Overgewicht bij kinderen 2 ChecKid Resultaten ChecKid Resultaten Zwolle 5 Literatuurlijst 7

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Overgewicht bij kinderen 2 ChecKid Resultaten ChecKid Resultaten Zwolle 5 Literatuurlijst 7

2 Overgewicht bij kinderen Overgewicht is een urgent en omvangrijk gezondheidsprobleem. Wereldwijd heeft de prevalentie van overgewicht en obesitas epidemische vormen aangenomen (Gezondheidsraad 2003). Het betreft hier niet alleen volwassenen, maar ook kinderen. De afgelopen jaren is het aantal kinderen in Nederland met overgewicht fors toegenomen. Cijfers uit 2004 lieten zien dat gemiddeld 14.5% van de 4 tot 16- jarige jongens en 17.5% van de meisjes overgewicht, inclusief obesitas had. Dit is een flinke toename sinds 1980, toen de percentages 3.9% respectievelijk 6.9% waren en sinds 1997, toen deze 9.7% en 13.0% waren (van den Hurk 2007). Overgewicht en obesitas bij kinderen gaat gepaard met veelal ernstige complicaties maar ook met psychosociale klachten en een verminderde kwaliteit van leven (Wabitsch 2000; Ebbeling 2002; Daniels 2006). Vooral de toename van de prevalentie van glucose-intolerantie en type 2 diabetes mellitus bij kinderen is zorgwekkend. Overgewicht in de kindertijd wordt sterk geassocieerd met overgewicht op volwassen leeftijd (Deshmukh-Taskar 2006; Yang 2007). Preventie van overgewicht door het stimuleren van gezond voeding- en beweeggedrag is daarom van groot belang en moet al op jonge leeftijd starten. Vanaf 4 jaar, wanneer de kinderen naar school gaan, wordt hun eet- en beweeggedrag steeds meer beïnvloed door allerlei factoren in de sociale en fysieke omgeving op school, in het gezin en in de wijk. Interventies moeten dus op zowel gedrag als omgeving ingrijpen. De afgelopen jaren is steeds duidelijker geworden dat een geïntegreerde lokale aanpak het meest belovend is in de aanpak van overgewicht en obesitas, zeker wanneer het wordt ondersteund door landelijk en lokaal beleid (Friedrich 2007). Aanpak overgewicht bij kinderen in Zwolle In Zwolle is de prevalentie van overgewicht en obesitas bij kinderen de afgelopen jaren ook toegenomen. De gemeente wil daarom duurzaam en integraal investeren in preventie en behandeling van overgewicht, waarbij gezondheid een gedeelde verantwoordelijkheid is voor alle beleidsportefeuilles. Er is gekozen voor een programma uitwerking op drie terreinen: 1. Gezond Leven 2. Gezonde Zorg 3. Gezonde Omgeving Monitoring van gedrag ondersteunt de resultaten van de verschillende interventies. Zwolle wil de aanpak van overgewicht vormgeven conform de EPODE criteria. EPODE is een succesvolle Franse community aanpak om overgewicht bij kinderen terug te dringen en wordt door veel landen, waaronder Nederland, overgenomen. Voorwaarden voor succes zijn: een lokale programmamanager een integrale aanpak sociale marketing publiek-private samenwerking monitoring en wetenschappelijke evaluatie

3 De gemeente Zwolle zal de EPODE criteria op eigen wijze vorm geven. ChecKid is een monitoringsinstrument en heeft als doel inzicht te krijgen in trends van de prevalentie van overgewicht en obesitas onder 4 13 jarige kinderen in Zwolle. Daarnaast zal ChecKid een bijdrage leveren aan het nagaan van de effectiviteit van een duurzame integrale wijkgerichte aanpak die momenteel in een aantal wijken in Zwolle in ontwikkeling is. Bovendien kan met dit onderzoek meer inzicht worden verkregen in het eet-, beweeg- en inactiviteitgedrag van de betreffende kinderen in Zwolle en in de determinanten die hieraan ten grondslag liggen. Deze gegevens kunnen direct gerelateerd worden aan de BMI en de middelomtrek, omdat bij alle kinderen lengte, gewicht en middelomtrek worden gemeten. Daarnaast zal worden gekeken naar clustering van (on)gezond gedrag en relaties tussen individueel gedrag, fysieke en sociale omgeving om interventies nog efficiënter te kunnen inzetten. ChecKid is voor het eerst uitgevoerd in 2006 en zal om de 3 jaar worden herhaald.

4 ChecKid 2006 In mei 2006 werden alle basisscholen in Zwolle benaderd met de vraag deel te nemen aan het ChecKid onderzoek via een brief en vervolgens telefonisch. Wanneer een school toestemming gaf werden ouders en kinderen (4-13 jaar) van deze school per brief uitgenodigd voor het onderzoek. Bij deze uitnodiging zat een brief voor informed consent. De dataverzameling bestond uit het meten van gewicht, lengte en de middelomtrek van de kinderen. Daarnaast werden ouders gevraagd een vragenlijst in te vullen met onder andere vragen over sociodemografische gegevens (zoals leeftijd geslacht, postcode, etniciteit) en over vragen rondom BOFT gedragingen (buiten spelen, ontbijten, frisdranken en televisie kijken). De kinderen in de hoogste drie klassen van de basisschool (groep 6,7 en 8) vulden ook een vragenlijst in over gezond gedrag. Speciaal onderwijs werd niet meegenomen in deze studie, voor deze kinderen heeft een apart onderzoek plaatsgevonden met de naam ChecKid+. Tachtig procent (n=41) van de scholen heeft meegedaan aan zowel de lichamelijke metingen als de vragenlijsten van de nulmeting. Vier scholen (8%) hebben vanwege logistieke problemen alleen meegedaan aan de vragenlijsten en vijf scholen (12%) hebben niet meegedaan, meestal vanwege andere prioriteiten. De deelnemende scholen waren gelijkmatig verdeeld over de wijken van Zwolle (zie figuur hieronder). Van de deelnemende scholen, gaf vijfenzestig procent van de ouders (n=5.219) een geschreven informed consent. Voor (78% van de kinderen met een informed consent) was zowel data van de lichamelijke meting als van de vragenlijst ouders aanwezig. ChecKid is goedgekeurd door de Medische Ethische commissie van het VU medisch centrum. Lengte, gewicht en middelomtrek zijn via een protocol gemeten van kinderen door getrainde studenten van hogeschool Windesheim. Vier procent van de kinderen met een informed consent zijn niet gemeten, meestal vanwege ziekte op de dag van de meting. De BMI afkapwaarden voor kinderen opgesteld door Cole en collega s (2000;2007) zijn gebruikt om ondergewicht, gezond gewicht, overgewicht en obesitas te definiëren.

5 Resultaten ChecKid 2006 Hier volgen een aantal resultaten over de gehele stad Zwolle naar aanleiding van ChecKid De resultaten op schoolniveau zijn gecommuniceerd naar de desbetreffende scholen in 2007 en soms door de school verspreid via een schoolkrant of nieuwsbrief. Resultaten Zwolle In tabel 1 zijn de demografische gegevens opgenomen voor alle kinderen in Zwolle. De BOFT gedragingen worden in de tekst per onderwerp kort toegelicht. Buitenspelen en sporten Bewegen is gemeten door te vragen naar buitenspelen en sporten. Het percentage kinderen dat voldoet aan de normen is te vinden in tabel 1. Daarnaast speelden kinderen in Zwolle 52 gemiddeld minuten per dag buiten in het najaar van Van de kinderen in Zwolle is 78% lid van een of meerdere sportclubs. Ontbijten Het is belangrijk voor kinderen om elke dag te ontbijten. Enerzijds om genoeg energie te hebben om de dag te beginnen, anderzijds omdat kinderen die niet ontbijten vaker later op de dag ongezonde tussendoortjes gaan eten. In Zwolle ontbijt 97% van de kinderen elke dag. Frisdrank, vruchtensap / limonade en water Frisdrank wordt gedronken door 16% van de kinderen in Zwolle, 78% drinkt wel vruchtensap of limonadesiroop (78%). Het Voedingscentrum beveelt aan om niet meer dan 3 glazen suikerhoudende dranken per dag te drinken. Als we kijken naar frisdrank en vruchtensap samen, drinkt 35,5% van de kinderen meer dan deze norm (zie tabel 1). Water drinken is een goed en gezond alternatief, maar wordt niet door alle kinderen gedaan (66%). Televisiekijken en computeren Bijna alle kinderen in Zwolle hebben thuis een televisie (99%), vaak zelfs meer dan 1 (71%). Ook heeft bijna iedereen een computer (99%), waarvan de helft meer dan 1 computer heeft. Van de kinderen heeft 18% een televisie op de kamer en 21% heeft een computer op de kamer. De aanbeveling is om TV kijken en computeren bij kinderen te beperken tot maximaal 2 uur per dag. Als we alleen kijken naar TV kijken, voldoet 94% van de kinderen aan deze norm en zijn er weinig kinderen die meer dan 2 uur computeren (1%). Als TV kijken en computeren bij elkaar op wordt geteld, doet 19% van de kinderen dit meer dan 2 uur per dag (zie ook tabel 1). Transport naar school De meerderheid van de kinderen in Zwolle loopt of fietst zelf naar school (80,3%). Een klein deel, 11% - vooral kinderen uit groep 1 en 2 -, wordt achterop de fiets of in de buggy naar school gebracht. De overige kinderen worden met de auto gebracht (8%). Van de kinderen die met de auto gebracht

6 worden, zit de meerderheid (60%) in groep 1, 2 en 3, maar er zijn ook kinderen uit groep 4 en 5 (25%) en groep 6, 7 en 8 (15%). Tabel 1 Karakteristieken van de studie populatie (n=4,072) Leeftijd in jaren, gemiddeld (SD) n=4, (2.3) Geslacht n=4,072 % jongens 49.2 % meisjes 50.8 Sociaal economische status n=3,859 Laag (%) 8.7 Midden (%) 34.5 Hoog (%) 56.9 Etniciteit n=4,040 Nederlands (%) 87.3 Gemengd Nederlands en buitenlands (%) 7.3 Buitenlands (%) 5.4 Gewichtstatus n=4,072 Ondergewicht (%) 8.2 Gezond gewicht (%) 80.1 Overgewicht (%) 9.9 Obesitas (%) 1.8 Voeding: niet voldoen aan de norm doordeweeks weekend Ontbijten < 5 dagen/week < 2 dagen/weekend (%) n=4, n=4, Gesuikerde dranken > 3 glazen/dag (%) n=3, n=3, Fruit < 2 stuks/dag (%) n=3, n=3, Groente < 5 dagen/week < 2 dagen/weekend (%) n= n=4, Fysieke (in)activiteit: niet voldoen aan de norm TV kijken > 2 uur/dag (% ) n=3, n=4, Computeren > 2 uur/dag (%) n= n=3, Totaal screentime > 2 uur/dag (%) n= n=3, Buiten spelen < 60 minuten/dag (%) n=3, n=3, Georganiseerde sport < 1 uur/week (%) n=3,

7 Literatuurlijst Daniels, S. R. (2006). "The consequences of childhood overweight and obesity." Future of children 16(1): Deshmukh-Taskar, P., Nicklas, T.A., Morales, M., Yang, S.J., Zakeri, I. & Berenson, G.S. (2006). "Tracking of overweight status from childhood to young adulthood: the Bogalusa Heart Study." Eur J Clin Nutr 60(1): Ebbeling, C. B., Pawlak, D.B. & Ludwig, D.S. (2002). "Childhood obesity: public-health crisis, common sense cure." The Lancet 360: Friedrich, M. J. (2007). "Researchers address childhood obesity through community-based programs." Jama 298(23): Gezondheidsraad. Overgewicht en obesitas. Den Haag: Gezondheidsraad, 2003; publicatie nr 2003/07. Van den Hurk, K., van Dommelen, P., van Buuren, S., Verkerk, P.H. & HiraSing, R.A. (2007). "Prevalence of overweight and obesity in the Netherlands in 2003 compared to 1980 and 1997." Arch. Dis. Child 92: Wabitsch, M (2000). "Overweight and obesity in European children: definition and diagnostic procedures, risk factors and consequences for later health outcome. " Eur. J. Pediatr. 159 (1): Yang, X., Telama, R., Leskinen, E., Mansikkaniemi, K., Viikari, J. & Raitakari, O.T. (2007). "Testing a model of physical activity and obesity tracking from youth to adulthood: the cardiovascular risk in young Finns study." Int J Obes 31(3):