Auteur. Onderwerp. Datum

Transcriptie

1 Auteur Alain Verbeke Buitengewoon Hoogleraar Leuven, Antwerpen, Tilburg Advocaat Philippe & Partners Onderwerp Creatief met vruchtgebruik Datum 1999 Copyright and disclaimer Gelieve er nota van te nemen dat de inhoud van dit document onderworpen kan zijn aan rechten van intellectuele eigendom, die toebehoren aan bepaalde betrokkenen, en dat er u geen recht wordt verleend op die desbetreffende rechten. M&D Seminars wil u met dit document de nodige informatie verstrekken, zonder dat de in dit document vervatte informatie bedoeld kan worden als een advies. Bijgevolg geeft M& D Seminars geen garanties dat de informatie die dit document bevat, foutloos is, zodat u dit document en de inhoud ervan op eigen risico gebruikt. M&D Seminars, noch enige van haar directieleden, aandeelhouders of bedienden zijn aansprakelijk voor bijzondere, indirecte, bijkomstige, afgeleide of bestraffende schade, noch voor enig ander nadeel van welke aard ook betreffende het gebruik van dit document en van haar inhoud. M&D Seminars - 1 december 2001 M&D CONSULT BVBA HUBERT-FRERE-ORBANLAAN GENT TEL 09/ FAX 09/ info@mdseminars.be

2 INHOUDSTABEL CREATIEF MET VRUCHTGEBRUIK... 3 ALAIN VERBEKE... 3 Hoogleraar U.I.Antwerpen... 3 INLEIDING... 3 A. Vruchtgebruik : stokoud en toch piepjong... 3 B. Probleemstelling... 3 C. Vruchtgebruik : een persoonsgebonden en tijdelijk zakelijk recht... 5 Omschrijving... 5 Persoonsgebonden... 5 Tijdelijk... 6 Verhouding volle eigendom, blote eigendom en vruchtgebruik... 6 Zakelijk recht op alle soorten van goederen CREATIEF MET RECHTHEBBENDEN... 8 A. Principes... 8 B. Toepassingen... 8 Gezamenlijk vruchtgebruik... 8 Opvolgend of successief vruchtgebruik... 9 Terugvallend vruchtgebruik... 9 Eventueel vruchtgebruik CREATIEF MET BEHEER A. Principes Teruggaveplicht Eerste gevolg. Verbod het goed te vervreemden Tweede gevolg. Boedelbeschrijving en staat Eerste nuancering. Quasi-vruchtgebruik Tweede nuancering. Verslijtbare goederen Eerste beheerscriterium In abstracto beheer als bonus pater familias Tweede beheerscriterium In concreto beheer zoals de eigenaar zelf B. Toepassingen bij gewoon vruchtgebruik Vruchtgebruik op schuldvordering Vruchtgebruik op aandelen Vruchtgebruik op lichamelijke roerende goederen Vruchtgebruik op goudstaven C. Bijzondere toepassingen Quasi-vruchtgebruik Nederlands vruchtgebruik CREATIEF MET VRUCHTEN A. Principes Vruchten versus produkten Produkten als vruchten B. Toepassingen Aandelen Obligaties Beveks/bevaks of sicavs/sicafs Goudstaven Handelszaak CREATIEF MET OMZETTINGSRECHT A. Principes Het recht op omzetting van artikel 745quater e.v. B.W Onmogelijkheid om omzetting te verbieden B. Toepassingen Verbod om omzetting te vragen Verplichting om omzetting te vragen

3 5. CREATIEF MET WAARDERING A. Principes Waarderingsregels B. Toepassingen Modalisering van de regels inzake waardering Certificaten stichting administratiekantoor Goudstaven Kapitalisatiesicavs Buyssens, nrs

4 CREATIEF MET VRUCHTGEBRUIK Alain Verbeke Hoogleraar Instituut voor Notarieel Recht K.U. Leuven Hoogleraar U.I.Antwerpen Inleiding A. Vruchtgebruik : stokoud en toch piepjong 1. Ik heb vruchtgebruik op een mooie slavin. Het kind van mijn slavin behoort echter niet aan mij toe, als vruchtgebruiker, maar wel aan de blote eigenaar 1. Volgens anderen zou dit kind wel een vrucht zijn die aan de vruchtgebruiker toekomt 2. Misschien kan het probleem worden opgelost volgens de algemeen aanvaarde regel dat hetgeen de slavin verwerft uit een zaak van de vruchtgebruiker of uit eigen arbeid, aan de vruchtgebruiker toebehoort, terwijl hetgeen zij uit andere bronnen verwerft (bv. een legaat) aan de blote eigenaar toebehoort 3. Als ik als vruchtgebruiker de vader van het kind zou zijn, kan het kind dan niet als een vrucht van het vruchtgebruik worden beschouwd, daar het door de slavin is verworven «uit een zaak van de vruchtgebruiker»? Kan overigens niet in algemene zin het criterium worden toegepast dat het kind een vrucht is, daar het is verworven uit arbeid? Of zouden de Romeinen in deze context met het woord arbeid iets anders hebben bedoeld? 2. Voornoemde redenering is uiteraard niet ernstig bedoeld, maar moge dienen als illustratie van enige aspecten die vandaag nog relevant zijn : Vooreerst illustreert dit voorbeeld hoezeer het recht van vruchtgebruik een oude en klassieke rechtsfiguur is, die reeds in verregaande mate was ontwikkeld in het Romeins Recht. De regeling in ons Burgerlijk Wetboek is dan grotendeels gebaseerd, zoals zovele andere leerstukken van het privaatrecht, op dit Romeins recht. Voor een goed begrip van het concept van vruchtgebruik is een blik naar de bakermat van ons recht nuttig en inspirerend. Daarnaast illustreert dit voorbeeld ook de delicaatheid van het leerstuk van het vruchtgebruik en de vele interpretatiekwesties die blijven rijzen. De gekscherende redenering over het begrip vrucht van hierboven, is vandaag zeer actueel, weliswaar toegepast op andere zaken dan het kind van een slavin. Vruchtgebruik is inderdaad stokoud en toch piepjong. B. Probleemstelling 3. Het is niet de bedoeling om in deze bijdrage een uitgebreide analyse te maken van de talloze problemen die in de materie van het vruchtgebruik kunnen rijzen. 1 Instituten van Justinianus, Digesten,.. 3 Instituten van Justinianus, 2.9; De Instituten van Gaius, Zutphen, Walburg Pers, 1982, II

5 Er zal niet zozeer worden ingegaan op problemen betreffende OG. Zie daarover in 1997 nog rec ontwikkelingen van Vandenberghe en in 1996 artikel Tnot van Werdefroy over oprichting van gebouw door blote eigenaar zonder instemming van de vg. De probleemstelling van waaruit wordt vertrokken en van waaruit de mogelijke creativiteit wordt bekeken, die de praktijkjurist via de rechtsfiguur van het vruchtgebruik kan aan de dag leggen, is er een waarmee eenieder in de notariële praktijk bijna dagdagelijks mee wordt geconfronteerd. Het betreft de vraag van zovele mensen om belangrijke vermogensbestanddelen te laten overgaan op de volgende generatie(s) tegen een zo gunstig mogelijk fiscaal regime en met zo weinig mogelijk verlies van controle en inkomsten, voor zichzelf of voor de langstlevende echtgenoot. Het kan hier gaan om een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik, maar ook over het legateren van vruchtgebruik bv. aan de langstlevende. Een aantal problemen die eerder eigen zijn aan het schenkingsrecht zullen hier niet aan bod komen. Ik denk bv. aan de problematiek van de handgift met voorbehoud van vruchtgebruik of de nog altijd talrijke vragen rond artikel 918 B.W. 4. De analyse betreft dus in eerste instantie het recht van vruchtgebruik. Aldus zal worden gepoogd te onderzoeken in welke mate, in het licht van de genoemde probleemstelling, het leerstuk van het vruchtgebruik op creatieve wijze kan worden aangewend, teneinde zoveel mogelijk de doelstelling van behoud van controle en inkomsten te realiseren. In het bijzonder zullen vijf domeinen van eventuele creativiteit worden bekeken: Creatief met rechthebbenden ( 1) Creatief met beheer ( 2) Creatief met vruchten ( 3) Creatief met omzettingsrecht ( 4) Creativiteit met waardering ( 5) 5. Vooraleer daaraan toe te komen, dient echter eerst toch even de essentie van het concept vruchtgebruik te worden geschetst. 4

6 C. Vruchtgebruik : een persoonsgebonden en tijdelijk zakelijk recht Omschrijving 6. De omschrijving van het vruchtgebruik die in artikel 578 B.W. wordt gegeven, gaat volledig terug op de Romeinse omschrijving, die de belangrijkste kenmerken van dit recht weergeeft: Ususfructus est ius alienis rebus: Utendi Fruendi Salva rerum substantia 7. De vruchtgebruiker heeft het recht om van de zaak die eigendom is van iemand anders te genieten door deze zaak te gebruiken en de vruchten ervan te ontvangen, onder voorbehoud echter dat hij de substantie van deze zaak bewaart. In het Romeinse recht werd het vruchtgebruik dan ook beschouwd als een soort van persoonlijke erfdienstbaarheid, een last die op een erf of een zaak rust, niet ten voordele van een ander erf (zoals bij de echte zakelijke erfdienstbaarheid), maar wel ten voordele van een bepaalde persoon, de vruchtgebruiker. Het is begrijpelijk dat deze term voor de opstellers van ons Burgerlijk Wetboek minstens politically incorrect was. De Code Civil is immers een produkt van na de Franse Revolutie die komaf maakte met het Ancien Régime, terwijl de term persoonlijke erfdienstbaarheid toch zeer erg doet denken aan de diensten en services uit het verguisde feodale systeem Dit belet evenwel niet dat de term persoonlijke erfdienstbaarheid een essentieel kenmerk van het vruchtgebruik verklaart, met name het persoonlijke en meteen tijdelijke karakter ervan. Het vruchtgebruik is een persoonlijk en een tijdelijk recht in die zin dat het recht van vruchtgebruik inherent verbonden is aan de persoon van de vruchtgebruiker zodat dit recht maximaal zolang kan duren als het leven van de vruchtgebruiker duurt en het dus eindigt met het overlijden van de persoon op wiens hoofd het recht is gevestigd 5. Persoonsgebonden 9. Het feit dat het recht van vruchtgebruik persoonlijk is in voornoemde zin van verbonden met de persoon van de vruchtgebruiker, belet niet dat het recht van vruchtgebruik een zakelijk recht is, dat namelijk een recht geeft op de zaak zelf, en niet louter op de opbrengst daarvan zoals het geval is bij de zakelijke zekerheidsrechten 6. Aldus kan de vruchtgebruiker zijn recht verkopen of afstaan om niet (artikel 595, lid 1 B.W.) en kan het recht van vruchtgebruik worden in beslag genomen of in hypotheek gegeven. 4 Cf. Duranton, Cours de droit civil, suivant le code français. Tome II, Mannheim, Schwan et Götz, 1841, vierde druk, nr Cass., 3 juli 1879, Pas., 1879, I, Zie daarover Verbeke, Voorrechten in de notariële praktijk, in Zekerheden, beslag- en faillissementsrecht in de notariële praktijk, Brugge, Die Keure, 1998, nrs

7 10. Dergelijke overdracht van het recht belet niet dat het recht van vruchtgebruik blijvend wordt gekoppeld aan de persoon van de initiële vruchtgebruiker. Dit heeft belangwekkende gevolgen op het vlak van de aansprakelijkheid. De overdracht van het recht van vruchtgebruik, zonder dat de blote eigenaar daarin heeft toegestemd, zal de initiële vruchtgebruiker niet bevrijden van de verplichtingen die te zijnen laste uit het vruchtgebruik voortvloeien. Hij zal dus verantwoordelijk zijn voor het beheer gevoerd door de onder-vruchtgebruiker 7. Dit alles kan enkel worden vermeden door de overdracht door te voeren, zoals bij een overdracht van schuld, met toestemming van de blote eigenaar, zodat een novatie tot stand komt. In het andere geval is het aan te raden het recht van vruchtgebruik zelf niet over te dragen, doch slechts de vruchten ervan 8 Tijdelijk 11. De overgang van het recht van vruchtgebruik op een derde kan, steeds omwille van de koppeling aan de persoon van de vruchtgebruiker, evenmin afbreuk doen aan het tijdelijk karakter van het recht van vruchtgebruik. Dit aspect is immers van openbare orde. Dit wordt gegrond op het principe van de vrije verhandelbaarheid van goederen 9. Aldus eindigt het vruchtgebruik zoals gezegd met de dood van de vruchtgebruiker (artikel 617 B.W.) of voor rechtspersonen, na dertig jaar (artikel 619 B.W.). 12. Hoe dient dit tijdelijke karakter van het vruchtgebruiker dan te worden gerijmd met de mogelijkheid om het recht van vruchtgebruik te vervreemden? Zeer eenvoudig, de rechten die de derde verkrijgt zijn steeds gemodaliseerd door het vruchtgebruikrecht dat is gekoppeld aan het hoofd van de initiële vruchtgebruiker. Bij overlijden van de initiële vruchtgebruiker voor overlijden van de verkrijger, zal het recht van deze laatste tot een einde komen. Bij vooroverlijden van de verkrijger, zal dit recht vererven in zijn nalatenschap om er tot een einde te komen op het ogenblik van het overlijden van de initiële vruchtgebruiker Zo zal ook een vruchtgebruik dat aan een natuurlijke persoon wordt toegekend voor een bepaalde termijn van bv. tien jaar, in elk geval eindigen indien deze persoonvruchtgebruiker komt te overlijden, ook al is dan de termijn van tien jaar nog niet verstreken. Het nut van de termijn bestaat er dus in dat het vruchtgebruik niet langer kan duren dan tien jaar, doch niet van te garanderen dat er voor een termijn van tien jaar een recht van vruchtgebruik zal bestaan in het patrimonium van deze vruchtgebruiker. Verhouding volle eigendom, blote eigendom en vruchtgebruik 14. De vruchtgebruiker en de blote eigenaar zijn elk titularis van een totaal verschillend zakelijk recht, zodat er uiteraard geen toestand van onverdeeldheid tussen hen beiden kan bestaan. Men kan dus ook niet de verdeling vorderen. De in 1981 ingevoerde 7 Over de gevolgen voor een eventuele borgsteller, zie De Page, VI, nr. 328 in fine. 8 Zie de analyse bij De Page, VI, nrs De Page, VI, nr. 223, D. 10 Kluyskens, V, nr. 144, p

8 regeling van omzetting van erfrechtelijk vruchtgebruik van de langstlevende echtgenoten kan evenwel in een aantal gevallen neerkomen op een soort van verdeling (zie 4). 15. Sommigen omschrijven het recht van vruchtgebruik als een deel van het eigendomsrecht 11, een vertakking als het ware. Vanuit deze optiek bekeken is de volle eigendom een boom met een tak blote eigendom en een tak vruchtgebruik. De volle eigenaar heeft de twee takken. Bij vestiging van een recht van vruchtgebruik wordt een tak afgestaan. Dit is wat men noemt de démembrement de la propriété. Bij de vruchtgebruiker zou dan het ius utendi et fruendi verblijven, bij de blote eigenaar het ius abutendi. De vruchtgebruiker mag van de zaak genieten en heeft aldus het recht op de vruchten van de zaak. Dit betekent dat de vruchtgebruiker dan volle eigenaar wordt van deze vruchten. Het staat vast dat de blote eigenaar kan blijven beschikken over zijn eigendomsrecht 12. Hierbij mag hij wel de rechten van de vruchtgebruiker niet schenden (artikel 599, lid 1 B.W.) 16. Eminente auteurs zoals De Page trekken van leer tegen de visie van de vertakking van het eigendomsrecht. De volle eigendom kan niet worden beschouwd als de optelsom van blote eigendom en vruchtgebruik. Het recht van vruchtgebruik is een zakelijk recht dat moet worden onderscheiden van het zakelijk recht van eigendom 13. Het is niet onbelangrijk dit principe voor ogen te houden bij de oplossing van moeilijke interpretatiekwesties (zie verder). Zakelijk recht op alle soorten van goederen 17. Het vruchtgebruik is een zakelijk recht dat op alle soorten van goederen kan worden toegekend, onroerende of roerende, lichamelijk of onlichamelijke (zie artikel 581 B.W.). Vruchtgebruik kan ook worden toegekend op een bestaand recht van vruchtgebruik Het vruchtgebruik strekt zich uit over de met vruchtgebruik bezwaarde zaak, daarbij inbegrepen de vermeerdering die het goed verkrijgt door aanspoeling (artikel 596 B.W.). Dit is gewoon een toepassing van het principe van de natrekking: de aanwassen en accessoria die bij de zaak worden gevoegd waarop vruchtgebruik rust, zullen automatisch ook aan dit vruchtgebruik onderworpen zijn. Het is in die zin dat de vruchtgebruiker ook het genot heeft van accessoria zoals erfdienstbaarheden, van het recht van overgang of in het algemeen van rechten waarvan de eigenaar het genot kan hebben zoals bv. het jacht- en visrecht (artikel 597 B.W.) Cass., 2 december 1880, Pas., 1881, I, Hansenne, nr De Page, VI, nrs Hansenne, nr Kluyskens, V, nr. 165quinto. 7

9 1. Creatief met rechthebbenden A. Principes 19. Ik verwijs terug naar de probleemstelling: overgang van eigendom naar een verdere generatie met behoud van controle en inkomsten bij een eerdere generatie. De vraag rijst of het mogelijk is om deze doelstelling te spreiden over meer dan één generatie. Onder voorbehoud van de algemene caveat dat men er zich zal voor hoeden mee te werken aan een al te verregaande constructie waarbij een familiepatriarch wild om zich heen slaand probeert om zoveel mogelijk vanuit het graf te blijven regeren, kan het soms toch nuttig zijn de operatie door te voeren tussen bv. ouders, kinderen en kleinkinderen. Verhindert de essentiële vereiste van het tijdelijke karakter van het vruchtgebruik verbonden aan het hoofd van één welbepaalde persoon, dat men creatief combinaties kan tot stand brengen waarbij het vruchtgebruik bij overlijden van deze persoon toch niet aanwast bij de blote eigenaar, maar bv. in een andere generatie terecht komt? Denk bv. aan de schenking of legaat van blote eigendom direct naar de kleinkinderen, met voorbehoud van vruchtgebruik voor de schenkende grootouder, met een eerste terugval van vruchtgebruik voor zijn langstlevende echtgenote en met een tweede terugval van vruchtgebruik voor zijn zoon, vader van de kleinkinderen. 20. Hoe kan het tijdelijk en persoonsgebonden karakter van het vruchtgebruik worden verzoend met de in de praktijk vaak voorkomende toepassingen van gezamenlijk, terugvallend, successief en eventueel vruchtgebruik? Dit kan eenvoudig worden ingezien indien men de zaak bekijkt vanuit het standpunt van de vestiger van het vruchtgebruik. Elk vruchtgebruik dat wordt gevestigd moet om geldig te zijn beantwoorden aan volgende twee principes: het mag niet langer duren dan het leven van de persoon op wiens hoofd het vruchtgebruik wordt gevestigd; het vruchtgebruik kan enkel worden gevestigd ten gunste van personen die op het ogenblik van de beschikking reeds in leven zijn. In geval van schenking zal de vruchtgebruiker minstens moeten verwekt zijn op het ogenblik van de schenking, en in geval van legaat op het ogenblik van het overlijden van de testator (artikel 906 B.W.). B. Toepassingen Gezamenlijk vruchtgebruik 21. Bij een gezamenlijk vruchtgebruik wordt één recht van vruchtgebruik in onverdeeldheid gevestigd op het hoofd van twee vruchtgebruikers 16. Voor de duur van het vruchtgebruik betekent dit dat het vruchtgebruik even lang duurt als het leven van de langstlevende der vruchtgebruikers. Bij overlijden van de eerste vruchtgebruiker zal diens onverdeeld aandeel in het recht van vruchtgebruik, behoudens andersluidend 16 Het is het recht van vruchtgebruik zelf dat in onverdeeldheid is. Uiteraard bestaat er geen verhouding van onverdeeldheid tussen de vruchtgebruikers en de blote eigenaar, vermits beiden titularis zijn van een totaal verschillend zakelijk recht (zie hierna). 8

10 beding, aanwassen bij de tweede vruchtgebruiker om geheel tot een einde te komen bij het overlijden van deze laatste 17. Zie daarover verder nog bij aanwas en terugval. Opvolgend of successief vruchtgebruik 22. De vestiger kan ook perfect een vruchtgebruik vestigen op het hoofd van de heer A en daarbij bedingen dat in geval van overlijden van de heer A het vruchtgebruik van A niet zal aanwassen bij de blote eigendom, doch zal toekomen aan mevrouw B. Het vruchtgebruik van A is tijdelijk en eindigt bij zijn overlijden. Het vruchtgebruik van B is een ander vruchtgebruik, een tweede vruchtgebruik door de vestiger gecreërd, nu niet op het hoofd van A maar op het hoofd van B. Dit recht van B is evenwel onderworpen aan een opschortende voorwaarde, met name het vooroverlijden van A. Overigens bepaalt de wet uitdrukkelijk in artikel 580 B.W. dat het vruchtgebruik kan worden gevestigd onder een voorwaarde. 23. Men ziet duidelijk dat er geen probleem rijst voor het tijdelijk karakter van het vruchtgebruik. In de constructie van opvolgend vruchtgebruik wordt elk vruchtgebruik in de tijd beperkt door het leven van de personen op wiens hoofd de diverse vruchtgebruikrechten zijn gevestigd, zodat het vruchtgebruik nooit langer zal duren dan het leven van de langstlevende onder deze vruchtgebruikers 18. Terugvallend vruchtgebruik 24. Vaak geschiedt een transactie zoals een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik voor de schenker en met een terugval van dit vruchtgebruik ten gunste van een persoon A. Het gebruik van de term terugval in deze context is misleidend, daar niet het vruchtgebruik van A terugvalt, maar een nieuw tweede vruchtgebruik toekomt aan A 19. Hier is dus gewoon sprake van een successief vruchtgebruik. Het eerste vruchtgebruik wordt gevestigd door middel van het voorbehoud op het hoofd van de beschikker zelf. Het tweede vruchtgebruik wordt onder opschortende voorwaarde gevestigd op het hoofd van A. 25. Het begrip terugval wordt evenmin correct gehanteerd in de context waarbij het geplaatst wordt tegenover de aanwas 20. Wanneer man en vrouw een gemeenschappelijk goed overdragen onder voorbehoud van vruchtgebruik voor elk van hen, en bij overlijden van een van hen voor het geheel voor de langstlevende, dan is er sprake van een aanwas van de helft van het vruchtgebruik ten voordele van de langstlevende, vermits deze reeds een gemeenschappelijk recht bezat ten aanzien van het vruchtgebruik. Indien een man een eigen goed schenkt met voorbehoud van vruchtgebruik voor zichzelf en bij zijn overlijden met terugval van geheel het vruchtgebruik voor zijn echtgenote, dan is ook hier geen sprake van een terugval van zijn eigen vruchtgebruik dat door zijn overlijden wordt beëindigd maar van een opvolgend vruchtgebruik ten gunste van zijn echtgenote. 17 De Page, VI, nr De Page, VI, nr. 226 in fine. 19 Cass, 12 maart 1936, Pas., 1936, I, 189, 192 eerste kolom. 20 Over de terminologische verschillen inzake tontine, aanwas en terugvalling, zie Verbeke, Commentaar bij artikel 893 B.W., in Commentaar erfrecht, schenkingen en testamenten, Antwerpen, Kluwer, 1992, nr... 9

11 Eventueel vruchtgebruik 26. Het eventuele vruchtgebruik doet zich voor wanneer een blote eigenaar het vruchtgebruik ten aanzien van het goed waarop hij vruchtgebruik heeft overdraagt. De blote eigenaar beschikt over een virtueel rcht op het vruchtgebruik van het goed, met name onder de opschortende termijn (toekomstig maar zeker) van het overlijden van de actuele vruchtgebruiker waardoor aan het bestaande vruchtgebruik een einde zal komen. De vestiging van het vruchtgebruik door de blote eigenaar geschiedt aldus onder een opschortende voorwaarde, met name het onzekere element dat de begunstigde van dit vruchtgebruik nog in leven moet zijn op het ogenblik dat de termijn zich vervult en de actuele vruchtgebruiker overlijdt De toepassingen hiervan zijn legio, met name telkens wanneer een kind blote eigendom erft in de nalatenschap van bv. zijn vader, waarbij het actuele vruchtgebruik toekomt aan zijn moeder, en een eventueel vruchtgebruik toekomt aan de echtgenote van dat kind Er wordt op gewezen dat het verschil met successief vruchtgebruik hierin bestaat dat daar alle vruchtgebruikers hun recht verkrijgen van een en dezelfde vestiger. Bij een eventueel vruchtgebruik verkrijgt de bestaande vruchtgebruiker zijn recht van een eerdere eigenaar en de eventuele vruchtgebruiker van de blote eigenaar 23. Alhoewel dit inderdaad meestal het geval zal zijn, is dit m.i. niet noodzakelijk zodat het criterium niet distinctief is. Het is immers mogelijk dat een volle eigenaar een goed overdraagt met voorbehoud van vruchtgebruik voor persoon A en dan later als blote eigenaar het eventuele vruchtgebruik vestigt ten voordele van persoon B. In dit geval verkrijgen A en B hun recht van dezelfde vestiger. Het verschil met opvolgend vruchtgebruik bestaat dan hierin dat bij opvolgend vruchtgebruik de vestiger onmiddellijk, als volle eigenaar, de verschillende rechten vestigt, terwijl hij dit bij wat men het eventuele vruchtgebruik noemt pas later doet, als blote eigenaar. In dit geval zal de vereiste van het successief vruchtgebruik, met name dat de begunstigde van het eventuele vruchtgebruik moet verwekt zijn, spelen. Dit is niet het geval indien het eventuele vruchtgebruik volgt uit de wettelijke regels van het erfrecht. 21 De Page,VI, nr Buyssens, Het eventueel vruchtgebruik, N.F.M., 1995/2, 1-12; Van Sinay, Is eventueel vruchtgebruik een eventueel recht?, T. Not., 1984, Buyssens, 8, nr

12 2. Creatief met beheer A. Principes Teruggaveplicht 29. De vruchtgebruiker dient zijn rechten uit te oefenen zoals de eigenaar zelf maar onder de verplichting de zaak zelf in stand te houden (artikel 578 in fine B.W.). Vermits de vruchtgebruik zijn rechten uitoefent om andermans zaak, heeft hij de verplichting om bij het einde van het vruchtgebruik de zaak aan deze eigenaar terug te geven in dezelfde staat als waarin hij de zaak heeft ontvangen. De rechten van de vruchtgebruiker betreffen slechts de vruchten en het genot van de zaak zodat hij op generlei wijze handelingen mag stellen die het goed zelf en de teruggave daarvan op het einde van het vruchtgebruik in gevaar kunnen brengen. Eerste gevolg. Verbod het goed te vervreemden 30. Hieruit volgt dat het de vruchtgebruiker niet toegestaan is om te beschikken over de goederen waarop zijn recht van vruchtgebruik rust of om deze te vervreemden. Dit kan alleen gebeuren met toestemming van de blote eigenaar. In principe kan de vruchtgebruiker zelfs niet vervreemden om als een goede huisvader de waardevermindering van bv. aandelen of effecten tegen te gaan 24. Toch zijn er situaties denkbaar waarbij een goed beheer een beschikking vereist 25. Indien de vruchtgebruiker toch de aandelen zou vervreemden en op een bijzonder gelukkige wijze wederbeleggen zodat bij het einde van het vruchtgebruik de wederbelegde zaken een veel hogere waarde hebben dan de aandelen op dat ogenblik, wat dient hij dan terug te geven? De waarde van de aandelen op het ogenblik van het beëindigen van het vruchtgebruik of de wederbelegde effecten? Volgens De Page moet worden gekozen voor de tweede oplossing omdat het niet toegelaten is dat de vruchtgebruiker zich verrijkt door middel van het vermogen van iemand anders Zoals reeds gezegd kan de blote eigenaar zelf ook geen handelingen stellen die aan de rechten van de vruchtgebruiker afbreuk zouden doen (artikel 599, lid 1 B.W.). Aldus kan hij aan het goed geen wijzigingen aanbrengen of de bestemming ervan veranderen zonder akkoord van de vruchtgebruiker 27. Hetzelfde geldt voor de verkoop van het met vruchtgebruik bezwaarde goed. Hij kan natuurlijk wel het goed verkopen, maar dan enkel voor de blote eigendom, vermits de vruchtgebruiker zijn recht van vruchtgebruik behoudt tenzij hij daarvan afstand heeft gedaan (artikel 621 B.W.) Bij een verkoop waarbij beiden, vruchtgebruiker en blote eigenaar, samen optreden kan natuurlijk wel de volle eigendom worden overgedragen. In principe zal dan een aandeel van de prijs naar rato van de waarde van de blote eigendom en van het vruchtgebruik, toekomen aan elk van hen, in volle eigendom, waardoor het vruchtgebruik tot een 24 De Page, VI, nr. 459 b). 25 De Page, nr De Page, VI, nr. 459 in fine. 27 Hansenne, nr A in fine. 28 Zie ook de toepassingen inzake eventueel vruchtgebruik: Buyssens, nr

13 einde komt 29. Het vruchtgebruik blijft niet bij wijze van zaakvervanging verder bestaan op de prijs 30. Indien men dit wenst, zal daartoe een uitdrukkelijke overeenkomst moeten worden afgesloten. Tweede gevolg. Boedelbeschrijving en staat 33. Het is omwille van deze restitutieverplichting dat bij de aanvang van het vruchtgebruik een boedelbeschrijving moet worden opgemaakt van de roerende goederen en een staat van de onroerende goederen, vooraleer de vruchtgebruik in het genot kan treden (artikel 600 B.W.). Immers, hoe kan men bij het einde van het vruchtgebruik beoordelen of de vruchtgebruiker voldoet aan zijn teruggaveplicht als men geen zicht heeft op de toestand, samenstelling en omvang van de goederen bij de aanvang? Geldt niet voor lle. 34. Het is bekend dat de vruchtgebruiker van deze verplichting kan worden vrijgesteld, maar dat dit (volgens sommigen enkel in bepaalde gevallen, bv. voor reservataire erfgenamen), niet verhindert dat de blote eigenaar steeds de boedelbeschrijving kan eisen, maar dan wel op zijn eigen kosten ten gevolge van deze vrijstelling 31. Deze problematiek komt hier verder niet aan bod.nog CHECKEN. Eerste nuancering. Quasi-vruchtgebruik 35. Deze restitutieverplichting is problematisch indien vruchtgebruik wordt gegeven op zaken die door het gebruik worden verbruikt, bv. geld, graan of drank. Aanvankelijk was het dan ook niet mogelijk in het Romeinse recht om vruchtgebruik op dergelijke goederen te vestigen. Dit gaf uiteraard aanleiding tot grote problemen daar het op die manier niet mogelijk was om bv. aan zijn echtgenote het vruchtgebruik op het gehele vermogen te maken. Gelet op de historische oorsprong van het vruchtgebruik als een alimentair recht precies ten behoeve van een echtgenote 32, is het duidelijk dat dit een vervelend probleem was dat absoluut diende te worden opgelost. Vermoedelijk onder Augustinus werd dit opgelost door een senatusconsultum dat het oneigenlijke of het quasivruchtgebruik invoerde. De truc bestaat hierin dat de restitutieplicht van het goed in natura wordt vervangen door een verplichting tot teruggave van een gelijke waarde,waarvoor zekerheid moet worden gesteld 33. Het principe van het quasivruchtgebruik werd in ons Burgerlijk Wetboek opgenomen in artikel 587. Luidens deze bepaling betreft het zaken die men niet kan gebruiken zonder ze te verbruiken. Aan de vruchtgebruiker komt het recht toe deze zaken te gebruiken, onder de verplichting om bij het einde van het vruchtgebruik een gelijke hoeveelheid zaken van dezelfde hoedanigheid en waarde, of de geschatte waarde terug te geven. 36. Deze vorm van oneigenlijk vruchtgebruik is slechts van toepassing bij verbruikbare goederen zoals geld, graan of drank. De vraag rijst of dit regime ook geldt voor titels of 29 Cass., 16 juni 1989, Pas., 1989, I, Brussel, 9 maart 1988, R.W., , Kluyskens, V, nr Zie daarover bij De Page, VI, nr Kluyskens, V, nr. 150bis. 12

14 effecten aan toonder. Men neemt aan dat dit niet het geval is 34. Aldus wordt geargumenteer dat elk aandeel of obligatie een nummer draagt waardoor dit kan worden vereenzelvigd. De aandelen en obligaties zijn dus onderworpen aan de beheersregels en teruggaveplicht van het gewone vruchtgebruik 35. Het is echter zeer de vraag of dit standpunt vandaag nog kan worden onderschreven. Dit is voorzeker niet het geval voor gedematerialiseerde effecten, die ook al zijn ze gekoppeld aan een effectendossier met een rekeningnummer, moeten worden gelijk geschakeld met geld. Maar dient men gelet op de economische context en geplogendheden vandaag niet aan te nemen dat alle verhandelbare toondereffecten en waardepapieren aan toonder, die worden gekenmerkt door een met geld vergelijkbare fungibiliteit, als verbruikbare goederen moeten worden beschouwd, onderworpen aan quasi-vruchtgebruik 36? 37. Bij quasi-vruchtgebruik is het vruchtgebruik onderworpen aan een totaal ander regime. Immers de vruchtgebruiker wordt gewoon volle eigenaar van de met vruchtgebruik bezwaarde goederen. Hij kan over deze goederen beschikken, ze vervreemden, net alsof hij ze had ontvangen in verbruiklening. Bij het einde van het vruchtgebruik dient hij deze zaken niet in natura terug te geven, maar dient hij bij wijze van equivalent een gelijke hoeveelheid zaken van dezelfde hoedanigheid en waarde terug te geven of de geschatte waarde. 38. Hoe dient deze restitutieplicht nu te worden begrepen? Kan de vruchtgebruiker kiezen tussen teruggave van gelijkaardige goederen of de nominale waarde, zodat hij die optie kan nemen die voor hem het gunstigst uitkomt? Dit is niet het geval. Een onderscheid dient te worden gemaakt tussen de hypothese waarbij de met vruchtgebruik bezwaarde zaken bij de aanvang van het vruchtgebruik werden geschat door de partijen (de schattingen in een boedelbeschrijving gelden niet als bindende schatting 37 ) en deze waarbij dit niet gebeurde. Bij gebreke aan schatting zal de vruchtgebruiker een gelijke hoeveelheid zaken van dezelfde hoedanigheid en waarde moeten teruggeven. In het andere geval dient hij het nominale bedrag van de geschatte waarde uit te betalen In geval van teruggave bij equivalent rijst de vraag wat wordt bedoeld met de vermelding van dezelfde waarde. Men stelt dat deze toevoeging overbodig is 39. Immers, als men een gelijke hoeveelheid goederen van een zelfde kwaliteit moet teruggeven, dan is de waarde die deze goederen op het ogenblik van deze teruggave bijna per definitie niet dezelfde als bij de aanvang van het vruchtgebruik. Of deze waarde hoger of lager is, doet echter niet ter zake. De vruchtgebruiker moet equivalente goederen teruggeven Gent, 14 juli 1942, T. Not., 1944, De Page, VI, nr. 266 A; Kluyskens, V, nr Vergelijk dezelfde redenering inzake eigendomsoverdracht tot zekerheid: Verbeke, Eigendomsoverdracht tot zekerheid. Een genuanceerd beeld, in De trust en de fiduciaire overeenkomst, Brussel, Bruylant, 1997, 334, nr. 17; Verbeke en Peeters, Vijf jaar voorrechten, hypotheken en andere zekerheden, Gent, Mys & Breesch, 1997,.. 37 De Page, VI, nr. 266 B in fine. 38 Hansenne, nr in fine. 39 De Page, VI, nr. 267 in fine. 40 Kluyskens, V, nr

15 Tweede nuancering. Verslijtbare goederen 40. Doch ook voor goederen die door het gebruik verslijten, plaatst de restitutieverplichting van de goederen zonder waardevermindering de vruchtgebruiker voor grote problemen. Hoe kan de vruchtgebruiker van dergelijke zaak gebruik maken en tegelijk op het einde van het vruchtgebruik de zaak ongeschonden teruggeven? Daar dit onmogelijk was, werd door het praetoriaanse recht een conventionele verplichting opgelegd aan de vruchtgebruiker, met name de belofte dergelijke zaak te gebruiken als een goede huisvader en dan de zaak mits normale slijtage terug te geven. Aldus werd het strikte zakenrechtelijke statuut van het vruchtgebruik gemodaliseerd door een persoonlijke verplichting van de vruchtgebruiker. Dit praetoriaanse beding werd een stijlclausule die gaandeweg een integrerend wezenskenmerk ging uitmaken van het zakelijk recht van vruchtgebruik 41. Dit brengt ons tot de eerste basisverplichting in abstracto van de vruchtgebruiker: het beheer als een goede huisvader. Eerste beheerscriterium In abstracto beheer als bonus pater familias 41. De eerste basisverplichting van de vruchtgebruiker is een verplichting in abstracto, hij mag van de zaak genieten en dient deze bijgevolg te beheren als een goede huisvader, een bonus pater familias. Het is tot waarborg van dergelijk beheer dat de vruchtgebruiker behoudens vrijstelling zich borg dient te stellen (artikel 601 e.v. B.W.). Vrij courant is het beding waarbij de vruchtgebruiker wordt vrijgesteld van zekerheidsstelling 42. Dit aspect wordt hier niet besproken. Het beheer als een normale, redelijke en voorzichtige huisvader garandeert de blote eigenaar dat hij op het einde van het vruchtgebruik zijn eigendom onaangetast door waardevermindering zal terug krijgen, behoudens deze waardevermindering die ook binnen een goed beheer noodzakelijkerwijze optreedt. 42. Dit is zoals gezegd het geval bij vruchtgebruik over goederen die, alhoewel ze niet dadelijk verbruikt worden, toch door het gebruik verslijten, zoals linnen of huisraad. In artikel 589 B.W. verleent de wetgever de vruchtgebruiker uitdrukkelijk het recht om zich van die zaken te bedienen voor het gebruik waarvoor zij bestemd zijn, dit wil zeggen zoals een normale huisvader dit zou doen. De teruggaveplicht op het einde van het vruchtgebruik is hier dan ook beperkt tot de teruggave van deze goederen in de staat waarin zij zich op dat ogenblik bevinden, voor zover de waardevermindering te wijten is aan de normale slijtage van de goederen en niet aan de kwade trouw of fout van de vruchtgebruiker. Tweede beheerscriterium In concreto beheer zoals de eigenaar zelf 43. Zoals uitdrukkelijk in de wet wordt bepaald verleent het vruchtgebruik aan de vruchtgebruiker het recht om van de zaak het genot te hebben zoals de eigenaar zelf. 41 De Page, VI, nr. 333 A in fine. 42 Kluyskens, nrs

16 Dit betekent natuurlijk niet dat de vruchtgebruiker kan hanelen zoals een eigenaar. Vruchtgebruik en eigendom zijn immers totaal verschillende zakelijke rechten. Utitur fruiturque, sed non abutitur. Het ius abutendi van de eigenaar komt de vruchtgebruiker, uit de aard van zijn recht zelf, nooit toe. 44. Het is dus het ius utendi et fruendi dat moet worden uitgeoefend zoals de eigenaar. Betekent dit dan dat wanneer de eigenaar zelf een onzorgvuldige, slordige en spilzieke bonvivant was, de vruchtgebruiker nu ook de goederen met vruchtgebruik bezwaard op dezelfde wijze kan genieten en beheren 43? Dit zou uiteraard niet ernstig zijn. De eerste abstracte basisverplichting van het beheer als een goede huisvader primeert en geldt in absolute zin. Gelet op het feit dat de vruchtgebruiker het genot en beheer heeft van de zaak van iemand anders en de daaruit volgende resitutieverplichting ten aanzien van deze eigenaar, moet het beheer dat door de vruchtgebruiker wordt gevoerd te allen tijde geschieden met respect en inachtneming van het belang van de eigenaar. 45. De tweede concrete basisverplichting kan zich dus nooit keren tegen de eigenaar. Deze verplichting is complementair aan de eerste basisverplichting en vormt er een illustratie van, een noodzakelijke concretisering in geval van twijfel. Inderdaad, indien de eigenaar voor het ontstaan van het vruchtgebruik een duidelijke bestemming heeft gegeven aan de zaak die nu met vruchtgebruik is bezwaard, dan zal het beheer als een goede huisvader in die zin worden geconcretiseerd dat bij de vraag welke handeling de vruchtgebruiker in het raam van een goed beheer zou moeten stellen, determinerend aansluiting moet worden gezocht bij de bestemming van de zaak zoals door de eigenaar eraan gegeven en die bestond bij het ontstaan van het recht op vruchtgebruik. De vruchtgebruiker mag derhalve de bestemming van het goed niet wijzigen 44. Deze concrete verplichting heeft de wetgever op diverse plaatsen uitdrukkelijk aan de vruchtgebruiker opgelegd: de kappingen van de schaarbossen moeten gebeuren overeenkomstig de bedrijfsregeling of het vaste gebruik van de eigenaar (artikel 590 B.W.); het genot van de partijen bos van hoogstammig hout die waren onderworpen aan geregelde kappingen geschiedt met inachtneming van de tijdstippen en het gebruik van de vorige eigenaars (artikelen 591 en 592 B.W.); uit de bossen mag de vruchtgebruiker staken nemen voor de wijngaarden, alsook mag hij van de bomen nemen hetgeen zij jaarlijks of op gezette tijden voortbrengen; dit alles evenwel met inachtneming van het gebruik van het gewest of de gewoonte van de eigenaars (artikel 593 B.W.); de vruchtgebruiker heeft op dezelfde wijze als de eigenaar het genot van de mijnen en de groeven, die reeds bij de aanvang van het vruchtgebruik in ontginning zijn (artikel 598 B.W.). 46. Dat de vruchtgebruiker de bestemming van de zaak niet mag wijzigen, belet niet dat hij er verbeteringen mag op aanbrengen (artikel 599, lid 2 en 3 B.W.), voor zover hij 43 De Page, VI, nr. 333 B. 44 Cass., 27 september 1957, Pas., 1958, I,

17 daarmee het wezen van de zaak zelf, en dus de bestemming, niet aantast 45. Geen verbetering maar een ontoelaatbare wijziging is bv. de verandering van een winkel in een burgershuis. Wel een loutere verbetering is bv. het bouwen van een schuur bij een boerderij. B. Toepassingen bij gewoon vruchtgebruik Vruchtgebruik op schuldvordering 47. Heeft de vruchtgebruiker op een schuldvordering het recht om op de vervaldag het kapitaal van de vordering te innen? In het kader van de beheersprincipes die hierboven werden uiteengezet moet worden aangenomen dat hij niet alleen dit recht, maar zelfs de plicht heeft om de betaling van de vordering te vervolgen teneinde te vermijden dat het kapitaal van de eigenaar zou worden aangetast46. Daartegenover staat de opvatting dat de vruchtgebruiker het kapitaal niet alleen kan ontvangen, omdat dit te veel risico s inhoudt voor de blote eigenaar (zie ook hierna). Enkel bij afwezigheid van de blote eigenaar zou de vruchtgebruiker het kapitaal kunnen ontvangen. Aangewezen is dat beiden samen het kapitaal ontvangen Het kapitaal dat de vruchtgebruiker eventueel ontvangt zal onderworpen zijn aan de regels van het quasi-vruchtgebruik. Sommigen zijn van oordeel dat wegens het gevaar dat hieruit voortvloeit voor de blote eigenaar de vruchtgebruiker kan worden gedwongen tot wederbelegging of tot zekerheidsstelling zelfs zo hij daarvan was vrijgesteld 48. De Page meent zelfs dat de vruchtgebruiker het kapitaal niet Vruchtgebruik op aandelen 49. Een belangrijk probleem is de vraag wie in geval van vruchtgebruik op aandelen de lidmaatschapsrechten daaraan verbonden, met inbegrip van het stemrecht, mag uitoefenen. 50. Artikel 140quater Venn.W. - Buiten de hypothese van artikel 140quater Venn.W. inzake de EBVBA ingevolge waarvan de lidmaatschapsrechten toekomen aan diegene die van de enige vennoot het vruchtgebruik heeft geërfd (behoudens statutaire afwijking), bewaart de wetgever het stilzwijgen over dit vraagstuk. 51. Geen statutaire regeling - De eerste vraag die moet worden beslecht is deze aan wie de rechten toekomen indien de statuten niet in een regeling voorzien. Dat de statuten niet in een regeling zouden voorzien, valt ten stelligste af te raden en zal wel niet zo vaak voorkomen. Sommigen stellen voor dat de vruchtgebruiker zou mogen deelnemen aan de gewone algemene vergadering en de blote eigenaar aan de buitengewone algemene vergadering. Volgens anderen zou het stemrecht dan toekomen aan de blote eigenaar. Nog anderen stellen een regeling voor analoog aan deze bij onverdeeldheid: het 45 Kluyskens, V, nr Kluyskens, V, nr De Page, VI, nr Hansenne, nr

18 stemrecht wordt bij gebrek aan akkoord opgeschort totdat de vruchtgebruiker en de blote eigenaar een derde aanwijzen die in hun naam zal optreden op de algemene vergadering (cf. artikel , lid 2 B.W.) 49. Bij gebreke van statutaire regeling lijkt mij de laatste oplossing, zoals bij een onverdeeldheid, de meest logische en billijke te zijn. 52. Statutaire regeling Stemrecht voor de vruchtgebruiker Vanuit de probleemstelling die als uitgangspunt voor deze bijdrage is naar voren geschoven, zal de vraag van de cliënt uiteraard steeds zijn dat het stemrecht toekomt aan de vruchtgebruiker en dat dit ook uitdrukkelijk zo in de statuten zou worden bepaald. Alhoewel dit perfect mogelijk is, en zeker geen probleem biedt voor het stemrecht op de gewone algemene vergadering, rijst de vraag of de vruchtgebruiker ook het stemrecht kan krijgen op de buitengewone algemene vergadering. Ik meen dat dit moet mogelijk zijn. Immers, de vruchtgebruiker zal toch gehouden zijn door de algemene principes inzake beheer. Het zijn deze principes die ons als leidraad kunnen helpen bij moeilijke vraagstukken inzake het beheer. Bij de uitoefening van zijn stemrecht zal de vruchtgebruiker zich, naast het criterium van het beheer als goed huisvader waarbij hij rekening moet houden met de belangen van de blote eigenaar in het raam van de restitutieverplichting, ook steeds houden aan de bestemming die de blote eigenaar reeds aan de zaak zou hebben gegeven. Bekeken ten aanzien van een enkel aandeel is dit criterium niet relevant. Maar zou men niet kunnen argumenteren dat zo de blote eigenaar een controle- of meerderheidsparticipatie had in de vennootschap, hij in bepaalde gevallen wel een duidelijke bestemming zal hebben gegeven aan de aandelen, met name het beleid dat hij daarmee via het stemrecht op de algemene vergadering heeft gevoerd. Alhoewel het vruchtgebruik wordt gegeven op deze aandelen, en niet op de onderneming zelf, kan m.i. worden geargumenteerd dat de vruchtgebruiker die het vruchtgebruik verkrijgt op deze aandelenparticipatie en die krachtens de statuten het stemrecht verkrijgt, ook op buitengewone algemene vergaderingen, bij zijn beheer rekening zal moeten houden met deze bestemming die de de eigenaar bij de aanvang van het vruchtgebruik aan de aandelen heeft gegeven. Dergelijke bestaande bestemming kan dan determinerend zijn voor de vruchtgebruiker die beslissingen moet nemen inzake dividendpolitiek, reservering van winsten, uitkering van reserves, kapitaalvermindering. Het zal dus niet mogelijk zijn voor de vruchtgebruiker, ook al heeft hij het onbeperkte stemrecht, om een totaal ander beleid inzake dividenden te voeren en nu plots massaal dividenden toe te kennen. Hij zal slechts kunnen stemmen dividenden kunnen uit te keren conform het door de eigenaar voorheen gevoerde beleid. Kan de vruchtgebruiker beslissen tot een kapitaalvermindering? Vermits het kapitaal dat aldus wordt uitgekeerd, aan de blote eigenaar toekomt (zie verder) zal hij hier wel weinig belang bij hebben. Toch lijkt het dat de vruchtgebruiker daar niet kan toe overgaan, gelet op het eerste criterium van het beheer als een goede huisvader, behoudens indien dit zou kunnen worden gebaseerd op de bestemming van het goed, met name een reeds bestaand beleid van de onderneming in dergelijke zin, en 49 Bouckaert, nr. 8.48; Hansenne, nr in fine. 17

19 behoudens akkoord van de blote eigenaar. Hetzelfde geldt voor uitkeringen uit de reserves. Dit komt er op neer dat het stemrecht uitgeoefend door de vruchtgebruiker kan leiden tot een onaanvaardbaar gebrek aan flexibiliteit bij het runnen van de onderneming. Daar de vruchtgebruiker gehouden is door de voorheen bestaande bestemming, kan hij niet meewerken aan drastische wijzigingen in het beleid. Principieel valt het aan te raden dat de vruchtgebruiker in dergelijke gevallen handelt met akkoord van de blote eigenaar. Zeer uitzonderlijk zou het wel verdedigbaar kunnen zijn dat een beheer als goed huisvader vereist dat op een bepaalde wijze wordt gehandeld, ook al gaat dit in tegen de vroegere bestemming. 53. Aandelen in beveks/bevaks of sicavs/sicafs - Bij sicavs of sicafs gaat het eigenlijk over aandelen die men verkrijgt in een beleggingsvennootschap (quid beleggingsfonds?). Dit kunnen distributie- of kapitalisatieaandelen zijn. De aandeelhouder heeft normaliter niets in de pap te brokken inzake beleid, zodat voornoemde beschouwingen hier niet relevant zijn. Vruchtgebruik op lichamelijke roerende goederen 54. Dat de vruchtgebruiker onroerende goederen die met vruchtgebruik zijn bezwaard, mag verhuren, is evident en wordt uitvoerig door de wetgever geregeld in artikel 595 B.W. De vraag rijst naar de mogelijkheid om roerende goederen te verhuren, waarvan men aanneemt dat artikel 595 B.W. daarop niet van toepassing is 50. Niets verzet zich daartegen, tenzij de goederen uit hun aard niet bestemd zijn tot verhuring. In dergelijk geval zal de vruchtgebruiker in het kader van zijn beheer als goed huisvader moeten opletten dat zijn restitutieverplichting niet in het gedrang komt, vermits dergelijke goederen door verhuring schade zouden kunnen leiden. Voor slijtage of schade die het gevolg is van verhuring en die bij niet-verhuring normaliter niet zou zijn opgetreden, zal de vruchtgebruiker aansprakelijk zijn. Dit is niet het geval indien de eigenaar zelf, ondanks de aard van de goederen, daaraan de bestemming had gegeven om deze te verhuren. 55. Er rijst dus geen probleem indien de eigenaar zelf bij de aanvang van het vruchtgebruik aan de roerende goederen, van welke aard ook, de bestemming had gegeven om deze te verhuren. De vruchtgebruiker mag dergelijke verhuring op gelijkaardige wijze voortzetten. De vraag wordt delicaat indien niet dergelijke bestemming door de eigenaar aan de goederen is gegeven. Ter bepaling van de verplichtingen van de vruchtgebruiker is het dan van belang aan te duiden of de goederen uit hun aard bestemd zijn tot verhuring. Bij roerende goederen zal dit zelden het geval zijn. In de literatuur vermeldt men de boeken van een leeskabinet, de meubels van een herberg en de costumes van een schouwburg. Dit betekent dat roerende goederen, inboedel en huisraad in een particuliere woning niet uit hun aard bestemd zijn om te worden verhuurd. Dit is zo voor juwelen, maar m.i. ook voor een belangrijke kunst- of muntencollectie. 50 Kluyskens, V, nr

20 Vruchtgebruik op goudstaven 56. Wie vruchtgebruik heeft op goudstaven, ontvangt een lege doos. Behoudens het genot om er naar te kijken, kan men er niet veel mee aanvangen. De vruchtgebruiker kan er zich niet mee tooien. Behalve indien de eigenaar er de bestemming zou hebben aangegeven dat de goudstaven bijwijlen worden gesmolten teneinde er juwelen van te maken, kan de vruchtgebruiker daartoe niet beslissen vermits hij dan de bestemming van het goed zou wijzigen. C. Bijzondere toepassingen Quasi-vruchtgebruik 57. In het licht van onze basis probleemstelling, biedt de figuur van het quasivruchtgebruik vele mogelijkheden tot creativiteit. Immers, de vruchtgebruiker kan in dergelijk geval vrij beschikken over de goederen en deze vervreemden. Het kan dus bijzonder interessant zijn om bij wijze van contractuele overeenkomst het regime van quasi-vruchtgebruik ook uit te breiden naar niet-verbruikbare goederen. Dit is perfect mogelijk, vermits de wettelijke vruchtgebruikregeling grotendeels van suppletief recht is 51. Een tussenoplossing kan er in bestaan dat uitdrukkelijk wordt bepaald dat wanneer goederen worden vervreemd, met medewerking van de blote eigenaar, de zaken waarin wordt wederbelegd of het nu verbruikbare zaken zijn of niet, steeds aan het quasivruchtgebruik zullen onderworpen zijn. Een ander compromis bestaat erin het quasi-vruchtgebruik te beperken tot goederen die daar in eerste instantie voor geschikt zijn zoals een beleggingsportefeuille. Volgens bepaalde Franse auteurs zou de toepassing van een quasi-vruchtgebruik op onroerende goederen neerkomen op een schending van het principe van de onherroepelijkheid van de schenking (zie verder) Op deze wijze zou de vruchtgebruiker de volledige beschikkings- en vervreemdingsbevoegdheid verkrijgen over de met vruchtgebruik bezwaarde goederen zonder dat hij daarin zou kunnen worden verstoord door de blote eigenaar. Sommigen zullen misschien argumenteren dat hier dan toch wel zekerheid zal moeten worden gesteld door de vruchtgebruiker. Alhoewel dit natuurlijk redelijk is ter bescherming van de belangen van de blote eigenaar, lijkt het mij niet noodzakelijk te zijn. Partijen kunnen anders overeenkomen, zeker in de context van onze basisprobleemstelling waarbij het vruchtgebruik wordt gevestigd bij wijze van voorbehoud bij een schenking. De blote eigenaar verkrijgt hier om niet. Dat de last van de schenking iets groter is dan bij een normaal vruchtgebruik is op zichzelf geen probleem. Zolang de blote eigenaar een waarde verkrijgt die groter is dan nihil kan hij niet klagen (zie verder). 51 Hansenne, nr in fine. 52 Chappert, La donation avec réserve de quasi-usufruit: une possibilité à utiliser avec modération en matière fiscale, Rép. Defrén., 1997, art , , nrs