(Seksuele) voorlichting aan meisjes met 45X, 46XY gonadale dysgenesie
|
|
- Mathilda Verlinden
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Uw dochter heeft 45X, 46XY gonadale dysgenesie. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over deze aandoening. (Seksuele) voorlichting aan meisjes met 45X, 46XY gonadale dysgenesie
2 Waarom informeren Het is belangrijk dat uw dochter in de toekomst wordt voorgelicht over haar aandoening. Alleen dan kan zij, als zij volwassen is, de juiste beslissingen nemen en verantwoordelijk zijn voor haar gezondheid. Ook is het belangrijk dat zij seksuele voorlichting krijgt. De meeste ouders vinden het prettig om dat zelf te doen, maar vragen zich af hoe zij dit het beste kunnen doen. Uit onderzoek en ervaring weten we dat medische informatie het beste wordt begrepen als het zo verteld wordt dat het aansluit bij de kennis en de belevingswereld van het kind. Dat gaat het beste als u uw kind stapsgewijs voorlicht. Vaak komen kinderen zelf met vragen en informeren gaat makkelijker als u kunt aansluiten op vragen. Voor kinderen is het prettig als hun vragen worden beantwoord. Als vragen onbeantwoord blijven of als kinderen bemerken dat hun ouders zich ongemakkelijk voelen over bepaalde vragen, dan pikken de meeste kinderen al snel op dat het onderwerp beladen is. Dat kan het nog lastiger maken het onderwerp aan te snijden. Omdat u niet kan voorspellen wanneer uw dochter komt met vragen, is het handig u voor te bereiden op de vragen die zullen komen. Voor informatie over het voorlichten van uw dochter over het syndroom van Turner, verwijzen wij graag naar de map Leven met Turner. De map is verkrijgbaar op de afdeling. Hieronder vindt u enige informatie over het geven van seksuele voorlichting. Hoe beleven kinderen hun lichaam en wat weten zij van seks? De meeste kleuters weten dat er jongens en meisjes bestaan. Zij weten vaak al of leren op deze leeftijd dat jongens en meisjes verschillende geslachtsdelen hebben en zijn nieuwsgierig naar hoe het er uitziet. Een spelletje dat op deze leeftijd vaak gespeeld wordt is doktertje. Zo leren kinderen hoe het lichaam er uit ziet. Naarmate zij ouder worden en meer weten krijgen kinderen meer oog voor details en dingen die afwijken. Kinderen tussen 6 en 9 jaar oud zijn niet zo bezig met seksualiteit, maar dat verandert als kinderen 9, 10 jaar oud zijn. Vanaf deze leeftijd worden kinderen nieuwsgieriger. Vaak wordt de nieuwsgierigheid gewekt omdat een ouder zusje, buurmeisje of vriendinnetje in de puberteit komt. Uw dochter bemerkt de lichamelijke veranderingen, en zal zich afvragen of haar lichaam ook zo zal veranderen. Kinderen van deze leeftijd stellen hun vragen meestal aan hun ouders. Dat is een goed moment om uw dochter seksuele voorlichting te geven. U kunt uw dochter vertellen welke lichamelijke veranderingen een meisje ondergaat als zij in de puberteit komt: zij gaat flink groeien, zij krijgt borsten, oksel- en schaamhaar, haar heupen en billen 2
3 worden ronder, vrouwelijker. Het wordt belangrijk voor haar hoe zij er uit ziet, ze zal verliefd worden en zal leren wat seksuele opwinding is. U kunt uw dochter van 9 jaar uitleggen dat vrouwen eierstokken hebben en een baarmoeder en wat er gebeurt bij ongesteld worden en bij de bevruchting. Ook als uw dochter geen of onderontwikkelde eierstokken heeft, is het belangrijk dat uw dochter op de hoogte is hoe de inwendige geslachtsorganen van meisjes in het algemeen er uitzien en welke functie zij hebben. Vroeg of laat wordt zij er mee geconfronteerd omdat meisjes onder elkaar hierover praten en dan is het vervelend als zij bemerkt dat zij de enige is die hierover (te) weinig weet. Veel ouders vinden het lastig om seksuele voorlichting te geven. Het is prettig een voorlichtingsboekje te gebruiken; hierin wordt de taal gebruikt die uw dochter kan begrijpen, er staan plaatjes bij die een ingewikkeld verhaal duidelijk maken. Boeken over seksuele voorlichting vindt u in de bibliotheek of in de boekhandel. Er zijn veel verschillende voorlichtingsboeken in de handel. Er is genoeg keus om een boek uit te zoeken dat u het meest geschikt vindt. Het werkt meestal het beste als u samen met uw dochter het boek leest; u kunt het haar uitleggen en zij kan u vragen stellen. Uw dochter kan het zelf daarna nog eens opnieuw lezen en de nieuwe kennis eigen maken. Pas als uw dochter weet hoe het functioneert bij meisjes en vrouwen die geen afwijking hebben van hun geslachtsorganen, kunt u haar vertellen wat er bij haar anders is. Zij moet immers eerst weten wat gewoon is om het bijzondere te kunnen begrijpen. Daarom is het belangrijk uw dochter uit te leggen dat meisjes in de puberteit komen omdat hun eierstokken (een ander woord is ovaria) hormonen gaan produceren. Het hormoon oestrogeen zorgt er voor dat de borsten zich ontwikkelen, het meisje rondere billen en heupen krijgt en een ronder, vrouwelijk gezicht. Daarnaast zorgt oestrogeen ervoor dat de botten sterk worden en de groeischijven sluiten. Als de groeischijven gesloten zijn is het meisje uitgegroeid. Het hormoon progesteron zorgt er voor dat de baarmoeder zich ontwikkeld. Kortom: oestrogenen en progesteron zorgen er voor dat meisjes veranderen in vrouwen. Nu kunt u uw dochter vertellen dat haar eierstokken zich niet volledig hebben ontwikkeld. Dat is al gebeurd nog voordat zij geboren werd. In de embryonale fase zijn er wel geslachtsklieren aangelegd, maar de ontwikkeling van de geslachtsklieren is al vroeg gestopt waardoor de geslachtsklieren nooit zijn uitgegroeid. Voor meisjes van 9 jaar kan het nog wat ingewikkeld zijn om uit te leggen dat zij geslachtsklieren hebben, die bestaan uit onderontwikkeld testiculair weefsel. Deze informatie werpt natuurlijk de vraag op waarom zij onderontwikkelde balletjes hebben en geen eierstokken, 3
4 zoals in het voorlichtingsboek staat. Voor kinderen van 9 is informatie over genen en karyogram nog erg abstract. Bij kinderen tussen 9 en 12 jaar gebruiken we meestal de term onderontwikkelde geslachtsklieren. Tussen jaar kunnen jongeren deze informatie beter begrijpen. In de biologieles leren zij ook over genetica. In de voorlichting is het makkelijk om dan aan te sluiten bij wat uw kind op school heeft geleerd. Informatie over het 45X, 46 XY karyogram wordt dan beter begrepen, en vervolgens kan uw dochter ook beter begrijpen dat er bij haar sprake was van onderontwikkeld testiculair weefsel. In onderontwikkelde geslachtsklieren kunnen zich cellen ontwikkelen waar uw dochter ziek van kan worden. Nu is uw dochter nog gezond. Om te voorkomen dat zij later ziek wordt, is het het beste nu de onderontwikkelde geslachtsklieren te verwijderen. Daarvoor wordt zij binnenkort geopereerd. De operatie gebeurt in het Erasmus MC-Sophia. Voor de operatie moet uw dochter kort worden opgenomen. U kunt als ouder of verzorger bij haar blijven. Uw dochter moet een paar dagen in het ziekenhuis blijven omdat zij na de operatie moet herstellen voordat zij naar huis mag. Dr. Wolffenbuttel zal haar opereren. Dr. Wolffenbuttel zal u en uw dochter precies vertellen wat er bij opname zal gebeuren. Uw dochter kan ook thuis een filmpje bekijken over de opname, zodat zij al goed weet wat er gaat gebeuren als zij in het ziekenhuis komt. Alle informatie daarover krijgt u van dr. Wolffenbuttel en Bureau Opname. Omdat de geslachtsklieren hormonen produceren waarmee kinderen in de puberteit kunnen komen, zal de kinderarts straks een medicijnen voorschrijven, zodat uw dochter, net als alle andere meisjes in de puberteit zal komen. Dat zijn medicijnen die oestrogenen bevatten. Dus precies hetzelfde stofje als de geslachtsklieren van andere meisjes aanmaken. Zo kan het meisje toch in de puberteit komen en een vrouwelijk lichaam krijgen, net zoals andere meisjes. In deze periode komt zij regelmatig op controle bij de kinderarts. De kinderarts zal dan precies haar groei en ontwikkeling volgen. Hoe beleven adolescenten (jong-volwassenen) hun lichaam en wat weten zij van seks? Voor veel adolescente meisjes is het verdrietig te horen dat zij anders zijn dan andere meisjes. Juist op deze leeftijd willen zij gewoon zijn en is het moeilijk te aanvaarden dat er iets is waarin je anders bent dan de anderen. Sommige meisjes gaan twijfelen over hun vrouwelijkheid en dergelijke onzekerheid neemt vaak toe als zij hormonen moeten gebruiken. Andere meisjes betwijfelen of zij later wel een partner kunnen vinden en gelukkig kunnen worden. Een vrouw die geen eicellen maakt is in principe onvruchtbaar. Voor veel meisjes is het ook een grote teleurstelling om te horen dat zij geen kinderen kunnen krijgen. Vaak hadden zij zich al voorgesteld later moeder te worden. Ook kan het de onzekerheid over hun vrouwelijkheid vergroten. 4
5 Geen kinderen kunnen krijgen is heel verdrietig. U kunt uw dochter helpen door haar te troosten. Sommige meisjes denken dat zij de enige zijn die dit hebben. Dat is beslist niet waar. Weten dat je niet de enige bent kan een grote troost zijn. Sommige meisjes vinden het leuk andere meisjes te leren kennen die hetzelfde hebben. De patiëntenvereniging kan behulpzaam zijn bij het leggen van contact. Mocht uw dochter erg veel moeite hebben met de nieuwe informatie over zichzelf, dan kan het verstandig zijn dit met de kinderarts te bespreken. De kinderarts kan eventueel verwijzen naar een psycholoog. Psychologische veranderingen in de puberteit Oestrogenen zorgen niet alleen voor lichamelijke veranderingen, ook de psychologische veranderingen die adolescente meisjes ondergaan worden veroorzaakt door oestrogenen. Wisselingen in het humeur, belangstelling krijgen voor hoe je er uit ziet, verliefd worden, het ervaren van seksuele opwinding: het heeft allemaal met oestrogenen te maken. De pillen die uw dochter straks van de kinderarts zal krijgen, zorgen er ook voor dat deze veranderingen tot stand komen. De puberteitsontwikkeling van uw dochter zal wat dat betreft weinig afwijken van die van andere meisjes. Seksualiteit Adolescenten leren liever van elkaar over seks dan dat zij hun vragen aan hun ouders stellen. Meisjes bij wie de geslachtsontwikkeling anders is verlopen kunnen luisteren naar de vragen en ervaringen van andere meisjes, maar ervaren meer belemmeringen als zij hun eigen vragen willen stellen. Dat komt omdat zij dan vaak moeten vertellen wat er met hen aan de hand is. Zij vertellen dit niet graag, ook omdat leeftijdsgenoten vaak weinig begrip voor hun bijzondere situatie op kunnen brengen. Daarom blijft de eigen familie belangrijk om vragen over verliefd zijn en seksualiteit te bespreken. Een ouder zusje of nichtje kan in deze periode heel belangrijk worden. Maar ook meisjes en vrouwen die dezelfde of aanverwante aandoeningen hebben kunnen hun ervaringen met uw dochter delen. Behandeling door gynaecoloog en internist-endocrinoloog Voor haar 16 e verjaardag moet uw dochter moet helemaal zijn voorgelicht, ook over het afwijkend karyogram. Rond die tijd zal uw dochter onder behandeling komen van een gynaecoloog en internist-endocrinoloog. De gynaecoloog en internist-endocrinoloog gaan er vanuit dat patiënten volledig geïnformeerd zijn over hun ziekte of aandoening. Bovendien: uw inmiddels bijna volwassen dochter heeft zelf verantwoordelijkheid voor haar gezondheid. Zij moet hierover met haar arts kunnen praten. Afspraak maken Mocht u nog vragen hebben, dan kunt u altijd een afspraak maken. Het geven van voorlichting blijft een lastig onderwerp. De behandelend arts is graag bereid met u mee te denken. 5
6 Vragen Heeft u nog vragen, dan kunt u bellen met de afdeling Kinderendocrinologie, telefoonnummer (010) U kunt ook mailen naar: kinderendocrinologie@erasmusmc.nl Meer informatie Website Patiëntenvereniging Nederland TCN Turner contact Nederland / info@turnercontact.nl Boeken Tips seksuele voorlichtingsboeken: Titel: Ik vind jou lief Auteur(s): Sanderijn van der Doef & Marian Latour ISBN (voor peuters en kleuters) Titel: Ben jij ook op mij? Auteur(s): Sanderijn van der Doef & Marian Latour ISBN / Nur 226 (voor kinderen van 7-11 jaar) Titel: Seksuele voorlichting Auteur(s): Christiane Verdoux, Jean Cohen, Jacqueline Kahn-Nathan & Gilbert Tjordman ISBN (voor kinderen van 7-9 jaar) Titel: Krijg ik dat ook? Auteur(s): Jan von Holleben & Antje Helms ISBN (vanaf 9 jaar) Titel: Kleine mensen, grote gevoelens. De seksuele opvoeding van kinderen. Auteur(s): Sanderijn van der Doef ISBN (voor ouders) 6
7 Vragen en aantekeningen 7
8 Erasmus MC - Patiëntencommunicatie - 06/16 Aan de inhoud van deze folder kunnen geen rechten worden ontleend
(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner
Uw dochter heeft het Syndroom van Turner. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over haar aandoening. (Seksuele) voorlichting aan meisjes
Nadere informatieDe seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen
De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen Wat kun je doen als je vader of moeder bent? Je kunt je kinderen helpen bij hun seksuele ontwikkeling. Als ze klein zijn
Nadere informatieDe seksuele ontwikkeling. van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen
De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen Seksuele opvoeding gaat over meer dan alleen seksualiteit De seksuele ontwikkeling van kinderen en wat ouders kunnen doen
Nadere informatieWeek van de Lentekriebels
Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding, op school en thuis Anja Sijbranda GGD Hart voor Brabant Programma Waarom relationele en seksuele vorming? Wat doet school?
Nadere informatiePraten met je kind over seksualiteit
Informatie voor ouders van kinderen van 10 tot 14 jaar Praten met je kind over seksualiteit Lastig en spannend! Seks? Is mijn kind daar al aan toe? Wanneer begin je erover? Wacht je vragen af? Hoe breng
Nadere informatieSeksualiteit en seksuele ontwikkeling
Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Platform Smith Magenis syndroom 15 november 2014 - Leusden Yvonne Stoots Vanmiddag Seksualiteit Seksuele ontwikkeling Begeleiding bij seksuele ontwikkeling Seksualiteit
Nadere informatieOuderavond lijf & relaties
Ouderavond lijf & relaties Robert van der Gaag info@one2know.nl 0611003414 Voorstellen Ervaring Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen, mondzorg en mediawijsheid Kinderen Wie heeft
Nadere informatieSeksuele opvoeding van kinderen. 6-9 jaar. Kenniscentrum seksualiteit
Seksuele opvoeding van kinderen 6-9 jaar Kenniscentrum seksualiteit 02 03 Seksuele ontwikkeling Kinderen groeien niet alleen in de lengte, ze groeien ook in hun seksualiteit. Dat doen ze tijdens hun hele
Nadere informatieInfo 13 Vrijdag 20 maart 2015
Info 13 Vrijdag 20 maart 2015 Tussen- en Na-schoolse activiteiten Vanaf volgende week dinsdag verzorgen Grote Broer en Grote Zus een naschoolse activiteit. Deze zijn bedoeld voor de groepen 3 t/m 6, de
Nadere informatieOuderbijeenkomst Week van de Lentekriebels
Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Naam Christel van Helvoirt GGD Hart voor Brabant Waar denken jullie aan bij seksualiteit? Gevoelens Veiligheid
Nadere informatieTips voor ouders om met kinderen te praten over relaties en seksualiteit
Utrecht, januari 2018 Tel. (030) 231 34 31 Rutgers 2018 www.seksuelevorming.nl/weekvandelentekriebels Tips voor ouders om met kinderen te praten over relaties en seksualiteit 1 Algemene tips bij seksuele
Nadere informatieTRIXY Expertisecentrum
Ik heb een extra X (47,XXX) Voor wie is deze folder? Voor jou, als jij een meisje bent die een extra X chromosoom heeft! In deze folder vindt je allerlei informatie over Trisomie X: zo heet het als je
Nadere informatieJongen of meisje? Variaties in de ontwikkeling van het geslacht
Jongen of meisje? Variaties in de ontwikkeling van het geslacht Inleiding Bij de geboorte van een kind kan het geslacht onduidelijk zijn, waardoor de arts niet direct kan vaststellen of de baby een jongen
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste bijeenkomsten hebben we besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders en vrienden. Maar er gebeurt
Nadere informatiekleuter 4 6 jaar Veters strikken. Zijn vaak al zindelijk. (Maar er kunnen ook andere dingen genoemd worden)
NAKIJKBLAD Opdracht 1 Iedere levensfase heeft bepaalde kenmerken. Zet bij elke levensfase van wanneer tot wanneer hij ongeveer duurt. Zet er ook bij wat er in die levensfase gebeurt (kies steeds 2 dingen.)
Nadere informatieInhoud. De puberteit: nu gaat het beginnen 4. Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14. Elke maand weer: ongesteld 24
Inhoud 4 Lichamelijke veranderingen en uiterlijk 6 Dagboek, vriendinnen en stemmingen 10 Zelfvertrouwen, geheimen en pesten 12 Iets heel bijzonders: het vrouwelijk lichaam 14 De vrouwelijke geslachtsorganen
Nadere informatieWerkvormen: Lesdoelen: Benodigdheden: Kinderboeken: Filmpje: Les 2: Ik verander in de puberteit (meisje) Lesoverzicht
Les 2: Ik verander in de puberteit (meisje) Lesoverzicht Werkvormen: Lesdoelen: Kinderen weten welke lichamelijke en emotionele veranderingen zich bij meisjes voordoen in de puberteit. Kinderen weten dat
Nadere informatieLevertransplantatie en puberteit
Levertransplantatie en puberteit (versie mei 2010) Levertransplantatie en puberteit Pubers bevinden zich op het grensvlak van: geen kind meer, maar ook nog niet volwassen. Een stormachtige fase in de ontwikkeling.
Nadere informatieJEUGDIGEN. Hulp na seksueel misbruik. vooruitkomen +
> vooruitkomen + Hulp na seksueel misbruik JEUGDIGEN Heb jij seksueel misbruik meegemaakt of iemand in jouw gezin, dan kan daarover praten helpen. Het kan voor jou erg verwarrend zijn hierover te praten,
Nadere informatieSeksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening
Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit
Nadere informatieBehandelteam voor kinderen en jongeren met een stoornis/variatie in de geslachtelijke ontwikkeling
Behandelteam voor kinderen en jongeren met een stoornis/variatie in de geslachtelijke ontwikkeling Radboudumc expertisecentrum voor stoornissen/variaties in de geslachtelijke en geslachtschromosomale
Nadere informatieVoorwoord. Het is wel van belang om altijd eerlijk te zijn wanneer u het er met haar over heeft.
Voorwoord Deze gids bevat informatie over wat er tot nu toe bekend is over 47,XXX ook wel beter bekend als Trisomie X. Het is geschreven als hulpmiddel om deze genetische aandoening beter te kunnen begrijpen
Nadere informatieBLADZIJDE Ik werd op mijn achttiende jaar moeder van mijn dochter Irem Lourens. Irem kwam al vroeg in de pubertijd en ik raakte lichtelijk in paniek.
BLADZIJDE Ik werd op mijn achttiende jaar moeder van mijn dochter Irem Lourens. Irem kwam al vroeg in de pubertijd en ik raakte lichtelijk in paniek. De gedachten alleen al dat mijn kleine meid seks zou
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: De puberteit is naast de lichamelijke veranderingen ook de periode waarin je op een andere manier naar jezelf en de mensen om je heen gaat kijken. Dit komt omdat
Nadere informatieOuderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels
Ouderbijeenkomst Basisschool Eerschot Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Christel van Helvoirt medewerker Gezondheidsbevordering GGD Hart voor Brabant Bovenbouw:
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIE. ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers
PATIËNTENINFORMATIE ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers 2 ADRENOGENITAAL SYNDROOM Informatie voor ouders/verzorgers Met deze informatiefolder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren
Nadere informatieKenniscentrum seksualiteit
Kenniscentrum seksualiteit ks 6 9 Se ja le ar ue op vo ed in g va n ki nd er en 02 03 Seksuele ontwikkeling Kinderen groeien niet alleen in de lengte, ze groeien ook in hun seksualiteit. Deze seksuele
Nadere informatieLiefde? Naam: Datum: Seksuele opvoeding. Van wie kan je allemaal houden? Wat doe jij voor iemand die je graag ziet?
Liefde? Van wie kan je allemaal houden? Wat doe jij voor iemand die je graag ziet? Vind jij verliefd zijn hetzelfde als liefde? Is vriendschap ook liefde? Ben jij al verliefd geweest? Kan je verliefd zijn
Nadere informatieHoofdstuk 2 Dit hoofdstuk gaat over: het recht op informatie
Hoofdstuk 2 Dit hoofdstuk gaat over: het recht op informatie In dit hoofdstuk vind je een antwoord op de volgende vragen. 1. Wat is het recht op informatie? 2. Wat is begrijpelijke informatie? 3. Op welke
Nadere informatieVoorbehoedsmiddelen. Wat voel je? Tampons of maandverband?
Wat is het? Om te kunnen begrijpen wat ongesteld zijn precies is moet je eerst weten welke lichaamsdelen hierbij een rol spelen. Meisjes hebben 2 eierstokken, 2 eileiders, een baarmoeder en een vagina
Nadere informatieSeksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland)
Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Programma 1. Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren 2. Criteria om normaal
Nadere informatieIntimiteit, seksuele ontwikkeling en beleving bij kinderen (0-18 jr) met een (chronische) aandoening
Intimiteit, seksuele ontwikkeling en beleving bij kinderen (0-18 jr) met een (chronische) aandoening De seksuele ontwikkeling van een kind begint al vroeg in het prille leven en loopt eigenlijk door de
Nadere informatiePrenatale behandeling met dexamethason bij AGS
Prenatale behandeling met dexamethason bij AGS Bij meisjes met een ernstige vorm van het adrenogenitaal syndroom (AGS) treedt vermannelijking van de uitwendige geslachtsdelen op voor de geboorte. In deze
Nadere informatieVerpleegkundig spreekuur. Voor vrouwen met gynaecologische kanker
Verpleegkundig spreekuur Voor vrouwen met gynaecologische kanker Verpleegkundig spreekuur Voor vrouwen met gynaecologische kanker Inleiding Uw behandelende gynaecoloog heeft u verteld dat er bij u (mogelijk)
Nadere informatieKleine eters. peuters en kleuters met eetproblemen
Kleine eters Els Hofman 9 peuters en kleuters met eetproblemen ISBN: 9085062462 Een praktisch en informatief boek over eetproblemen bij jonge kinderen. Verhalen over jonge kinderen die zich ziek, moe,
Nadere informatieBehandeling van kinderen met adrenogenitaal syndroom (AGS)
Behandeling van kinderen met adrenogenitaal syndroom (AGS) Bij uw kind is de diagnose adrenogenitaal syndroom (AGS) gesteld en hij of zij gaat starten met medicijnen. De dosering varieert van kind tot
Nadere informatieSeksuele ontwikkeling van kinderen. 0-18 jaar. Kenniscentrum seksualiteit
Seksuele ontwikkeling van kinderen 0-18 jaar Kenniscentrum seksualiteit 02 03 Als mijn kind doktertje speelt, moet ik me dan zorgen maken? Is het normaal dat mijn puber op internet op zoek gaat naar seks?
Nadere informatieDe verpleegkundige gynaecologie
De verpleegkundige gynaecologie Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U heeft zojuist van de gynaecoloog gehoord dat u een operatie moet ondergaan aan de geslachtsorganen
Nadere informatieWat is het Syndroom van Klinefelter?
Voorwoord Deze gids bevat informatie over wat er tot nu toe bekend is over 47,XXY ook wel beter bekend als het Syndroom van Klinefelter. Het is geschreven als hulpmiddel om deze genetische aandoening beter
Nadere informatiePIJN IS NIET FIJN INFORMATIE VOOR KINDEREN FRANCISCUS VLIETLAND
PIJN IS NIET FIJN INFORMATIE VOOR KINDEREN FRANCISCUS VLIETLAND Deze folder gaat over pijn. Pijn is heel vervelend en soms ook moeilijk te begrijpen. In deze folder vertellen wij welke soorten pijn je
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Nadere informatieEen puberteitsonderzoek: de LHRH-test
Een puberteitsonderzoek: de LHRH-test 2 Inhoudsopgave Wat doen hormonen?...6 Vóór de LHRH-test...9 Hoe doen we een LHRH-test?... 10 Na de LHRH-test... 11 De uitslag... 11 Tips... 11 Wil je meer weten?...
Nadere informatieJe rechten bij de dokter vanaf 12 jaar Informatie voor tieners
Je rechten bij de dokter vanaf 12 jaar Informatie voor tieners Vrouw Moeder Kindcentrum In deze folder kun je lezen hoe het zit met jouw rechten en plichten in het ziekenhuis. Wie geeft bijvoorbeeld toestemming
Nadere informatieWerkstuk Biologie Adrenogenitaal syndroom
Werkstuk Biologie Adrenogenitaal syndroom Werkstuk door een scholier 2746 woorden 2 juni 2008 4,9 6 keer beoordeeld Vak Biologie Hoofdstuk 1: Wat is het Adrenogenitaal Syndroom Het adrenogenitaal syndroom
Nadere informatieEen virus in je lijf Hiv-virus
Een virus in je lijf Hiv-virus Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl
Nadere informatiePuberteit - HV 2. Saskia Tuenter. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Puberteit - HV 2 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Saskia Tuenter 06 March 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/72986 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatieBenodigheden. Lesdoelen. Puberteit. Begrippen
Kriebels in je buik Puberteit 1 Puberteit Groep 8 130 min Begrippen Puberteit, lichamelijke ontwikkeling, menstruatie, ongesteld, borsten, vrouwelijk geslachtsdeel, groeispurt, vagina, maandverband, tampon,
Nadere informatiePremenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie
00 Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie Inleiding Vrouwen met Premenstrueel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot 2 weken voor de menstruatie beginnen.
Nadere informatiePedagogische nazorg. Nazorg folder voor ouder(s)/verzorger(s) en kinderen na een ziekenhuisopname
Pedagogische nazorg Nazorg folder voor ouder(s)/verzorger(s) en kinderen na een ziekenhuisopname 1 Pedagogische nazorg Inhoudsopgave (Klik op het onderwerp om verder te lezen) Weer thuis 2 Algemene adviezen
Nadere informatieInfo. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde
Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over
Nadere informatiebegeleiding van uw kind Wat kunt u als ouder doen?
begeleiding van uw kind Wat kunt u als ouder doen? uw kind naar het ziekenhuis Binnenkort komt u met uw kind naar het Medisch Centrum Alkmaar, omdat uw kind: een onderzoek en/of behandeling krijgt wordt
Nadere informatieDe geslachtsontwikkeling, zoals het meestal gaat 1
De geslachtsontwikkeling, zoals het meestal gaat Je bent zo mooi anders dan ik, natuurlijk niet meer of minder maar zo mooi anders, ik zou je nooit Deze infobrochure heeft als doel om de ontwikkeling uit
Nadere informatieWat een klier! Hormonen en klieren
Wat een klier! Je hebt vast wel eens over klieren gehoord. Niet het klieren zelf natuurlijk, dus het vervelend doen, maar die andere klieren: namelijk hormoonklieren. Hormonen en klieren Hormonen zijn
Nadere informatieHet medicijn Gammaglobuline onder je huid Subcutaan
Het medicijn Gammaglobuline onder je huid Subcutaan Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie doorgeven per E-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatieOncologie. Patiënteninformatie. Omgaan met kanker. Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis
Oncologie Omgaan met kanker i Patiënteninformatie Bij wie kunt u terecht? Slingeland Ziekenhuis Algemeen Het hebben van kanker kan grote gevolgen hebben voor uw leven en dat van uw naasten. Lichamelijk
Nadere informatie!"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2
!"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2 !! " #!#$%!!&!& '!!! (! %)(%)(!! * &!# '! +!(,-#!&!# %#."'! $ '#$'$!!& '!& '# '! # %'!! % ##%! '!/!& '#'!%'!! # 01.$ 2* '#!& %!&!!!!! % #! 3' 1 4!! -(,!!#!& '#!!# %#."'! $'#(
Nadere informatieFolder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012
Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Premenstrueel syndroom Vrouwen met PMS hebben lichamelijk en/of
Nadere informatieSeksualiteit. Seksualiteit
Seksualiteit Seksualiteit Seksualiteit hoort bij het leven. Het is een breed verschijnsel dat genot, spanning, ontspanning en plezier kan geven. Dit lukt alleen als je er eerlijk en open tegenover kunt
Nadere informatieWaar gaan we het over hebben?
Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Wat gebeurt er met je als je een leuk meisje of jongen tegenkomt. Je vindt de ander leuk en misschien word je wel verliefd. Dan wil je heel vaak bij hem of bij
Nadere informatieKinderen in beweging 9 t/m 12 jaar. Een groepsprogramma voor kinderen met overgewicht
Kinderen in beweging 9 t/m 12 jaar Een groepsprogramma voor kinderen met overgewicht Vind je jezelf te dik? Wil je op je gewicht gaan letten, maar weet je niet zo goed hoe je dat kunt doen? Wij kunnen
Nadere informatiePolikliniek voor volwassenen met metabole ziekten Onderdeel van het Centrum voor Lysosomale en Metabole Ziekten in het Erasmus MC
Deze folder is gericht aan alle nieuwe patiënten van de polikliniek voor metabole ziekten in het Erasmus MC, maar ook bestemd voor jongeren en hun families / verzorgenden om hen te helpen bij de voorbereiding
Nadere informatieThema's per klas die aangeboden worden in de methode:
Thema's per klas die aangeboden worden in de methode: Groep 1-2 Hierbij zijn de kinderen bezig met specifieke lichaamskenmerken van zichzelf en van anderen. Ook gaan ze op zoek naar onderlinge overeenkomsten.
Nadere informatieWeer thuis na een grote gynaecologische operatie. Nazorg en leefregels
Weer thuis na een grote gynaecologische operatie Nazorg en leefregels 2 U gaat binnenkort naar huis of u bent weer thuis na uw operatie. U moet het thuis de eerste weken rustig aan doen. In deze folder
Nadere informatieIk heb dit boek gekozen, omdat ik hem kreeg bij de Grote Lijsters vorig jaar. Toen ik de achterkant had gelezen, wilde ik weten hoe het zou aflopen.
Boekverslag door een scholier 1942 woorden 16 juni 2007 7 13 keer beoordeeld Auteur Genre Tim Krabbé Psychologische roman Eerste uitgave 2002 Vak Nederlands I Beschrijvingsopdracht. 1. Motivatie van mijn
Nadere informatieVoorstellen R E LA T I E S E N S E K S U A L I T E I T Mariette Haak Gezondheidsbevorderaar GGD HM mhaak@ggdhm.nl Aandachtsgebieden Gezonde school, genotmiddelen, seksualiteit, voeding, bewegen en mondzorg
Nadere informatieSeksuele opvoeding van kinderen (0 18 jaar) met een beperking. Brochure voor ouders
Seksuele opvoeding van kinderen (0 18 jaar) met een beperking Brochure voor ouders 1 Inhoudsopgave Pagina 12 Verstandelijke beperking Er ontstaat bij deze kinderen een verschil tussen wat het lichaam kan
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE. onderdeel HORMONALE THERAPIE
Patiënteninformatiedossier (PID) MAMMACARE onderdeel HORMONALE THERAPIE Inhoudsopgave Inleiding... 3 Hoe werkt hormonale therapie?... 4 Vóór de overgang... 4 Tijdens en na de overgang... 5 De verschillende
Nadere informatie3.3 Borstkanker bij de man
3.3 Borstkanker bij de man Bij u is zojuist de diagnose borstkanker vastgesteld. Alle patiënten die voor borstkanker worden behandeld in het Catharina-ziekenhuis ontvangen een Persoonlijke Informatie Map.
Nadere informatieOp de website van RutgersWPF; www.rutgerswpf.nl kunt u veel informate vinden met betrekking psycho-seksuele ontwikkeling van kinderen/jongeren.
Boekenlijst ten behoeve van de ondersteuning van de psycho-seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Deze lijst is niet uitputtend, er zijn wellicht meer boeken/methodes op de markt, maar geeft u
Nadere informatieUMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren
UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie
Nadere informatiePijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders
Wat staat er in deze folder? UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Pijnrevalidatie voor kinderen en jongeren Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Inleiding voor ouders 1 Informatie
Nadere informatieWanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe
Wanneer en hoe het kind of de adolescent over de diagnose inlichten? Susanne Böhler Klinisch psychologe Getuigenissen van ouders Seksuele voorlichting pas je ook aan de leeftijd aan. Een kind van zeven
Nadere informatieSamenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5
Samenvatting Biologie hf 5 par 1t/m 5 Samenvatting door Carlijn 1162 woorden 15 januari 2018 10 2 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou 5.1 Je veranderd. Geslachtskenmerken zijn kenmerken
Nadere informatieWeer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname
Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl
Nadere informatieLesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht
Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen kunnen verschillende betekenissen geven aan seksualiteit. Kinderen zijn zich ervan bewust dat iedereen seksuele gevoelens heeft, en dat je je daarvoor
Nadere informatieBLADZIJDE Ik werd op mijn achttiende jaar moeder van mijn dochter Irem Lourens. Irem kwam al vroeg in de pubertijd en ik raakte lichtelijk in paniek.
BLADZIJDE Ik werd op mijn achttiende jaar moeder van mijn dochter Irem Lourens. Irem kwam al vroeg in de pubertijd en ik raakte lichtelijk in paniek. De gedachten alleen al dat mijn kleine meid seks zou
Nadere informatieAlles over de puberteit. puberteit
Alles over de puberteit seks puber Hormonen puberteit Sperma Experimenteren Zaadlozing verliefd seks puber Hormonen puberteit sperma Experimenteren Zaadlozing verliefd Wat gebeurt er met je tussen je 10
Nadere informatieeen in huis Waarom luister je niet? In dat rokje ga jij de deur niet uit! Zoenen? Doen ze dat nu al? Vroeger, toen ik zo oud was...
elp! een Puber in huis handleiding voor ouders met beginnende pubers Waarom luister je niet? In dat rokje ga jij de deur niet uit! Zoenen? Doen ze dat nu al? Vroeger, toen ik zo oud was... Daar ben jij
Nadere informatiewerkboek Bij deze lessen kan je ook Het Grote Voortplantingsspel gebruiken. ISBN
go G ed el ge ez ke en ur en d do or werkboek Bij deze lessen kan je ook Het Grote Voortplantingsspel gebruiken. ISBN 978-90-301-2711-6 9 789030 127116 Puberteit 1 Duid met een boogje de periode aan en
Nadere informatieKinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen mee.
Groei en ontwikkeling Kinderen groeien op tot volwassenen in verschillende fasen. Iedereen groeit tot maximaal tot hij of zij 18 jaar is. Maar ons lichaam maakt heel ons leven kleine of grote veranderingen
Nadere informatieHet medicijn Gammaglobuline in je bloed
Het medicijn Gammaglobuline in je bloed Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl
Nadere informatieKeuzehulp Uitgezaaide Borstkanker
Keuzehulp Uitgezaaide Borstkanker START Gemaakt door: In samenwerking met: Gefinancierd door: 2014 en Borstkankervereniging Nederland Hoe werkt deze Keuzehulp voor uitgezaaide borstkanker? Informatiekaart
Nadere informatieTekst lezen en een tekstschema invullen
Tekst lezen en een tekstschema invullen 1. Kijk naar de tekst. Voorspel waar de tekst over gaat. 2. Lees de tekst. Kom je nog moeilijke woorden tegen in de tekst? Gebruik dan de woordhulp. Schrijf tijdens
Nadere informatieConsultatie en begeleiding bij seksuele problematiek. Centrumlocatie
Centrumlocatie In deze tijd van openheid in de media over seksualiteit lijkt het alsof seks iets vanzelfsprekends is en er geen problemen op dit gebied bestaan. De indruk wordt gewekt dat seks alleen voorkomt
Nadere informatieKenniscentrum seksualiteit
Kenniscentrum seksualiteit ks ue 0 18 Se ar on ja le tw ik ke lin g va n ki nd er en 02 03 Als mijn kind doktertje speelt, moet ik me dan zorgen maken? Is het normaal dat mijn puber op internet op zoek
Nadere informatieVaccinatie tegen HPV voor meisjes. Rijksvaccinatieprogramma
Vaccinatie tegen HPV voor meisjes Rijksvaccinatieprogramma Waarom vaccineren tegen HPV? Als je je laat vaccineren tegen HPV, ben je goed beschermd tegen baarmoederhalskanker. Elk jaar krijgen ongeveer
Nadere informatieNierfalen en Seksualiteit
Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk
Nadere informatieBeperking van de uiteindelijke lengte met hormonen
Sophia Kinderziekenhuis Beperking van de uiteindelijke lengte met hormonen Voor sommige beroepen is het een voordeel om lang te zijn: vrouwelijke fotomodellen bijvoorbeeld zijn in het algemeen minstens
Nadere informatieSeksuele opvoeding van kinderen (0 18 jaar) met een beperking. Brochure voor ouders
Seksuele opvoeding van kinderen (0 18 jaar) met een beperking Brochure voor ouders 1 Inhoudsopgave Pagina 12 Verstandelijke beperking Er ontstaat bij deze kinderen een verschil tussen wat het lichaam kan
Nadere informatieSamenvatting Biologie Hoofdstuk 4: Voortplanting
Samenvatting Biologie Hoofdstuk 4: Voortplanting Samenvatting door een scholier 445 woorden 14 maart 2015 7,2 13 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Doelstelling 1: Wat zijn geslachtskenmerken?
Nadere informatieWeer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname
Weer thuis na een operatie Nazorg na een dagopname Wilhelmina Kinderziekenhuis Wat staat er in deze folder Weer thuis na een operatie 2 Wat mag je wel, wat mag je niet 3 Contact 6 Weer terug naar het ziekenhuis
Nadere informatieEen onderzoek van je bijnieren De ACTH-test
Een onderzoek van je bijnieren De ACTH-test Onder ouders verstaan wij ook verzorger(s), pleeg- of adoptieouder(s) U kunt wijzigingen of aanvullingen op deze informatie door geven per e-mail: patienteninformatiewkz@umcutrecht.nl
Nadere informatieSanderijn van der Doef KLEINE MENSEN, GROTE GEVOELENS
Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Sanderijn van der Doef KLEINE MENSEN, GROTE GEVOELENS De seksuele opvoeding van kinderen van 0 tot 12 jaar Uitgeverij Ploegsma Amsterdam
Nadere informatieAdviezen om uw kind voor te bereiden op een ziekenhuisopname
Adviezen om uw kind voor te bereiden op een ziekenhuisopname Wytske Bouwma, 2008 1 Inleiding Binnenkort wordt uw kind opgenomen in het ziekenhuis. Deze brochure is bedoeld om u meer inzicht te geven in
Nadere informatie