DOCUMAP KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK NAAR HET PAMFLET VAN MARK TWAIN KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 1

Transcriptie

1 HANSWIJKSTRAAT MECHELEN T. 015/ F. 015/ KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK NAAR HET PAMFLET VAN MARK TWAIN FOTO: STEPHAN VANFLETEREN DOCUMAP KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 1

2 INHOUDSTAFEL 1. t ARSENAAL 2. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DE VOORSTELLING 2.1 Inhoud 2.2 Credits 2.3 Praktische info 2.4 Traject + creatieproces 2.5 Première TAZ# Omkadering van de voorstelling Tentoonstelling Docu/film YouTube filmpjes 3. MICHAEL DE COCK REGISSEUR 4. MICHAEL DE COCK OVER KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK 5. RIK VAN UFFELEN ACTEUR 6. MICHAEL DE COCK EN RIK VAN UFFELEN OVER KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK 7. MARK TWAIN 7.1 Auteur 7.2 Het pamflet 8. LEOPOLD II 8.1 Biografie chronologisch 8.2 Politiek en regeerperiode 8.3 Psychologische analyse 8.4 Stamboom Belgisch vorstenhuis 9. CONGO 9.1 Geschiedenis 9.2 Een eeuw na het einde van Congo-Vrijstaat jaar Congolese onafhankelijkheid: controversiële geschiedenis tot op vandaag 9.4 Kongo/Congo Zaïre Congo 9.5 Kolonisatie 10. DE ARCHITECTURALE ERFENIS VAN LEOPOLD II 10.1 Brussel 10.2 Antwerpen 10.3 Oostende 10.4 Wallonië en buitenland 10.5 Protest tegen Leopold II in Oostende: het mysterie van de afgehakte hand KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 2

3 11. ACHTERGRONDINFO/ARTIKELS/BOEKEN/MUSEA 11.1 Marc Reynebeau belicht drie boeken over Congo 11.2 Congo op de VRT 11.3 Fototentoonstelling + twee fotoboeken van Carl De Keyzer 11.4 Koning Albert naar Congo? 11.5 De Gucht over Congo 11.6 Columns Rik Van Cauwelaert (Knack) 11.7 Artikels uit De Morgen en De Standaard over verkrachtingen in Congo 11.8 Fotoboek Futur simple door Koen Vidal en Stephan Vanfleteren 11.9 VRT-reeks Kongo (1997) Koninklijk Museum voor Midden-Afrika KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 3

4 1. t ARSENAAL t ARSENAAL probeert een antwoord te bieden op de steeds complexere wereld waarin we leven. De werkelijkheid in al zijn facetten loopt als een rode draad door de programmatie. vindt het ontdekken van een nieuwe, moderne dramaturgie, of aan de basis liggen van een nieuwe speeltekst belangrijk. houdt klassiek repertoire tegen het licht van de tijd. Sommige klassieke stukken kunnen iets essentieel vertellen en t ARSENAAL wil dat op een relevante, hedendaagse manier doen.... wil een open huis zijn. Voor de Mechelaar, voor elke leeftijd, elke laag van de bevolking. Maar ook een open huis dat veel ruimer reikt en andere culturen omarmt. ging/gaat coproducties aan met SKaGeN, de Queeste, Laika, Braakland/ZheBilding, WALPURGIS, Union Suspecte, compagnie lodewijk/louis, wil verbreden, nieuwe makers, met nieuwe plannen en goeie ideeën een kans geven binnen het gezelschap. is naast een gezelschap met een fantastische plek in een Vlaamse centrumstad, ook een reizend gezelschap, waarschijnlijk een van de meest actief reizende gezelschappen in Vlaanderen. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 4

5 2. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DE VOORSTELLING 2.1 INHOUD Rik Van Uffelen zette in 2009 een verbluffende Goering neer in Hitler is dood ('t ARSENAAL en Braakland/ ZheBilding). Nu brengt hij KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK... Een voorstelling gebaseerd op Mark Twains bijtende pamflet uit Eindelijk! Na meer dan een eeuw van laster, eerroof en treiterend geterg spreekt koning Leopold II. Van over, achter en onder het graf. Voor het eerst: de waarheid over Congo!! In 1908 kwam er, na hevige internationale kritiek op de wantoestanden, een einde aan de heerschappij van Leopold ll over Congo-Vrijstaat. Drie jaar eerder schreef Mark Twain zijn pamflet 'King Leopold s Soliloquy', waarin Leopold ll zichzelf en zijn daden verdedigt: 'Er bestaat bijvoorbeeld geen vorst ter wereld, die zoveel geld voor de kunst heeft uitgegeven als ik: dat weten zij, maar gelooft u dat zij dat zeggen? Zij zeggen: "Als het bloed van onschuldige schepsels, dat in de Congo door koning Leopold is vergoten, in emmers werd gedaan en de emmers naast elkaar werden gezet, zouden die een rij van 3000 km vormen".' 2.2 CREDITS een voorstelling van/met Rik Van Uffelen, Michael De Cock, Kristin Rogghe, Stef Depover, Anna Seniow, Jaak Van de Velde en Felix Goossens / naar de tekst van Mark Twain / muziek: Bhelly Bompolonga 2.3 TRAJECT + CREATIEPROCES Aan elke voorstelling gaat uiteraard een heel creatieproces vooraf. Ook zo bij KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK. De tekst van Mark Twain vormde het basismateriaal. Maar ook andere bronnen werden aangeboord om deze historische figuur en dit stuk geschiedenis te kunnen analyseren en duiden. De figuur van Leopold II in het stuk werd vrij snel duidelijk. Minder evident was de zoektocht naar en het inpassen van mogelijke nevenpersonages. Een eerste piste was zijn laatste minnares, Barones de Vaughan, ook op de scène te zetten, om naast de historische figuur ook de mens Leopold II aan bod te laten komen. Na enkele try-outs in april 2010 bleek dit uiteindelijk niet echt te werken en werd opnieuw nagedacht over de structuur van de voorstelling en de meerwaarde van een mogelijk nevenpersonage. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 5

6 Voor de voorstellingen op TAZ#2010 begin augustus, werd live muziek toegevoegd en een gids die de toeschouwers verwelkomde en rondleidde door de tentoonstelling én die in de voorstelling af en toe de link met het heden belichaamde. Voor de tournee in het najaar werd echter dat nevenpersonage ook geschrapt en zal er (bij sommige voorstellingen) enkel nog live muziek gespeeld worden. Niet onbelangrijk: de Congolese muzikant en zijn muziek geven de voorstelling een artistieke maar ook inhoudelijke meerwaarde. Zijn bijdrage werkt immers confronterend, zowel voor de toeschouwers als de figuur van Leopold II die naast hem op de scène staat. Zo zie je maar hoe een artistiek proces altijd een zoektocht is en dat zelfs tot op de première nog blijft. boekentip: De schone en de koning, Barones de Vaughan en Leopold II Kris Wagner Uitgeverij Van Halewyck (2000) 2.4 PRAKTISCHE INFO Speeldata in 't ARSENAAL DO 30 SEPTEMBER + VR 1 + ZA 2 OKTOBER 2010 telkens om 20u15, ingang langs het Dijlepad aan de Kruidtuin tickets: 13/10/8 info/reserveren: en Speeldata op reis DI 28 SEPTEMBER t/m VR 26 NOVEMBER 2010 speellijst zie PREMIÈRE TAZ#2010 KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK ging begin augustus op TAZ#2010 in Oostende in première. Interessant detail: de locatie was de vroegere wachtruimte van Leopold ll in het station van Oostende. TAZ#2009 besteedde ook al veel aandacht aan het thema Congo, kolonisatie en Leopold II met de volgende producties: Het leven en de werken van Leopold II door KVS Missie door Bruno Vanden Broecke/KVS Na een lange tournee met Missie, lijkt het erop dat Bruno Vanden Broecke in de hoedanigheid van Witte Pater meer volk naar het theater lokt dan de priester naar zijn kerk. Met niets in de handen en niets in de mouwen, kruipt Vanden Broecke in de huid van een oude maar nog steeds vitale missionaris die terugblikt op zijn leven. Hij praat over eucharistie, en over God, maar ook over vastzitten in de modder, oorlogen, stinkende wonden en geweerlopen tegen uwe kop. En dan opnieuw kiezen, uw keuze herbevestigen, gelijk ne vlucht met de vlieger, die moet ge ook herconfirmeren. David Van Reybrouck schreef deze pakkende monoloog op basis van tientallen interviews met missionarissen uit Congo. Geen dode letter, maar een verhaal des mensen. Speciaal voor TAZ#2009 werd een wandeling uitgestippeld in de voetsporen van Leopold II: Wandeling Leopold II in O. Tijdens deze wandeling onthulde Lucas Catherine het rijke Leopoldiaanse verleden van Oostende. Het bijhorend boekje bevat een schat aan informatie, illustraties en foto s. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 6

7 2.6 OMKADERING VAN DE VOORSTELLING Dramaturge en filmmaker Kristin Rogghe stond in voor de research voor KONING LEOPOLDS ALLEEN- SPRAAK. Ze stelde een boeiende tentoonstelling samen die mee met de voorstelling reist en voor en na de voorstelling te bekijken is. Ook maakte zij met acht andere filmmakers een documentaire in en over Congo. Deze documentaire maakt ook deel uit van de tentoonstelling. Om mensen te teasen om naar KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK te gaan kijken, maakte Kristin ook enkele leuke YouTube filmpjes (links zie hieronder). Tentoonstelling Foto s, prenten, spotprenten, teksten, boeken, oude tijdschriften geven een beknopt maar interessant overzicht over Leopold II en Congo. In de tentoonstelling wordt ook een link gemaakt naar de actualiteit. Docu/film De film Lobi is een Belgisch-Congolees cinematografisch experiment van negen jonge filmmakers/kunstenaars, onder wie twee Belgen. Kristin Rogghe, een van de makers, over deze documentaire/film: Lobi (hier/demain) is een film geworden die, in heel de heisa rond Congo die dezer dagen de media beheerst, een andere blik op de zaken voorstelt. Vanuit de overtuiging dat het tijd is om - eindelijk - een directe dialoog aan te gaan en op zoek te gaan naar een gemeenschappelijke (beeld)taal om het gedeelde verleden bespreekbaar te maken en een nieuwe verbeelding van de toekomst te ontwerpen, werd de film collectief ontwikkeld en gerealiseerd tijdens een intense samenwerking tussen de negen makers in Kinshasa in februari-maart De 50 ste verjaardag van Congo s onafhankelijkheid was het enige uitgangspunt voor het maken van de film. De makers vertrokken vanuit hun discussies over dit onderwerp, werkten met plaatselijke acteurs en figuranten om hun ideeën in scène te zetten en verfilmden het hele scenario met een handvol super8-camera s. YouTube filmpjes Dramaturge en filmmaker Kristin Rogghe maakte enkele filmpjes met acteur Rik Van Uffelen als Leopold II. Deze filmpjes werden via YouTube en andere sites verspreid om te teasen, promotie te maken. Leopold II duikt op in Antwerpen: Leopold ll ontkent: Leopold ll spreekt tot Congo: Leopold ll in Oostende: KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 7

8 3. MICHAEL DE COCK - REGISSEUR Michael De Cock ( 1972) schrijft, vertaalt, bewerkt, regisseert, acteert en is sinds augustus 2006 directeur van 't ARSENAAL. Hij studeerde eerst Romaanse talen en letterkunde, daarna volgde hij een acteursopleiding aan het conservatorium van Brussel. Hij speelde diverse rollen op televisie o.a. in Thuis, Flikken, Sedes en Belli. Hij acteerde ook bij diverse gezelschappen zoals HET PALEIS en het Publiekstheater. Indra Van Gisbergen Hij richtte Droomedaris-Rex op en met Pieter Genard vormde hij verscheidene jaren het Dick van Landeghem Trio. Hij schreef intussen een tiental theaterteksten waaronder Firenzee, Right in the middle van mijn fucking fruitdieet, Namaals, Het Zuchten en FEBAR. Interviews met vluchtelingen en asielzoekers vormden het basismateriaal voor zijn boeken Op een onzeker uur en Aller/Retour (met foto s van Stephan Vanfleteren) en voor de voorstellingen Saw it on television/ DIDN T UNDERSTAND (een voorstelling die Michael in de laadbak van een vrachtwagen bracht) en Haven 010 (coproductie van t ARSENAAL, WALPURGIS en Union Suspecte). Interviews met bootvluchtelingen vormden de basis voor een artikelenreeks in Knack en voor de voorstelling FEBAR (een unieke samenwerking tussen 't ARSENAAL, FOTTI en Théâtre de Poche). In mei 2004 verscheen een ander boek: Floor, Oto en Titus dat Michael De Cock samen met Cécile Bertrand schreef. In 2005 volgde de kindertheatervoorstelling Het Fluistertheater van Floor, Oto en Titus door Droomedaris-Rex dat 2 maanden op de Zomer van Antwerpen te zien was op het dak van parking Nova. Een stage op verschillende palliatieve afdelingen leidde eerst tot een reportage in Knack, evolueerde daarna tot de theatertekst Namaals en resulteerde ook in het boek Hoe mensen sterven (Manteau/Meulenhoff, oktober 2006). In 2009 schreef Michael De Cock op vraag van Passa Porta twee scheppingsverhalen Het begin van alles. En op brusselnieuws.be verscheen in het voorjaar van 2009 om de twee weken een nieuwe aflevering van Rosie, een vervolgverhaal van een klein meisje in een grote stad. In januari 2009 ging Saluut! (Droomedaris- Rex) in première, een tekst van Michael De Cock, over een oma die alsmaar kleiner wordt. Een familievoorstelling voor iedereen vanaf 5 jaar. Als regisseur verdiende hij zijn sporen met producties als Bash, Het Land, Norway.today, Beleg, Namaals, Het Zuchten, HEDDA, De Kollega s, Interview, PUIN, 386:Molière en De Pruimelaarstraat. In 2007 brachten 't ARSENAAL en Brussels Jazz Orchestra samen Writing Billie over leven en werk van Billie Holiday. Met zangeres Tutu Puoane, actrice Sara De Bosschere, muzikant Frank Vaganée en BJO. De eindregie was in handen van Michael De Cock. In 2009 regisseerde hij samen met Younouss Diallo (FOTTI) SERISSE, naar De Kersentuin van Tsjechov, met Senegalese en Belgische acteurs. Als vertaler/tekstbewerker werkte hij o.m. voor WALPURGIS, NTGent en de Queeste. Voor 't ARSENAAL (en Droomedaris-Rex) vertaalde hij o.a. Kinderheil en Het Fluistertheater (Le Théâtre chuchoteur). KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 8

9 3. MICHAEL DE COCK OVER KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK Over lezen en kijken. En theaterschrijven Michael De Cock Michael De Cock legt hieronder uit dat dit pamflet van Mark Twain meer is dan een eendimensionale aanklacht maar dat het publiek wel een beetje zijn best moet doen om dat te horen. Mark Twain stelt immers zelf ook de vraag of zijn schrijven wel zin heeft en of kunst in het algemeen iets kan veranderen aan de wereld. Het zijn maar enkele van de aspecten in de veelgelaagde tekst. Michael De Cock: Congo is een beladen onderwerp. Dat hebben we kunnen merken de laatste weken en maanden. Het krampachtige, stille bezoek van onze vorst aan het land heeft dat eens te meer pijnlijk duidelijk gemaakt. Er was een statement nodig, er was geen statement nodig, de koning moest gaan, de koning moest zwijgen, de koning moest thuisblijven... eindeloze meninkjes en opiniebijdragen waarin diplomatie, mensenrechten, geschiedenis, ethiek en pragmatiek strijden om het voorplan of de logica van de redenering bepalen. Zelfs wie niets zegt, kan toch heel wat fout zeggen, blijkt eens te meer uit het bezoek van onze stilzwijgende koning. Nu zou Congo mij intussen misschien al de oren uitkomen, ware het niet dat ik dankzij een theatertekst van zo'n honderd jaar geleden mij er toch al een poos mee onledig heb gehouden. Een tekst van Mark Twain. Juist. Die Mark Twain. Die van Tom Sawyer en Huckleberry Finn. En wat voor een tekst. En hoe een complexe oefening die visie, door de bril van een Amerikaan, vandaag te brengen, vijftig jaar na de onafhankelijkheid. Mijn oog viel op een artikel in rekto:verso. Over Congo. En over de voorstelling die we daar rond gaan maken, en die debuteert op TAZ. We speelden al een aantal open try-outs in april in 't ARSENAAL. Dat het stuk nog in première moet gaan op locatie, belet Sébastien Hendrickx, de schrijver van het artikel niet in drie regels nu al een verdict te vellen. Nu, eerlijk gezegd, dat vergeef ik hem met graagte. Dat hij dat zonder argumenten doet, en dat hij de waarheid naar believen naar zijn eigen hand zet, is dan weer wat anders. De auteur begint met te zeggen dat hij niet veel van Congo kent, en vervolgens zie je hem drie bladzijden lang naar adem happen en wild om zich heen citeren om die beginstelling overvloedig kracht bij te zetten. Ik ben beter gewoon van rekto:verso. Met een citaat van David Van Reybrouck wiens visie en geest de hele tekst domineert argumenteert Hendrickx dat het zelfkastijding zou zijn van de Belgen, of een postkoloniaal trauma...' om almaar weer in te gaan op de wandaden van Leopold in Congo. Dat slaat in het geval van onze voorstelling werkelijk nergens op. Dat men nu eindelijk eens ophoudt met dat postkolionale trauma. Ik moet de eerste mens van mijn generatie met een postkoloniaal trauma nog tegen het lijf lopen. In één pennenstreek en zonder één enkel argument trekt de auteur van het artikel bovendien ook nog de literaire kwaliteit van Twains pamflet in twijfel. Deze blog, deze site, is misschien een goede plek om een lans te breken voor de auteur die geboren werd in hetzelfde jaar dan Leopold en één jaar later stierf. En het tevens een goed moment het te hebben over lezen en kijken. En semiotiek. En hoe moeilijk en complex dat soms is. In de tekst in rekto:verso wordt koudweg gesteld dat Leopold niet nog eens van zijn sokkel gehaald moet worden, omdat everybody already knows... (Eigenlijk, vooreerst, zal het met deze voorstelling niet onze bedoeling zijn Leopold van zijn sokkel te halen. Dat doet hij immers zelf wel, zo gauw je over zijn passage in KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 9

10 Congo begint. Maar alla ) Dat het niet meer nodig zou zijn weet ik niet zeker. Heeft die jongen de laatste weken dan niet naar het nieuws geluisterd? Toen ik vorige week de meningen van Louis Michel te horen kreeg, en vervolgens VRT-Congo-kenner Peter Verlinden in 'Ongehoorde meningen' op radio 1 hoorde, heb ik zo mijn twijfels. Nog in Knack deze week verwijst Rik Van Cauwelaert naar historicus Jean Stengers en de collectieve amnesie die vele Belgen overvalt als het over Congo gaat. Volgens velen zijn de doden die Leopold II op zijn geweten heeft in Congo 'collateral dammage'. Hij ging wel over lijken, maar de lijken op zich waren niet zijn doel zoiets dus. In tegenstelling tot, bijvoorbeeld, Hitler. In twijfel trekken dat hij over vele lijken ging, of het cijfer dat vooropgesteld wordt door sommige historici ontkennen 'omdat er toen nog niet zoveel Congolezen waren' en vervolgens het niet meer over de vermeende gruwel van het Leopold-bewind hebben, maar over de historische fout, is op zijn zachtst gezegd ethisch laakbaar. Misschien is het dus nog wel nodig het er nog over te hebben. Misschien blijft het altijd nodig om de wandaden uit het verleden opnieuw tegen het licht te houden omdat velen, zoals ook de auteur van de tekst in rekto:verso, duidelijk illustreren en bekennen niet te weten. Mark Twain schreef De alleenspraak van koning Leopold om onze koning in zijn hemd te zetten. Hij wilde gebruik makend van zijn naam en faam als auteur internationaal bekend maken wat Leopold II allemaal uitspookte in de Congo-vrijstaat. Hij schreef zijn pamflet met andere woorden met een heel duidelijke bedoeling. Twain schreef De alleenspraak van koning Leopold in het begin van de twintigste eeuw. Een ongemeen boeiende periode. De wereld stond op ontploffen. De despoten die de macht hadden, moesten in Europa één voor één plaatsmaken voor nieuwe systemen. De Russische revolutie en de eerste wereldoorlog hingen in de lucht. In Rusland schrijft Tsjechov op een paar jaar tijd een wereldoeuvre bij elkaar. Haast op hetzelfde moment schrijft in Amerika één van de belangrijkste Amerikaanse auteurs een tekst over een Belgische vorst, godbetert. Het lijkt vandaag ondenkbaar. Wat een boeiende tijd. De fascinatie van Twain voor Congo en de onderdrukking van de bevolking is onmogelijk los te zien van de strijd voor burgerrechten en het afschaffen van de slavernij in Amerika. In de romans van Twain en in het wereldberoemde Uncle Tom s Cabin wordt dat in de tweede helft van de negentiende eeuw immers een heus thema in de Amerikaanse literatuur. In mijn jeugd las ik dat soort boeken. U moet De negerhut van oom Tom nog maar eens ter hand nemen. Interessant. Hoe de neger van dienst ook steevast een goede neger is... en hoe de auteurs van die boeken hun best doen om een mentaliteitsverandering op gang te brengen. Het zegt veel over kijken naar anderen. En hoe dat op een eeuw tijd gi-gan-tisch geëvolueerd is. De toneeltekst van Twain is atypisch opgebouwd. Geen klassieke monoloog, geen emotioneel verloop. Maar een pleidooi van iemand die door dossiers gaat met aanklachten tegen zijn bewind en zich ergert aan wat men van hem zegt. Twain citeert vaak uit rapporten die toen circuleerden en waarin getuigenissen van Congolezen of missionarissen terug te vinden waren. Een van de bedoelingen van zijn pamflet was immers de dossiers in kwestie bekend te maken bij een groter publiek. Een heel documentaire tekst is het daardoor geworden. En daardoor ook best heel eigentijds. Dat Twain - die gekant is tegen het staatssysteem monarchie en antiklerikaal is - een Belgische vorst woorden in de mond legt, vind ik een ongemeen boeiend gegeven. Twain, een Amerikaanse mensenrechtenactivist, één van de founding fathers van de Amerikaanse literatuur, schrijft een tekst over een Belgische vorst. Een virtuele verdediging dus, of althans: de vorm van een verdediging, die inhoudelijk een tegengestelde lading dekt: het bekend maken van de aanklacht. Een oefening. Geen betere plek dan de letteren of het theater voor dat soort virtuele oefeningen. Een pleidooi schrijven voor wie je wilt treffen. Er zit iets in van omgekeerde psychologie. Die tekst met zijn duidelijke bedoelingen vandaag (een eeuw later) ensceneren in België... is een behoorlijk uitdagende oefening. Het is tegelijkertijd het complexe én het interessante van De Alleenspraak van Koning Leopold. Leopold voor een internationaal gerecht dagen Dat doet Twain in zijn tekst. Wat historisch nooit gebeurde, en had moéten gebeuren (!), gebeurt in deze alleenspraak. Wat Sadam Hoessein en anderen zovele jaren later wel te wachten stond zich moeten verdedigen voor het oog van de wereld - laat Mark Twain Leopold doen in zijn tekst. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 10

11 Hij doet dus wat de geschiedenis heeft nagelaten te doen. Om die reden ligt de foto van de woedende Sadam Hoessein in volle verdediging op de kleine tentoonstelling die je voor de voorstelling zult kunnen bekijken. Sadam Hoessein als figuur wordt dus helemaal niet vergeleken met, laat staan over dezelfde kam gescheerd als Leopold. De situatie wel. De foto s worden naast elkaar getoond. En in de tekst wordt er naar Hoessein verwezen, in aanvulling van de hele rits namen die Twain zelf al opsomt in de originele tekst. Eenduidig analyseren dat wij beiden voorstellen als één pot nat - zoals de auteur in rekto:verso doet - is niet goed kijken. Tekensystemen, en ze lezen. Semiotiek. (zucht) Het heeft alles met toneelschriftuur en theater te maken. Susan Sontag schreef er met Regarding the pain of others een jaar of tien geleden een interessant essay over. En ook Joke Van Leeuwen schreef erover in Een halve hond heel denken. Het pamflet als vorm is vandaag nagenoeg teloorgegaan. Mark Twains Koning Leopolds Alleenspraak is een pamflet een satirisch pamflet dan nog. Een hypothetische verdediging: gebaseerd op het gedachtenexperiment dat Leopold zich ooit voor een internationaal gerechtshof zou moeten verdedigen. BEELD JE IN... moet je in grote letters denken aan het begin van het pamflet. Vandaag. Dat is overigens wat theater voor mij vandaag kan zijn. Een vrijplaats, waar ideeën botsen. En dat maakt de tekst van Twain - of het nu een parel is of niet, dat oordeel laat ik graag aan anderen - een uiterst interessante literaire oefening. Maar Twain gaat verder in zijn alleenspraak. Want de tekst gaat veel verder dan een eendimensionale aanklacht, hoewel je goed moet luisteren om dat te merken. Zo stelt hij zich op een subtiele manier de vraag of zijn schrijven wel zin heeft. En of een pamflet, kunst, een gedicht of wat dan ook hoedanook iets kan veranderen. Het zou de vraag van iedere theaterauteur vandaag kunnen zijn. De mens maakt zich boos, zo stelt Leopold in de tekst van Twain: Hij windt zich op, het schuim op de mond. En net als je zou denken dat hij met een steen gaat gooien heft hij een gedicht aan. Veel zorgen moet de koning zich daarover niet maken, aldus de vorst verderop: Het is zoals met het kleine hondje en de sneltrein. Wanneer de koning voorbij dendert, rent de dichter er boos achteraan en keft zich een ongeluk. Vervolgens keert hij tevreden terug naar zijn mandje omdat hij denkt dat hij de koning bang heeft gemaakt. Maar in werkelijkheid weet de koning niet eens van het bestaan van de dichter af. Maar het venijn van Twains tekst zit in de staart. Hij heeft het immers niet alleen over Leopold, maar des te meer heeft hij het over al die mensen, de onzichtbare massa s achter de koning, die zulke gruwel mogelijk maken door hun eigen onverschilligheid en moedwillige onwetendheid, en heersers de kans geven om ongestraft hun gangen te gaan. Net zozeer als de tekst een aanklacht tegen Leopold is, stelt hij de vraag hoe zulke systemen er komen en in stand worden gehouden. Op die manier raakt Twain zoveel meer aan dan alleen de kwestie Leopold en Congo. Hij heeft het op die manier immers over alle vormen van imperialisme uit heden en verleden. Leopold citeert een tegenstander: Hij verdient de woede van de hoogste en de laagste in rang, en hij verdient vervloekt te worden door iedereen, die lafaards en onderdrukkers haat. En toch... we kunnen niet uitleggen waarom, maar we wensen onze blik niet op hem te laten rusten. We wensen niet te kijken. Hij is een koning. Het doet ons pijn, en het verwart ons en door één of ander oerinstinct zijn we beschaamd dat een koning zo laag kan vallen. En we krimpen van schaamte als we horen over zijn daden. En we willen zelfs de details niet kennen. We huiveren en kijken de andere kant op, als we er over horen of over moeten lezen En hij becommentarieert: En dat dat is mijn bescherming. Zo bent u. Zo is het menselijk ras. En dat zal nooit veranderen. Of het nu koningen zijn, of despoten, of tirannen altijd zal het gepeupel mensen nodig hebben, om hen de weg te wijzen. In deze of gene richting. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 11

12 5. RIK VAN UFFELEN ACTEUR Rik van Uffelen studeerde van aan de Toneelschool Studio Herman Teirlinck in Antwerpen en begon bij de Koninklijke Nederlandse Schouwburg in Antwerpen. Hij werkte ook regelmatig in Essen in Duitsland. Van 1974 tot 1976 werkte hij bij de Internationale Nieuwe Scène te Antwerpen. Toen het gezelschap uiteen viel in INS-Kollektief en ISN-Mannen van de Dam, sloot hij zich aan bij de laatste groep. Drie jaar later vertrok hij naar Hasselt, om daar de artistieke leiding van het Kroontheater op zich te nemen. Hier speelde en regisseerde hij twee jaar. Stef Depover Vanaf 1983 werkte hij voornamelijk in Nederland. Hij was te zien in voorstellingen van de Nieuwe Komedie, Hollandia, het Publiekstheater, F Act en Het Vervolg. Van 1988 tot 1996 verbond hij zich aan Toneelgroep Amsterdam. Vanaf 1996 was Rik van Uffelen regelmatig te zien in voorstellingen van het Nationale Toneel, in o.a. Titus Andronicus, King Lear, Maat voor Maat, Driemaal Leven en in zijn eigen, indrukwekkende voorstelling Eichmann. In 1998 ging Rik vast in dienst bij het Nationale Toneel. Enkele van zijn rollen: de titelrol in Tartuffe (Molière) en in Poker van Patrick Marber en Rik in Het Eind van de Paring van Franz Xaver Kroetz. In 2006 speelde Rik opnieuw in Tartuffe van Molière, maar nu bij het Schauspielhaus in Hamburg. In 2007 volgde een rol in Heksenjacht van Arthur Miller, opnieuw bij het Nationale Toneel. Vorig seizoen speelde Rik bij Het Vervolg in Maastricht in de productie King Lear en daarna in Duitsland in de productie Oom Wanja van Anton Tsjechov bij Theater T1. In 2009 speelde Rik Van Uffelen voor het eerst in 't ARSENAAL, meerbepaald als Goering in Hitler is dood. Dit seizoen kruipt hij opnieuw in de huid van koning Leopold II in KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK. Hij maakt ook deel uit van de cast van In ongenade, naar J.M. Coetzee, dat in mei 2011 in première gaat. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 12

13 6. MICHAEL DE COCK EN RIK VAN UFFELEN OVER KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK Koning Leopold II: crapuul of visionair? De Standaard Wouter Hillaert Theatermaker Michael De Cock en acteur Rik Van Uffelen: 'Los van zijn daden moet Leopold II een gigantisch slimme diplomaat geweest zijn, een soort Bill Gates die ver voorop was.' In Koning Leopolds alleenspraak landt Leopold II in zijn Oostende, om alle kritiek over Congo te weerleggen. 'Ik stel me ook vragen over het koningshuis op zich', zegt acteur Rik Van Uffelen. Heeft Rik Van Uffelen iets met slechteriken? Eerder op Theater Aan Zee, in Hitler is dood, kroop de nestor van het Nederlandstalige theater (KNS, Mannen van de Dam, Toneelgroep Amsterdam) ook al in de huid van nazikopstuk Hermann Göring. Het was door die vertolking dat Knack-directeur Rik Van Cauwelaert aan theatermaker Michael De Cock een tekst tipte voor Van Uffelen: het satirische pamflet King Leopold's Soliloquy (1905) van Mark Twain. De Amerikaanse auteur met zijn vrijgevochten denkbeelden poneerde ooit dat moordenaars als Nero en Genghis Khan naast Leopold II slechts amateurs waren. In zijn Alleenspraak is die kritiek niet minder scherp, maar wel verstopt onder een eigen verdedigingsrede van de koning over zijn Congo-politiek. 'Die oefening om woorden in de mond van je vijand te leggen, vond ik interessant', aldus De Cock. 'Tegelijk projecteert Twain op Leopold een aantal van zijn eigen vijandbeelden, zoals katholicisme en monarchie. Eigenlijk zegt hij: 'Kras op man, de tijden zijn veranderd, in Amerika hebben we nu een president en mensenrechten, de slavernij is afgeschaft.' Uit zijn hele tekst spreekt dat hij naar België kijkt alsof wij dan nog in de middeleeuwen leven.' Waarom moet die kritiek op Leopold II vandaag nog eens herhaald worden? Theatermaker Michael De Cock: 'Voor mij gaat het om repertoire. Het is toch vreemd dat een van de meest notoire Amerikaanse schrijvers een tekst wijdt aan een held, uit onze vaderlandse geschiedenis, en dat die hier nog nooit is opgevoerd? Ook het genre van het pamflet is onbestaande geworden. Bovendien blijft het helemaal niet zo helder wat we over Congo moeten denken. Als minister Vanackere in Congo een pint drinkt, heeft hij meteen ambras met De Gucht. Dat is voor mij metaforisch voor onze blijvend getroebleerde verhouding met het koloniale. Het Congo-probleem is veel complexer dan zeggen: we weten intussen wel dat Leopold crapuul was.' Maar overstijgt deze monoloog van Leopold wel zijn documentaire karakter? Acteur Rik Van Uffelen: 'De vraag of Leopold het allemaal gedaan heeft, is totaal oninteressant. Voor mij gaat het om de beschavingsvraag. Je kan zeggen dat er in Congo inderdaad niks was, maar werd het land er beter van omdat wij er ijskasten naar exporteerden? Ik vind het heel arrogant te denken dat onze manier van leven zaligmakend zou zijn voor de hele wereld. Dat is vandaag nog steeds zo en dat heeft dramatische gevolgen.' Jullie spelen de koning ook echt als koning, in een staatsiekostuum. Van Uffelen: 'Ja, voor mij bevragen we ook de zin en de functie van het huidige koningshuis. Ik stel me zo'n koningshuis voor als een soort bindende factor waar mensen zich naar kunnen richten als naar een boei op zee. Maar als er alleen maar schamper over gedaan wordt, vraag ik me af of die koning nog wel moet. Ik heb Filip nog nooit een zinnig woord horen zeggen en toch moet ik voor hem knielen. Dat wringt toch?' KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 13

14 De Cock: 'In deze tijden hoor je voortdurend in het nieuws: Het woord is nu aan de koning. Iedereen blijft dat protocol maar als een evidentie zien. Mooi aan Leopold is dat hij nog echt in termen van het ancien régime denkt. Maar daarin was hij toen al even passé als het koningshuis dat vandaag is.' Vallen er ook dingen te zeggen in het voordeel van Leopold II? De Cock: 'Hij was globalist: vóór al zijn grote tijdgenoten had hij begrepen dat de toekomst in de brede wereld lag. Hij liet zijn gazet dagelijks gestreken uit Engeland komen, met de trein tot Laken. Op de Conferentie van Berlijn had hij iedereen in zijn binnenzak zitten. Los van het morele oordeel over zijn daden moet hij een gigantisch slimme diplomaat geweest zijn. Met een stomme vergelijking: een soort Bill Gates. Hij was iedereen lichtjaren voor.' Hoe ziet u de verhouding met uw ander werk rond vluchtelingen? De Cock: 'De tijd van Leopold was het beginpunt van de hele migratiegeschiedenis, met de ontdekking van de andere. Ik vind die tijd ontzettend fascinerend: die eerste negers die ze in Tervuren zetten, of op de foor in Parijs. Het is echt te makkelijk om te zeggen: Leopold was een barbaar, als zowat iedereen toen vond dat een neger geen ziel had. Ons morele oordeel van nu over toen is dus erg gevaarlijk.' 'Zelf blijf ik een grote cultuurrelativist. Ik heb het moeilijk met mensen die beweren dat wij weten wat beter is. We zitten hier in Vlaanderen op zo'n kleine zakdoek en spelen de ware erfgenamen van de verlichting: de rest moet maar volgen. Alsof die verlichting het enige werkbare model zou zijn. Ergens moet je natuurlijk weten wat goed en kwaad is, maar waar gaat de grens? Het is ons lot als acteurs of makers om aan de kant te gaan staan: wat gebeurt er nu juist? Precies daarom spelen we deze tekst.' KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 14

15 7. MARK TWAIN 7.1 AUTEUR Samuel Langhorne Clemens (Florida (Missouri), 30 november 1835 Redding (Connecticut), 21 april 1910) beter bekend onder zijn schrijversnaam Mark Twain, was een Amerikaanse schrijver en humorist. Twain wordt het meest vermeld vanwege zijn romans, De Lotgevallen van Huckleberry Finn, dat sindsdien de Grote Amerikaanse Roman wordt genoemd, en De Lotgevallen van Tom Sawyer. Hij wordt uitgebreid geciteerd. Twain was bevriend met presidenten, kunstenaars, industriëlen en Europese koningshuizen. Twain genoot een enorme populariteit bij het publiek. Met zijn scherpzinnigheid en vlijmscherpe satire oogstte hij lof van zowel critici als collegae. De Amerikaanse schrijver William Faulkner noemde Twain de vader van de Amerikaanse literatuur. Loopbaan Twain begon zijn loopbaan met het schrijven van lichtvoetige, humoristische verzen, maar hij ontwikkelde zich tot een grimmige, bijna profane chroniqueur van de ijdelheden, hypocrisie en gewelddadige daden van de mensheid. Halverwege zijn carrière bracht hij, met Huckleberry Finn, een rijke humor, een robuuste verhaaltrant en maatschappijkritiek samen tot een geheel. Twain was een meester in het schrijven van spreektaal en leverde een bijdrage aan het tot stand brengen en populariseren van een karakteristieke Amerikaanse literatuur, gebaseerd op Amerikaanse thema s en taalgebruik. Veel van Twains werk is om verschillende redenen verboden geweest. De avonturen van Huckleberry Finn is herhaaldelijk op Amerikaanse scholen aan banden gelegd, niet het minst vanwege het frequente gebruik van het woord neger, dat een gebruikelijk woord was toen het boek werd geschreven. Het is bijna onmogelijk een complete biografie van Twains werk samen te stellen, vanwege het grote aantal stukken dat door Twain is geschreven (vaak in weinig bekende kranten) en zijn gebruik van verschillende pseudoniemen. Een groot gedeelte van zijn voordrachten en lezingen zou verloren gegaan zijn of gewoon niet opgeschreven zijn. Het verzamelen van het hele oeuvre van Twain blijft dus een doorgaand proces. Zo hebben bijvoorbeeld in 1995 onderzoekers nog ongepubliceerd werk van Twain ontdekt. Politieke en religieuze opvattingen Twain hield er uitgesproken ideeën op na over de politieke onderwerpen van zijn tijd. Via de familie van zijn vrouw had Twain contact met veel vooraanstaande progressieven. De laatste twintig jaar van zijn leven bracht hij door als een uitgesproken anti-imperialist en antikapitalist. Anti-imperialisme Vanaf 1901, korte tijd na zijn terugkeer uit Europa, tot zijn overlijden in 1910, was Twain vicepresident van de Amerikaanse Anti-imperialistische Bond, die zich verzette tegen de annexatie van de Filippijnen door de VS. Voor de organisatie schreef hij vele politieke pamfletten. Veel van zijn veronachtzaamde en niet eerder gebundelde geschriften over anti-imperialisme verschenen pas in 1992 voor het eerst in boekvorm. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 15

16 Twain stond eveneens kritisch tegenover het imperialisme van andere landen. In Following the Equator geeft Twain uitdrukking aan zijn afkeer en veroordeling van elk soort imperialisme. Hij stond uiterst kritisch tegenover het Europese imperialisme, met name dat van Cecil Rhodes, die zorgde voor een enorme expansie van het Britse Rijk, en van Leopold II, koning van de Belgen. King Leopold's Soliloquy (Koning Leopolds Alleenspraak) is een bijtende politieke satire over zijn privékolonie, de Vrijstaat Congo. Verslagen van excessieve uitbuiting en waanzinnige misstanden leidden in de eerste jaren van de 20ste eeuw tot wijdverspreide internationale protesten, aantoonbaar de eerste grootschalige mensenrechtenbeweging. In de Alleenspraak beweert de koning, zogenaamd, dat het brengen van het christendom naar het land opweegt tegen een beetje hongersnood. Leopolds rubbertappers werden gemarteld, verminkt en afgeslacht tot aan de eeuwwisseling, toen het geweten van de westerse wereld Brussel dwong om daar een einde aan te maken. Afschaffing van de slavernij, emancipatie en antiracisme Twain was een onvermurwbare voorvechter voor de afschaffing van de slavernij en voor emancipatie, waarbij hij zelfs zo ver ging dat hij zei dat Lincolns Proclamatie... niet alleen de zwarte slaven, maar ook de blanken bevrijdde. Hij stelde dat niet-blanken in de VS geen recht konden krijgen en zei een keer: Ik heb gezien hoe Chinezen op alle mogelijke lage en laffe manieren misbruikt en mishandeld werden, die inherent zijn aan het bedenksel van een gedegenereerde aard maar ik heb nooit gezien dat een Chinees op een rechtbank genoegdoening kreeg voor het onrecht dat hem was aangedaan. Hij financierde minstens de studie van een zwarte aan de rechtenfaculteit van de Yale-Universiteit en de studie van een andere zwarte aan een zuidelijke universiteit om dominee te worden. Vrouwenrechten Mark Twain was een trouwe voorvechter voor vrouwenrechten en een actieve campagnevoerder voor vrouwenkiesrecht. Zijn voordracht "Stemmen voor Vrouwen", waarin hij druk uitoefende voor het toekennen van stemrecht aan vrouwen, wordt beschouwd als een van de beroemdste in de geschiedenis. Religie Twain stond het grootste gedeelte van zijn latere leven kritisch tegenover de georganiseerde godsdienst en bepaalde elementen van het christendom. In 1901 verzette hij zich tegen de acties van een missionaris, Dr. William Scott Ament ( ) naar aanleiding van berichten dat Ament en andere missionarissen in de nasleep van de Bokser-opstand van 1900 schadeloosstellingen eisten van de Chinese onderdanen. Twains reactie op het vernemen van de methoden van Ament werd in februari 1901 gepubliceerd in de North American Review, onder de titel: Aan de Man die in het Duister Zit, en haalt voorbeelden aan van imperialisme in China en Zuid-Afrika, en de bezetting door de VS van de Filippijnen. Twain schreef bijvoorbeeld, Het Geloof is iets geloven waarvan je weet dat het niet zo is, en Als Christus nu hier zou zijn, is er een ding wat hij niet zou zijn een christen. bron: KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 16

17 Familie Schrijver en journalist Mark Twain, pseudoniem van Samuel Langhorne Clemens, is vooral bekend geworden door The Adventures of Tom Sawyer (1876) en The Adventures of Huckleberry Finn (1884). In 1863 wordt de 'Mark Twain' geboren die humoristische reisverslagen schrijft voor een krant in San Francisco. Innocents Abroad is een bundeling van deze verslagen. In het jaar 1872 overlijdt zijn tweejarige zoon en wordt zijn eerste dochter geboren. Van 1874 tot 1891 woont Twain met vrouw en inmiddels drie dochters in Hartford. Hij start zijn eigen uitgeverij maar investeert niet goed en raakt in de jaren negentig bankroet. In 1891 verhuist de familie naar Europa. Om geld te verdienen geeft Twain lezingen in Nieuw-Zeeland, Australia, India en Zuid-Afrika en schrijft hij o.a. The Tragedy Of Pudd'head Wilson (1884), Personal Recollections Of Joan Of Arc (1885), A Connecticut Yankee in King Arthur's Court (1889) en het reisverhaal Following The Equator (1897). In 1896 overlijdt zijn oudste dochter. Zijn vrouw sterft in Zijn middelste dochter trouwt. In 1910 overlijdt na een epileptische aanval ook zijn jongste dochter. Een paar maanden later sterft Mark Twain zelf. bron: Meer info: De site noemt zich de officiële website over Mark Twain. Alle informatie over leven en werk van deze man op deze site, in het Engels uiteraard. In Hartford, Connecticut, Amerika kunt u The Mark Twain House & Museum bezoeken. Informatie over het museum, de auteur en het huis waar hij woonde vindt u op de site De auteur kunt u op YouTube live in action zien in het filmpje Mark Twain at Stormfield, 1909 (Edison film): HET PAMFLET Twee definities van het woord pamflet : 1. Een pamflet, ook wel manifest genaamd, is een geschrift, doorgaans in gedrukte vorm, met een actuele inhoud of strekking. Het kan een enkel velletje zijn dat dubbelzijdig bedrukt is, maar kan ook meerdere pagina s omvatten. Het kan zelfs de omvang van een boek hebben. Een pamflet kan veel soorten inhoud hebben, van politieke oproepen en overheidsinformatie tot godsdienstige beschouwingen. Pamfletten van beperkte omvang zijn meestal op goedkope en eenvoudige wijze te schrijven, te produceren en te verspreiden. Daarom worden pamfletten veel gebruikt voor politiek protest en politieke campagnes. bron: 2. stuk papier waarop kort en duidelijk een standpunt staat, `pamfletten uitdelen tijdens een demonstratie` bron: Begaan met de rechten van de mens, kon Mark Twain de cijfers en resultaten van de rapporten van Casement en Morel over de wandaden van Leopold II in Congo-Vrijstaat niet zomaar naast zich neerleggen. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 17

18 De vraag was: hoe deze droge materie, resultaten van een onderzoek, aantrekkelijk maken voor een groot publiek? Zodat bij iedereen de boodschap duidelijk zou overkomen. Twain verwerkte fragmenten uit de rapporten in een verdediging van de koning, alsof hij voor een tribunaal werd gedaagd en zich politiek moest verdedigen. Zoals ook in deze eeuw politieke leiders hun daden hebben moeten verantwoorden voor het Tribunaal van Den Haag. De verdediging is enkel een vorm, een dekmantel, eigenlijk is de tekst net het omgekeerde: een aanklacht. Leopold II leest voor uit de rapporten en legt daardoor zijn wandaden bloot. Zijn commentaren erop zijn echter vaak zwak. Zijn tegenargumenten zijn niet erg overtuigend. Maar wel met branie en vuur gebracht van een bijna-waanzinnige. Dit zijn enkele (zwakke) argumenten die Leopold II in de tekst van Mark Twain aanhaalt om zijn daden te verdedigen: kerk/geloof: Dat ik alles deed en handelde in naam van het geloof daar reppen ze met geen woord over. absolute macht van de koning: En laat het nog allemaal waar zijn laster is het en laster blijft het als het tegen een koning wordt gezegd. kunst/beschaving: Er bestaat bijvoorbeeld geen vorst ter wereld, die zoveel geld voor de kunst heeft uitgegeven als ik: dat weten zij, maar gelooft u dat zij dat zeggen? Meer info: Op kunt u allerlei verboden, vergeten, verketterde, verminkte en doodgezwegen boeken en geschriften downloaden, alsook de Nederlandse versie van King Leopold s Soliloquy: Koning Leopold in Gesprek met Zichzelf: Een Verdediging van zijn Bewind in de Congo. Ook tal van andere werken van Twain kunt op deze site downloaden. Op kunt u de originele, Engelse tekst lezen. a memorial for the perpetuation of my name they only tell what is against me KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 18

19 8. LEOPOLD II 8.1 BIOGRAFIE CHRONOLOGISCH 1835 Op 9 april wordt in Brussel Leopold, Louis, Philippe, Marie, Victor geboren als zoon van Leopold I en Louise-Marie Prins Leopold neemt zitting in de Senaat waarvan hij van rechtswege lid is. Op 22 augustus huwt hij met Marie-Henriette van Habsburg-Lotharingen, Aartshertogin van Oostenrijk. Zij hadden vier kinderen: Louise-Marie ( ), Leopold ( ), Stéphanie ( ) en Clémentine ( ) Op 17 december legt Leopold de grondwettelijke eed af De Koning organiseert op 12 december in het Paleis te Brussel een internationale conferentie van geografen en ontdekkingsreizigers rond de verkenning van Midden-Afrika. Daaruit groeit in 1877 de "Association internationale pour la civilisation et l'exploration de l'afrique centrale" (Internationale vereniging voor de beschaving en de verkenning van Midden-Afrika) Leopold II richt in samenwerking met de Britse ontdekkingsreiziger Stanley het "Comité d'etudes du Haut Congo" op, dat in 1879 de "Association internationale du Congo" werd De Conferentie van Berlijn erkent de Kongo Vrijstaat met Leopold II als staatshoofd. Datzelfde jaar keurt het Belgisch Parlement de "persoonlijke unie" tussen Kongo en België goed De Internationale Conferentie van Brussel veroordeelt in juli de slavernij en ligt (onder impuls van de Koning) aan de basis van een campagne tegen de slavernij in Afrika Op 19 september overlijdt Koningin Marie-Henriette te Spa. KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 19

20 1904 De reputatie van Leopold II en zijn overzeese onderneming worden in vraag gesteld als gevolg van uitspattingen van Europeanen in Afrika. De Koning roept een internationale onderzoekscommissie in het leven die de verdiensten van het koninklijk beleid in Kongo erkent, maar ook wijst op enkele wantoestanden en lacunes, die de Koning dan probeerde te verhelpen De wet van 18 oktober maakt van Kongo Vrijstaat een Belgische kolonie Op 14 december ondertekent de Koning de Wet op de dienstplicht. Hij overlijdt drie dagen later. bron: KONING LEOPOLDS ALLEENSPRAAK DOCUMAP 20