5 Windlade. Handleiding 20 toets draaiorgel. Hans Beijer. Werking van de windlade

Transcriptie

1 5 Windlade Werking van de windlade Het ventielsysteem (ontluchtings principe), bestaat uit twee kamers, gescheiden door een dun elastisch membraan. De bovenste windkamer wordt gevuld door de balg, de onderste via het lekgaatje. Als het papier het gat in het luchtklavier afsluit is er gelijke druk in beide kamers (+2). Het luchtklavier staat in verbinding met de onderste windkamer. Zodra het klavier een toon leest, ( een gaatje in het papier) dan ontsnapt er lucht en ontstaat er onderdruk in de onderste windkamer (+1). De overdruk in de bovenste windkamer (+2) drukt het membraan naar beneden en de wind kan naar de pijp, die dan fluit. Zodra het luchtklavier gesloten wordt, zal de onderste windkamer weer op gelijke winddruk komen via het lekgaatje en het membraan zal de luchtstroom naar pijp afsluiten. Voorwaarden voor goede werking Voor een goede werking van de windlade is het van belang dat het lekgaatje de optimale doorlaat heeft. Als vuistregel: de diameter van het lekgaatje is de helft van de diameter van het ontluchtingsgat in het luchtklavier. Bovendien mag het volume waar onderdruk ontstaat niet te groot zijn, want dat geeft tijdverlies bij het vullen en blijft de toon langer klinken. Ook is gebleken dat bij de kleinste pijpjes ( kleine luchtspleet ) het membraan niet snel genoeg sluit, dan klinken trillertjes als een toon. Het lekgaatje voor de kleinste pijpjes moet dan iets groter worden. Daarom moet de membraanlat niet te grof afwijken van tekening. Bijvoorbeeld de materiaaldikte van het multiplex is 4mm, maak dat niet dikker, dunner mag wel. 15 maart 2011! 1

2 Werkwijze en materiaal Het te gebruiken multiplex van 4mm dik is niet eenvoudig, splintervrij, te boren als de te boren gaten groter worden dan 10mm. Daarom gaan we figuurzagen. De windlade is voor 19 pijpjes en heeft dus 19 ventielen. Het 20ste ventiel voor de bas pijp onder de balg. wordt apart gemaakt, Start Teken op papier, de afteken mal ( T5-3 ) volgens de gegeven maten, geef de kruispunten aan. De samenstelling van de windlade is gegeven op de volgende pagina. Aan de rechterkant staan de lagen genummerd waar in de tekst naar wordt gerefereerd. We hebben nodig : 3 plankjes van 4 mm multiplex, 400mm lang en 110mm breed. 2 plankjes van 4 mm multiplex, 400mm lang en 95mm breed. 1 plankje van 8 mm multiplex, 400mm lang en 95mm breed. In de volgende tekst wordt laag 1, 2, 3, 6, 7, en 8 aangeduid met plankje # 1, #2, #3, #6, #7, en #8 Plak de papieren mal precies op een plankje #2 van 400mm x 110mm. Sla met een centerpons op alle kruisjes een putje. Uitgezonderd de rood gemarkeerde dat is het toevoergat voor de balgwind en komt in de plankjes 400mm x 95mm. Klem de 6 plankjes op elkaar en boor met een 2mm boortje de 4 fixeergaatjes door alle plankjes. Fixeer nu de plankjes #2, #3, #6 en #7 op elkaar met 2mm fixeerpennen. Boor door alle gecenterde punten, met een 2mm boortje, door alle plankjes. Plankje #1 blijft ongeboord. Plankje #8 wordt de stok waarop alle pijpen, als kippen op stok zitten, blijft voorlopig ongeboord. 15 maart 2011! 2

3 8 Stok Membraan Dit zijn de onderdelen die samen de windlade vormen. Membraanlat De samenstelling van de membraanlat is is weergegeven in Tek. T5-2 We beginnen met het maken van de ontluchtingskanalen in plankje #2; hierin zijn drie rijen gaatjes van 2mm geboord. Boor nu alle gaatjes tot 4mm op. Verbind nu de gaten met potloodlijnen zoals getoond op de volgende bladzijde, en figuurzaag de kanalen uit. Gebruik na het zagen een dun schuurplankje om het recht en rafel vrij maken. Ga verder met de gaten in plankje #3. Teken 30mm ronde cirkels af (19 stuks) en zaag deze gaten met een figuurzaag; maak ze netjes rond mbv. een schuurplankje. Schuin de bovenzijde van de 30mm gaten met het zelfde schuurplankje ca. 45 graden af en 1mm diep. Boor 19 gaatjes van 2mm op naar 4mm. TIP: Maak nu een latje van 4mm multiplex 400mm x 14mm en neem daar in over de rij gaatjes van 4mm waar in de buisjes voor de slangen komen. Dit is het verstevigingslatje voor de buisjes. 15 maart 2011! 3

4 Plankje #2 Plankje #3 Na het zagen lijmen we plankje #2 op plankje #1. Tip: Maak daarvoor een drukplank van 2cm dik mdf en 390mm lang en 110mm breed. Let op: dit moet tussen de fixeer pennen passen. Door het klemmen tussen twee vlakke planken worden eventueel kromme planken recht. Breng een laag witte houtlijm aan op plankje #1 en fixeer daarop plankje #2. Druk het goed aan en plaats de fixeer pennen. Klem nu met de drukplank het geheel op een vlakke stuk mdf. Na korte tijd drogen van de lijm halen we de fixeer pennen eruit anders lijmen ze vast. Tip: Oefen dat alles eerst zonder lijm. De fixeerpennen voorkomen het schuiven door de natte lijm. Na het drogen van de lijm (enige uren) maken we de klemmen los en inspecteren of de kanalen niet verstop zijn geraakt met lijm, zo ja dan bij de volgende lijmfase wat minder lijm gebruiken. In dit stadium inspecteren we het triplex op lekken (onderbreking van de tussenlagen en kwasten) en repareren dat. In ernstige gevallen door een spaan in het gat te lijmen. Alle kanalen kunnen nu dicht worden gemaakt door wat lijm in de kanalen te kwasten (schilderen). Plak nu stukjes dun papier over de lange kanalen om de afdichting zeker te maken tussen plankje #3 en plankje #2 15 maart 2011! 4

5 Boor 2 extra schroefgaatjes van 2mm. LET OP: boor niet door het luchtkanaal Lek mogelijk Nu lijmen we plankje #3 op plankje #2. Denk aan de fixeerpennen en klem tussen twee vlakke planken. Daarna het verstevigingslatje voor de buisjes lijmen. Fixeer met een paar buisjes, lijm de buisje nog niet vast, dus op tijd eruit halen. Test met een slang en blazen op vrije luchtdoorlaat van alle kanalen.verwijder alle lijm van het vlak waar het membraan op komt. Ventiellat Teken, met behulp van de afteken mal, het toevoergat voor de balgwind af op een plankje. Fixeer de plankjes #6, #7 en #8 op elkaar en boor een 22mm gat door de plankjes. Geen 22mm boor dan figuurzagen en later in de samengestelde windlade pasmaken door schuren op de aansluitbuis. De lagen 4 en 5 maken we het beste uit een geschaafde beukenlat van minstens 8 mm dik. Voor de breedte kiezen we wat in het schap van de bouwmarkt ligt. Zaag voor het raamwerk van laag 4 drie latjes van 8mm breed x 400 lang. De ventielpropjes (Laag 5) zijn op verschillende manieren te maken. De eenvoudigste manier is; in tegenstelling tot de tekening, vierkantjes zagen uit de beukenlat van 8mm dik en 15 x15mm. Tip: Boor eerst in de beukenlat 25 gaatjes van 2mm op afstand van 16mm, verdeel de lat economisch, zaag daarna de vierkantjes. Schuur de kanten aan de Membraan kant rond. Steek nu aan lijmzijde van het ventielpropje een centreerstokje in het gat en laat dat ca, 1mm uitsteken. Een cocktailprikker is heel geschikt, 2mm rond en 8mm lang. Plaats nu alle 19 (best gelukte) propjes op plankje #6. Let op de juiste zijde. Centreerstokje Past alles netjes, lijm dan de ventielpropjes vast, netjes gericht zodanig dat de wind de breedste doorgang heeft. Snelwerken want de lijm moet nog vloeien tijdens het klemmen. Ruim lijm doseren het centreerstokje mag vastgelijmd worden. Klem tussen twee vlakke planken. Het centreerstokje voorkomt het schuiven van de ventielpropjes. 15 maart 2011! 5

6 Lijm nu een voor een de lange windkamerlatjes op plankje #6. Let op: gebruik weer een vlakke plank en klem met meerdere klemmen corrigeer het schuiven voordat de volgende klem wordt gebruikt. Maak de korte zijden pas en lijm ze vervolgens ook. Na het drogen van de lijm boren we de gaten op met een 8 mm boor. Gebruik een onderleg plaat b.v. mdf om bij het doorkomen van de boor splinters te voorkomen. Op deze plaatsen een vulstukje lijmen De plaats van de extra vulstukjes bepalen door de ventiellat op de membraanlat te leggen en de gaatjes over te nemen. Lijm nu de driehoekige vulstukjes die gemaakt worden van het restant windkamerlatje. Gebruik een verstekbakje en een fijn zaagje. Schuur op de schuurplank voorzichtig de ventielvlakken en het raamwerk op gelijke hoogte. Rond de scherpe kant van het boorgat aan de membraanzijde af met stukje fijn schuurpapier. Ventiellat bijna klaar voor het testen van de functie. Boor nu in de ventiellat de fixeergaten en de extra gaten 2mm groot. Boor nu in de membraanlat de fixeergaten en extra gaten naar 3mm op liefst 3,2mm. Schroef nu de membraanlat en ventiellat aan elkaar met kruiskop bolkop 3mm. Buisjes voor de slangetjes verwijderen. Plak alle gaten, met schildersplakband, dicht en plaats het buisje voor de balgwindtoevoer. Blaas en controleer op lekken met de lektester, bij elke fietswinkel verkrijgbaar. Simson banden plakspul. Ook zonder pakking moet het dicht zijn. Verhelp de eventuele lekken. Membraan 15 maart 2011! 6

7 Membraan Daarvoor zijn diverse materialen geschikt bijvoorbeeld: Dun soepel schapenleer of membraanleer. Dun kunstleer voor kleding. (plastic laag op gebreid textiel) Rubberachtig folie in verschillende dikten en kwaliteiten. Snij of knip het op de maat 400mm x 95mm + 1mm toeslag. Bevestig met schilders plakband het membraan op de membraanlat, het moet zonder plooien zijn. Gladde kant aan de ventielzijde. Daarop de ventiellat en neem de schroefgaten over. (lastig, desnoods met een hete naald door het gat branden) Nu de lekgaatjes aftekenen 19 stuks ergens binnen de 30mm cirkel van de windkamer, maar buiten bereik van de ventielvlakken. Maak met een gatentang of slagpons de gaatjes Ø1,2mm groot. Maak de schroefgaten met een gatentang of slagpons ca. Ø 4mm. Monteer nu membraanlat, membraan en ventiellat tot een geheel. Let nu bijzonder op dat het membraan vlak ligt. Plak als hulpstukjes plakband op rand van het membraan 2mm randje en trek het daarmee (slechts 1 á 2 mm) strak. Kijk tevens of de schroefgaten vrij zijn. Testen Plak de ontluchtingsgaten af. Plaats het luchttoevoor buisje en blaas de windlade vol lucht geen enkel ventiel mag lucht door laten. Laat het wel lucht door dan ligt het membraan niet vlak. Prik nu een gat in het plakband, blaas en het ventiel moet werken. Zo niet dan is het gaatje nog te klein, maak het groter tot het werkt. Als het niet werkt wordt misschien het lekgaatje in het membraan afgedicht. Ga zo door tot alle ventielen werken. Teveel gaatjes open en te kleine longen! Sluit dan de balg aan. Gaatjes zijn ook weer dicht te plakken. Balg aangesloten, plaats een paar pijpjes en je orgel maakt zijn eerste geluid. Let op: Bij gebruik van leer nooit met de mond blazen. Leer wordt nat en werkt niet meer. Stok Men kan het hierbij laten. Maar stukken mooier is het als de pijpen netjes op een rij staan en daarbij zijn diverse aanzichten mogelijk. Daaruit wordt gekozen en hier wordt beschreven hoe dat uitgevoerd gaat worden. Schroef de windlade los en berg het membraan op in dik boek dan blijft hij kreukvrij. 15 maart 2011! 7

8 Frontaanzicht ontwerpen Bij ons orgel is de opstelling met 1 frontrij mogelijk; een tweede frontrij heeft de beperking dat het, mechaniek aan de linkerzijde slechts kleine pijpjes toelaat. Alleen een gebogen front komt in aanmerking omdat de bevestiging van de pijpen 40mm vanaf de voorkant is. (40mm is de breedte van de balk aan de boven zijde van de kast, waar we de bevestiging aan hangen.) De pijpen hebben de volgende ruimte tot hun beschikking 400mm breed en 350mm hoog. De hoogte is laag gehouden om ruimte te houden voor het uitnemen van de pijpen. Teken deze maat op een vel papier en plak het vast op tafel.rangschik nu het aantal pijpen in deze rechthoek naar eigen inzicht (maak een mooie lijn). Gebruik tussen de pijpen een stukje karton minimaal 2mm om de pijpen niet tegen elkaar te laten komen. Dan beinvloeden ze elkaar niet door contactgeluid overdracht. Tevreden over het geheel teken dan een lijn op het papier en teken de pijpgaten af, vanuit deze lijn. De pijpen die niet aan de voorzijde staan komen op 3mm aan de andere zijde. Daarbij komen de bas pijpen rechts te staan. (3mm is de triplex dikte van de pijpophanging) 15 maart 2011! 8

9 Dit is een voorbeeld hoe het kan zijn Breng de vastgestelde pijpgaten over op plankje #8. Noteer de pijptonen en de voetgat diameters op tekening en op plankje #8. Leg plankje #8 op plankje #7 fixeer het met pennen. Boor nu de voetgaten op met de bijbehorende diameter. Boor de gaatjes van 2mm in plankje 7 op tot 8mm. Let op: 19 x 2mm gaatjes er kunnen gaatjes in de vorige booractie samenvallen. Controleer dat met de ventiellat en teken aan wat nog weg gevijld moet worden. Plankje 7# is nu voorzien van veel gaten! Nu is het zaak de juiste gaten met elkaar te verbinden! Teken de verbindingslijnen en pas op de kanalen mogen niet kruisen. Figuurzaag nu de kanalen uit en en schuur ze glad, controleer ook op lekken in het multiplex. Lijm nu plankje #7 op de ventielat plankje #6. Fixeer met pennen en klem tussen twee vlakke planken. Na het drogen gaten vrij maken van uit geperste lijm. Lijm plankje #8 op plankje #7. Fixeer met pennen en klem tussen twee vlakke planken. Monteer nu weer het membraan. Test weer op werking. Plaats de 19 buisjes en de balgwind toevoer buis. Klaar voor gebruik in het draaiorgeltje. 15 maart 2011! 9

10 Maak een enkelvoudige ventiel. zie tek.t5-4 Gebruik dit als baspijpventiel. Alternatief: Gebruik dit type ventiel voor alle pijpen. Google zoekwoord VMT draaiorgel Optimaal functioneren van de ventielen. Begin met een gaatje in het membraan dat de helft is van de diameter van het klaviergat. 1 Plaats een pijp en geef wind; de pijp moet nu klinken. 2 Sluit het klaviergat; de pijp moet nu stil zijn. 3 Schuif een stukje hout heel langaam over het klaviergat en open het, luister wanneer de pijp gaat klinken. Het klaviergat moet dan ca. 1/4 geopend zijn. 4 Doe het nogmaals maar sluit het gat en luister wanneer de pijp stopt met klinken. Het klaviergat moet dan ca. voor 3 kwart gesloten zijn. 1 Kwart open / 1 Kwart dicht Halfopen Wat te doen als: de pijp klinkt wanneer het klaviergat minder dan 1 kwart open is (legato). Dan stopt het klinken ook later, soms stopt het klinken zo laat dat het losstaande tonen verbind. Remedie: maak het lekgat groter. Wat te doen als: de pijp pas klinkt als het klaviergat al voor de helft is geopend (staccato). Dan klinkt bij snel draaien de pijp heel kort soms helemaal niet. De muziek heeft dan een ratelend effect. Remedie: Lekgat kleiner maken; bijvoorbeeld met nagellak. 15 maart 2011! 10

11 15 maart 2011! 11