Cancer genes the good, the bad and the ugly. Peter Vandenberghe Centrum Menselijke Erfelijkheid Hematologie, IG, UZ Leuven

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Cancer genes the good, the bad and the ugly. Peter Vandenberghe Centrum Menselijke Erfelijkheid Hematologie, IG, UZ Leuven"

Transcriptie

1 Cancer genes the good, the bad and the ugly Peter Vandenberghe Centrum Menselijke Erfelijkheid Hematologie, IG, UZ Leuven

2 Cancer genes the good, the bad and the ugly Kanker, eindstadium van een meerstappenproces Virale oncogenese Gatekeepers Oncogenen Tumorsuppressorgenen Epigenetica en kanker Lossofheterozygosity en kanker Caretakers : DNAherstelmechanismen

3 Kanker, eindstadium van een meerstappenproces

4 Adenomateuze poliposis coli (APC) de opeenvolgende stadia Normale coloncrypten Aberrante cryptefocus Villeus adenoom Invasief carcinoma levermetastasen

5 Virussen en kanker Rous sarcoma virus (RSV)

6 Retrovirale oncogenen, gekidnapte cellulaire genen

7 Virale oncogenese door insertionele mutagenese

8 Functies van oncogenen vsis /PDGFβ verbb /EGFR vsarc/csarc vabl/cabl Nonreceptor PTK Ser/thr PK GTPases vras/hraskrasnras GEF Antiapoptose vjun/cjun vmyc/cmyc vfos/cfos

9 Virale oncogenen en hun cellulaire tegenhangers Virale ziekte vonc conc Locatie functie Simian Sarcoma vsis PDGFB 22q13.1 Subunit van PDGFB Chicken erythroleukemia verb B EGFR 7p13p12 Receptor van EGF Feline sarcoma vfms CSF1R 5q33 MCSF receptor Harvey rat sarcoma Abelson mouse leukemia vras HRAS1 11p15 RasGTPase vabl ABL 9q34.1 PTK Avian Sarcoma vjun JUN 1p32p31 AP1 transcriptiefactor Avian myelomatosis vmyc MYC 8q24.1 Transcriptiefactor Mouse osteosarcoma vfos FOS 14q24.3q31 DNAbindende transcriptiefactor

10 Oncogenen en kanker Amplificatie Chromosomale translocaties Fusiegenen, fusietranscripten, fusieeiwitten promotorswapping Puntmutaties

11 NMYC (2p24) neuroblastoma

12 46,XY,t(9;22)(q34;q11)

13 Flt3 and acute myeloid leukemia Ig domain JM domain TK domain TK domain WT FLT3/ITD D835? D835? intracellular signaling cell proliferation

14 Flt3 and acute myeloid leukemia Ig domain JM domain TK domain TK domain WT FLT3/ITD D835? D835? intracellular signaling cell proliferation

15 Gainoffunction mutaties van cellulaire oncogenen leiden tot groeifactoronafhankelijke groei en cellulaire transformatie cellen + groeifactor Transfectie met oncogen Transfectie met oncogen + inhibitor controle dagen

16 Figure 4.13a The Biology of Cancer ( Garland Science 2007) Burkitt s lymphoma

17 cyclinb1/b2 +CDK1(CDC2) clina1/a2 +CDK1(CDC2) G 2 phase 34 h 4n DNA M 1 h S phase 68 h 24n DNA cyclina1/a2 +CDK1 (CDC2) G 1 phase 612 h 2n DNA cyclind1/d2/d3 + CDK 4/6 cyclina +CDK2 R cycline1/e2 +CDK2

18 Knudson : twohit hypothese Familiaal retinoblastoma 40 % AD Frequent bilateraal Zeer jong Ook osteosarcoma Sporadisch retinoblastoma 60 % (zz) Unilateraal Iets oudere leeftijd

19

20 Somatische celhybriden en tumorsuppressorgenen tumorcel + Niettumorale cel tumorale cel 46, XX 46, XX 92, XXXX tumorcel + Niettumorale cel Niettumorale cel Niettumorale cel 46, XX 46, XX 92, XXXX 90, XXXX, 13, 13

21 the 2nd hit bij familiaal retinoblastoma loss of heterozygosity c + d a b c d a b c + d a b c b a b a b puntmutatie deletie Mitotische recombinatie Mitotische nondisjunctie + reduplicatie a b a b Mitotische nondisjunctie

22 c d a b methylatie the 2 hits bij sporadische tumoren loss of heterozygosity, caveats c + d a + b c d a b Mitotische nondisjunctie + reduplicatie a b c + d a b c b a b a b puntmutatie deletie Mitotische recombinatie a b Mitotische nondisjunctie

23 cyclina/b +CDK1 Rb E2F Tumorsuppressorgenen cyclina +CDK1 G 2 phase 34 h 4n DNA M 1 h S phase 68 h 24n DNA G 1 phase 612 h 2n DNA Rb cyclind1/d2/d3 + CDK 4/6 ink4 Kip/cip cyclina +CDK2 Rb R E2F E2F E2F cycline1/e2 +CDK2

24 Kanker, een ziekte van de celcyclus Nature reviews Cancer 1,222231, 2001

25 Adenomateuze poliposis coli (APC) de opeenvolgende stadia

26 Tissue invasion Insensitivity to antigrowth signals Selfsufficiency in growth signals Limitless replicative potential Evasion of apoptosis Sustained angiogenesis Hanahan & Weinberg, Cell, 2000, 100: 5770

27

28

29 carcinogenen initiator Endogeen metabolisme Inflammatie Infectie promotor initiator promotor initiator procarcinogenen Individuele susceptibiliteit

30 Genomische instabiliteit

31 Cellulair antwoord op DNAschade

32 Genomische instabiliteit

33

34 Cancer genes, the good, the bad, and the ugly groei differentiatie geprogrammeerde celdood

35 Cancer genes, the good, the bad, and the ugly oncogenen XX tumorsuppressorgenen

36 Cancer genes, the good, the bad, and the ugly

7. Verworven aandoeningen : kanker

7. Verworven aandoeningen : kanker 7. Verworven aandoeningen : kanker 7.1 Inleiding : de moleculaire basis van kanker De levensloop van een cel in een multicelullair organisme is nauwkeurig geregeld door verschillende signaalcascades en

Nadere informatie

Overzicht van DNA technieken in de onco-hematologie

Overzicht van DNA technieken in de onco-hematologie Overzicht van DNA technieken in de onco-hematologie Cytogenetica en moleculaire diagnostiek Friedel Nollet, PhD Moleculair Bioloog AZ Sint-Jan Brugge-Oostende AV Overzicht Chromosomen DNA (RNA) Genoom

Nadere informatie

Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium

Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium Moleculaire Diagnostiek binnen een routine Pathologie Laboratorium Winand N.M. Dinjens Laboratorium voor Moleculaire Diagnostiek Afdeling Pathologie Josephine Nefkens Instituut (JNI) Erasmus MC, Universitair

Nadere informatie

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG

Behandeling op maat. Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk. Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Behandeling op maat Carolien P. Schröder, MD, PhD Internist oncoloog UMCG Mammacarcinoom en targeted therapy 4 e mammacongres Harderwijk C.P. Schröder internist oncoloog Mammacarcinoom en targeted therapy

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Dikkedarmkanker is na longkanker de meest voorkomende doodsoorzaak ten gevolge van kanker in de westerse wereld. Dikkedarmkanker manifesteert zich na een accumulatie van verscheidene genetische veranderingen.

Nadere informatie

KANKER. Finish! kankercellen

KANKER. Finish! kankercellen KANKER Kanker is een ziekte(in aanleg) veroorzaakt door afwijkingen in het erfelijkheidsmateriaal(= afwijkende genen = mutaties). Bijvoorbeeld: beschadigde genen, afwijkend aantal genen, foutief gereguleerde

Nadere informatie

Kanker. Carcinomas: epitheel tumoren (long, borst, slokdarm,..) 90% van alle kankers

Kanker. Carcinomas: epitheel tumoren (long, borst, slokdarm,..) 90% van alle kankers Kanker 3 types Carcinomas: epitheel tumoren (long, borst, slokdarm,..) 90% van alle kankers Sarcomas: mesodorme tumoren (vet adiposaroom, spieren myosarcoom, been, ) Lymfomen en leukemies: tumoren in de

Nadere informatie

BRCA diagnostiek en PARP inhibitoren

BRCA diagnostiek en PARP inhibitoren BRCA diagnostiek en PARP inhibitoren Ovariumcarcinoom Hooggradig sereus ovariumcarcinoom (HGSOC) Ongeveer 50% vertoont een defect in een gen betrokken bij homologe recombinatie gemedieerde DNA reparatie

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING ACHTERGROND Klinische aspecten van dikke darmkanker Dikke darmkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker in de westerse wereld. Als we kijken naar aan kanker gerelateerde

Nadere informatie

Oncogenetica. Divisie Medische Genetica. 11 februari Oncogenetica Genetische aspecten van kanker. Genetische aspecten van kanker

Oncogenetica. Divisie Medische Genetica. 11 februari Oncogenetica Genetische aspecten van kanker. Genetische aspecten van kanker 2 Oncogenetica Genetische aspecten van kanker en DNA-diagnostiek Oncogenetica Genetische aspecten van kanker en DNA-diagnostiek Onderwerpen:. Inleiding oncogenetica 2. Genetica van borstkanker 3. DNA-diagnostiek

Nadere informatie

Toepassing van circulerend, cel-vrij DNA in plasma als liquid biopsy voor solide tumoren

Toepassing van circulerend, cel-vrij DNA in plasma als liquid biopsy voor solide tumoren Toepassing van circulerend, cel-vrij DNA in plasma als liquid biopsy voor solide tumoren PAUL-EMILE CLAUS ASO KLINISCHE BIOLOGIE, AZ DELTA PROF. DR. GEERT MARTENS DR. DIETER DE SMET Questions 1. De rol

Nadere informatie

Pathologie: herkennen van kanker. Han van Krieken, patholoog Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen

Pathologie: herkennen van kanker. Han van Krieken, patholoog Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen Pathologie: herkennen van kanker Han van Krieken, patholoog Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen Pathologie: herkennen van kanker Definitie Moleculaire basis Morfologie en aanvullende technieken

Nadere informatie

Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG. Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties?

Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG. Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties? Robert Hofstra Afdeling Genetica, UMCG Erfelijkheidsonderzoek bij Lynch syndroom: wat zijn de klinische consequenties? Lynch syndroom of Hereditair Non-Polyposis Colorectaal Carcinoom (HNPCC) Bewezen Lynch

Nadere informatie

KANKER. kankercellen Finish!

KANKER. kankercellen Finish! KANKER Kanker is een ziekte veroorzaakt door afwijkingen in het erfelijkheidsmateriaal(= afwijkende genen = mutaties). Besproken: Eigenschappen van het erfelijkheidsmateriaal en het ontstaan van mutaties(dna

Nadere informatie

Het vaccin waarmee de meisjes worden geïnjecteerd, beschermt onder andere tegen HPV18.

Het vaccin waarmee de meisjes worden geïnjecteerd, beschermt onder andere tegen HPV18. Examentrainer Vragen HPV-vaccinatie Baarmoederhalskanker is een vorm van kanker die relatief vaak voorkomt bij vrouwen. De ziekte kan zijn veroorzaakt door een infectie met het humaan papillomavirus (HPV).

Nadere informatie

Moleculaire pathologie als leiddraad voor individuele kankerbehandeling

Moleculaire pathologie als leiddraad voor individuele kankerbehandeling Moleculaire pathologie als leiddraad voor individuele kankerbehandeling Amersfoort 24 Maart 2015 Stefan Willems, MD PhD Pathologist, Depts of Pathology, UMC Utrecht and NKI-AvL Amsterdam Research fellow

Nadere informatie

178 Chapter 10. Samenvatting

178 Chapter 10. Samenvatting 178 Chapter 10 Samenvatting In Nederland staat kanker van de dikke- en endeldarm (colorectaal carcinoom) bij mannen op de derde plaats en bij vrouwen op de tweede plaats van de meest voorkomende tumoren.

Nadere informatie

Samenvatting: Doelgerichte behandeling van kanker door gentherapie

Samenvatting: Doelgerichte behandeling van kanker door gentherapie Chapter Samenvatting: Doelgerichte behandeling van kanker door gentherapie WM Gommans, 1 PMJ McLaughlin, 2 HJ Haisma 1 en MG Rots 1 1 Department of Therapeutic Gene Modulation, University Center for Pharmacy,

Nadere informatie

02/03/2010 P. Schöffski 29

02/03/2010 P. Schöffski 29 Mammographie 02/03/2010 P. Schöffski 29 Evolutie van de kanker mortaliteit bij mannen (USA 1930-2000) 100 Rate Per 100,000 Lung & bronchus 80 60 40 Stomach Colon & rectum Prostate 20 Pancreas 0 Leukemia

Nadere informatie

Kankercellen in een kweekschaaltje. HeLa

Kankercellen in een kweekschaaltje. HeLa Kankercellen in een kweekschaaltje HeLa De Eigenschappen van een Tumor Hanahan and Weinberg, Cell 2011 A! H! B! Kanker = (cellulaire) remmen die niet goed werken: tumor suppressor eiwitten (bv. p53) (cellulaire)

Nadere informatie

Reeks 13 Vergeten Organen Avond 5: Het bloed Prof.dr. Schouten

Reeks 13 Vergeten Organen Avond 5: Het bloed Prof.dr. Schouten Reeks 13 Vergeten Organen Avond 5: Het bloed Prof.dr. Schouten Hematologie voor de Dummies Gezondheidsuniversiteit PSC MSC plt ery mono neutro eo baso LSC Blympho T lympho PSC SCF MSC IL3 LSC GM-CSF MPL

Nadere informatie

Kleef hier onmiddellijk een identificatiesticker. blauw. Toelatingsexamen tandarts. 4 juli Generieke competenties (GC) VAARDIG 1

Kleef hier onmiddellijk een identificatiesticker. blauw. Toelatingsexamen tandarts. 4 juli Generieke competenties (GC) VAARDIG 1 Kleef hier onmiddellijk een identificatiesticker blauw Toelatingsexamen tandarts 4 juli 2018 Generieke competenties (GC) VAARDIG 1 Figuur 1: De werking van het p53-tumorsuppressoreiwit. VAARDIG deel 1

Nadere informatie

proliferatie & apoptose Kanker: toename proliferatie (ontregeling celcyclus), + afname celdood (ontregeling apoptose). Normaal epitheel Kanker

proliferatie & apoptose Kanker: toename proliferatie (ontregeling celcyclus), + afname celdood (ontregeling apoptose). Normaal epitheel Kanker Celproliferatie & apoptose Basiscursus NVVO 2008 Frans Ramaekers 1) Relatie proliferatie - apoptose Weefselhomeostase: balans tussen proliferatie en apoptose Kanker proliferatie = celverlies (apoptose)

Nadere informatie

MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC

MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC MSI/ KRAS/ NRAS consequenties behandeling? Hanneke Wilmink Internist-oncoloog AMC Casus 1 74-jarige man, stadium II (T3N0M0) sigmoid carcinoom, nu 30 dagen na laparoscopische sigmoid resectie, MSS tumor,

Nadere informatie

1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel

1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel 1. Injectie van cytochroom c in het cytosol van een cel a. Zal elektrontransport stimuleren en apoptose niet beinvloeden b. Zal elektrontransport remmen en apoptose remmen c. Zal elektrontransport stimuleren

Nadere informatie

Basisbegrippen Oncologie

Basisbegrippen Oncologie Basisbegrippen Oncologie Tumor afmeting Diagnose periode Behandel periode Preventie/interventie periode Invasie interventie Tijd Detectie drempel Van normale naar kankercel Normale cel Van celkern naar

Nadere informatie

De moleculaire diagnostiek van B-NHL: detectie van breuken met behulp van FISH

De moleculaire diagnostiek van B-NHL: detectie van breuken met behulp van FISH De moleculaire diagnostiek van B-NHL: detectie van breuken met behulp van FISH Philip Kluin, UMCG, Daphne de Jong, VUMC Yvonne van Norden, HOVON en Alle deelnemers HOVON kwaliteitsronde De oorsprong en

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Chapter 10

Nederlandse samenvatting. Chapter 10 Nederlandse samenvatting Chapter 10 Chapter 10 Nederlandse samenvatting Het menselijk lichaam bestaat uit meer dan 200 verschillende celtypes en elk celtype heeft zijn eigen specifieke functie. De genetische

Nadere informatie

Detectie van chromosomale imbalances mbv Next Generation Sequencing (NGS)

Detectie van chromosomale imbalances mbv Next Generation Sequencing (NGS) Detectie van chromosomale imbalances mbv Next Generation Sequencing (NGS) Winand Dinjens, KMBP Afdeling Pathologie Laboratorium voor Moleculaire Diagnostiek w.dinjens@erasmusmc.nl Week van de Pathologie

Nadere informatie

Wie is er genetisch normaal? Centrum voor Menselijke Erfelijkheid

Wie is er genetisch normaal? Centrum voor Menselijke Erfelijkheid Wie is er genetisch normaal? Koen Devriendt Centrum voor Menselijke Erfelijkheid prenatale diagnose klassieke karyotypering variatie is minimaal merker chromosoom translocatie inversie variabele banden

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Hoe epitheelcellen onsterfelijkheid worden: Moleculaire karakterisering van in vitro immortalisatie door verschillende HPV types Baarmoederhalskanker,

Nadere informatie

On the elucidation of a tumour suppressor role of 3p in lung cancer ter Elst, Arja

On the elucidation of a tumour suppressor role of 3p in lung cancer ter Elst, Arja On the elucidation of a tumour suppressor role of 3p in lung cancer ter Elst, Arja IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom. Dokter, dit is mijn tumor. Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015

Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom. Dokter, dit is mijn tumor. Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015 Targeted Therapy Casus Oesofaguscarcinoom Dokter, dit is mijn tumor Marion Stevense AIOS Interne Oncologie 31-3-2015 Disclosure Belangen (Potentiële) Belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Eén van de taken van het immuunsysteem is het organisme (mens en dier) te beschermen tegen de ongewenste effecten van het binnendringen van

Eén van de taken van het immuunsysteem is het organisme (mens en dier) te beschermen tegen de ongewenste effecten van het binnendringen van Samenvatting Eén van de taken van het immuunsysteem is het organisme (mens en dier) te beschermen tegen de ongewenste effecten van het binnendringen van pathogenen, waaronder bacteriën, virussen en parasieten.

Nadere informatie

Ribosomale defecten in kanker. Seminarie UCLL Isabel Hofman 15/03/2017

Ribosomale defecten in kanker. Seminarie UCLL Isabel Hofman 15/03/2017 Ribosomale defecten in kanker Seminarie UCLL Isabel Hofman 15/03/2017 Overzicht DEEL I Inleiding DEEL II Ribosoomdefecten in kanker & oncogene mechanismen DEEL III Recent werk DEEL IV Algemene conclusie

Nadere informatie

Moleculaire mechanismen. De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen

Moleculaire mechanismen. De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen Moleculaire mechanismen De connectie tussen interacties van eiwitten en activiteiten van cellen The Hallmarks of Cancer Hanahan and Weinberg, Cell 2000 Niet afhankelijk van groei signalen Apoptose ontwijken

Nadere informatie

Characterization of the Myc collaborating oncogenes Bmi1 and Gfi1 Scheijen, G.P.H.

Characterization of the Myc collaborating oncogenes Bmi1 and Gfi1 Scheijen, G.P.H. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Characterization of the Myc collaborating oncogenes Bmi1 and Gfi1 Scheijen, G.P.H. Link to publication Citation for published version (APA): Scheijen, G. P. H. (2001).

Nadere informatie

1 (~20 minuten; 20 punten)

1 (~20 minuten; 20 punten) TENTAMEN Moleculaire Cel Biologie (8A840) Prof. Dr. Ir. L. Brunsveld & Dr. M. Merkx 27-01-2012 14:00 17:00 (totaal 100 punten) 6 opgaven in totaal + 1 bonusvraag! (aangegeven tijd is indicatie) Gebruik

Nadere informatie

Kind en Ziekenhuis. Hanneke de Ridder, bestuursvoorzitter Nieuwegein, 2 oktober 2013

Kind en Ziekenhuis. Hanneke de Ridder, bestuursvoorzitter Nieuwegein, 2 oktober 2013 Kind en Ziekenhuis Hanneke de Ridder, bestuursvoorzitter Nieuwegein, 2 oktober 2013 Ontstaan, doel en ontwikkelingen 07-10-2013 3 Verdeling tumoren bij kinderen Gemiddeld aantal per jaar per centrum (SKION

Nadere informatie

Chapter 10. Nederlandse samenvatting

Chapter 10. Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Hereditair Nonpolyposis Colorectaal Carcinoom, afgekort als (HNPCC), ook wel Lynch syndroom genoemd, is een autosomaal dominante erfelijke aandoening met een hoge penetrantie (80-85%),

Nadere informatie

Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Mevrouw W.J. Mansveld Postbus GX Den Haag. Geachte mevrouw Mansveld,

Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Mevrouw W.J. Mansveld Postbus GX Den Haag. Geachte mevrouw Mansveld, Aan de staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu Mevrouw W.J. Mansveld Postbus 30945 2500 GX Den Haag DATUM 02 oktober 2013 KENMERK ONDERWERP CGM/131002-01 Advies controle van cellijnen Geachte mevrouw

Nadere informatie

1. Hoe ziet een cel er uit?

1. Hoe ziet een cel er uit? 1. Hoe ziet een cel er uit? Cel De cel is de bouwsteen van het lichaam: dieren, mensen, planten en schimmels zijn allemaal opgebouwd uit cellen. Een menselijke cel heeft een gemiddelde diameter van 15

Nadere informatie

CHAPTER 10. Samenvatting en Toekomstperspectief

CHAPTER 10. Samenvatting en Toekomstperspectief Samenvatting en Toekomstperspectief SAMENVATTING EN TOEKOMSTPERSPECTIEF De laatste 20 jaar is er veel vooruitgang geboekt in de behandeling van plaveiselcelcarcinomen in het hoofd-halsgebied (HHPCC). Desalniettemin

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting CHAPTER 7

Nederlandse samenvatting CHAPTER 7 Nederlandse samenvatting CHAPTER 7 Chapter 7 Chemotherapie is naast operatieve verwijdering en/of bestraling van tumoren de meeste toegepaste methode voor de behandeling van kanker bij kinderen. Hoewel

Nadere informatie

Characterization of the mouse and human breast cancer genome Holstege, H.

Characterization of the mouse and human breast cancer genome Holstege, H. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Characterization of the mouse and human breast cancer genome Holstege, H. Link to publication Citation for published version (APA): Holstege, H. (2010). Characterization

Nadere informatie

Downloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA) http://hdl.handle.net/11245/2.44889

Downloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA) http://hdl.handle.net/11245/2.44889 Downloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA) http://hdl.handle.net/11245/2.44889 File ID Filename Version uvapub:44889 Dutch Summary unknown SOURCE (OR PART

Nadere informatie

Epigenetische veranderingen betrokken bij het ontstaan van baarmoederhalskanker

Epigenetische veranderingen betrokken bij het ontstaan van baarmoederhalskanker Epigenetische veranderingen betrokken bij het ontstaan van baarmoederhalskanker Baarmoederhalskanker wordt veroorzaakt door infectie met hoog-risico types van het humaan papillomavirus (hrhpv). Echter,

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Het onstaan van chronische myeloide leukemie

Werkstuk Biologie Het onstaan van chronische myeloide leukemie Werkstuk Biologie Het onstaan van chronische myeloide leukemie Werkstuk door een scholier 1565 woorden 6 februari 2006 6,3 32 keer beoordeeld Vak Biologie Inleiding: Leukemie is een vorm van kanker, namelijk

Nadere informatie

1 (~20 minuten; 15 punten)

1 (~20 minuten; 15 punten) HERTENTAMEN Moleculaire Cel Biologie (8A840) Prof. Dr. Ir. L. Brunsveld & Dr. M. Merkx 20-04-2012 14:00 17:00 (totaal 100 punten) 6 opgaven in totaal + 1 bonusvraag! (aangegeven tijd is indicatie) Gebruik

Nadere informatie

Behandeling op maat: Wie reageert er wel en niet op therapie?

Behandeling op maat: Wie reageert er wel en niet op therapie? Behandeling op maat: Wie reageert er wel en niet op therapie? Lodewyk Wessels Computational Cancer Biology (CCB) Department of Molecular Carcinogenesis The Netherlands Cancer Institute Wat is Behandeling

Nadere informatie

Medische genetica samenvatting

Medische genetica samenvatting Medische genetica samenvatting 3 typen genetische ziekten: 1. Chromosoom afwijkingen: a. Medische genetica 2. Monogene aandoeningen: a. Medische genetica 3. Multifactoriële aandoeningen: a. Humane genetica

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18929 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Lange, Job de Title: A sight for sore eyes : assessing oncogenic functions of

Nadere informatie

Kanker: klinisch beeld,

Kanker: klinisch beeld, Kanker: klinisch beeld, epidemiologie, biologie en pathofysiologie Prof. Patrick Schöffski, M.D., M.P.H. Dienst Algemene Medische Oncologie Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Leuvens Kanker Instituut

Nadere informatie

Pathologie: herkennen van kanker. Han van Krieken, patholoog Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen

Pathologie: herkennen van kanker. Han van Krieken, patholoog Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen Pathologie: herkennen van kanker Han van Krieken, patholoog Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen Pathologie: herkennen van kanker Definitie Moleculaire basis Morfologie en aanvullende technieken

Nadere informatie

ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS

ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS DE GEMENE DELER ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS Naam: Klas: Datum: ZONDER EIWITINTERACTIES KOM JE NERGENS VWO Zonder eiwitten is het leven niet mogelijk. Interacties tussen eiwitten zijn cruciaal

Nadere informatie

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling

Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Immuuntherapie en persoonsgerichte behandeling Zaterdag 16 maart 2019 De Landgoederij, Bunnik M J van den Bent Neuroloog Kanker: een ziekte van het DNA? Eiwitten dragen de functies van cellen DNA zorgt

Nadere informatie

In hoofdstuk 1 wordt het doel en de aanpak van dit onderzoek beschreven.

In hoofdstuk 1 wordt het doel en de aanpak van dit onderzoek beschreven. CHAPTER 8 SAMENVATTING HOOFDSTUK 1 In hoofdstuk 1 wordt het doel en de aanpak van dit onderzoek beschreven. HOOFDSTUK 2 In Hoofdstuk 2 (introduction; gebaseerd op de publicatie in Critical Reviews in Oncology

Nadere informatie

Moleculaire revolutie in de pathologie: next generation sequencing

Moleculaire revolutie in de pathologie: next generation sequencing Moleculaire revolutie in de pathologie: next generation sequencing John Hinrichs, klinisch moleculair bioloog in de pathologie UMC Utrecht, afdeling pathologie De (moleculaire) pathologie maakt op dit

Nadere informatie

'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D.

'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D. UvA-DARE (Digital Academic Repository) 'From the cradle to the grave' : novel therapeutic approaches to attack the microenvironment in chronic lymphocytic leukemia Hallaert, D. Link to publication Citation

Nadere informatie

'Vergelijking van het expressieprofiel van enkele tumor suppressor genen in mammatumoren tussen mens en hond'

'Vergelijking van het expressieprofiel van enkele tumor suppressor genen in mammatumoren tussen mens en hond' UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT DIERGENEESKUNDE Academiejaar 2011 2012 'Vergelijking van het expressieprofiel van enkele tumor suppressor genen in mammatumoren tussen mens en hond' door Kirsten MEIJER Promotor:

Nadere informatie

Moleculaire markers & risicostratificatie in 2020

Moleculaire markers & risicostratificatie in 2020 Moleculaire markers & risicostratificatie in 2020 Belangenverklaring NAAM :J.H. Jansen ORGANISATIE: Radboudumc In overeenstemming met de regels van de Inspectie van de Gezondheidszorg (IGZ), zijn sprekers

Nadere informatie

B. Bij personen met een verhoogd risico op kanker om kanker te detecteren in een vroeg stadium

B. Bij personen met een verhoogd risico op kanker om kanker te detecteren in een vroeg stadium GENDIA CT-DNA TEST (Liquid biopsy) BESCHRIJVING : Bij de meeste personen met kanker circuleert er DNA van kankercellen in het bloed. In dit Circulerend Tumor DNA (CT-DNA) kunnen de genvarianten die de

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Er bestaan grote onderlinge verschillen tussen patiënten met darmkanker, oftewel colorectale carcinomen zowel op het niveau van de patient als op het niveau van tumorbiologie.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 8 Nederlandse samenvatting maligniteit. Van de ruim 81.000 nieuwe gevallen van kanker in 2005 waren het er 2650 in het hoofd-halsgebied. In vergelijking met andere landen vaak mond- keelholte en strottenhoofdkanker

Nadere informatie

Signaaltransductie en celcyclus (COO 6)

Signaaltransductie en celcyclus (COO 6) Signaaltransductie en celcyclus (COO 6) oefen- en zelftoets-module behorende bij hoofdstuk 9 en 12 van Unit 1 van Campbell, 10 e druk versie 2014-2015 Communicatie 1. Hier zie je drie manieren waarop een

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Alle levende wezens zijn opgebouwd uit cellen en elke cel bevat de volledige genetische informatie van het organisme, het genoom, opgeslagen in het DNA. De coderende delen van het DNA worden genen genoemd,

Nadere informatie

Tentamen Celbiologie. DATUM TIJD 14 tot 17 uur ZAAL N109 Wentgebouw. Beantwoord elk onderdeel op een apart vel. Veel succes!

Tentamen Celbiologie. DATUM TIJD 14 tot 17 uur ZAAL N109 Wentgebouw. Beantwoord elk onderdeel op een apart vel. Veel succes! Tentamen Celbiologie DATUM 19-11-2004 TIJD 14 tot 17 uur ZAAL N109 Wentgebouw. Dit tentamen bestaat uit onderdelen: - Onderdeel 1 bestaat uit twee vragen (vraag 1-2) 20 punten - Onderdeel 2 bestaat uit

Nadere informatie

Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob

Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob University of Groningen Molecular analysis and biological implications of STAT3 signal transduction Schuringa, Jan Jacob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

Tumor cell survival and immune escape mechanisms in classical Hodgkin lymphoma Liang, Zheng

Tumor cell survival and immune escape mechanisms in classical Hodgkin lymphoma Liang, Zheng Tumor cell survival and immune escape mechanisms in classical Hodgkin lymphoma Liang, Zheng IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from

Nadere informatie

Leerlingenhandleiding

Leerlingenhandleiding Leerlingenhandleiding Niveau: expert Lees de taal van de tumor Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre (CancerGenomiCs.nl) in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en

Nadere informatie

Activerende mutaties in NOTCH1. hematologie

Activerende mutaties in NOTCH1. hematologie hematologie Peer-reviewed article De complexe (epi-)genetica van acute lymfatische T-celleukemie Kim De Keersmaecker en Jan Cools Center for the Biology of Disease, VIB, Leuven; Centrum voor Menselijke

Nadere informatie

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden

TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER. Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek. Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden TRIPLE NEGATIEF BORSTKANKER Nieuwe ontwikkelingen en onderzoek Rianne Oosterkamp, internist-oncoloog Medisch Centrum Haaglanden Triple negatief borstkanker TNBC Geen ER Geen PR Geen HER2 (Nog) geen target

Nadere informatie

Organisatieniveaus (niveau: expert)

Organisatieniveaus (niveau: expert) Organisatieniveaus (niveau: expert) Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre In samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Universiteit Utrecht

Nadere informatie

University of Groningen. Second messengers in cancer Jansen, Sepp Reinier

University of Groningen. Second messengers in cancer Jansen, Sepp Reinier University of Groningen Second messengers in cancer Jansen, Sepp Reinier IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nieuwe vooruitzichten in de karakterisering en behandeling van acute myeloïde leukemie Nederlandse samenvatting 134 Acute myeloïde leukemie (AML) is een vorm van bloedkanker, een kwaadaardige aandoening

Nadere informatie

Biologicals; nieuwe therapeutische opties

Biologicals; nieuwe therapeutische opties Biologicals; nieuwe therapeutische opties Lidwine Tick, internist hemato-oncoloog Veldhoven, 19 september 2013 "De wereld van Mab-jes, Nib-jes en Mus-sen". Anti-tumor behandeling Chirurgie Radiotherapie

Nadere informatie

Oncologie in de komende periode: verbetering door selectie

Oncologie in de komende periode: verbetering door selectie Oncologie in de komende periode: verbetering door selectie Martijn P. Lolkema 7 maart 2013 Department of Medical Oncology The Netherlands Kanker: nog steeds een belangrijke doodsoorzaak Oncologie 1.0 http://nextarchitects.com/

Nadere informatie

Homologe Recombinatie

Homologe Recombinatie Inleiding Er zijn vele verschillende soorten kanker. Elke soort kanker is een andere ziekte, die verschillend zijn wat betreft oorzaak, symptomen, behandeling en overlevingskansen. Hetgeen waarin alle

Nadere informatie

Summary in Dutch. Chapter 14

Summary in Dutch. Chapter 14 Summary in Dutch Chapter 14 Chapter 14 14.1 Samenvatting Ondanks de dalende incidentie cijfers van maagkanker is het wereldwijd nog steeds de op een na meest frequente oorzaak van sterfte aan kanker. Patiënten

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37233 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Tummers, Bart Title: Human papillomavirus targets crossroads in immune signaling

Nadere informatie

http://www.lymmcare.nl/

http://www.lymmcare.nl/ http://www.lymmcare.nl/ Hoe krijgen we kankercellen dood Eric Eldering, afdeling Experimentele Immunologie, AMC 1. Het verschil tussen normaal weefsel en kankercellen 2. Met medicijnen willen we dit verschil

Nadere informatie

Acute Lymfatische Leukemie bij kinderen

Acute Lymfatische Leukemie bij kinderen Acute Lymfatische Leukemie bij kinderen 6 e symposium hematomorfologie, Rotterdam op 31 maart 2016 Auke Beishuizen Kinderarts oncoloog/ hematoloog Erasmus MC Sophia Kinderziekenhuis Inhoud - Inleiding/

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Introductie Wat zijn T cellen? T cellen zijn witte bloedcellen die een cruciale rol spelen bij het beschermen tegen ziekteverwekkers zoals virussen en bacteriën. Dit doen zij door middel van

Nadere informatie

Professionele Bachelor Agro- en Biotechnologie Biotechnologie

Professionele Bachelor Agro- en Biotechnologie Biotechnologie Professionele Bachelor Agro- en Biotechnologie Biotechnologie Glioblastomen onder de loep: MGMT-promotor hypermethylering Promotoren: Prof. Dr. E.J. Speel Ing. G.M.J.M Roemen Dr. ir. I. Smets. academisch

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 129 In de ontwikkelde landen krijgt een op de drie mensen kanker. Ondanks betere screening en behandelingsmogelijkheden is kanker in ontwikkelde landen nog steeds de meest voorkomende

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21797 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Bruin, Sjoerd Cornelis Title: The role of clinical, pathological and molecular

Nadere informatie

BIOLOGIE MOLECULAIRE GENETICA EIWITSYNTHESE VWO KLASSE 6

BIOLOGIE MOLECULAIRE GENETICA EIWITSYNTHESE VWO KLASSE 6 BIOLOGIE MOLECULAIRE GENETICA EIWITSYNTHESE VWO KLASSE 6 Henry N. Hassankhan Scholengemeenschap Lelydorp [HHS-SGL] ARTHUR A. HOOGENDOORN ATHENEUM - VRIJE ATHENEUM - AAHA Docent: A. Sewsahai DOELSTELLINGEN:

Nadere informatie

Chapter 6. Nederlandse samenvatting

Chapter 6. Nederlandse samenvatting Chapter 6 Nederlandse samenvatting Chapter 6 122 Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem Het immuunsysteem (of afweersysteem) beschermt het lichaam tegen lichaamsvreemde en ziekmakende organismen zoals

Nadere informatie

How to improve diagnostics in idiopathic cytopenia by using a targeted NGS gene panel. Yannick Wouters Promotor: Dr. Helena Devos

How to improve diagnostics in idiopathic cytopenia by using a targeted NGS gene panel. Yannick Wouters Promotor: Dr. Helena Devos How to improve diagnostics in idiopathic cytopenia by using a targeted NGS gene panel Yannick Wouters Promotor: Dr. Helena Devos Myelodysplastisch syndroom (MDS) Prevalentie en definitie 75 nieuwe diagnoses

Nadere informatie

De immunologische achtergrond van orale tolerantie. Femke Broere Assistant professor

De immunologische achtergrond van orale tolerantie. Femke Broere Assistant professor De immunologische achtergrond van orale tolerantie Femke Broere Assistant professor Artritis (Osteo)artritis Slijtage? Immunologisch? Christopher B. Little & David J. Hunter Nature Reviews Rheumatology

Nadere informatie

Docentenhandleiding. Niveau: expert. Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus

Docentenhandleiding. Niveau: expert. Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus Docentenhandleiding Niveau: expert Lees de taal van de tumor Organisatieniveaus Ontwikkeld door het Cancer Genomics Centre in samenwerking met het Freudenthal Instituut voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21043 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21043 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21043 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kuijjer, Marieke Lydia Title: A systems biology approach to study high-grade osteosarcoma

Nadere informatie

Chapter 12. Samenvatting en conclusies

Chapter 12. Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Dit proefschrift richt zich op fibroadenomen en phyllodes tumoren, beide fibroepitheliale tumoren. Deze tumoren worden bifasisch genoemd omdat zij opgebouwd zijn uit twee componenten,

Nadere informatie

EGFR klinische relevantie bij longkanker

EGFR klinische relevantie bij longkanker EGFR klinische relevantie bij longkanker Longkanker oud Incidentie Histologie Stadiëring Behandeling roken EGFR Pathofysiologie Behandeling Varia Erik Thunnissen ethunnissen@vumc.nl 3. VIKC 2005 Incidentie

Nadere informatie

SUMMARY 137 CHAPTER 7 ENGLISH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING

SUMMARY 137 CHAPTER 7 ENGLISH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING SUMMARY 137 CHAPTER 7 ENGLISH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING 137 CHAPTER 7 138 138 SUMMARY 139 ENGLISH SUMMARY Breast cancer is the most common malignancy among women in the western world. The difficulties

Nadere informatie

9.2. Nederlandse samenvatting

9.2. Nederlandse samenvatting .2. Nederlandse samenvatting Het immuunsysteem is een natuurlijk afweersysteem dat beschermt tegen virussen en bacteriën. Er zijn twee soorten afweer: de natuurlijke afweer, die altijd aanwezig is, en

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER

NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER NEDERLANDSE SAMENVATTING KANKER Kanker is een ziekte die ontstaat door een opeenstapeling van beschadigingen (mutaties) in het DNA. Deze beschadigingen kunnen zowel erfelijk als verworven zijn. Voorbeelden

Nadere informatie

Kim Monkhorst Antoni van Leeuwenhoek Thoraxpatholoog

Kim Monkhorst Antoni van Leeuwenhoek Thoraxpatholoog Kim Monkhorst Antoni van Leeuwenhoek Thoraxpatholoog Outline Geschiedenis biomarkers in longkanker Richtlijnen Uitvoering Vergoeding What happened in lung cancer? First description activating EGFR mutation

Nadere informatie