film (m ax. 1 tien d u izen d ste m m ) en v erp la a tste zich m e t de w ind. O p een a f stan d v an 3 a 4 k m v an h et p ro efg eb ied w as deze film o n z ic h tb a a r g ew o rd en. N a 33 dag en viel g een o liefilm m eer w a a r te n em en. H e t z a n d /o lie m e n g se l b ev o n d zich na enkele d agen op de zeeb o d em in de v o rm v an een niet aan een g eslo ten lu ch tig e d e k laag, die deels o v e rz a n d w as en o v erigens bij a a n ra k in g g em ak k elijk in b e w eging k w am en w eer b ezonk. O n d a n k s d o o rg a a n s ru w w eer en een k rach tig e sto rm zijn b u iten h e t p ro e f gebied g een a n d ere o lieresten, afk o m stig v an deze p ro e f, gesig n aleerd, n o ch op het stra n d n o ch o p zee. W at b e tre ft de m ogelijke invloed van de g ezo n k en olie op de visserij: m en kent de re su lta te n van h et proefvissen in het geb ied van h et ex p erim en t d o o r het R ijks in stitu u t v o o r V isserij-o n d erzoek en d o o r het M in istry o f A g ricu ltu re, F o o d and F ish eries. Bij vissen m et de traw l in de volle lengte d o o r het p ro efg eb ied enkele dagen na het b ezin k en w erd g eco n stateerd d at de vangst n a a r olie rook. Z ow el vangst als net v erto o n d e n tek en en d a t ze m et olie in aan ra k in g w aren gew eest. V issen, g arn alen e.d., die direct in sch o o n stro m en d w ater g e b ra c h t o f gew assen w aren, v erlo ren o liesm aak en g eu r en w aren goed v o o r de c o n su m p tie. H et feit d a t het bezonken o lie /z a n d -m e n g sel niet een aaneen g eslo ten k o e k v o rm t, k an als een v o o rd eel gezien w o rd en w egens de g erin g ere k ansen op v e rv u i ling van n et en vangst. V o o r vogels bleek de d u n n e oliefilm geen bijzondere a a n tre k k in g sk ra ch t te hebben. M en kan uit het b o v en staan d e c o n c lu d eren d a t het p rin c ip e en de u itv o erin g v an de m e th o d e goed zijn. E en klein g edeelte van de olie k o m t n a bestrijding w eer aan de o p p erv lak te. D e m eth o d e h eeft in beginsel gevolgen v o o r flo ra en fa u n a in zee. T e ru g h o u d en d h eid is d a a ro m gew enst bij to e p a s sing op v isserijgronden. O p e ratio n eel-tech n isch h eeft de m eth o d e b eperk in g en ten aan zien van het bestrijdingsgebied. V olgens de b etro k k en a u to rite ite n is deze m eth o d e g eschikt v o o r de b estrijding v an m assale o liev ero n trein ig in g en op zee o p g ro te schaal. D it is d an ook het doel w a a rv o o r deze m eth o d e d o o r Shell en A d ra a n V o lk e r o n tw ik k eld is. V o o r deze to epassin g zijn de k o sten re la tief gering. OLIE, M aandblad voor het personeel der tot de Koninklijke/Shell G roep behorende M aatschappijen. C. Verolm e 70 jaar Op 4 septem ber 1970 vierde scheepsbouwer de heer C. V erolm e zijn 70-ste verjaardag, ter gelegenheid w aarvan hij benoem d werd tot ridder in de O rde van de N ederlandse Leeuw. Bij de gelukwensen die de heer V erolm e bereikten, w aren ook die van de Nederlandse V ereniging van Technici op Scheepvaartgebied, w aarvan hij reeds m eer dan 30 jaren lid is. Ook de redactie van Schip en W erf biedt de heer Verolm e hierbij haar gelukwensen aan en spreekt de hoop uit, dat hij nog vele jaren van een goede gezondheid m oge genieten. Zij sluit zich aan bij de w oorden die de heer B. Scheffer, president-directeur (ad interim) van h et V erolm e-concern schrijft in V erolm e N ieuw s : W anneer wij bij deze bijzondere dag even stilstaan en een blik terugw erpen dan zien wij m et respect het vele dat door hem werd gepresteerd. V ooral zien wij m et bew ondering hetgeen door hem en zijn m edew erkers sinds de tw eede w ereldoorlog door noeste aerbeid en m et moed en visie werd opgebouw d. N IE U W E U IT G A V E N Nieuwe scheepsbouwnorm voor ogen en gaffels Bij het N ederlands N orm alisatie-instituut is verschenen de 2e druk van N E N 2501 Ogen en gaffels voor belasting op tre k. D e voornaam ste wijzigingen bestaan uit een uitbreiding van de belastingsreeks to t 1000 tf en een verbeterd voorstel voor de lasconstructie. De steeds toenem ende belastingen van laadgerei enz. m et de daarm ee gepaard gaande hogere krachten in de onderdelen, m aakten uitbreiding van de belastingsreeks tot deze hoogte noodzakelijk. De afm etingen van ogen en gaffels tot en m et 250 t volgens deze norm zijn in overeenstemming m et de Duitse norm D IN E xem plaren van deze norm zijn verkrijgbaar bij het N ederlands N orm alisatie-instituut, Polakweg 5 te Rijswijk (Z.H.) tegen onderstaande p rijzen : N iet-contribuanten : ƒ 4,50 C ontribuanten : ƒ 3, Studie-doeleinden : ƒ 1,50 Bij aantallen gelden belangrijke kortingen. Moormans Jaarboek voor Scheepvaart en Scheepsbouw 1970 Verschenen is de 41e uitgave van M oorm ans Jaarboek voor Scheepvaart en Scheepsbouw 1970 het zgn. O ranjeboek. Ten opzichte van de uitgave 1969 werd dit jaarboek w eer uitgebreid. De voornaam ste veranderingen betreffen het zoveel mogelijk noem en van de directies van rederijen, het aantal schepen en het geven van de nam en van schepen van de desbetreffende rederijen. De opsomming van de directies en commissarissen is evenwel nog lang niet volledig. H et keurig verzorgde boek bevat zes hoofdindelingen, n l.: A lgem ene onderw erpen, Scheepvaart, Scheepsbouw, H andel en In dustrie, D iensten en Bemoeiingen.

18 VERLENGING VA N SCHEPEN D O O R DE AMSTERDAMSCHE DROOGDOKM AATSCHAPPIJ N.V. O p 24 augustus 1970 leverde de A m sterd am sche D ro o g dok-m aatschappij N.V. het m.s. T itania op aan de te H elsinki gevestigde F in lan d S team ship C om pany L td., na dit schip als eerste van een serie van 3 schepen te hebben verlengd. De rederij beoogt m et deze verlengingen op snelle en goedkope w ijze h aar vervoerscap aciteit te vergroten. De verlenging is als vo lg t to t stan d gebracht. H et m.s. T itania w erd in één van de drijvende d o kken van de w erf ach ter h et m idscheepsdekhuis d o o rm id den gesneden, het voorschip w erd v ervolgens op sleden n a a r voren getrokken en tenslo tte w erd de vooraf vervaardigde nieuw e m idscheepssectie van 11,4 m lengte en m et een gew icht van ca. 103 to n d o o r m iddel van een drijvende bok tu s sen de sch eep sh elften g ep laatst en ingelast. D eze v erlenging w erd in nauw e sam en w erking m et de R ederij en D et norske V eritas voorbereid. B ijzondere aandach t w erd d aarbij besteed aan de langsscheepse sterkte. B erekeningen u itgevoerd d o o r m iddel van het N o rsk e V eritas com puter-centru m te r vaststelling van de w eerstandsm odulus van het m idscheepsgedeelte, resulteerd en in het lassen van 2 versterkingsstrippen uit St. D. op de scheergang a an S.B. en B.B. zijde. V oldoende dw arsscheepse sterk te ter p laatse van L uikhoofd no. 2 kon w orden verkregen d o o r een co n stru ctie van o n gesteunde, doosvorm ige raam sp an ten in het ruim, m et een versterkingsbalk in het Fig. 1. H et plaatsen van de nieuwe midscheepssectie in het drijvende dok bovendekse lu ikhoofd no. 2 en tw ee stu t ten aan w eerszijden in het tussen d ek en in het ruim, w aarbij de v ersterkingsbalk w egneem b aar aan g eb rach t w erd teneinde het laden en lossen van e x tra lange colli m ogelijk te m aken. B ovendien w erd een uit flu o resceren d e b u islam p -o rn am en ten b estaan d verlichtingssysteem in h e t ru im geïnstalleerd. A ls gevolg v an deze verlenging tra d e n de volgende w ijzigingen in de v o o rn aam ste gegevens van het m.s. T itania op: Fig. 2. De zusterschepen Titania nd verlenging en Taurus vóór verlenging naast elkaar bij de A.D.M. voor L engte o v er alles m L engte tussen de loodlijnen m D iepgang m D eadw eight ca to n / 1000 kg L u ik h o o fd no. 2, len g te m na verlenging m m m 3470 to n / 1000 kg m T ijd en s de verlenging passeerde h e t m.s. T itania zijn Special S urvey en w erd en schadereparaties uitg ev o erd ; alle w erk zaam h eden a a n dit schip k o n d en binnen de overeengekom en levertijd w orden voltooid. D e verlenging v an de zustersch ep en T a u ru s en T ellus zal in de kom ende m aanden plaatsvinden.

19 TRACE BUISLEIDINGSTRAAT SPOEDIG TER VISIE B innenkort zal het rijk het voorgestelde tracé o p en b aar m ak en v an een buisleidingstraat v a n a f P ernis via K lu n d e rt n aar de Belgische grens en de provincie Z eeland. D e p lan n en voor deze b u isleidingstraat zullen spoedig te r visie w orden gelegd in de tw intig gem eenten, w aar voor dit tracé w ellicht onteigeningen zullen plaatshebben. G edurende een periode van v ie r w eken k u n n en b elanghebbenden hun bezw aren tegen deze p lan n en indienen bij de m inister van V erk eer en W aterstaat. D e leidingstraat zoals die thans is geprojecteerd, is totaal negentig kilo m eter lang. N a a r verw achting zal eind dit ja a r of begin 1971 m et de aanleg een begin k u n n en w orden gem aakt. H et voorgestelde tra c é van de leidingstraat volgt de ro u te van de pijp die thans w o rd t gelegd d o o r Shell N ed erlan d C hem ie van P ernis n a a r T ern euzen en gedeeltelijk de ro u te v an een pijp die d o o r een o lieconsortium van R o tterd am n a a r A n t w erpen w ordt aangelegd. N abij K lu n d ert, in de b u u rt v an een g eprojecteerd in d ustrieterrein, w o rd t th an s een p ro efv ak van deze buisleidingstraat ingericht, om de verschillende p ro b lem en die de aanleg m et zich m eebrengt te bestuderen. D e ervaringen die hierbij w orden opgedaan, zullen w orden b e n u t bij het opstellen van de plannen v o o r de in rich tin g van de gehele leidingstraat. H e t p ro ject w o rd t u itgevoerd d o o r een p ro jectb u reau, w aarin d o o r R ijksw aterstaat nauw w o rd t sam engew erkt m et de c u ltu u r technische dienst v an h et m inisterie van L an d b o u w en Visserij. E e n stro o k grond m et een gem iddelde b reedte van honderd m eter zal voor de aanleg v an de pijpleidingen geschikt w orden gem aakt. D e buizen zullen in deze strook w orden gelegd op een m inim ale, m aar veilige o nderlinge afstan d en op een constan te diepte van één m eter. Zij zijn bestem d v o o r h e t onderg ro n d s tra n sp o rt van aardgas, olie en o liep ro d u k ten, gasvorm ige en vloeibare chem ische grondstoffen, h alf-fabrik aten en ein d p ro d u k ten, d rin k w ater, in d u striew ater en afvalw ater. B elanghebbenden k u n n en in deze bouw rijpe strook tegen b e talin g van een te bep alen tarief h u n leidingen leggen, w aarbij zij de v oorschriften, vooral die m et b etrekkin g to t de veiligheid, in acht dienen te nem en. O n d er auspiciën v an het p ro jectb u reau w o rd en than s proeven genom en om de risico s te bepalen. Bij v o o rb aat k u nnen d an m aatreg elen te r voorkom ing van ongelukken w orden opgesteld. D e stra a t zal d o o r het rijk geheel gereed w o rd en gem aakt, m et inbegrip van de aanpassing van h et w aterbeheersingssysteem. Sloten, w aterlopen en drain erin g sw erk en zullen gewijzigd m oeten w orden. A ch terg ro n d voor de in richting van een dergelijke buisleidingstraat v o rm t de gedachte dat bundeling van een groot aantal buisleidingen in een zelfd e gebied en richting, v erd ere v e rsn ip p erin g van de schaarse ru im te voorkom t. D e gem eenten w aar het voorlopig tra c é van de buisleidingstraat te r visie w o rd t gelegd zijn R otterdam, P oortugaal, R hoon, H ein en o o rd, M ijnsheerenland, W estm aas, K laasw aal, N u m an s- dorp, Strijen, K lu n d ert, Z evenbergen, S tan d d aarb u iten, O u d en N ieuw -G astel, R oosendaal en N ispen, W ouw, Bergen op Z oom, W oensdrecht, R ucphen, O udenbosch en H oeven. de co n tain erd ien st T ilb u ry, R o tterd am, Q uebec zullen w orden ingezet. D e d rie schepen die gezam enlijk ± $ 8 m iljoen kosten, vorm en slechts een o n d e r deel van d e to tale investering in schepen, containers, la a d -a p p a ra tu u r, h av en faciliteiten, spoorw agons en w egvervoer van C anadian Pacific. D e C P V oyageur, de C P D iscoverer en de C P T rader hebben een d raagverm o g en van td w en kunnen per reis voets contain ers of een com binatie van 20- en 40-voets vervoeren. D e m aatschappij heeft voor al deze tra n sp o rt-h u lp m id d elen o rd e rs geplaatst ten behoeve van h a a r in term o d ale containersysteem tussen E u ro p a en N o o rd -A m erik a. H et nieuw ste co n tain erschip v an C P Ships, C an ad ian Pacific, de C P V o ya g eu r w erd onlangs bij C am m ell L aird te B irk en h ead in E ngeland te w ater gelaten. D eze scheepsw erf b o uw t in to ta a l drie contain erschep en voor C P Ships, die op D e jongste aanw in st van de C P Ships vloot w erd bij de tew aterlatin g o pgew acht d o o r het luxueuze passagiersschip van de m aatschappij, d e E m p ress o f C a nada. M et de uitbreiding k o m t C an ad ian P a c i fic tegem oet aan de snelgroeiende v raag n a a r co n tain ertran sp o rt van E u ro p a n aar C an ad a.

20 NEDERLANDSE VERENIGING VA N TE C H N IC I OP SCHEEPVAARTGEBIED Programma van lezingen en excursies voor hel najaar 1970 en het voorjaar 1971 Zoals op de Algemene Ledenvergadering van 25 april 1970 is aangekondigd: 22 sept. 70 Groningen 24 sept. 70 Rotterdam 25 sept. 70 Amsterdam 20 okt. 70 Groningen 22 okt. 70 Rotterdam 23 okt. 70 Am sterdam 26 nov. 70 Rotterdam 27 nov. 70 Amsterdam ca. half dec. 26 jan. 71 Groningen 28 jan. 71 Rotterdam 29 jan. 71 Am sterdam 6 febr febr. 71 Groningen 25 febr. 71 R otterdam Het bestuur seizoen, deze (di) (do) (vr) (di) (do) (vr) (do) (vr) 70 (di) (do) (vr) (za) (di) (do) Nieuwe uitwateringsvoorschriften. door ir. H, R. de Jong, Scheepsbouwkundig adviseur bij de Scheepvaart Inspectie. Ervaring op een scheepswerf hij de houw van booreilanden, met filmvertoning, door ir. H. W. Stapel. Tewalerlalen van zeer grote schepen, door ir. J. Ch. de Does en medewerkers. Vrije keuze onderwerp voor elk der afdelingen. Aspecten van scheeps- en scheepsmachinereparaties, door ir. C. Scherpenhuijsen. Jaardincr in De Doelen te Rotterdam. Containerschepen, door ir. E. Vossnack of één van zijn medewerkers. 26 febr. 71 (vr) Am sterdam 23 mrt. 71 (di) Groningen 24 mrt. 71 (wo) Rotterdam 25 mrt. 71 (do) Amsterdam 22 apr. 71 (do) Rotterdam ca. half mei 71 eind april of begin mei 71 Voortstuwingsinstallaties van containerschepen. Toepassing van en ervaring m et Voith Schneider propellers bij sleepboten, door H. A. van Leeuwen. Deze voordracht vorm t een inleiding op een excursie per schip van de Spidodienst (met V.S. propeller) naar het Europoortgebied en een dem onstratie van de nieuwe haven-zeesleepboten met V.S. propellers. Vrije keuze onderwerp voor elk der afdelingen. Jaarvergadering bij Hoogovens, IJm uiden. Bovenstaand programma zal in,,schip en W e r f worden herhaald. Wijzigingen o f aanvullingen kunnen hierin voorkom en. Bovendien zal van elke vergadering o f andere bijeenkom st aan leden en begunstigers een convocatie worden gezonden. H et bezoeken van vergaderingen waarin lezingen worden gehouden, gelieve men dus alleen te doen na ontvangst van een convocatie. verzoekt leden welke wensen of ideeën hebben betreffende voordrachten, lezingen, films en/of excursies voor het volgende aan het secretariaat, Burg. s JacobpIein 10, Rotterdam-2, kenbaar te willen maken. Verkiezing wegens periodiek aftreden van de afdelingsvertegenwoordiger van de afdeling Rotterdam In verband met het periodiek aftreden van de afdelingsvertegenwoordiger in het hoofdbestuur, de heer ir. J. N. Joustra, zal een verkiezing worden iiitgcsclircvcn. Het bestuur van de afdeling Rotterdam stelt als kandidaten voor: 1. Ir. J. N. Joustra (herkiesbaar). 2. Ir. J. P. Corver. Volgens artikel 14 lid 4 van de statuten kunnen vóór 15 oktober a.s. bij de algemeen secretaris eveneens kandidaten worden voorgesteld, ondersteund door minstens 10 leden. LEDENLIJST NEDERLANDSE VERENIGING VAN TECHNICI OP SCHEEPVAARTGEBIED Het bljjkt dat er tydens het fabricageproces van de Ledenlijst 1970 voor een aantal exemplaren een lijmsoort is gebruikt, waarvan de droging niet conform de gegeven kwalificaties is. Indien daaronder liet U gezonden exemplaar mocht zjjn, verzoeken wij U het boek aan Uitgevers Wyt-Rottcrdani 6, Pieter de Hoochweg 111 te retourneren met bjjsluiting van een strookje waarop Uw naani en adres. U ontvangt dan prompt een goed exemplaar. UITGEVERS WYT-ROTTERÜAM NIEUWSBERICHTEN PERSONALIA W. van den Bom Jr.f Op 28 augustus 1970 overleed te A m sterdam in de leeftijd van 72 ja ar de heer W. van den Born Jr., oud-directeur N.V. Groeneveld, Van der Poll & C o s Electrotechnische Fabriek te Am sterdam. De heer Van den Born was lid van de N e derlandse Vereniging van Technici op Scheepvaartgebied. Ir. J. W. Heil t O p 6 septem ber 1970 overleed te R otterdam in de leeftijd van 86 jaar de heer ir. J. W. Heil, oud-leraar School voor Scheepswerktuigkundigen te R otterdam en oudredacteur van Schip en W erf. De heer Heil was lid van de N ederlandse Vereniging van Technici op Scheepvaartgebied. In één der eerstvolgende num m ers van Schip en W erf zal een necrologie van de heer Heil w orden opgenomen. Vertegenwoordiging van Bureau Veritas in India In verband met de uitbreiding van haar activiteiten in India heeft Bureau Veritas ingaande 1 augustus 1970 een nieuw kanto or geopend in Bombay, w aartoe ingaande dezelfde datum de heer ir. L. N orbedo tot resident engineer in India is benoemd. Mutaties Shell Tankers N.V., Rotterdam Met ingang van 1 augustus 1970 werd de sectie Externe Technische Betrekkingen opgericht, welke onder leiding staat van de heer L. Kerstens. V anaf dezelfde datum is de heer A. Baljet de heer L. Kerstens opgevolgd als C hef Technische Dienst. Reünie Dordtse scheepsbouwers Op 10 oktober 1970 zal de jaarlijkse reünie van de afgestudeerden van de H.T.S. D ordrecht, afdeling Scheepsbouwkunde, plaatsvinden in Hotel Ponsen te D ordrecht. A anvang uur. 40-jarig jubileum P. G. W. Buhre Op 15 juli 1970 herdacht de heer P. G. W. Buhre zijn 40-jarig jubileum bij K oopm an & Co en Alfa-Laval N.V. te A m sterdam. Op 3 septem ber jl. werd ter gelegenheid hiervan een receptie gehouden in de Rotterdam Zaal van het H ilton H otel te R otterdam. Vereniging van Hogere Zeevaartscholen in Nederland (V.H.Z.S.) In de ledenvergadering van de Vereniging van Hogere Zeevaartscholen in N ederland, gehouden op 17 april 1970 te Amsterdam, is de heer J. J. Stecnsma afgetreden als voorzitter. T ot voorzitter van de Vereniging is benoemd de heer ir. A. M. Poot, lid van het bestuur van de Hogere Zeevaartschool voor scheepswerktuigkundigen te A m sterdam.