Ontfuiken Mobiliteit van leraren in Nederland en het buitenland

Transcriptie

1 Bekwaamheid van schoolleiders in internationaal perspectief Stand van zaken in Australië, Canada, Engeland, Finland, Oostenrijk en Schotland Concept notitie Ontfuiken Mobiliteit van leraren in Nederland en het buitenland Auteurs: Marjolein van Dijk MSc drs. Isabel Gaisbauer CAOP Research, februari 2013 Den Haag

2 Inhoudsopgave 1 SAMENVATTING: EEN VERGELIJKING TUSSEN LANDEN 1 2 INLEIDING Aanleiding Onderzoeksvragen Methode Leeswijzer SCHOOLLEIDERSCHAP IN AUSTRALIË Achtergrond onderwijsstelsel Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders Schoolleiderschap Initiële opleiding Vereisten om schoolleider te worden Professionele ontwikkeling en nascholing Beoordeling kwaliteit initiële opleiding en professionele nascholing Rol professionele ontwikkeling bij de beoordeling van schoolleiders Register Register, verplichtingen en consequenties 15 4 SCHOOLLEIDERSCHAP IN CANADA Achtergrond onderwijssysteem Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders Schoolleiderschap Initiële opleiding en vereisten Professionele ontwikkeling / nascholing Rol professionele ontwikkeling bij beoordeling schoolleiders Beoordeling kwaliteit initiële opleiding en professionele nascholing Register voor schoolleiders Het register Eigenaar register Verplichtingen Klachten 25 5 SCHOOLLEIDERSCHAP IN ENGELAND Achtergrond onderwijssysteem Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders... 27

3 5.2.1 Schoolleiderschap Initiële opleiding Vereisten om schoolleider te worden Professionele ontwikkeling / nascholing Rol professionele ontwikkeling bij beoordeling schoolleiders Rol professionele ontwikkeling bij de beoordeling van schoolleiders Register voor schoolleiders SCHOOLLEIDERSCHAP IN FINLAND Achtergrond onderwijssysteem Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders Schoolleiderschap en vereisten Initiële opleiding en vereisten Professionele ontwikkeling / nascholing Rol professionele ontwikkeling bij beoordeling schoolleiders Beoordeling kwaliteit initiële opleiding en professionele ontwikkeling Register voor schoolleiders SCHOOLLEIDERSCHAP IN OOSTENRIJK Achtergrond onderwijssysteem Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders Schoolleiderschap Initiële opleiding en additionele ervaringseisen Beoordeling kwaliteit initiële opleiding en professionele nascholing Professionele ontwikkeling / nascholing Rol professionele ontwikkeling bij beoordeling schoolleiders Register voor schoolleiders SCHOOLLEIDERSCHAP IN SCHOTLAND Achtergrond onderwijssysteem Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders Schoolleiderschap Initiële opleiding Vereisten om schoolleider te worden Professionele ontwikkeling / nascholing Beoordeling kwaliteit initiële opleiding en professionele nascholing Rol professionele ontwikkeling bij beoordeling schoolleiders Register voor leraren en schoolleiders... 53

4 9 CONCLUSIES 57 BIJLAGE BRONNENLIJST 59 BIJLAGE A ENGELAND 63 BIJLAGE B - OVERZICHT INITIËLE OPLEIDINGEN TOT SCHOOLLEIDER 64

5 1 SAMENVATTING: EEN VERGELIJKING TUSSEN LANDEN In totaal zes landen onder de loep genomen door CAOP Research in de internationale verkenning: Australië, Canada, Engeland, Finland, Oostenrijk en Schotland. Canada is verdeeld in staten en zodoende is besloten om bij dit land in te zoomen op de staat Ontario. In de rest van de samenvatting wordt daarom Ontario vermeld in plaats van Canada. Het doel van de verkenning is bestaande inzichten vergaren en inzichtelijk maken. De bekwaamheid van schoolleiders in de zes landen staat centraal in de verkenning. Vier hoofdonderwerpen die behoren tot de bekwaamheid van schoolleiders komen in de bespreking van elk land terug in het rapport, dit zijn: 1. (Verplichte) bekwaamheidseisen voor schoolleiders 2. Initiële opleiding voor schoolleiders 3. Professionele ontwikkeling en toezicht op kwaliteit 4. Beroepsregister voor schoolleiders Aan de hand van deze vier onderwerpen worden de zes landen in deze samenvatting met elkaar vergeleken. 1. (Verplichte) bekwaamheidseisen voor schoolleiders In de zes landen die zijn meegenomen in deze verkenning worden eisen gesteld aan de bekwaamheid van schoolleiders. Een aantal eisen komt overeen tussen de zes landen en een aantal eisen verschilt juist tussen de landen. Lerarenkwalificatie bekwaamheidseis In alle landen die zijn meegenomen in deze verkenning is het niet mogelijk om als schoolleider te gaan werken zonder in het bezit te zijn van een lerarenkwalificatie. Alle landen eisen dus dat een schoolleider een lerarenopleiding succesvol heeft afgerond. Om schoolleider te worden in een door een overheid gefinancierde school in Ontario moeten aspirant-schoolleiders een onderwijsbevoegdheid hebben voor tenminste drie van de vier school levels (primary, junior, intermediate, senior) en twee specialisaties hebben gevolgd (Specialist or Honour Specialist) of een masterdiploma hebben behaald. De lerarenkwalificatie is in de meeste landen (Finland, Australië, Ontario en Schotland) op universitair niveau. Leservaring verplicht in bijna alle onderzochte landen De meeste onderzochte landen stellen daarnaast nog aanvullende eisen. Zo is het in Schotland, Oostenrijk, Finland en Ontario verplicht om leservaring te hebben. In Finland wordt niet specifiek benoemd hoeveel jaar leservaring nodig is, terwijl in Oostenrijk is vastgesteld dat zes jaar leservaring nodig is voordat een leraar in aanmerking komt voor de functie van schoolleider. In Ontario doorloopt een aspirant-schoolleider een procedure waarin onder andere leidinggevenden beoordelen of de leraar geschikt is voor de positie van schoolleider. In Engeland en Australië is leservaring geen voorwaarde voor schoolleiders, maar in de praktijk blijkt dat schoolleiders in deze landen ook beschikken over een aantal jaren leservaring. Ingeschreven in het lerarenregister Verder is in Australië, Schotland en Ontario een vereiste dat een aspirant-schoolleider als leraar ingeschreven staat in het lerarenregister. Om het vak uit te kunnen oefenen moeten leraren en schoolleiders ingeschreven staan in het lerarenregister. Dit was tot in 2012 ook het geval voor Engelse leraren en schoolleiders, maar het lerarenregister is daar inmiddels afgeschaft. Bij de inschrijving in het lerarenregister in Australië, Schotland en Ontario behoren ook andere verplichtingen. 2. Initiële opleiding voor schoolleiders Onderdeel van de bekwaamheid van schoolleiders is een initiële kwalificatie voor schoolleiders. Onderzocht is of landen beschikken over een (verplichte) kwalificatie voor schoolleiders, waar de opleiding uit bestaat en door wie het wordt aangeboden.

6 Opleiding tot schoolleider kwalificatie-eis In sommige landen is een vereiste dat de schoolleider een specifieke opleiding tot schoolleider heeft afgerond. Zo dienen schoolleiders in Ontario het Principals Qualification Program succesvol te hebben afgerond, in Schotland te beschikken over een Standard voor Headship, in Finland over een Certificaat voor Onderwijsadministratie en in Oostenrijk over een Schoolmanagementopleiding. In Engeland bestond tot halverwege 2012 ook de verplichting om de National Professional Qualification for Headship (NPQH) te behalen. Ondanks dat de verplichting is losgelaten, wordt het aspirantschoolleiders in Engeland nog steeds aangeraden om de NPQH te behalen. Bijna alle landen beschikken over verplichte richtlijnen voor schoolleiderstraining/opleiding Van de zes onderzochte landen biedt alleen Australië geen gecertificeerde opleiding op nationaal niveau aan voor schoolleiders. Australië heeft opleidings- en trainingsprogramma s voor schoolleiders, maar elke staat in Australië heeft een ander aanbod, verzorgd door verschillende organisaties en op verschillende niveaus. Initiële opleidingen tot schoolleider Ontario, Finland, Oostenrijk en Schotland hebben een verplichte initiële opleiding voor schoolleiders. In Finland, Ontario en Schotland moet de opleiding eerst succesvol afgerond zijn voordat de functie van schoolleider bekleed kan worden. In Oostenrijk wordt de tweejarige opleiding tot schoolleider gevolgd in de proeftijd (eerste vier jaar). In Engeland was de initiële opleiding tot halverwege 2012 ook verplicht. Echter Engeland is hierop teruggekomen en heeft het verplichte karakter van de opleiding losgelaten. Tabel 1 in de bijlage geeft een overzicht van de initiële opleidingen in Ontario, Engeland, Finland, Oostenrijk en Schotland. Zoals weergegeven in de tabel worden de grote lijnen voor een initiële opleiding vastgelegd op nationaal of staatniveau. De invulling wordt gegeven door de instellingen. Alleen Finland heeft geen praktijkonderdeel in de opleiding verwerkt, de andere landen in de tabel wel. De hoofdthema s in het curriculum van de opleidingen komt in globaal overeen; HR, leiderschapsvaardigheden en verschillende vormen van administratie komen in alle opleidingen terug. De duur van de opleiding is niet van alle opleidingen bekend. Afhankelijk van de ervaring van een aspirant-schoolleider kan voor bepaalde modules vrijstelling worden verkregen. Dit verkort de duur van de opleiding. 3. Professionalisering In de verkenning is aandacht besteed aan de professionele ontwikkeling van schoolleiders. Onderzocht is hoe landen aankijken tegen de professionele ontwikkeling van schoolleiders, of professionalisering verplicht is, wat er zoal wordt aangeboden en in hoeverre de kwaliteit van het nascholingsaanbod wordt beoordeeld. Nationale regelgeving Een aantal landen heeft op nationaal/staatniveau regelgeving ten aanzien van de professionele ontwikkeling van schoolleiders. Ontario en Engeland zijn op dit vlak verder dan de andere landen. Zo heeft Ontario de Board Leadership Development Strategy opgesteld. Onder deze Strategy valt het vroeg identificeren van potentials, mentorschap, de beoordeling van een schoolleider door een Principals Appraisal en talentontwikkeling. Het National College for School Leadership (NCSL) heeft in Engeland een nationaal curriculum ontwikkeld om schoolleiders te ondersteunen in elk stadium van hun carrière. Het NCSL heeft vijf nationale kwalificaties voor schoolleiders ontwikkeld, van beginner tot senior. De eerste drie kwalificaties (opleidingen) worden inmiddels aangeboden. Professionalisering soms verplicht In Australië, Ontario, Schotland en Oostenrijk is professionele ontwikkeling verplicht. De verplichting komt in Australië voort uit een verplichte inschrijving in het lerarenregister, waardoor schoolleiders elke vijf jaar 100 uur dienen te investeren in professionalisering. In Schotland zijn schoolleiders contractueel verplicht om 35 uur per jaar te investeren in professionalisering. Deze uren kunnen besteed worden aan persoonlijke ontwikkeling, deelnemen aan nationaal geaccrediteerde cursussen, cursussen georganiseerd op de school of andere vormen van professionele ontwikkeling. In Ontario is zijn schoolleiders verplicht één keer in de vijf jaar mee te werken aan een Principal Performance Appraisal. De schoolleider ontvangt een beoordeling over zijn functioneren en zijn professionele ontwikkeling in de laatste vijf jaar. Indien een onvoldoende wordt gescoord kunnen hier maatregelen 2

7 aan worden verbonden. In Oostenrijk zijn leraren in dienst bij de centrale overheid verplicht om 15 uur training per schooljaar te volgen. Omdat schoolleiders volgens het nationale statuut ook leraar zijn is de professionaliseringsverplichting ook op hen van toepassing. In Finland en Engeland wordt professionalisering voor schoolleiders op verschillende manieren gestimuleerd maar is het geen verplichting. Jaarplan met focus op professionele ontwikkeling Uit de verkenning komt naar voren dat in Ontario, Engeland en Schotland het gebruikelijk is dat een schoolleider een jaarplan opstelt met daarin plannen ten aanzien van professionalisering. Zo n jaarplan moet worden afgestemd met het bestuur. In Ontario is een schoolleider verplicht samen met vertegenwoordigers van het districtsniveau en het schoolbestuur een Annual Growth Plan in te vullen. Professionele ontwikkeling dient hierin te worden opgenomen. In Engeland is in nationale wetgeving vastgelegd dat de raad van bestuur samen met een externe adviseur en schoolleider de doelstellingen voor een school en prestatiecriteria van een schoolleider vaststelt. Onderdeel hiervan kan professionele ontwikkeling van de schoolleider zijn. Ook in Schotland is het voor schoolleiders verplicht om in samenspraak met de leidinggevende een plan voor professionele ontwikkeling op te stellen. Inductiefase voor startende schoolleiders In Finland, Ontario en Oostenrijk start de loopbaan van een schoolleider met een inductiefase. In Ontario krijgt elke startende schoolleider de eerste twee jaar een mentor aangewezen. De mentor is een ervaren schoolleider. In Finland bestaat een door de overheid gesubsidieerd inductieprogramma voor startende schoolleiders. In Oostenrijk geldt de eerste vier jaar een proeftijd. Gedurende de proeftijd moet een tweejarige opleiding tot schoolleider worden behaald. Aanbieders Uit het onderzoek komt naar voren dat in alle zes landen nascholing wordt aangeboden door meerdere organisaties. Over het algemeen zijn dit universiteiten, beroepsorganisaties, consultancy bureaus, het Ministerie van Onderwijs en onderwijsinstituten. Oostenrijk is uniek ten opzichte van de andere landen door de Leadership Academy. Schoolleiders met minstens twee jaar ervaring kunnen er deelnemen aan scholing op het vlak van leiderschap en innovatief werken. Engeland heeft met het National College for School Leadership ook een unieke positie. Het NCSL biedt opleidingen aan en certificeert andere organisaties om nationale kwalificaties voor schoolleiders uit te geven. Beoordeling kwaliteit Uit de verkenning blijkt dat in Finland en Oostenrijk in het algemeen weinig toezicht wordt gehouden op de aanbieders van professionele nascholing voor schoolleiders. Onder bepaalde voorwaarden vindt in sommige landen wel een kwaliteitscontrole plaats. Zo lijkt in Australië op federaal niveau geen kwaliteitscontrole te zijn op nascholing aangeboden door organisaties anders dan universiteiten. Echter indien subsidie wordt verleend aan nascholingsprogramma s dan moet een aanbieder aantonen wat de effectiviteit van de opleiding is geweest. In Engeland is het National College for School Leadership verantwoordelijk voor het uitgeven van licenties om één van de vijf kwalificaties voor schoolleiders te mogen aanbieden. Het NCSL is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de opleidingen. Schotland heeft een unieke methode voor schoolleiders om professionele erkenning voor nascholing te krijgen. Schoolleiders ingeschreven in het register (GTC Scotland) kunnen een aanvraag indienen bij de General Teaching Council Scotland voor een Professional Recognition Award om professionele erkenning te krijgen van kennis en expertise die zij hebben opgedaan. 4. Register voor schoolleiders Voor de verkenning is onderzocht of een registersysteem bestaat voor schoolleiders in de zes landen. Indien een land gebruik maakt van een register is bekeken wie eigenaar is van het register, hoe het aanmeldingsproces verloopt, wat de verplichtingen zijn om ingeschreven te staan en welke de consequenties wanneer niet aan verplichtingen van het register wordt voldaan. Geen register voor schoolleiders, wel voor leraren In geen van de onderzochte landen bestaat een register specifiek voor schoolleiders. In Finland en Oostenrijk bestaat ook geen register voor leraren. 3

8 Gezien het feit dat schoolleiders in Australië, Ontario en Schotland dienen te beschikken over een lerarenkwalificatie, zijn zij verplicht ingeschreven te staan in het lerarenregister. In Ontario is het geen officiële verplichting, maar zonder registratie is het niet mogelijk het lerarenberoep uit te oefenen. Omdat een schoolleider dient te beschikken over leservaring is het noodzakelijk ingeschreven te staan in het register. In Engeland is de General Teaching Council for Engeland sinds 2012 afgeschaft en is registratie ook niet meer nodig. Eigenaar van het register Eén van de eerst opgerichte registers voor leraren en schoolleiders ter wereld is de General Teaching Council for Scotland (GTC), opgericht in De GTC Scotland is een officieel onafhankelijk regulerend orgaan voor het onderwijspersoneel. Zij ontvangen geen overheidsgeld, maar financieren zichzelf via het betaalde lidmaatschap van alle leraren en schoolleiders. De taken en verantwoordelijkheden van GTC Schotland zijn wettelijk vastgelegd. In Australië is onlangs door het Australian Institute for Teaching and School Leadership (AITSL) een nationale aanpak ontwikkeld voor het registreren van leraren en schoolleiders. Deze aanpak is tot stand gekomen in overleg met de bestaande registratieagentschappen in de acht Australische staten en met werkgeversorganisaties en vakbonden. De registratie-agentschappen zijn overheidsorganisaties, zij behorend tot de staat en zijn verantwoordelijk voor het registreren van leraren en schoolleiders werkzaam in de betreffende deelstaat. De registratie-agentschappen dienen te voldoen aan regels vastgesteld op federaal niveau. In Ontario is het Ontario College of Teachers verantwoordelijk voor het registreren van leraren en schoolleiders. De organisatie is bij wet opgericht. Herregistreren soms verplicht Een herregistratie is verplicht in Australië. In Australië moet een herregistratie over het algemeen na vijf jaar uitgevoerd worden. Een schoolleider moet opnieuw een verklaring van goed gedrag indienen, gedurende vijf jaar tenminste 100 dagen praktijkervaring hebben opgedaan, aan de standaarden van de Australian Professional Standards for Teachers voldoen en gedurende vijf jaar tenminste 100 uur aan professionalisering besteed hebben. In Ontario lijkt geen verplichte herregistratie te bestaan als onvoldoende aan nascholing wordt gedaan. Schoolleiders in Ontario moeten wel jaarlijks hun bijdrage betalen om geregistreerd te zijn, anders bestaat de mogelijkheid dat zij zich moeten herregistreren. In Schotland ontvangen schoolleiders die zich registreren een provisional of full registratie. De meeste leraren ontvangen een provisional registratie en dienen aan een aantal extra criteria te voldoen voordat zij recht hebben op een full registratie. Consequenties niet voldoen aan verplichtingen In Australië, Ontario en Schotland zijn consequenties verbonden aan het niet voldoen aan verplichtingen behorend bij inschrijving in het lerarenregister. Uit de verkenning blijkt dat eisen worden gesteld om ingeschreven te kunnen staan in het register. Eisen zijn bijvoorbeeld het beschikken over een lerarenkwalificatie en een verklaring van goed gedrag. Schoolleiders voldoen hier vaak aan, aangezien zij een aantal jaren leservaring nodig hebben om als schoolleider te kunnen werken. Zij waren dan al ingeschreven in het register als leraar. Er zijn verplichtingen aan het in stand houden van de registratie. Indien schoolleiders in Australië niet voldoen aan de eis van 100 uur professionele ontwikkeling (in sommige staten ligt het aantal uren hoger) of 100 dagen praktijkervaring dan kan het registratieagentschap besluiten om extra eisen te stellen zoals het volgen van nascholing in een bepaalde tijdperiode. In Australië is het mogelijk een schoolleider uit het register te verwijderen indien onvoldoende tijd wordt besteed aan professionalisering. In Ontario moeten schoolleiders die ingeschreven staan in het lerarenregister voldoen aan door het College vastgelegde Standards of Practice en de Ethical Standards. Verder is het van belang dat schoolleiders tijdig de jaarlijkse vergoeding betalen aan het College, anders kunnen zij worden uitgeschreven. Lerarenregister opgeheven in Engeland In Engeland bestond tot halverwege 2012 de General Teaching Council for England (GTC), die het register beheerde. De Teaching Council was opgericht in 2001, maar vanaf het begin heeft de GTC England geworsteld met het feit dat leraren vonden dat het register was opgelegd. Verder was de klacht dat de GTC England bureaucratisch was en heeft het geen verbetering gebracht in de ontwikkeling van onderwijsprofessionals. Met de afschaffing heeft de Engelse regering de intentie het vertrouwen in de leraren en schoolleiders terug te geven in plaats van wantrouwen met een verplicht 4

9 register. In Engeland zijn leraren en schoolleiders niet langer verplicht ingeschreven te staan in een lerarenregister. 5

10 6

11 2 INLEIDING 2.1 Aanleiding De bekwaamheid van schoolleiders is de laatste tijd een belangrijk onderwerp in Nederland. Zo is er de komst van een onafhankelijke registerorganisatie voor schoolleiders in het primair onderwijs en werken beroepsorganisaties aan de ontwikkeling van excellente standaarden voor schoolleiders. 2.2 Onderzoeksvragen Er is gekozen om de volgende onderzoeksvragen terug te laten komen in de verkenning: Hoe steekt het opleidingsstelsel t.a.v. schoolleiders in andere landen in elkaar? Welke rol speelt professionalisering in de beoordeling van de kwaliteit van een schoolleider? Indien er sprake is van een register, wie is eigenaar van het register? Welk curriculum zit in de initiële opleidingen en wat zit in professionele nascholing? Welke vormen van deskundigheidsbevordering bestaan er? Wie beoordeelt de relevantie en kwaliteit van de professionalisering (formele opleidingen en informele ontwikkeling)? Welke beoordelingstechniek wordt daarvoor gehanteerd? Welke consequenties worden verbonden aan onvoldoende professionele ontwikkeling? De onderzoeksvragen zijn de achtergrond van de bespreking van elk land in dit rapport. 2.3 Methode Het doel van de verkenning is bestaande inzichten vergaren en inzichtelijk maken via deze notitie. Voor het onderzoek is voornamelijk op twee manieren informatie vergaard: 1. Via literatuuronderzoek is de basis informatie gevonden over schoolleiderschap in de zes landen. 2. Via uitwisseling met professionele organisaties uit de zes landen is de aanvullende informatie verkregen. Daarnaast hebben de onderzoekers met sommige organisaties een telefonisch interview gehouden om informatie te vergaren en uitkomsten uit het literatuuronderzoek te toetsen. Op basis van de beschikbare tijd en middelen is geprobeerd zoveel mogelijk relevante informatie te verzamelen. Het kan echter voorkomen dat bepaalde onderdelen minder gedetailleerd zijn uitgewerkt dan andere onderdelen aangezien sommige informatie niet tijdig is aangeleverd door de geraadpleegde contacten in het buitenland. 2.4 Leeswijzer In de opeenvolgende hoofdstukken wordt de informatie per land besproken in de volgorde van alfabet: Australië, Canada, Engeland, Finland, Oostenrijk en Schotland. Per land wordt dezelfde type informatie weergeven. In de volgende hoofdstukken komen dan ook de volgende onderwerpen aan bod: a. Korte achtergrond over het onderwijssysteem b. Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders a. Schoolleiderschap b. Initiële opleiding en ervaringseisen 7

12 c. Vereisten om schoolleider te worden d. Professionele ontwikkeling / nascholing c. Beoordeling kwaliteit initiële opleiding en professionele nascholing d. Rol professionele ontwikkeling bij de beoordeling van schoolleiders e. Register voor schoolleiders In de bijlage is per land een bronnenlijst weergegeven. 8

13 3 SCHOOLLEIDERSCHAP IN AUSTRALIË 3.1 Achtergrond onderwijsstelsel Er bestaat niet één onderwijssysteem in Australië. De Commonwealth of Australia is een federatie bestaande uit zes staten en twee territoria (hierna staten genoemd): Australian Capital Territory, Northern Territory, New South Wales, Queensland, South Australia, Victoria, Western Australia en Tasmania. Alle staten hebben een eigen regering en zijn vertegenwoordigd in het federale parlement. Alle onderwijsministers van de Commonwealth of Australia maken deel uit van de Ministerial Council for Education, Early Childhood Development and Youth Affairs (MCEECDYA). Financiering scholen In Australië bestaan openbare, onafhankelijke (ook wel privé) en katholieke scholen (zijn vaak onafhankelijke scholen). De laatste jaren komen er steeds meer onafhankelijke scholen bij. Alle drie de sectoren ontvangen financiering van de federale overheid en van de staat. De financiering is geregeld onder de National Education Agreement voor openbare scholen en onder de Schools Assistance Act 2008 voor de onafhankelijke scholen. De contacten uit Australië met wie is gesproken spreken over 24 verschillende onderwijssystemen. Dit zijn de acht staten maal de drie verschillende typen systemen; openbaar, onafhankelijk en katholiek. Voor elk systeem kunnen andere regelingen bestaan betreffend hoe docenten en schoolleiders worden aangenomen, welke financiering zij ontvangen, etc 1. Verdeling onderwijssectoren De meeste staten hanteren een leerplicht van zes tot en met vijftien jaar; alleen in Tasmanië en Zuid- Australië gaan de leerlingen tot en met zestien jaar verplicht naar school. Niet alle staten hebben eenzelfde onderwijssysteem. In vier staten begint het secundaire onderwijs in het zevende schooljaar (twaalf jaar), terwijl in de andere vier het achtste schooljaar het begin van het voortgezet onderwijs aanduidt. Recente ontwikkelingen Recent zijn er ontwikkelingen gaande om meer onderwijszaken op nationaal niveau te organiseren, zoals het evalueren van het curriculum, het opleiden van leraren, registratie, en het vaststellen van professionele normen voor leraren en schoolleiders. De Australian Curriculum Assessment and Reporting Authority (ACARA) en de Australian Insitute for Teaching and School Leadership (AITSL) nemen het voortouw in deze ontwikkeling 2. Bespreking nationale voorbeelden Voor de bespreking van Australië is gekozen om de bekwaamheid van schoolleiders op nationaal niveau te bespreken, in plaats van het focussen op één staat. Op nationaal niveau zijn de laatste jaren namelijk een aantal interessante initiatieven gestart. 1 Informatie afkomstig van dhr. Norm Hart, Directeur van Australian Primary Principals Association, Australië en mevr. Keren Caple, General Manager, Australian Institute for Teaching and School Leadership (AITSL) 2 Informatie afkomstig van dhr. Norm Hart, Directeur van Australian Primary Principals Association, Australië. 9

14 3.2 Bekwaamheidsstelsel voor schoolleiders Schoolleiderschap Aangezien Australië is opgedeeld in staten, en elke staat zijn eigen onderwijsbeleid voert, was er op nationaal niveau behoefte aan meer nationale centralisatie ten aanzien van standaarden voor leraren en schoolleiders. Dit is de reden waarom de Ministerial Council for Education, Early Childhood Development and Youth Affairs (MCEECDYA) in 2010 het Australian Institute for Teaching and School Leadership heeft opgericht (AITSL). AITSL (2011b) heeft in 2011 een Australian Professionel Standard for Principals opgericht. Het is een beroepsstandaard waarin wordt uiteengezet wat een schoolleider in Australië wordt verwacht te weten, te begrijpen en te bereiken in hun werk. Het doel is excellentie van schoolleiders bevorderen. De beroepsstandaard is een richtlijn, maar geen verplichting. Op basis van de aanwezige kennis over excellente schoolleiders in alle Australische staten heeft de AITSL een concept beroepstandaard gemaakt. De AITSL heeft dit concept in samenwerking met negen organisaties 3 getest middels tien pilot studies. Via deze pilot studies is getest wat de meerwaarde en effectiviteit is van het ontwikkelde beroepsstandaard. Op basis van de uitkomsten van de pilot studies is de definitieve beroepstandaard voor schoolleiders gemaakt. Figuur 2.1 laat een beschrijving zien van het Australische beroepstandaard voor schoolleiders. Figuur 2.1: Australisch beroepsstandaard voor schoolleiders Bron: Australian Institute for Teaching and School Leadership, 2011 De beroepsstandaard voor schoolleiders is gebaseerd op drie verwachtingen die worden gesteld ten aanzien van schoolleiderschap, dit zijn: 1. Visie en waarden, 2. Kennis en inzicht, en 3. Persoonlijke kwaliteiten en sociale en interpersoonlijke skills. 3 Negen organisaties die hebben samengewerkt met AITSL om de pilot studies uit te voeren zijn: Australian Council for Educational Leaders, Australian Council for Educational Research, Charles Darwin University, New South Wales Department of Education and Communities, Principals Australia, Rural Education Forum Australia, South Australian Department of Education and Children s Services, Tasmanian Department of Education en Western Australia Department of Education. 10

15 Vijf professionele praktijken ondersteunen deze waarden, zo blijkt uit de Australische beroepsstandaard voor schoolleiders, dit zijn: 1. Schoolleiders hebben een belangrijke verantwoordelijkheid in het creëren van een cultuur waarin effectief wordt les gegeven en voor het ontwikkelen en managen van de kwaliteit van lesgeven. 2. Schoolleiders ontwikkelen zichzelf professioneel en dragen zorg voor de professionele ontwikkeling van personeel. 3. Schoolleiders werken samen met anderen om beleid te ontwikkelen en te implementeren voor de ontwikkeling van een school. 4. Schoolleiders maken gebruik van verschillende management methoden en technologieën om ervoor te zorgen dat de schoolmiddelen en het personeel efficiënt is georganiseerd en een veilige leeromgeving wordt geboden. 5. Schoolleiders omarmen integratie en helpen bouwen aan een cultuur van hoge verwachtingen die rekening houden met de diversiteit van de bredere gemeenschap buiten de school, de onderwijssystemen en sectoren. De AITSL heeft naast de beroepsstandaard een 360 reflectie instrument (360 Reflection Tool) 4 ontwikkeld voor schoolleiders. Het reflectie instrument geeft schoolleiders de mogelijkheid om: te reflecteren op leiderschap capaciteiten, persoonlijke kwaliteiten en op het vlak van leiderschap te achterhalen, veranderingen in leiderschapsgedrag en acties te monitoren, kritische feedback te verzamelen, feedback te gebruiken voor reflectie en een leiderschap actieplan te ontwikkelen, leer- en ontwikkelmogelijkheden te benoemen Initiële opleiding Op nationaal niveau bestaat geen centraal opleidings- of trainingsprogramma voor aspirant schoolleiders in Australië. Elke staat biedt opleidingsprogramma s aan die erg verschillen in termen van inhoud, duur en niveau. Zo zijn er in de Australische staten tal van master en post-graduate opleidingen voor aspirant schoolleiders. Deze opleidingen worden niet alleen aangeboden door universiteiten, maar ook door beroepsorganisaties voor schoolleiders en consultancy organisaties. Verder bieden sommige staten mentorprogramma s voor startende schoolleiders en coaching trajecten. Op nationaal niveau bestaat geen inspectie om de kwaliteit van deze programma s te evalueren, ook zijn er behalve de recent gemaakte nationale richtlijn Australian Professional Standard for Principals, geen gemeenschappelijke doelen waar een initiële opleiding voor schoolleiders aan dient te voldoen. Echter uit de informatie van de geraadpleegde contacten blijkt dat veel opleidingen elementen bevatten uit de Autralian Professional Standard for Principals Vereisten om schoolleider te worden De enige twee formele eisen om de functie van schoolleider te bekleden in Australië is dat de aspirant schoolleider dient te beschikken over een lerarenkwalificatie en geregistreerd is in het lerarenregister. Ondanks dat er een diversiteit aan opleidingen bestaan specifiek voor schoolleiders, is het geen formele eis dat een kandidaat een dergelijke opleiding heeft afgerond om te starten als schoolleider. De aanpak in Australië wordt ook wel gekarakteriseerd als een stage model, waarbij leraren ervaring op doen on-the-job en geleidelijk overgaan naar een schoolleiderschap positie. Uit onderzoek blijkt echter dat schoolleiders vaak wel een Master hebben afgerond in onderwijskundig leiderschap (Australian Council for Educational Research, 2007). In sommige sectoren kunnen nog wel extra eisen worden gesteld aan schoolleiders, bijvoorbeeld Katholieke scholen kunnen een diploma in religieus onderwijs verlangen en eenmaal in dienst de eis dat de schoolleider een Master behaald in theologie of religieus onderwijs (Australian Council for Educational Research, 2007). 4 Weblink 360 Reflection Tool: 11

16 3.2.4 Professionele ontwikkeling en nascholing De enige eis die op landelijk niveau wordt gesteld is dat schoolleiders per vijf jaar 100 uur spenderen aan professionele ontwikkeling. Deze eis komt voort uit de verplichte registratie in het lerarenregister (in paragraaf 2.5 meer over de registratie). Op nationaal niveau zijn de laatste jaren diverse initiatieven opgezet om de professionele ontwikkeling van schoolleiders te stimuleren en ondersteunen. Deze initiatieven zijn niet verplicht, maar bedoeld als richtlijnen. Uit gesprekken met experts uit Australië blijkt dat er een verschil is in de visie hoe met verplichting ten aanzien van professionele ontwikkeling wordt omgegaan voor leraren en schoolleiders. Voor leraren is namelijk wel een verplicht component aanwezig, maar voor schoolleiders is dit van oudsher niet gereguleerd. Hieronder worden een aantal zeer recente initiatieven besproken ter stimulering van de professionele ontwikkeling van schoolleiders die federaal zijn opgezet. Australian Charter for the Professional Learning of Teachers and School Leaders Op nationaal niveau is in 2012 een Charter (handvest) gemaakt door de Australian Institute for Teaching and School Leadership (AITSL) met als doel criteria opstellen waaraan professionele ontwikkeling van leraren en schoolleiders dient te voldoen. De Australian Charter for the Professional Learning of Teachers and School Leaders beschrijft het belang en de kenmerken van professionalisering van leraren en schoolleiders om de kwaliteit van het onderwijs nog verder te verhogen. Voor het ontwikkelen van de Charter heeft de AITSL gesproken met vertegenwoordigers uit het onderwijs van alle Australische staten, met nationale en internationale experts, agentschappen van het lerarenregister, katholieke en onafhankelijke scholen, schoolleider associaties, leraren associaties en nationale onderwijsinstituten. Belangrijk om te vermelden is dat de Charter niet verplicht is om toe te passen door de staten, maar aangezien de ministers van onderwijs uit alle staten hebben meegewerkt aan de Charter wordt wel verwacht dat de Charter op staat niveau wordt toegepast. Professionele ontwikkeling wordt in de Charter samengevat zoals weergegeven in figuur 2.2. Figuur 2.2: Professioneel leren in context 12

17 Bron: Australian Charter for the Professional Learning of Teachers and School Leaders (AITSL, 2012) Uit de Charter blijkt dat wordt verwacht dat alle leraren en schoolleiders in Australië zich actief bezig houden met professioneel leren gedurende hun loopbaan. In de Charter wordt aangegeven aan welke kenmerken hoogstaande professionele ontwikkeling dient te voldoen. Zo wordt aangegeven dat het van belang is dat professionele ontwikkeling altijd dient te worden geëvalueerd om na te gaan wat effectief is geweest. In theorie dient een dergelijke evaluatie te worden ingebouwd in nascholingsprogramma s om de effectiviteit op korte en lange termijn te kunnen bepalen. In de praktijk blijkt dit nog niet standaard te gebeuren. Local Leadership Initiative Een landelijk programma voor de professionele ontwikkeling van schoolleiders dat is opgezet, is de Empowering Local Schools Initiative ook wel Local Leadership genoemd. De federale overheid heeft een grote som subsidie beschikbaar gesteld voor scholen om mee te kunnen doen aan het programma. Doel van het programma is scholen ondersteunen in de opkomende uitdagingen en kansen in het onderwijs. Voor schoolleiders wordt het programma beschouwd als een professioneel leermoment, aangezien het empowerment tot doel heeft. Figuur 2.3 geeft een overzicht van de drie verschillende fasen waar het programma uit bestaat. De totale duur van het programma is 8 tot 9 maanden. Figuur 2.3: Opzet Local Leadership programma Bron: Local Leadership. Flagship Professional Learning Program. Empowering Local Schools Initiative, AITSL (2012b) In de eerste fase Core Learning dienen schoolleiders een schoolproject te maken over school empowerment over een onderwerp waar zij ondersteuning in wensen te krijgen. Dit kan gaan over beleid, de organisatie, het curriculum, etc. Schoolleiders dienen voor de eerste fase het 360 reflectie instrument te gebruiken en te doorlopen. Het instrument geeft onder andere inzicht in emotionele en sociale competenties. De resultaten worden gebruikt door de schoolleider op een tweedaagse conferentie. Tijdens de conferentie worden bijdragen geleverd door nationale en internationale experts, zoals Andreas Schleicher van de OECD (Deputy Director for Education, OECD). In de tweede fase Personalised Learning worden groepen van schoolleiders samen gegroepeerd tot Communities of Interest om voor zes maanden samen te werken en te leren. Een begeleider genaamd Learning Broker ondersteunt de groep intensief. Schoolleiders die deelnemen aan het programma kunnen gebruik maken van The Learning Centre, een online platform om kennisuitwisseling mogelijk te maken tussen de deelnemers. In de laatste fase van het programma Learning Outcomes, worden de resultaten van de projecten waar de schoolleiders aan hebben gewerkt gepresenteerd in een Showcase. 13

18 Gedurende het programma wordt een proactieve rol van de schoolleider verwacht om zodoende maximale winst te behalen voor het eigen schoolproject. The School Leadership Clearinghouse Een ander recent opgezet federaal initiatief is The School Leadership Clearinghouse door AITSL en Education Services Australia (ESA) 5. Het betreft een website waar allerlei relevante informatie over schoolleiderschap is ontsloten. Het doel van Clearinghouse is de leiderschap capaciteit van de huidige en aspirant schoolleiders ondersteunen door middel van het verzamelen en verspreiden van belangrijk recent onderzoek, strategieën en middelen in het veld. 3.3 Beoordeling kwaliteit initiële opleiding en professionele nascholing Alle opleidingen op academisch niveau (undergraduate/postgraduate) dienen te voldoen aan de nationale standaard voor accreditatie. Dit is net zoals in Nederland verplicht. Echter het lijkt erop dat opleidingen en nascholingsprogramma s voor schoolleiders aangeboden door professionele beroepsorganisaties, consultancy en anders organisaties niet eenzelfde kwaliteitscheck krijgen. Dit wordt ook niet op federaal niveau geregeld, maar is de verantwoordelijkheid van de afzonderlijke staten. In de praktijk blijkt dat opleidingen voor schoolleiders die nationaal of op staat niveau worden gefinancierd gebonden zijn aan regelgeving om aan te kunnen tonen wat de effectiviteit is van de opleiding voor de deelnemers. Duidelijke doelstellingen dienen aan de opleiding gesteld te worden door opleidingsinstituten en worden achteraf gefinancierd om de financiering te behouden. Voor de lerarenopleiding bestaat sinds 2011 op federaal niveau een accreditatie procedure. In 2011 heeft de Ministerial Council for Education, Early Childhood and Youth Affairs (MCEECDYA) een nationale aanpak geïnitieerd voor de accreditatie van alle lerarenopleiding programma s. De AITSL heeft hiervoor richtlijnen opgesteld in het document Accreditation of initiale teacher education programs in Australia: Standards and Procedures (AITSL, 2011c). De richtlijn geeft aan wat leraren dienen te weten en kunnen in verschillende stadia van hun carrière. Op de website van de AITSL is een complete lijst te vinden van alle lerarenopleidingen uit alle staten die geaccrediteerd zijn 6. Uit de informatie opgehaald bij de geraadpleegde contacten in Australië blijkt dat veel opleidingsinstituten met opleidingen voor schoolleiders feedback vragen van de deelnemers en op basis van de input de opleiding aanscherpen. 3.4 Rol professionele ontwikkeling bij de beoordeling van schoolleiders De beoordeling van schoolleiders wordt niet geregeld op federaal niveau, maar op staat niveau. Aangezien elke staat een eigen onderwijsbeleid heeft, kan elke staat hier afzonderlijke regels voor opstellen. Per staat verschilt het per onderwijssysteem (openbaar, onafhankelijk en katholiek) aan welke regels een schoolleider gebonden is betreft de beoordeling van schoolleiders. Uit de informatie aangedragen door de geraadpleegde contacten blijkt dat over het algemeen geen formele consequenties zijn als een schoolleider zich onvoldoende bezig houdt met professionele ontwikkeling, tegelijkertijd wordt het moeilijk om initiatieven voor school verbeteringen door te voeren als een schoolleider zich niet bezig houdt met professionele ontwikkeling. Daarnaast is het zo dat een schoolleiders via een verplichte registratie in het lerarenregister verplicht is om elke vijf jaar 100 uur te besteden aan professionele ontwikkeling. 5 The School Leadership Clearinghouse, URL: 6 Weblink met overzicht van alle geaccrediteerde lerarenopleidingen in Australië: 14

19 3.5 Register Er bestaat nog geen register specifiek voor schoolleiders in Australië. In Australië zijn wel op federaal niveau gesprekken gaande om de mogelijkheden te onderzoeken voor een schoolleidersregister. Waar Australische schoolleiders aan gebonden zijn is een verplichte registratie in het lerarenregister. Schoolleider moeten geregistreerd zijn om hun beroep te kunnen uitoefenen. Om geregistreerd te blijven dienen schoolleiders 100 uren per vijf jaar te besteden aan professionele ontwikkeling. In sommige staten ligt het aantal uren hoger. Gezien het lerarenregister ook voor schoolleiders van belang is, wordt in onderstaande paragrafen uitleg gegeven over de criteria van het register Register, verplichtingen en consequenties Elke staat in Australië heeft een eigen agentschap verantwoordelijk voor het registeren van leraren en schoolleiders. Schoolleiders dienen ook geregistreerd te zijn, aangezien zij in het bezit moeten zijn van een lerarenkwalificatie en vanuit het leraarschap verplicht zijn tot registratie. Hieronder een overzicht van de verschillende agentschappen: Victoria Victorian Institute of Teaching New South Wales New South Wales Institute of Teachers Queensland Queensland College of Teachers Australian Capital Territory Teacher Quality Institute Tasmania Teachers Registration Board of Tasmania South Australia Teachers Registration Board of South Australia Western Australia Western Australian College of Teaching Northern Territory Teacher Registration Board of the Northern Territory Op nationaal niveau heeft de Australian Institute for Teaching and School Leadership (AITSL) de taak gekregen om een nationale aanpak te ontwikkelen en criteria te stellen voor het registreren van leraren en schoolleiders (AITSL, 2011a). Op basis van gesprekken met de registratie agentschappen uit de acht staten en gesprekken met werkgeversorganisaties en vakbonden is de AITSL tot een nieuwe nationale aanpak gekomen in oktober De registratie agentschappen hebben tot eind 2013 om de nieuwe regels in te voeren. Het doel van deze nationale aanpak is de kwaliteit van leraren en schoolleiders verbeteren, mobiliteit van leraren/schoolleiders mogelijk maken en ervoor zorgen dat de registratie van leraren en schoolleiders onderdeel is van een breder kader zoals loopbaanontwikkeling, en professionele ontwikkeling. De agentschappen in de acht staten blijven bestaan, maar gaan op bepaalde onderdelen veranderen om de nationale aanpak te implementeren. De nationale aanpak omvat een set van elementen die gemeenschappelijk zijn voor de registratie processen van leraren in alle acht staten. Deze elementen zijn: Initiële periode van registratie Er is een eerste periode van registratie waarin een leraar een vorm van vergunning krijgt die hen in staat stelt te worden aangesteld als leraar en op de werkplek te leren en ontwikkelen. Zodoende kunnen ze aan de eisen gaan voldoen voor een volwaardige registratie. Voor een volwaardige registratie dienen leraren aan te tonen dat: o Het lesgeven voldoet aan de Proficient career stage van de Australian Professional Standard for Teachers, o De leraar heeft voldaan aan de minimale eis van praktijktraining in een Australische of Nieuw-Zeelandse schoolomgeving, o o De leraar continue aan de elementen van geschiktheid voor registratie voldoet, De leraar heeft voldoen aan eventuele aanvullende voorwaarden die van toepassing zijn op hun eerste periode van registratie. Het bewijs dat gepresenteerd wordt door een leraar die een volwaardige registratie nastreeft bestaan uit diverse elementen. Dit omvat onder andere de zeven standaarden waar een leraar aan dient te 15

20 voldoen. Deze zeven standaarden komen voort uit het nationale verplichte richtlijn document National Professional Standards for Teachers. Het bewijs wordt aangeleverd door de leraar en bestaat onder andere uit een leidinggevende die heeft geobserveerd tijdens het lesgeven van de leraar, de onderwijsresultaten van studenten en een aantekening waarin wordt aangegeven dat de leraar voldoet aan de standaarden zoals omschreven in de National Professional Standard for Teachers. Het bewijs wordt vervolgens beoordeelt door een schoolleider of andere expert aangewezen door het agentschap van de staat verantwoordelijk voor de registratie. Het agentschap is tevens verantwoordelijk voor de kwaliteitsborging. Zij controleren steekproefsgewijs het bewijs aangeleverd door de leraren en de beoordeling die vervolgens heeft plaatsgevonden. Een leraar in zijn initiële periode van registratie heeft vijf jaar de tijd om een volwaardige registratie te bewerkstelligen en te voldoen aan de hiervoor geldende eisen. Verlenging van deze vijf jaar wordt beoordeeld per persoon en context. Een leraar van wie de registratie is vervallen omdat zij niet voldeden aan de eisen voor volledige registratie kunnen zich opnieuw inschrijven voor voorlopige registratie. Vervolgens wordt wederom per persoon bekeken of dit verzoek wordt ingewilligd. Vaste periode van registratie Elke vijf jaar dient een leraar zich opnieuw te registreren. Voor de herregistratie zijn worden een aantal eisen gesteld. Zo dient een leraar: o opnieuw een verklaring van goed gedrag aan te vragen, o gedurende vijf jaar tenminste 100 dagen praktijkervaring (indien sprake is van bepaalde omstandigheden, dan wordt hier rekening mee gehouden), o aan de standaarden van de Australian Professional Standards for Teachers is voldaan, o gedurende vijf jaar tenminste 100 uur is besteedt aan professionele ontwikkeling. In sommige Australische staten is de termijn voor herregistratie korter. De verplichting ten aanzien van het aantal dagen praktijkervaring en het aantal uur professionele ontwikkeling wordt vervolgens proportioneel aangepast. Verder kan het voorkomen dat Australische staten extra eisen stellen ten aanzien van professionele ontwikkeling (denk aan bepaalde nascholing die gevolgd dient te worden). Indien leraren niet voldoen aan de eis van 100 dagen praktijkervaring en/of 100 uren professionele ontwikkeling, dan kan het registratie agentschap besluiten om de registratie te verlengen met extra eisen, zoals het volgens van professionele ontwikkeling in een bepaalde tijdperiode. Een leraar is verantwoordelijk voor het vergaren van de benodigde bewijsstukken dat hij voldoet aan de eisen nodig voor de herregistratie. Alternatieve toestemming om les te geven Elke van de acht agentschappen verantwoordelijk voor de registratie kan zelfstandig besluiten om toestemming te verlenen aan personen om les te geven zonder lerarenkwalificaties. Dit kan voortkomen als er een bepaald tekort aan leraren ontstaat. Deze personen kunnen zich niet registeren in het lerarenregister. Andere optie is als een persoon bezig is zijn lerarenkwalificatie te behalen in een bepaalde tijdframe en al begint met lesgeven op een school. Discipline en de-registratie Het agentschap verantwoordelijk voor de lerarenregistratie kan besluiten een leraar te verwijderen uit het register als niet wordt voldaan aan de vereiste standaarden van professioneel gedrag. Indien mogelijk en nodig delen staten informatie met elkaar over uitschrijving van leraren uit hun eigen register. Geschiktheid Een leraar die zich aanmeldt voor het lerarenregister wordt getoetst of hij/zij geschikt wordt bevonden om te werken met kinderen. Hiervoor dienen zij elke vijf jaar een verklaring van goed gedrag aan te leveren. Kwalificaties Om geregistreerd te kunnen worden in het lerarenregister dient de aanvrager te beschikken over een diploma van een initiële lerarenopleiding (hoger onderwijs, vier jaar) en lerarenkwalificatie. Engelse taalvaardigheid 16