20 november. BV Nieuws. Jaargang 2014 Special Edition. Betondag de derde donderdag in november. Beton bindt! Ontmoeten en leren

Transcriptie

1 BV Nieuws Jaargang 2014 Special Edition 20 november Betondag 2014 de derde donderdag in november Beton bindt! Ontmoeten en leren

2 Bereikbaarheid De Doelen ligt op 2 minuten wandelen vanaf Rotterdam CS! U kunt parkeren bij: - Blijdorp Oceaniumzijde dagtarief 8,-- / met gratis vervoer pendelbus van en naar de Doelen - P+R Alexanderpolder dagtarief 8,-- / verder met de trein (iedere 10 minuten). Op vertoon van OV-chipkaart kunt u hier gratis parkeren. - Parkeren bij De Kuip gratis / verder met tramlijn 23 Gratis RET OV chipkaart regio Rotterdam aanvragen bij betondag@betonvereniging.nl. Volg het allerlaatste nieuws over de Betondag via Volg ons en het nieuws over de Betondag via LinkedIn (Ons Beton Netwerk) en Facebook (Betonvereniging). Volg ons account op Twitter of tweet mee over de Betondag via de #Betondag en de Betonprijs via de #Betonprijs. Vanaf 1 september is de (gratis) app Twoppy voor de Betondag 2014 beschikbaar. Hiermee bieden we bezoekers op hun smartphone up-to-date evenement en programma-informatie, interactieve plattegronden en de mogelijkheid om te netwerken Colofon Uitgave van de Betonvereniging ter gelegenheid van de Betondag 2014 Redactie: Website: Betonvereniging Overname van informatie alleen na schriftelijke toestemming. Betonvereniging Postbus 411, 2800 AK Gouda Büchnerweg 3, 2803 GR Gouda T F info@betonvereniging.nl E September 2014 Actuele informatie vindt u via de QR code: BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

3 BETONDAG 2014 September 2014 Betondag Beton bindt! Inhoud Inhoud 2 Projectplaces 18 Inleiding Wiepkje van den Burg-de Rooij 2 Voorwoord Hans Ramler 3 Blokschema (uitklappen) 5 Congresprogramma 8 Projectplaces 18 Inlooplezingen 25 Presentatie Aangesloten Organisaties 31 Presentatie Studentenverenigingen 33 Deelnemende exposanten 35 Lijst adverteerders 55 Lijst exposanten (numeriek) 55 Lijst exposanten (alfabetisch) 56 Bereikbaarheid en parkeren Plattegronden Hoe bereik ik de Doelen? Inlooplezingen 1

4 Betondag 2014 Binden en verbinden Wiepkje van den Burg-de Rooij Op de derde donderdag van november is het weer zo ver. Dan staat de Doelen in Rotterdam een dag lang in het teken van beton. De Betondag is in de loop der jaren uitgegroeid tot dé netwerkdag voor beton minnend Nederland. Het is een dag van elkaar ontmoeten en kennisdelen. Ik kijk nu al uit naar de vele inlooplezingen, de plenaire- en Lagerhuisdebatten, de uitreiking van de ENCI studieprijs en de presentaties van VrouwenKennisNetwerkBetonbouw. En natuurlijk ook naar de stands van de exposanten, de mediacorner en de Projectplaces waar bijzondere projecten met beton worden gepresenteerd. Maar ik kijk vooral ook uit naar die ongekende collegiale sfeer die de Betondag elk jaar opnieuw zo kenmerkt. Het is dan ook niet voor niets dat we voor dit jaar als thema Beton bindt hebben gekozen. U zult dit thema overal zien opduiken. Zo laat bijvoorbeeld Prof. Dr. Wim de Ridder, hoogleraar Toekomst onderzoek aan de Universiteit Twente, de vele kansen zien die we samen moeten benutten. Ook is Beton bindt! de rode draad in de discussies in het Lagerhuisdebat. De ingenieurs haken hier op hun beurt in de parallelsessies op in, door in te zoomen op het onderwerp Partnership. En op de Projectplaces maakt u kennis met alle disciplines die bij de bouw van de verschillende projecten betrokken zijn. De Betonvereniging verbindt de diverse schakels in de bouwkolom tot een samenhangend geheel. Kennisoverdracht is hierbij een belangrijke onderdeel. Immers, we moeten met het materiaal beton, voortdurend inspelen op wat de maatschappij vraagt. Beton is dan ook zeker geen statisch product. En het is voor ons als vereniging de uitdaging om zowel oplossingsgericht als functioneel te denken. Want binnen de raakvlakken van de diverse disciplines zal men elkaar moeten begrijpen om tot een goede samenwerking te komen. Daarin speelt kennisontwikkeling natuurlijk een belangrijke rol. Met ons cursusaanbod biedt de Betonvereniging alle mogelijkheden nieuwe ontwikkelingen te implementeren die juist die samenwerking binnen de bouwkolom ten goede komen. De (ver)nieuw(d)e cursussen Integraliteit in Betonontwerp en uitvoering B&U (ibu), de Opleiding Betonuitvoerder/- werkvoorbereider Betonuitvoerder en de opleiding Betontechnologisch Adviseur zijn daar goede voorbeelden van. Belangrijke onderwerpen uit technologie, constructie en uitvoering komen hier uitgebreid aan de orde. Kortom, Beton bindt! En de Betonvereniging verbindt. Ik hoop u dan ook op 20 november allemaal te mogen begroeten. Wiepkje van den Burg-de Rooij, adjunct directeur Betonvereniging 2 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

5 BETONDAG Betondag - Beton bindt! Het thema voor de komende Betondag is Beton bindt! 2014 Het idee achter het thema is Beton bindt en de Betonvereniging verbindt! Cement is het bindmiddel in beton. De Betonvereniging wil het cement zijn van de samenleving als het gaat om het verbinden van de bouwketens, de verschillende materialen, de jonge en ervaren generaties, de docenten en studenten. De Betonvereniging heeft een belangrijke maatschappelijke positie verworven door het uitgebreide cursusaanbod, de vele excursies en lezingen, de Betonprijs en natuurlijk de Betondag. Samenwerken met alle partijen in de ketens, met andere brancheverenigingen, met jonge en ervaren generaties, met andere opleidingsinstituten, is voor de Betonvereniging een tweede natuur geworden. Van samenwerken worden alle partijen sterker, zolang er ruimte is voor de eigen identiteit. De Betonvereniging wil de samenwerking aangaan met alle partijen die een bijdrage willen leveren aan het versterken van het kennisniveau van de bouwbranche. De Betondag is een uniek platform om dat op een tastbare wijze te laten zien. Ik wens u een boeiende en bindende Betondag toe. Hans Ramler; voorzitter Betonvereniging 3

6 Betonvereniging Opleidingen van de praktijk Fundament voor carrières Algemene basiskennis beton [abb] De meest algemene cursus en met recht een fundament voor alle werkers in beton. Technici maar ook niet-technici leren in negen lesavonden van 2 uur de basis van beton, van grondstoffen en samenstelling, tot verwerken en nabehandeling. Zelfs de betonvoorschriften worden behandeld. De cursussen starten op 12 of 13 januari 2015 op vijf locaties verspreidt in het land. Meer technologiecursussen: Verhardingen van Cementbeton Een docententeam van ervaren specialisten geeft inzicht in het ontwerpproces en de uitvoeringstechnieken van betonverhardingen. Naast de nodige theorie komt er veel praktijk langs. De cursus die zeven middag/avondbijeenkomsten duurt, wordt afgesloten met een examen. Startdatum 28 januari 2015 Meer ontwerp: Voorspantechniek uitvoering U leert de theorie achter voorgespannen beton. Maar ook de praktijk, het aanbrengen, spannen en injecteren. De verschillen van de belangrijkste systemen en de mogelijke schadegevallen. In de cursus is een dagexcursie opgenomen. De cursus die acht avondbijeenkomsten duurt, wordt afgesloten met een examen. Startdatum 20 januari 2015 Meer Uitvoering en werkvoorbereiding: bvn] start 5 februari 2015 Kennismaken met Betononderhoud & Betonreparatie In 2 middagen de basiskennis op het gebied van betononderhoud en betonreparatie. Door de compacte opzet is deze cursus eigenlijk verplicht voor iedereen die dicht bij de uitvoering staan, zoals constructeurs, uitvoerders, werkvoorbereiders, kwaliteitsfunctionarissen en toezichthouders. Startdatum 10 december 2014 Meer Betonreparatie: i e opleidingen@betonvereniging.nl 4 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

7 De Doelen Complex geopend Opening Betondag Congresprogramma Jurriaanse Zaal Van Cappellenzaal Zaal Inlooplezingen Opening Frens Pries, directeur Betonvereniging Jaarrede Hans Ramler, voorzitter van de Betonvereniging Technologie als katalysator in de bouw, Prof.dr. Wim de Ridder Infrastructure investment: An innovative approach, Chris Williams, BAM PPP BV Duurzaam Beton, Michiel Dankers, voorzitter NVTB Pauze en bezoek expositie Snel en betrouwbaar in situ beton ontwerpen, detailleren, BIM-men en bouwen, kan dat?; Jan Fennema en Bas Salari, Construsoft BV Beheer en onderhoud van kunstwerken; Dura Vermeer en Opdrachtgever Duurzaamheid behoeft geen meerprijs!; Aad Fuchs, BubbleDeck Int. LWC Parallelsessie High Tech Self Healing; klaar voor de markt? Henk Jonkers, TU Delft, Bart van der Woerd, Self Healing Concrete Technology LUNCHPAUZE en bezoek expositie (Inlooplezing) Van projectmatig betonrepareren naar procesmatig betononderhoud; Peter Nuiten, voorzitter VBR Lagerhuisdebat Debatleider Jacco Buisman, Movares Nederland BV Gevestigde orde: Ronel Dielissen, Mebin BV Jack Amesz, Ingenieursbureau Den Haag Diana Beuting, Rijkswaterstaat PPO Harmen Smid, Cementbouw Erik Wagemaker, Wagemaker vertegenwoordiger namens ProRail BV Revolutionaire garde: Sander Bucx, ProRail BV Yuri Kiontke, BAM Wegen Michiel Kool, Volker Infra B.V. Myrte Loosjes, IMd Raadgevend Ingenieurs / Youcon Mariëlle Rutten, Arup BV Pauze en bezoek expositie Parallelsessie Ingenieurs presenteren zich: samen sterk Nieuw stationsgebied voor Driebergen-Zeist Pim van de Kragt, Arcadis N62: hoe beton en staal elkaar vinden en binden Klaas Pascha, Antea Group Sluiskiltunnel: op tijd, veilig en binnen budget Frank Kaalberg, BV KKS/Witteveen+Bos Raadgevende Ingenieurs BB, Chris Hakkaart, Combinatie BAM-TBI Methode Systeemintegratie - met blik op sluizenprogramma Michiel Blaauboer en Bart Bouwens, Movares Aperitief, snacks en bezoek expositie EINDE BETONDAG Afsluiting Betondag 2014

8 Parallelsessie Projectplace Parallelsessie Projectplace Eduard Flipse Zaal Arena Wit Arena Rood 3DPrinting, Redefining Construction Value; Berry Hendriks, CyBe Additive Industries B.V. Actualiteiten uit betontechnologie en -onderhoud; SGS Intron B.V (Inlooplezing) Lean Production; Rob Piosik, TMS (Inlooplezing) Integraal modelleren en rekenen met DIANA; Chantal Frissen en Ab den den Bos, TNO DIANA BV (Inlooplezing) Nieuwe productiefaciliteit voor Vreugdenhil Dairy Foods in Gorinchem; Albert den Hartog en Suzan van Elfrinkhof Iv-Industrie b.v. Master Building Solutions Peter Michels, BASF Nederland BV Beton is een gesteente: geologische technieken bij betonstudie; Wouter Fock, GEOS nv Fading concrete block surfaces; Peter Weber, Scholz Benelux BV Het nieuwe verankeren met Hilti HUS3; Niels Arendsen, Hilti Nederland bv Plenair debat een jaar later Voorzitters: Jack de Leeuw, SBRCURnet; Madelon de Jong, Visser & Smit Hanab BV Jan Hendrik Dronkers, Rijkswaterstaat Staf DG Piet Besselink, Royal HaskoningDHV Rob van Wingerden, Koninklijke BAM Groep NV Theo Salet, Witteveen+Bos Raadgevende Ingenieurs BV Eduard van der Meer, V.B.I. Huissen B.V. Arnoud van Vliet, Waterschap Hollandse Delta Projectplace: Rijksmuseum Amsterdam: innovatie in constructie - ook voor opdrachtgever en gebruiker een uitdaging Sacha Klinkhamer, Rijksvastgoedbedrijf Igor Santhagens, Rijksmuseum De Verlengde Waalbrug, Ruimte voor de Waal te Nijmegen; Jules Janssen, Dura Vermeer; Arjan Luttikholt, Witteveen+Bos Raadgevende Ingenieurs BV en Rein Jansma, Zwarts en Jansma Architecten Montage- en verankeringssysteem voor prefab betonkolommen; Wim Zwaan en Ton Rodenburg, Peikko Benelux B.V Projectplace: Oud wordt nieuw: de magie blijft! De Nieuwe Kuip voorzitter René Sterken, BAM Advies & Engineering De Kuip groeit! Arend Rutgers, A&E Architecten Wereldwijde stadionervaring van BAM voor De Nieuwe Kuip Steven Wilbrenninck, BAM International BV ENCI Studieprijs Presentatie winnaars door Theo Salet, Witteveen+Bos Raadgevende Ingenieurs BV, hoogleraar TU Eindhoven, voorzitter Jury. Aansluitend de Studentenpublieksprijs Tunnels, Bouwkuipen en Kelders; Roland van der Zee, Schrumpf Bouwstoffen BV Constructieve aspecten van het Airdeck-concept; André Jongelen, De Hoop Pekso Ontdek de wereld van carbonwapening; Michel Catteau, B&R Building Materials Werk mee aan de nieuwe Eurocodes!; Marc van Steenoven en Taco van den Broek, NEN Iconische constructie Mischa Falger, BAM Advies & Engineering (Inlooplezing) Lichtgewicht Betonvloeren; Raymond van Franquemont, Ruud van Ham UBB B.V High tech Beton in België Voorzitter Luc Taerwe, Universiteit Gent Imec Toren een voorbeeld van nagespannen beton Patrick Peynsaert, THV Besix-Vanhout Colorimetrie voor gekleurd (schoon) beton: interpretatie toch niet zo een voudig! Niki Cauberg, W.T.C.B Zelfherstellend beton Nele De Belie, Universiteit Gent (Inlooplezing) ABC methode areaal beoordeling constructieve veiligheid; Herbert van der Ham, Iv Infra

9 Parallelsessie Projectplace Projectplaces Arena Blauw Arena Hollands Glorie Wapeningen in de praktijk Voorzitter: Hein de Bruin, Vereniging Wapeningsstaal Nederland Van vlechten tot monteren van wapening Reint Sagel Wapenen in de praktijk: innovatieve praktijkvoorbeelden presentatie Van Noordenne Staal b.v. BIM: productierijp voor de wapeningsbranche!? Hans-Peter van den Akker, LIC Leerdam Projectplace: Restauratie Renovatie Maastunnel ; bestaande infra, uitdaging voor de toekomst! voorzitter Ron Voskuilen, Gemeente Rotterdam Maastunnel: de eerste afgezonken tunnel in Nederland (of is het de eerste ter wereld?) Sjaak Poppelier, Gemeente Rotterdam Wat is eigenlijk het probleem? Kees Blom, Gemeente Rotterdam Hoe betrekken we de markt erbij? Diederik van Zanten, Gemeente Rotterdam De overheidsingenieur Voorzitter: Johan Vermeer, Gemeente Rotterdam De overheidsingenieur, wat is dat voor iemand? Marten Klein, Gemeente Amsterdam, Ingenieursbureau De meerwaarde van een deskundig opdrachtgever Rijkswaterstaat en techniek Marès van den Hark, Rijkswaterstaat GPO Hollands Glorie; mooie projecten in het buitenland voorzitter Hans Ramler, voorzitter Betonvereniging Slimme jetty s Leon Groenewegen, BAM Infraconsult BV Het beschermen van Amerika Rene Dolfsma, Arcadis Nederland BV Waterbouw geëxporteerd; het Gorgon project Australië Hilbrand Druiven, Boskalis Offshore Subsea Contracting B.V. Betonmarkt - gehele complex ENCI Studieprijs 1e etage De Studentenkoffie in het Studentencafé Meet en Greet met CEO s Projectplace: SAA samenwerken in de driehoek! (Opdrachtgever, Opdrachtnemer en Vergunningverlener) Opdrachtgever: Hans Ruijter, Rijkswaterstaat programmadirecteur SAA Opdrachtnemer: Jil Ligterink, Van Hattum en Blankevoort Vergunningverlener: vertegenwoordiger omgevingsdienst Noordzeekanaal gemeente Amsterdam Duurzaam beton, hoe doe je dat Ronel Dielissen, Mebin BV VrouwenKennisNetwerkBetonbouw/ VKNBB Presentatie en netwerkborrel Afsluiting Betondag 2014

10 Congresprogramma Jurriaanse Zaal Plenair uur Plenaire Openingssessie Opening Frens Pries, directeur Betonvereniging Jaarrede, Hans Ramler, voorzitter Betonvereniging Frens Pries; directeur Betonvereniging Hans Ramler; voorzitter Betonvereniging uur Technologie als katalysator in de bouw Prof. dr. Wim de Ridder, Hoogleraar Toekomstonderzoek Universiteit Twente. Prof. dr. Wim de Ridder Technologische ontwikkelingen veranderen de bouw. Wat we nu al weten kunnen we niet geloven. We weten zeker dat informatietechnologie steeds dieper in de sector doordringt. Toepassingen van BIM, het virtueel bouwen, worden steeds gebruiksvriendelijker en komen onvermijdelijk in handen van particuliere opdrachtgevers. 3D-print in de bouw staat op doorbreken. Andere voorbeelden zijn: zonne-energie wordt op termijn opgewekt met panelen geïntegreerd in beton elementen, zelfs zonnepanelen in het wegdek doen hun intrede. Duurzame energie wordt in de nabije toekomst opgeslagen in nanoporiën van materialen die dezelfde eigenschappen hebben als beton. Gebouwen kunnen nu al energie neutraal worden opgeleverd. Als de bestaande bedrijven uit de sector deze kansen laten liggen, pakken buitenstaanders deze wel op. Het feest van de techniek is tegelijkertijd een harde strijd om een plaats in de wereld van morgen uur Infrastructure investment: An innovative approach Chris Williams, Investments Director, BAM PPP B.V. Investors today have a plethora of investment opportunities in a number of different asset classes so why would they choose to allocate funds to the infrastructure asset class which includes airports, seaports, road and rail infrastructure, water utilities, energy generation and social infrastructure such as schools and hospitals? For institutional investors such as pension funds infrastructure is a good addition to their investment portfolios because it s a long term investment that matches their long term liabilities. In addition other expected benefits of the asset class include: Chris Williams Stable, consistent cash flows; Relatively low volatility sheltered from short term market sentiments; Inflation linked returns; Diversification as infrastructure tends to have a low correlation with other asset classes; and, Infrastructure investments often provide a win/win in that they provide important community benefits while delivering low risk long term returns. 8 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

11 BETONDAG 2014 This final benefit is particularly relevant to the now an established Public Private Partnerships ( PPP ) sub section of the infrastructure asset class. PPP s are a procurement method where the private sector finances, builds and operates infrastructure and provides long term facilities management through long term concession agreements. These agreements transfer substantial risks to the private sector in return for payments over the concession life which is generally at least 25 years. Payment is only made if services are delivered according to the requirements of the concession agreement. BAM PPP is responsible for Royal BAM Group s involvement in the PPP market. Operating from offices in Bunnik, Birmingham, Brussels, Dublin, Frankfurt am Main and Glasgow, and active in the road, rail, education, healthcare, judicial and general accommodation sectors. BAM PPP remains keen to be involved as a long term partner to all of its PPP projects for the concession term both as an investor and as the project asset manager however like many contractor organisations in the sector they are keen to recycle an element of the required equity investment rather than have it fully invested for the full concession length. With this in mind and appreciating the attractiveness of these long term investments to institutional investors a direct investment from an institutional partner, rather than the more traditional indirect investment by an infrastructure fund, was evaluated as potentially offering optimal benefits and synergies to the parties involved if it could be made a reality. In May 2011 BAM PPP teamed up with the pension fund administrator PGGM to form a still unique joint venture; BAM PPP PGGM Infrastructure Coöperatie ( JV ), with the objective of providing a long-term partnership to invest in the developing social and transport PPP markets in the Netherlands, Belgium, the United Kingdom, Ireland, Germany and Switzerland. PGGM are a cooperative Dutch pension fund service provider currently with over 158 billion in assets under management and approximately 670,000 members who its helps to realize a valuable future. To date PGGM have committed 340m to the JV and are achieving the benefits they initially sought; proprietary access to PPP projects with long term stable cashflows in partnership with a proven developer and without execution risk or high management fees often associated with indirect investments. The interests of BAM PPP and PGGM are very much aligned in this innovative JV providing attractive benefits to both parties, but also importantly benefits to the PPP project clients, the public beneficiaries of the infrastructure assets and to the individuals ultimately achieving the returns on their pension funds uur Duurzaam Beton Michiel Dankers, voorzitter NVTB Officiële overhandiging publicatie Duurzaam Bouwen met Beton, getiteld #duurzaambeton trending topics aan Hans Ramler, voorzitter Betonvereniging. #duurzaambeton trending topics Michel Dankers De samenleving wil duurzaam bouwen en vraagt om duurzame bouwwerken. Daarin speelt beton ongetwijfeld een belangrijke rol. Maar duurzaam bouwen met beton, daar was toch iets mee? Inderdaad, want duurzaam bouwen is niet zo gemakkelijk als het misschien lijkt en de betonsector is volop in beweging, waardoor wat gisteren voor duurzaam doorging nu al door de ontwikkelingen kan zijn ingehaald. Er is geen standaard recept voor duurzaam bouwen, dus ook niet voor duurzaam bouwen met beton. Duurzaam bouwen is het resultaat van het maken van de juiste keuzes door alle betrokken partijen in alle fases van het bouwproces. En er zijn heel wat keuzes te maken. Dat geldt voor het gebruik van een bouwwerk nu, maar ook voor het mogelijke gebruik straks. Dat geldt voor de uitvoering en voor de keuze van de grondstoffen. Hoog tijd voor een overzicht van de overwegingen die bij deze keuzes spelen. Hoog tijd dat alle partijen die met duurzaam bouwen te maken hebben (overheid, opdrachtgever, ontwerper, uitvoerder, adviseur, gebruiker ) deze overwegingen tijdig bespreken en binnen de randvoorwaarden van het project de juiste keuzes maken. En hoog tijd dat de expertise uit de betonsector daarbij wordt gedeeld en benut. Zo maakt ook u de juiste keuze. De compacte publicatie #duurzaambeton trending topics behandelt de meest prangende duurzaamheidsonderwerpen. Met behulp van vele praktische handvatten kunt u vandaag al aanzienlijke resultaten behalen in uw specifieke duurzame bouwwerk. Uiteraard met beton! #duurzaambeton trending topics is een publicatie van het Betonplatform uur Pauze en bezoek expositie uur Lunchpauze en bezoek expositie 9

12 Parallelsessie Jurriaanse Zaal uur Lagerhuisdebat Aan de hand van een aantal stellingen wordt er gediscussieerd met als leidraad het thema van de Betondag: Beton bindt! Debatleider Jacco Buisman, Movares Nederland BV Gevestigde orde: Ronel Dielissen, Mebin B.V. Jack Amesz, Ingenieursbureau Den Haag Harmen Smid, Cementbouw B.V. Jacco Buisman Diana Beuting, Rijkswaterstaat Vertegenwoordiger namens ProRail BV Erik Wagemaker, Wagemaker Ronel Dielissen Harmen Smid Diana Beuting Erik Wagemaker Jack Amesz Revolutionaire garde: Sander Bucx, ProRail BV Yuri Kiontke, BAM Wegen B.V. Michiel Kool, Volker Infra B.V. Myrte Loosjes, IMd Raadgevende Ingenieurs BV/ Youcon Mariëlle Rutten, Arup BV Sander Bucx Yuri Kiontke Michiel Kool Myrte Loosjes Mariëlle Rutten uur Aperitief, snacks en bezoek expositie uur Einde Betondag 10 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

13 BETONDAG 2014 Parallelsessie Van Cappellenzaal uur High Tech Self Healing; klaar voor de markt? Henk Jonkers, TU-Delft Bart van der Woerd, Self Healing Concrete Technology Bart van der Woerd Op de TU-Delft is de afgelopen decennia een technologie ontwikkeld die het zelfherstellend vermogen van cementbeton aanzienlijk verbeterd. Inmiddels is deze technologie zover door ontwikkeld en is de healing agent gereed voor grootschalige toepassingen. De TU heeft voor het op de markt brengen van het product een nieuw bedrijf opgericht, vooralsnog SHCT genoemd. Samen met grote spelers uit de betonmortel industrie worden praktische toepassingen in de praktijk getest. Gedurende deze presentatie wordt u op hoogte gebracht van de stand van zaken van Self Healing Concrete en de toepassingen die op korte termijn worden geconcretiseerd. Met toepassingen van Self Healing Agent in reparatiemortels, impregneermiddel, prefab beton en in ter plaatse gestort beton worden duurzame oplossingen voor de betonindustrie gecreëerd. Henk Jonkers Self Healing Concrete Technology is op de Betondag aanwezig op stand nr Self Healing Concrete Technology houdt zich bezig met het op de markt brengen van producten die het zelfherstellend vermogen van beton aanzienlijk verbeteren. De producten van SHCT worden verwerkt in diverse betonreparatiemortels, impregneermiddel en als hulpstof in betonmortel uur Ingenieurs presenteren zich: samen sterk Vraagstukken op het gebied van infrastructuur, mobiliteit en gebouwen worden steeds uitdagender. Nieuwe kennis en toepassing van actuele technologische ontwikkelingen zijn belangrijker dan ooit. Partnership is hierbij het sleutelwoord. Samen met u zoeken onze ingenieurs naar nieuwe oplossingen om complexe vraagstukken op te lossen. Nieuwsgierig naar voorbeelden? Kom naar onze presentaties in de Van Cappellenzaal! uur Nieuw stationsgebied voor Driebergen-Zeist Pim van de Kragt, Arcadis Door Programma Hoogfrequent Spoor dat ook op het traject tussen Utrecht en Arnhem zal lopen, breidt ProRail het spoor uit van twee naar vier. Als gevolg van deze uitbreiding wordt de kruising bij station Driebergen-Zeist aangepakt en wordt de weg onder het spoor geleid. In opdracht van ProRail maakte ARCADIS een volledig nieuw ontwerp voor de herinrichting van de sporen, het station en de omgeving. Het nieuw te ontwikkelen stationsgebied Driebergen- Zeist moet een hoogwaardig openbaar vervoersknooppunt zijn, dat tevens aansluit bij de omringende deels monumentale landgoederen en ecologische hoofdstructuur. Bij de plannen zijn vijf partijen betrokken: het Bestuur Regio Utrecht, de gemeente Utrechtse Heuvelrug, de gemeente Zeist, de provincie Utrecht en het Rijk. ProRail coördineert het project. Pim van de Kragt, projectmanager bij ARCADIS, zal een toelichting geven op het ontwerp en het hele traject tot realisatie. Pim van de Kragt 11

14 13.30 uur N62: hoe beton en staal elkaar vinden en binden Klaas Pascha, Antea Group De Sloeweg vormt de verbinding tussen de A58 en de Westerscheldetunnel. De weg is onderdeel van de N62, een belangrijke noord-zuidverbinding door Zeeland, en vormt al jaren een bottleneck. De Provincie Zeeland heeft besloten de weg te verdubbelen en de kruispunten ongelijkvloers uit te voeren. Antea Group heeft de mooie opdracht gekregen de elf kunstwerken in dit weggedeelte voor te bereiden. De kunstwerken zijn ontworpen door Architectenbureau Marius van den Wildenberg en door Antea Group volledig technisch uitgewerkt. Drie kunstwerken springen er qua vormgeving uit; zij worden uitgevoerd als zeecontainers. Wij zijn de uitdaging aangegaan de vereiste sterkte van de kunstwerken te realiseren door staal met beton te combineren, een unieke constructie in Nederland. Klaas Pascha licht toe hoe het samenspel tussen ingenieur en architect heeft geleid tot dit unieke ontwerp en bijzondere technische oplossingen. Klaas Pascha uur Sluiskiltunnel: op tijd, veilig binnen budget Frank Kaalberg, BV KKS/Witteveen+Bos en Chris Hakkaart, Combinatie BAM-TBI Chris Hakkaart Frank Kaalberg De Sluiskiltunnel is een meter lange geboorde wegverkeersstunnel onder het Kanaal van Gent naar Terneuzen. Als één van de eerste tunnels in Nederland lijkt deze tunnel binnen budget en planning te worden gerealiseerd. Toch is de bouw van deze tunnel zeker niet zonder uitdagingen geweest. Door een goed samenspel tussen de opdrachtgever en de aannemer zijn de ondergrondse Zeeuwse verrassingen tijdens de aanleg van de toeritten en het boren veilig en tijdig overwonnen. De aanleg van de verkeer- en tunneltechnische installaties ligt op koers en als er geen onverwachte gebeurtenissen optreden, zal de tunnel in mei 2015 worden geopend. Frank Kaalberg en Chris Hakkaart vertellen u graag hoe hun integrale ontwerpmethode heeft geleid tot slimme oplossingen en optimalisaties uur Methode Systeemintegratie met blik op sluizenprogramma Michiel Blaauboer en Bart Bouwens, Movares Michiel Blaauboer De komende jaren staan er verschillende uitbreidingen van bestaande sluiscomplexen op stapel. Veelal complexe situaties waar de vlotte doorstroming van scheepvaartverkeer en het garanderen van een veilig achterland als cruciale doelstellingen gelden. Elke fase van het project moet aantoonbaar aan die doelstellingen voldoen. Daarbij leidt aantoonbare integratie van systemen tot één werkend object. Movares heeft veel ervaring met het integreren van verschillende systemen die op het moment suprême gezamenlijk moeten functioneren als een geheel zonder de mogelijkheden van uitgebreid vooraf proefdraaien. Movares heeft haar ervaringen met systeemintegraties in de verschillende segmenten van infrastructuur gebundeld en verwerkt tot een systeemintegratiemethode (SIM) dat nu speciaal voor het sluizenprogramma op de Betondag 2014 wordt gepresenteerd. Bart Bouwens 12 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

15 BETONDAG 2014 Parallelsessie Arena Wit uur Plenair debat een jaar later Het debat staat onder leiding van Madelon de Jong, Visser & Smit Hanab en Jack de Leeuw, SBRCURnet BV Deelnemers zijn: Jan Hendrik Dronkers, Rijkswaterstaat Staf DG Piet Besselink, Royal HaskoningDHV Rob van Wingerden, Koninklijke BAM Groep NV Theo Salet, Witteveen+Bos Raadgevende Ingenieurs BV Eduard van der Meer, V.B.I. Huissen B.V. Arnoud van Vliet, Waterschap Hollandse Delta Madelon de Jong Jack de Leeuw Personele uitwisseling Rijkswaterstaat Onbekend maakt nog onbemind Jan Hendrik Dronkers Piet Besselink Eduard van der Meer Henk van Putten en Bianca de Groot, Rijkswaterstaat Theo Salet Rob van Wingerden Arnoud van Vliet Rijkswaterstaat ziet met personele uitwisseling goede mogelijkheden om de mobiliteit van de medewerkers te bevorderen. Ook draagt het volgens Rijkswaterstaat bij tot een betere persoonlijke ontwikkeling van de medewerkers. Het is dan ook om die reden dat Rijkswaterstaat met een aantal initiatieven personele uitwisseling in de praktijk brengt. Medewerkers zijn, zo blijkt uit een intern onderzoek, echter nog wat huiverig om intern van werk te wisselen. Onbekend maakt nog onbemind, zo concludeert het onderzoek. Om beheerders van wegen, water en vaarwegen beter te laten samenwerken, zette Rijkswaterstaat in 2007 het platform WOW op. Dit onder het motto Wegbeheerders Ontmoeten Wegbeheerders en Water Ontmoet Water. Sindsdien stimuleert WOW personele uitwisseling. Feitelijk streeft Rijkswaterstaat met personele uitwisseling een viertal doelen na. Naast het bevorderen van mobiliteit en het versterken van de persoonlijke ontwikkeling wil Rijkswaterstaat hiermee ook het intern kennisdelen aanmoedigen en heeft het een positieve weerslag op het werkgeversimago van de overheidsdienst. Onderzoek Angst voor veranderende arbeidsvoorwaarden en de hang naar zekerheid houden medewerkers vaak tegen om mee te doen aan een personele uitwisseling. Uit onderzoek binnen Rijkswaterstaat kwam naar voren dat onbekend maakt onbemind. Met andere woorden, er moet meer over de voordelen van personele uitwisseling worden gecommuniceerd. Zo kan bijvoorbeeld de houding van leidinggevenden de zekerheid voor medewerkers versterken. En tijdens de uitwisseling moeten de medewerkers contact met het eigen team en de leidinggevende houden. Bevorderende factoren voor personele uitwisseling zijn vastigheid, veiligheid, promotiemogelijkheden en een mogelijke reiskostenvergoeding. Naast persoonlijke ontwikkeling en de mogelijkheid tot netwerken draagt het ook bij tot vernieuwing. Duidelijk is echter wel dat het proces vooral laagdrempelig moet worden gehouden. Dit kan door bijvoorbeeld parttime uitwisselingen te realiseren en medewerkers de mogelijkheid te geven tussentijds er mee te stoppen. Daarnaast is het netwerk van belang om uitwisselingen te realiseren Structureel Overigens is van structureel gebruik van personele uitwisseling en specifiek met externe organisaties (publiekprivaat) nog niet in grote mate sprake. Deze lijkt ook lastiger te realiseren dan publiek-publieke samenwerking. Wel zijn er uitwisselingen van medewerkers van Rijkswaterstaat met alliantiepartners zoals ProRail. En sinds kort heeft het opdrachtgeversforum in de bouw onder de noemer praktijkleven voor hun leden een uitwisselingsprogramma opgestart. Leden van het opdrachtgeversforum zijn de grotere opdrachtgevers (publiek en semi-publiek) in de bouw. 13

16 Parallelsessie Arena Rood uur ENCI Studieprijs Presentatie winnaars door Theo Salet, Witteveen+Bos Raadgevende Ingenieurs TBV hoogleraar TU Eindhoven, voorzitter jury. Aansluitend de Studentenpublieksprijs Theo Salet Het ENCI Studiefonds ondersteunt, beoordeelt en bekroont afstudeerprojecten waarin het materiaal beton een prominente rol vervult. Het betreft studies uiteenlopend van ontwerp tot en met uitvoering (dus daarmee de hele keten) en van betontechnologie tot betonmechanica (alle disciplines) en experimenteel en numeriek onderzoek (alle onderzoeksvormen). De ENCI Studieprijs bestaat uit een geldbedrag (1e prijs 750,- en 2e prijs 450,-) en een oorkonde. Verder worden er Eervolle Vermeldingen en een Publieksprijs toegekend, met alleen een oorkonde. De prijsuitreiking is tijdens de Betondag 2014 op 20 november in Rotterdam. Voor deze uitreiking worden zowel de deelnemende studenten als de studiebegeleiders van de genomineerde studenten uitgenodigd om als gast aan de Betondag 2014 deel te nemen. Bij deze feestelijke afsluiting ontmoeten bouwwereld en onderwijs elkaar. Aankomende afstudeerders aan Nederlandse en Belgische Universiteiten, Hogescholen en Professional Master of Structural Engineering opleidingen nodigen we uit om deel te nemen aan de 37ste editie van de ENCI Studieprijs. Een onafhankelijke, deskundige jury beoordeelt de inzendingen per categorie (Universiteiten, Hogescholen en PMSE). Juryvoorzitter is Theo Salet, deeltijdhoogleraar Structural Design - Concrete Structures aan de faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Eindhoven. Overige juryleden zijn: Tom Groeneweg, Movares Nederland BV Peter Bosman, Hogeschool Windesheim Zwolle Luc Taerwe, Universiteit Gent Cor van der Veen, TU Delft Gerrit Verkerk, Hogeschool Rotterdam Volg ons ook op Facebook De winnaars van 2013 Parallelsessie Arena Rood (vervolg) uur High tech Beton in België Voorzitter: Luc Taerwe, Universiteit Gent Imec Toren een voorbeeld van nagespannen beton Patrick Peynsaert, Projectdirecteur THV Besix-Vanhout Patrick Peynsaert uur Colorimetrie voor gekleurd (schoon)beton: interpretatie toch niet zo eenvoudig! Niki Cauberg, Labohoofd Structuren, Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (W.T.C.B.) Luc Taerwe uur Zelfherstellend beton Nele De Belie - Universiteit Gent Niki Cauberg Nele De Belie 14 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

17 BETONDAG 2014 Parallelsessie Arena Blauw uur Wapeningen in de Praktijk Voorzitter: Hein de Bruin, Vereniging Wapeningsstaal Nederland Van vlechten tot monteren van wapening Reint Sagel Wapenen in de praktijk: innovatieve praktijkvoorbeelden presentatie Van Noordenne Staal b.v. Reint Sagel Hans-Peter van den Akker Hein de Bruin BIM: productierijp voor de wapeningsbranche!? Hans-Peter van den Akker, LIC Leerdam Beton bindt, maar.zonder wapening wordt het niks. De bouw kan niet zonder de wapeningsstaalsector. Logisch, want wapening vormt het stevige fundament onder een bouwwerk. Helaas verdwijnt al het vlechtwerk dat wordt gemaakt letterlijk en figuurlijk uit het zicht, zodra het beton is gestort. En daarmee lijkt ook de sector zelf onzichtbaar. Onterecht omdat de belangen groot zijn. Het product is belangrijk. Dat vereist alle aandacht. De Vereniging Wapeningsstaal Nederland manifesteert zich de afgelopen jaren steeds nadrukkelijker en is daarom na een aantal jaren afwezigheid, weer terug te vinden op de Betondag met een Wapeningsplein. De Betondag, bij uitstek het evenement om bouwondernemingen, constructeurs, etc. (opnieuw) kennis te laten maken met de VWN en haar leden. De Vereniging Wapeningsstaal Nederland, kortweg VWN, heeft een volle agenda. Kwaliteit, milieu en maatschappelijk verantwoord ondernemen, arbeidsomstandigheden, instroom van jonge vakmensen, lobbyen en netwerken; directeur mr. Hein de Bruin van de nog jonge vereniging hoeft zich dus niet te vervelen. We zijn nu een aantal jaren actief met als uitgangspunt dat wij ons als VWN sterker willen profileren. Doelstellingen De VWN heeft een aantal doelstellingen geformuleerd die voor nu, maar zeker de toekomst, van belang zijn. Zoals techniek en innovatie en promotie van het vak. Maar ook de sociaal-economische belangenbehartiging is een belangrijk onderwerp op de agenda. Nieuwe ontwikkelingen Wapeningsstaal lijkt een product dat weinig innovatie verdraagt of nodig heeft. Maar dat is juist niet het geval. Zo veranderen de eisen die worden gesteld, zoals bijvoorbeeld door de invoering van Eurocode 2. De VWN heeft hierop ingespeeld door met de leden een nieuw standaard mattenprogramma op te stellen, dat aan deze eisen voldoet. Voor opdrachtgevers en constructeurs is een praktische richtlijn opgesteld voor het toepassen van deze Eurocode. Samen met de eerder door de VWN uitgegeven Richtlijn arbovriendelijk wapeningontwerp wordt daarmee een belangrijke bijdrage geleverd aan de dagelijkse wapeningspraktijk. Maar ook zaken als BIM en het 3D-tekenen zijn ontwikkelingen die worden gestimuleerd en waarvoor waar nodig initiatieven worden ontwikkeld. Juist ook door de inzet van deze middelen wordt de samenwerking binnen de bouwketen verder verbeterd. In de praktijk zijn door partnerships tussen opdrachtgevers, aannemers en constructeurs al indrukwekkende resultaten geboekt! Het zijn nog steeds niet de gemakkelijkste tijden voor de bouwsector. Des te meer is het van belang aandacht te hebben voor alle aspecten in de bouw: van innovatieve techniek tot Arbo en optimale engineering. De VWN en haar leden maken zich daar sterk voor. 15

18 Parallelsessie Arena Hollands Glorie uur De overheidsingenieur Voorzitter: Johan Vermeer, Gemeente Rotterdam De overheidsingenieur, wat is dat voor iemand? Marten Klein, Ingenieursbureau Amsterdam De meerwaarde van een deskundig opdrachtgever Rijkswaterstaat en techniek Marès van den Hark, Rijkswaterstaat GPO Een opdrachtgever en beheerder van bouwkundige en civieltechnische constructies moet inhoudelijke kennis in huis hebben. Maar tot op welk niveau? Opdrachtgevers, zoals Rijkswaterstaat en gemeenten ontwierpen vroeger zelf, hielden toezicht tijdens de bouw en zorgden voor beheer en onderhoud. Hierin is de afgelopen jaren veel veranderd. Veel ingenieurswerk is uitbesteed naar de markt en als logisch gevolg daarvan vloeit er ook veel kennis weg naar die markt. Inmiddels is er over dit onderwerp toch wel het nodige debat. Van allerlei kanten hoor je dat een opdrachtgever met technisch vakmanschap toch verre te prefereren is boven een Johan Vermeer opdrachtgever met louter een inkoopfunctie. Rijkswaterstaat geeft aan zich in de komende jaren op dit punt te willen heroriënteren, maar de discussie speelt ook binnen veel Lagere Publiekrechtelijke Lichamen, zoals provincies, waterschappen en gemeenten. Vroeger komt natuurlijk niet (nooit) terug, maar wellicht moeten de noodzakelijke competenties eens worden geherdefinieerd. Nu is er sprake van een doorgaande geleidelijke afbraak van kennis. Ambtenarenreductie lijkt wel een standaardreflex. Blijkbaar ziet de maatschappij onvoldoende de meerwaarde van technische kennis, of slagen we er onvoldoende in dit uit te leggen. Jonge mensen met een technische opleiding vragen zich dus af of werken bij een overheid nog wel zo n verstandige keuze is. Op voorhand kan je stellen dat bij excellent opdrachtgeverschap hoort dat je de goede vragen kunt stellen en dat je goed moet kunnen toetsen of je krijgt wat je gevraagd hebt. Vaak ook zijn er tijdens een bouwproces keuzemomenten, waarbij een inhoudelijk iemand vertrouwen kan geven, terwijl iemand zonder inhoudelijk besef zich zal gaan indekken en papier gaat produceren. En natuurlijk moet de vastgoedportefeuille goed geïnspecteerd en onderhouden worden. Ook daarvoor is inhoudelijke kennis noodzakelijk. Maar een overheidsingenieur nieuwe stijl zal niet meer de techneut pur sang zijn. Hij (of zij) moet opereren in een politieke omgeving en dus begrijpen hoe politieke en maatschappelijke processen verlopen. Dit vereist naast technische ook procesvaardigheden. Het herdefiniëren van de noodzakelijke competenties voor een overheidsingenieur, het aangeven van interessante carrièrepaden en het aanbieden van toegesneden onderwijs moet de overheidsingenieur nieuw leven inblazen. Niet in de laatste plaats om voldoende wervend te blijven voor jonge toetreders en niet stilletjes af te wachten tot de laatste techneut in overheidsdienst met pensioen gaat of wordt wegbezuinigd. Marten Klein Marès van den Hark 16 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition

19 BETONDAG 2014 Parallelsessie Arena Hollands Glorie (vervolg) uur Hollands Glorie, mooie projecten in het buitenland Voorzitter Hans Ramler, voorzitter Betonvereniging Slimme jetty s Leon Groenewegen, BAM Infraconsult BV Het beschermen van Amerika René Dolfsma, ARCADIS Nederland BV Leon Groenewegen René Dolfsma Bij de wederopbouw van New Orleans na orkaan Katrina heeft ARCADIS een belangrijke rol gespeeld. René Dolfsma heeft als Design Process Manager 4 jaar meegewerkt bij het ontwerp en de uitvoering van de Lake Borgne Storm Surge Barrier in New Orleans East. Ook in de voorbereiding en andere deelprojecten van het Hurricane & Storm Damage Risk Reduction System (HSDRRS) hebben ingenieurs van ARCADIS Nederland samengewerkt met hun Amerikaanse collega's en opdrachtgevers. Deze kruisbestuiving heeft geleid tot succesvolle nieuwe initiatieven; bijvoorbeeld in New York, waar de Nederlandse inzichten een welkome basis vormen voor de planvorming om de stad beter te beschermen tegen overstroming. Waterbouw geëxpoteerd; het Gorgon project Australië Hilbrand Druiven, Koninklijke Boskalis Offshore Subsea Contracting BV uur Duurzaam beton, hoe doe je dat? Ronel Dielissen, Mebin B.V. Inhoudelijke behandeling van de publicatie Duurzaam Bouwen met Beton: #duurzaambeton trending topics. Hilbrand Druiven Duurzaamheid (sustainability) en beton beginnen elkaar in allerlei studies, ontwerptools, productontwikkelingen en milieukundige rekenmethodieken steeds beter te vinden. Dat wil zeggen dat meer en meer blijkt dat ze goed te verenigen zijn en als je er voor openstaat dat ze zelfs onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Om die symbiose te ontdekken en benutten zijn wel wat richtlijnen nodig. Mede geïnspireerd door een publicatie van onze Engelse collega s van de Minerals Product Association over dit onderwerp hebben de partners in het Betonplatform de ontwikkeling ter hand genomen van een op de Nederlandse markt gerichte richtlijn voor het voorschrijven duurzaam beton uur VrouwenKennisNetwerkBetonbouw/VKNBB Ronel Dielissen Het Vrouwen Kennisnetwerk Betonbouw richt zich op vrouwen werkzaam in de betonbouw en de constructiewereld in het algemeen. Specialisten, constructeurs, generalisten, werkvoorbereiders, uitvoerders en docenten kunnen elkaar ontmoeten tijdens onze borrel op de Betondag. Twee van onze leden zullen vertellen over interessante bouwprojecten waar zij aan gewerkt hebben. Zij zullen de projecten presenteren en vooral vertellen over wat hun technische rol geweest is bij de totstandkoming. 17

20 Projectplaces Projectplace Arena Wit Arena Wit uur Oud wordt nieuw: de magie blijft! De Nieuwe Kuip voorzitter René Sterken, BAM Advies & Engineering De Kuip groeit! Arend Rutgers, A&E Architecten BV Wereldwijde stadionervaring van BAM voor De Nieuwe Kuip Steven Wilbrenninck, BAM International René Sterken Arend Rutgers Iconische constructie Mischa Falger, BAM Advies & Engineering Mischa Falger Steven Wilbrenninck De Nieuwe Kuip Er zijn in Nederland weinig gebouwen die meer emotie opwekken dan De Kuip. Gelukkig, voor zowel Feyenoord supporters als liefhebbers van cultureel erfgoed, blijft dit markante stadion behouden. Beter gezegd: er komt een geheel nieuw stadion, met behoud van de karakteristieke monumentale tribunes. de club verder te laten groeien. Daarom zijn er al jaren plannen voor een nieuwe Kuip. Bouw van een volledig nieuw stadion bleek uiteindelijk politiek niet haalbaar waardoor besloten is tot een verbouwing van de Kuip. De Nieuwe Kuip gaat alle voorzieningen bieden die bij een modern stadion horen en wordt met zitplaatsen het grootste stadion van Nederland. Met goede zichtlijnen, veilige routing, en goede voorzieningen voor supporters kan Rotterdam weer gastheer zijn voor onder meer interlands. Daarnaast ontstaan nieuwe exploitatiemogelijkheden op het gebied van andere sporten, concerten en overige grootschalige evenementen. Dit alles zal extra inkomsten genereren en Feyenoord structureel sterker maken. Oude sfeer behouden De huidige Kuip, ontworpen door van Brinkman en Van der Vlugt, blinkt uit in vernuft en ambachtelijkheid. Met minimaal materiaalgebruik is in crisistijd een stadion gecreëerd met een geheel eigen sfeer. Bij de vernieuwbouwplannen moest deze unieke sfeer behouden blijven maar tegelijkertijd moest een geheel eigentijds stadion ontstaan waarmee Feyenoord jaren vooruit kan. De basis in het nieuwe ontwerp is het huidige stadion, dat zichtbaar blijft aan buiten- en binnenzijde. De bestaande en de nieuwe bebouwing lopen vloeiend in elkaar over. Het contrast tussen oud en nieuw wordt wel duidelijk zichtbaar gemaakt. Het vernieuwde Maasgebouw en het nieuwe Olympiagebouw flankeren het stadion. Deze gebouwen huisvesten functionele ruimten, een museum, loges, restaurants, zalen en commerciële ruimten. Een centraal ruimtelijk atrium verbindt beide met de oude kuip en het veld. 18 BV-Nieuws jaargang 2014 Special Edition