Had u specifiek budget voor het veiligheidaspect tot uw beschikking?

Transcriptie

1 Bijlage 1 Topiclist Algemene kenmerken - Projectnaam - Naam en contactgegevens geïnterviewde (naam, functie, opleiding, rol binnen het project) - Ervaringsgraad geïnterviewde m.b.t. veiligheid in projecten 1 Projectbeschrijving A Soort project (publiek of privaat) 0 Infrastructuur 0 Woningbouw 0 Welzijn 0 Sport 0. B C Projectbeschrijving, neem de volgende kenmerken in ieder geval mee: - Omvang (financieel, betrokken actoren, omvang doelgroep project e.d.) - Aard (doelgroep, specifieke problematiek waar het project op ingaat, bouw of realisatie stappen, verdere algemene beschrijving) - Geografische gegevens - Namen van sleutelactoren Als u het project vergelijkt met de kenmerken onder b, waarmee komt het overeen en verschilt het met het door Segment gekozen contraproject? (korte omschrijving geven van het contraproject) 2 Veiligheid algemeen A Bent u op de hoogte van het feit dat de gemeente de regierol heeft voor de inbedding van het thema veiligheid bij projecten en hoe heeft u hier invulling aan gegeven? B C D E F G Had u specifiek budget voor het veiligheidaspect tot uw beschikking? Welke veiligheidsaspecten spelen er een rol bij dit project en waren deze vooraf al bekend? (onderstaand enkele voorbeelden) - Potentiële daders - Zichtbaarheid van het object - Toezicht - Betrokkenheid gebruikers - Afsluitbaarheid van het object Hoe zijn deze veiligheidsaspecten vooraf inzichtelijk gemaakt (methoden, hieruit zal blijken of er al of geen VER is gebruikt) Welke doelstellingen waren er voorafgaand aan het project opgesteld m.b.t. veiligheid en de borging daarvan? Zijn de veiligheidsaspecten onder C en D nog steeds van toepassing - zijn er veranderingen m.b.t. deze aspecten zichtbaar - zijn er leemtes of is er achteraf pas gericht op bijgestuurd Veiligheid kent een fysieke en een sociale kant. Beide aspecten kennen een objectieve beoordeling (bijvoorbeeld politiecijfers) maar ook een subjectieve beoordeling/ ervaring van de gebruiker (bijvoorbeeld in een wijkmonitor weergegeven ervaringscijfers). - Vul de veiligheidsmaatregelen die u heeft gerealiseerd in, in de onderstaande matrix (zie voorbeeld voor de indeling) - Geef aan ten behoeve van welke doelstelling (genoemd onder E) deze maatregel is gerealiseerd - Geef aan of deze AL TIJDENS HET PLANPROCES zijn ingezet of pas achteraf.

2 Fysieke veiligheid Sociale veiligheid Voorbeeld tabel Subjectief Objectief Vermindering van blinde hoeken, vluchtwegen bij brand, inbraak preventie Politiecijfers, sociale controle door overzichtelijk ingedeelde ruimte De invloed van inrichting of bijvoorbeeld de aanwezigheid van politie of camera s op het veiligheidsgevoel, toegankelijkheid voor gebruikersgroepen zoals gehandicapten Ervaringscijfers van gebruikers uit bijvoorbeeld een wijkmonitor, verminderde aanwezigheid van hangjongeren F Welke doelstellingen onder E en G zijn er al of niet behaald en wat is daar de reden van? 3 Veiligheid in het planproces, met of zonder de VER A Wist u vóór de bouwplannen van het bestaan van de VER af? (korte uitleg inhoud VER) B C D E F G H Op welke grond/ motieven heeft u besloten om de VER al of niet te gebruiken? Is dit afhankelijk van antwoorden onder item 1, de projectbeschrijving (tevens doorvragen naar hoe dit correspondeert met de antwoorden onder item 2, veiligheid in het algemeen) De VER kan volgens het CCV toegepast worden op basis van de volgende indicatoren (zie bijlage 2). Zijn deze indicatoren op uw project van toepassing? Samenwerking rond veiligheid 1 Welke partijen namen deel aan het proces rond het project? Als deze al niet onder 1B genoemd zijn. 2 Hoe werkten de organisaties samen voor de officiële startbijeenkomst van het project? (kenden ze elkaar, hadden ze afspraken, aanrijtijden brandweer, goede uitvalswegen, opzet wijk en samenwerking crisis en rampenbestrijding) 3 Hoe werkten ze samen tijdens het bouwproject? 4 Hoe werken ze nu samen? Externe of interne begeleiding: - Heeft u gebruik gemaakt van externe begeleiding voor het veiligheidsbeleid? - Als u van een externe gebruik heeft gemaakt, is dat voor een toekomstig vergelijkbaar project opnieuw nodig of zou u het proces nu zelf kunnen begeleiden? - Welke bijdrage heeft de (proces)begeleider of kartrekker geleverd aan het project? - Hoe essentieel is de rol van de procesbegeleider in dit alles geweest voor het eindproduct en de daarop volgende beheerfase (en kosten)? In hoeverre heeft u bij uw project last gehad van elkaar tegensprekende veiligheidsvelden en hoe bent u hiermee omgegaan. Bijv een veilige vluchtweg voor bij brand blijkt sociaal onveilig omdat er geen zicht op de steeg was. Welke externe variabelen, dus niet gerelateerd aan objectieve of subjectieve veiligheidsmaatregelen, hebben de veiligheidssituatie of investeringen daarin beïnvloed? (bijv. politiek, veranderende ambities en doelstellingen)

3 I Heeft u een VER uitgevoerd voor uw project 1 VER niet gebruikt - mogen wij uw veiligheidsbeleid inhoudelijke vergelijken met de VER. Niet om het te beoordelen maar wel om te kijken op welke hoofdpunten het overeenkomt of afwijkt van de VER - Ga vervolgens verder met VER wel gebruikt - heeft u nog meer VER projecten in de gemeente? - mag het CCV uw VER( s) publiceren ter inspiratie voor andere gebruikers? - ga verder met Geen VER A Welke methode heeft u gebruikt (dus niet de VER) om veiligheidsrisico's te signaleren en er iets mee te doen? B C D E 1 Welke (systematische) stappen kent uw methode (bijlage 1 kan een handvat bieden om dit inzichtelijk te maken) 2 Heeft uw methode geleid tot vroegtijdige projectalternatieven van veiligheidsproblemen en risico s? Als we de VER vergelijken a.d.h.v. de bijbehorende 7 modules (zie bijlage 1), waar ziet u dan overeenkomsten of verschillen met uw veiligheidsanalyse? Heeft u uw eigen methode als toereikend ervaren of waren er achteraf leemten? Welke? Zou u nu wel van de VER gebruik maken nu u het instrument kent? 4.2 Wel VER A Risicosignalering 1 Heeft de VER geleid tot vroegtijdige projectalternatieven van veiligheidsproblemen en risico s? 2 Kwamen er door de VER problemen/risico s naar voren waar u zonder VER vermoedelijk geen rekening mee had gehouden? B C Heeft u de VER als toereikend ervaren of waren er achteraf leemten? Welke? Is de VER na deze of voorgaande ervaring(en) ingebed in het gemeentelijk beleid? - Is het onderdeel van de gemeenschappelijke taal? - Is de VER nu verplicht of is er nooit meer iets mee gedaan? 5 Monitoring en beheerkosten A Wat voor beeld geven objectieve cijfers rond veiligheid aan, voorafgaand en na afloop van het project. Vul deze in, in de objectieve kolom van de matrix B Hoe is de subjectieve beleving van veiligheid voor en na het project (zie voor een voorbeeld om de matrix in te vullen vraag 2 G) - Hoe hebben de gebruikers/ bewoners/ professionals het gebied ervaren voor de ingreep? Kenden ze elkaar, spraken ze elkaar aan, fysieke ervaring (hoekjes, sluipdoor kruipdoor) type mensen dat de ruimte gebruikte. Vul de uitkomst in, in de subjectieve kolom van de matrix - Hoe ervaren ze het gebied na de projectrealisatie. Vul de uitkomst in, in de subjectieve kolom van de matrix - Welke rol heeft de VER of uw eigen veiligheidsmethodiek onder 4.1 hieraan bijgedragen Objectief Subjectief Fysieke veiligheid Vul in Vul in Sociale veiligheid Vul in Vul in

4 C D Kosten en baten - Is het beheer van het project uitbesteed. Zo ja, publiek of privaat - Wie draagt de kosten van het beheer? - Heeft het vooraf denken over veiligheid meer kosten of baten opgeleverd - Kosten en baten benoemen (Bijv. kosten projectorganisatie, onderzoekskosten, aanleg en bouwkosten die eventueel naar deelprojecten of fasen zijn uit te splitsen, rentekosten, beheerkosten) - Kosten en baten rangschikken van duur naar goedkoop - Een waardering geven binnen een schaal 1 t/m 10 aan het belang van gemaakte kosten of ontstane baten voor de realisatie van het project, t.o.v. de andere kosten of baten - Kunt u aangeven hoe in de verschillende stappen van het proces (zie bijlage 1) de beheerkosten al meteen zijn meegenomen? - Kunt u een indicatie geven van het feit of de kosten achteraf lager of hoger zijn uitgevallen dan wanneer u geen VER of methodiek onder 4.1 uitgevoerd zou hebben? (waar mogelijk de beheerkosten meerekenen) Wordt het project na afloop geëvalueerd, vinden daarop zo nodig bijstellingen plaats en welke rol speelt de VER/ risico analyse daarbij. 6 Discussie A Hebben systematische stappen een voordeel bij het tijdige betrekken van het thema veiligheid bij het project of is de systematiek een theoretisch construct dat in de praktijk helemaal niet bruikbaar blijkt B C D Is de VER een papieren tijger Afhankelijk van antwoord onder A, denken de betrokkenen dat de VER leidt tot vertraging van de ruimtelijke plannen of bouwprojecten? VER voor de toekomst - Zou u de VER in volgende projecten weer/ alsnog gebruiken of bent u van plan dit (weer) anders te doen? - Wat vindt u de sterke kanten van de VER en op welke punten heeft u aanbevelingen voor verbeteringen van instrument?

5 Bijlage 1a bij topiclist Module 1 Onderbouwing (toepasbaarheidsonderzoek). In deze module wordt ingegaan op het nut en de noodzaak van een VER en in hoeverre deze toepassing aansluit bij de visie op veiligheid van de diverse partijen en andere ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving van het project. Module 2 Intentie. In deze module wordt de veiligheid in de zin van de VER benoemd en wordt de samenwerking tussen de betrokken partijen vormgegeven. Op basis hiervan wordt een bestuurlijke beslissing gevraagd die later als voorwaarde geldt voor de vergunningverlening voor de realisatie. Module 3 Analyse. In de module analyse worden de risico s geïdentificeerd en geprioriteerd. Module 4 Alternatieven. In deze module worden alternatieve voorstellen voor veiligheidsoplossingen gedaan en onderbouwd. Module 5 Maatregelen. In module 5 worden concrete maatregelen uitgewerkt in samenhang met het voorkeursalternatief voor zowel het object in gebruik als tijdens de bouwfase (bouwputmanagement). Belangrijk in deze fase is het vinden van compromissen in het geval er strijdige maatregelen zijn. Module 6 Implementatie (geldt niet voor bestuurdersversie). De werkgroep (of een vooraf aangewezen vertegenwoordiger) bewaakt of de uitvoering van de gemaakte afspraken ten aanzien van veiligheid nog stroken met de plannen. Module 7 Beheer. Het maken van afspraken over het beheer in de gebruiksfase. Ten slotte. Terug naar de beginfase. Indien er wijzigingen aan de omgeving of het object zijn, kan een volledig of gedeeltelijk VER- traject opnieuw worden doorlopen.

6 Bijlage 1b bij topiclist 1. Feitelijk soort project. Dit zijn voornamelijk bouw- en ruimtelijke plannen. Daarnaast is het mogelijk om het gedachtegoed van de VER toe te passen op andersoortige besluitvormingsprocessen waarbij veel partijen betrokken zijn zoals een groot evenement. 2. Intentie van het project of ruimtelijke visie. Daarbij moet niet alleen het object, maar ook de omgeving ervan in de analyse betrokken worden. 3. Kaders en veiligheidsambities uit bovenliggende plannen kunnen geëffectueerd worden in het project. De VER moet dit zichtbaar maken. 4. Karakter van het project, wanneer er sprake is van en/ of multidimensionaliteit, onzekerheid en / of subjectiviteit.

7 Bijlage 2 Vooraf gestelde vragen ter voorbereiding van de Veiligheidseffectrapportage (VER) enquête Allereerst willen wij u hartelijk danken voor uw medewerking aan de Veiligheidseffect rapportage (VER) enquête. Bijgaande ontvangt u een serie vragen ter voorbereiding van het interview waar u binnenkort een afspraak over heeft met een van de onderzoekers van de Segment Groep. Het doel van deze voorafgaande vragen is enkele cijfer- en uitzoek gerelateerde vragen vooraf gesteld te hebben. Op die manier hopen we in het interview direct over de uitkomsten door te kunnen praten. Wij beseffen dat niet iedere vraag eenvoudig inzichtelijk te maken is. Het gaat ons echter niet om zeer gedetailleerde beschrijvingen maar om een globaal inzicht in de aanwezigheid van al of geen verschillen in doelstellingen, kosten baten, veiligheidscijfers e.d. Het zou fijn zijn als u tijdens het gesprek in kunt gaan op de onderstaande vragen: 1 Projectbeschrijving A Soort project (publiek of privaat) 0 Infrastructuur 0 Woningbouw 0 Welzijn 0 Sport 0. B Projectbeschrijving, neem de volgende kenmerken in ieder geval mee: - Omvang (financieel, betrokken actoren, omvang doelgroep project e.d.) - Aard (doelgroep, specifieke problematiek waar het project op ingaat, bouw of realisatie stappen, verdere algemene beschrijving) - Geografische gegevens - Namen van sleutelactoren 2 Veiligheid algemeen A Had u specifiek budget voor het veiligheidaspect tot uw beschikking? B C D Welke veiligheidsaspecten spelen er een rol bij dit project en waren deze vooraf al bekend? (onderstaand enkele voorbeelden) - Potentiële daders - Zichtbaarheid van het object - Toezicht - Betrokkenheid gebruikers - Afsluitbaarheid van het object Welke doelstellingen waren er voorafgaand aan het project opgesteld m.b.t. veiligheid en de borging daarvan? Veiligheid kent een fysieke en een sociale kant. Beide aspecten kennen een objectieve beoordeling (bijvoorbeeld politiecijfers) maar ook een subjectieve beoordeling/ ervaring van de gebruiker (bijvoorbeeld in een wijkmonitor weergegeven ervaringscijfers). - Vul de veiligheidsmaatregelen die u heeft gerealiseerd in, in de onderstaande matrix (zie voorbeeld voor de indeling) - Geef aan ten behoeve van welke doelstelling (genoemd onder E) deze maatregel is gerealiseerd - Geef aan of deze AL TIJDENS HET PLANPROCES zijn ingezet of pas achteraf. Voorbeeld tabel Subjectief Objectief Vermindering van blinde hoeken, vluchtwegen bij brand, inbraak preventie Fysieke veiligheid De invloed van inrichting of bijvoorbeeld de aanwezigheid van politie of camera s op het veiligheidsgevoel, toegankelijkheid voor gebruikersgroepen zoals gehandicapten Sociale veiligheid Politiecijfers, sociale controle Ervaringscijfers van gebruikers uit

8 door overzichtelijk ingedeelde ruimte bijvoorbeeld een wijkmonitor, verminderde aanwezigheid van hangjongeren 3 Veiligheid in het planproces, met of zonder de VER A Samenwerking rond veiligheid 1 Welke partijen namen deel aan het proces rond het project? Als deze al niet onder 1B genoemd zijn. 2 Hoe werkten de organisaties samen voor de officiële startbijeenkomst van het project? (kenden ze elkaar, hadden ze afspraken, aanrijtijden brandweer, goede uitvalswegen, opzet wijk en samenwerking crisis en rampenbestrijding) 3 Hoe werkten ze samen tijdens het bouwproject? 4 Hoe werken ze nu samen? B C - Welke bijdrage heeft de (proces)begeleider of kartrekker geleverd aan het project? - Hoe essentieel is de rol van de procesbegeleider in dit alles geweest voor het eindproduct en de daarop volgende beheerfase (en kosten)? Welke externe variabelen, dus niet gerelateerd aan objectieve of subjectieve veiligheidsmaatregelen, hebben de veiligheidssituatie of investeringen daarin beïnvloed? (bijv. politiek, veranderende ambities en doelstellingen) 4.1 Als u geen VER heeft toegepast A 1 Welke (systematische) stappen kent uw methode (bijlage 1 kan een handvat bieden om dit inzichtelijk te maken) 2 Heeft uw methode geleid tot vroegtijdige projectalternatieven van veiligheidsproblemen en risico s? 4.2 Als u wel een VER heeft toegepast A Risicosignalering 1 Heeft de VER geleid tot vroegtijdige projectalternatieven van veiligheidsproblemen en risico s? 2 Kwamen er door de VER problemen/risico s naar voren waar u zonder VER vermoedelijk geen rekening mee had gehouden? 5 Monitoring en beheerkosten A Wat voor beeld geven objectieve cijfers rond veiligheid aan, voorafgaand en na afloop van het project. Vul deze in, in de objectieve kolom van de matrix B Kosten en baten - Is het beheer van het project uitbesteed. Zo ja, publiek of privaat - Wie draagt de kosten van het beheer? - Heeft het vooraf denken over veiligheid meer kosten of baten opgeleverd - Kosten en baten benoemen (Bijv. kosten projectorganisatie, onderzoekskosten, aanleg en bouwkosten die eventueel naar deelprojecten of fasen zijn uit te splitsen, rentekosten, beheerkosten) - Kosten en baten rangschikken van duur naar goedkoop - Een waardering geven binnen een schaal 1 t/m 10 aan het belang van gemaakte kosten of ontstane baten voor de realisatie van het project, t.o.v. de andere kosten of baten

9 Bijlage 1 bij vooraf opgestelde vragenlijst Module 1 Onderbouwing (toepasbaarheidsonderzoek). In deze module wordt ingegaan op het nut en de noodzaak van een VER en in hoeverre deze toepassing aansluit bij de visie op veiligheid van de diverse partijen en andere ruimtelijke ontwikkelingen in de omgeving van het project. Module 2 Intentie. In deze module wordt de veiligheid in de zin van de VER benoemd en wordt de samenwerking tussen de betrokken partijen vormgegeven. Op basis hiervan wordt een bestuurlijke beslissing gevraagd die later als voorwaarde geldt voor de vergunningverlening voor de realisatie. Module 3 Analyse. In de module analyse worden de risico s geïdentificeerd en geprioriteerd. Module 4 Alternatieven. In deze module worden alternatieve voorstellen voor veiligheidsoplossingen gedaan en onderbouwd. Module 5 Maatregelen. In module 5 worden concrete maatregelen uitgewerkt in samenhang met het voorkeursalternatief voor zowel het object in gebruik als tijdens de bouwfase (bouwputmanagement). Belangrijk in deze fase is het vinden van compromissen in het geval er strijdige maatregelen zijn. Module 6 Implementatie (geldt niet voor bestuurdersversie). De werkgroep (of een vooraf aangewezen vertegenwoordiger) bewaakt of de uitvoering van de gemaakte afspraken ten aanzien van veiligheid nog stroken met de plannen. Module 7 Beheer. Het maken van afspraken over het beheer in de gebruiksfase. Ten slotte. Terug naar de beginfase. Indien er wijzigingen aan de omgeving of het object zijn, kan een volledig of gedeeltelijk VER- traject opnieuw worden doorlopen.

10 Bijlage 3 Uitgewerkte interviews Inleiding In deze bijlage staan alle interviews uitgewerkt op basis van de onderstaande volgorde. Project type met VER met nummer zonder VER met nummer Provinciale wegen 1 Lelystad, Dronten N23 provincie Flevoland 2 Pijnacker, Berkel en Rodenrijs N470 gemeente Lansingerland Ikea 3 Delft 4 Amersfoort Centrumgebieden 5 Dronten 6 Papendrecht Culturele centra 7 Enschede 8 Rotterdam Gebruikersruimten 9 Utrecht (drugs) 10 Nijmegen (drugs en alcohol) Multifunctionele buurt/ 11 Alphen aan de Rijn, 12 Houten, MFC Schoneveld wijkvoorzieningen planetenbuurt Retailcentra 13 Rosada factory outlet 14 Villa Arena Scholencomplexen 15 ROC Leiden 16 ROC Nijmegen Stationsgebieden 17 Alphen aan de Rijn 18 Zutphen Woonwijken 19 Amsterdam IJburg 20 Houten, VINEX Houten Zuid de Hoon IVa

11 Uitwerking interview N23 Provincie Flevoland Datum: Gesproken met: Johan Pruim (Senior beleidsmedewerker infrastructuur, Afdeling Wegen, Verkeer en Vervoer) en Bart-jan Tabak (projectmanager) Contactgegevens: Provincie Flevoland, , Interviewers: Ernst-Jan Scheffer & Martin Grouve 1 Projectbeschrijving In eerste instantie zou in de provincie Flevoland een A-weg (Rijksweg A23) worden aangelegd. Deze weg zou zorgen voor een nieuwe verbinding tussen het Oosten en het Westen van Nederland en het gat tussen de Afsluitdijk en de A1 opvullen. Het tracé voor deze weg was gereserveerd. Maar toen vanuit het Rijk duidelijk werd dat de nut en noodzaak voor het aanleggen van de weg niet meer aanwezig was, werden de plannen gestaakt. Rond 2000 kwam de Hanzelijn in beeld en er werd vrijwel direct gekeken of het tracé dat voor de A23 was gereserveerd voor deze spoorlijn kon worden gebruikt. De provincies Noord-Holland, Flevoland en Overijssel hebben gezamenlijk een plan ontwikkeld om in plaats van de A23, een N23 veel nadrukkelijker op de kaart te zetten. Dit plan werd gekoppeld aan de voortgang voor de Hanzelijn die in procedure was. De regio zag in dat de Oost- Westverbinding (N23), ook met het oog op de toekomst van groot belang was voor het gebied. De bestaande wegen lopen namelijk tegen de capaciteit aan en er doen zich problemen voor met betrekking tot verkeersveiligheid, onder andere vanwege het feit dat door het ontbreken van parallelwegen landbouwvoertuigen gebruik moeten maken van de hoofdrijbaan. Het aanleggen van een N23 parallel aan de Hanzelijn zou nu relatief minder kosten met zich meebrengen, aangezien de meeste werkzaamheden ook al moesten worden verricht voor de realisatie van alleen de Hanzelijn. Hierbij moet worden gedacht aan allerlei dwarsverbindingen die over het spoor worden aangelegd. Door de N23 parallel aan de Hanzelijn te laten lopen hoeven bijv. viaducten alleen iets langer worden gemaakt. Kosten voor de N23 (Lelystad-Dronten) zijn in totaal 20 miljoen euro. In 2001 heeft er een verkenning plaatsgevonden van het gehele gebied dat de Hanzelijn en N23 zouden beslaan. In het kader van de verkenning is een analyse opgesteld waarbij naar voren kwam dat een gecombineerde aanleg van een N23 evenwijdig aan de Hanzelijn het meest wenselijk zou zijn. Vervolgens moest de aanleg van de N23 planologisch worden geregeld middels het opstellen van een Milieu Effectrapportage (MER) en wijziging van de bestemmingsplannen. Naast de MER is toen ook gekozen een Startnotitie VER toe te passen. De status van het project is dat het op dit moment is aanbesteed en gegund. De aannemer is nu de definitieve uitwerkingstekeningen aan het maken en de gronden zijn gekocht. De aannemer zou na goedkeuring van het ontwerp (waarin het programma van eisen moet zijn opgenomen) kunnen starten met de aanleg. Echter moet er ook nog rekening worden gehouden met archeologische opgravingen. 2 Veiligheid algemeen & 3 Veiligheid in het planproces, met of zonder VER Belangrijkste veiligheidsaspect dat speelt bij de aanleg van de N23 is de verkeersveiligheid. Bij de bestaande wegen op andere routes- kwam de doorstroming onder druk te staan en ook de verkeersveiligheid was een issue. De problematiek kon worden opgelost door de bestaande wegen aan te passen of de combinatie N23 met de Hanzelijn te zoeken en de bestaande wegen in mindere mate aan te passen, omdat er met de komst van de N23 minder verkeersdrukte op deze wegen zou moeten ontstaan. De provincie kiest er standaard -vanuit verschillende CROW-richtlijnen- voor om wegen aan te leggen als duurzaam veilige weg. Een duurzaam veilige weg wil zeggen dat de weg aan verschillende veiligheidseisen voldoet, bijv. dat de rijbanen van elkaar zijn gescheiden, vluchtstroken, ongelijkvloerse aansluitingen, wegbermen, obstakelafstand, etc. Pas later in 2003 kwam veiligheid nog prominenter in beeld, omdat (integrale) veiligheid vanuit de provincie en de toenmalige commissaris van de Koningin een speerpunt was. Voor het speerpunt (integrale) veiligheid was destijds extra capaciteit en geld ingezet om daar onderzoek naar te doen en indien mogelijk toe te passen op de projecten. Kennisverbreding en startnotitie VER was in 2003 een project op basis van een managementhandreiking integrale veiligheid (vanuit het directieteam opgesteld). Dit project heeft er toe geleid dat in 2003 een cursus/ workshop (van 1 dag) in het kader van integrale veiligheid heeft plaatsgevonden waarbij alle overheden van Flevoland en alle hulpverleningsdiensten uit Flevoland onder het mom van leren en motieven met en van elkaar waren uitgenodigd. Daarnaast is er een beleidsdocument opgesteld Stimulering, toepassing VER binnen de provincie Flevoland. Het project

12 is getrokken door de afdeling Kabinet dat nauw in verbinding staat met de commissaris van de Koningin. Het beleidsdocument Stimulering, toepassing VER binnen de provincie Flevoland heeft er toe geleid dat de aanleg van de N23 een pilot-project is geworden, waarbij een startnotie VER is opgesteld. De provincie heeft deze startnotitie niet zelf opgesteld, maar laten uitvoeren door een extern bureau. Voor het opstellen van de startnotitie zaten vanuit alle afdelingen de betrokkenen aan tafel (MB, BACO, Milieu, ROV, Verkeer en Vervoer, de integraal veiligheidscoördinator). Zo werd geborgd dat alle afdelingen die te maken hebben met integrale veiligheid, werden meegenomen in de pilot van de N23. Ook is een externe werkgroep ingesteld om met direct betrokken instanties bij de N23 (o.a. Prorail en hulpverleningsdiensten) te overleggen over veiligheidsaspecten. De startnotitie-ver is door een werkgroep geëvalueerd en hieruit is een aantal aanbevelingen naar voren gekomen. De aanbevelingen zijn later opgenomen in de Projectnota-MER N23, aangezien de werkgroep geen noodzaak zag in het opstellen van een aparte VER. In de Projectnota-MER is een link gelegd naar de Startnotitie-VER. Het instrument VER is als het ware losgelaten en integraal verweven in de Projectnota-MER, omdat dit als eenvoudiger en sneller werd ervaren. Aanbevelingen vanuit de werkgroep waren: - Een continu wegbeeld, zodat de bestuurder weet wat hij kan verwachten; - Continue monitoring (o.a. intensiteiten en ongevallen) van de verkeerssituatie van de N307 en de N309 (de bestaande wegen) voor en na de realisatie van de N23; - Een aansluiting van de N23 bij Swifterbant; - Bereikbaarheid tegenovergestelde rijbaan voor hulpdiensten: de N23 moet kunnen worden afgesloten bij groten calamiteiten. De hulpdiensten kunnen dan ook van de tegenovergestelde richting arriveren; - Het voorziene hulppad langs de Hanzelijn handhaven met om de 2 KM een aansluiting op de N23; - Bij realisatie van de N23, de routering van het vervoer gevaarlijke stoffen optimaliseren en vaststellen en niet meer laten plaatsvinden via de huidige wegen (o.a. N307); - In de MER aandacht geven aan de aanleg van een rustplaats en LPG-tankstation. De eisen vanuit de filosofie duurzaam veilige weg en de aanbevelingen vanuit de startnotie VER hebben via het opstellen van een Projectnota-MER uiteindelijk geresulteerd in een programma van eisen waaraan het ontwerp van de nieuwe N23 moet voldoen. In de startnotitie VER zijn doelstellingen opgenomen die met name gericht waren op de verkeersveiligheid. De doelstellingen speelden een grotere rol bij de afweging om de bestaande wegen aan te passen of om een nieuwe N23 te realiseren. Doelstellingen waren een afname van het aantal verkeersongevallen en een betere doorstroming van het verkeer. De doelstellingen in de startnotitie overlappen vaak de filosofie van duurzaam veilige weg, maar een aantal is toch wat specifieker, met name wanneer het gaat over de relatie met de Hanzelijn, aanleg van LPGtankstations, route gevaarlijke stoffen, aanrijdroutes hulpverleningsdiensten en sociale veiligheid. 4 Met VER De overleggen die voortkwamen uit de startnotitie VER met ondermeer Prorail zorgden er voor dat werd nagedacht over de synergie van enerzijds de N23 en anderzijds van de Hanzelijn. Hierbij speelde het realiseren van bluswatervoorziening een belangrijke rol. Bij de aanleg van een weg wordt normaal gesproken ook een wegsloot aangelegd. Tijdens het overleg met Prorail werd duidelijk dat zij dat ook doen bij de aanleg van een spoorlijn. Niet alleen voor het realiseren van een bluswatervoorziening, maar ook om er voor te zorgen dat mensen niet te dicht bij de spoorlijn kunnen komen. Daarnaast legt Prorail naast de spoorlijn een onderhoudspad of vluchtweg. De provincie haakte hier op in door met Prorail afspraken te maken dat bij eventuele grote calamiteiten op de N23 de weg kan worden afsloten en dat het onderhoudspad/ vluchtweg beschikbaar kan worden gesteld voor de hulpverlening. De provincie had hier voor die tijd nog niet over nagedacht, maar tijdens het overleg (vanuit de VER opgelegd) kwamen deze punten vrij snel naar voren. Hier ligt volgens de respondenten ook de meerwaarde van de Startnotitie-VER en de uitwerking in de Projectnota-MER N23. Hoewel duurzaam veilige weg standaard wordt toegepast en de veiligheid van de weg op zich waarborgt, zorgt het instrument (startnotitie) VER wel voor een stukje extra bewustwording met en bij de betrokken partijen omtrent de veiligheidsaspecten die zich afspelen rondom de weg. De Startnotitie

13 VER heeft er dus voor gezorgd dat niet alleen wordt gekeken naar de verkeersveiligheid, maar ook naar alle andere veiligheidsaspecten die een rol spelen rondom de N23. Hierbij kan gedacht worden aan de route gevaarlijke stoffen of de subjectieve verkeersonveiligheid, zoals de verlichting bij de fietstunnels. Ook voor wat betreft de veiligheid voor de Hanzelijn is in het kader van de VER gekeken welke rol de N23 hier in kan spelen. De verharde berm naast de N23 zorgt er voor dat ook de Hanzelijn voor de hulpverleningsdiensten goed bereikbaar is. Het uitvoeren van een startnotitie-ver was voor de provincie Flevoland nieuw. Integrale veiligheid kan dan wel een speerpunt zijn, maar zolang er geen wettelijke verplichting is kost het wel de nodige moeite om het een plek te geven in de projecten en organisatie. Een VER is nog te vrijblijvend. Samenvattend kan worden gezegd dat de VER meer bewustwording creëert, wat kan leiden tot andere inzichten. Een ander punt dat als meerwaarde van een VER wordt genoemd is dat gemaakte keuzes goed worden gemotiveerd en dat alle alternatieven al zijn afgewogen. Dit zorgt voor een makkelijker besluitvorming (bij de bestuurders). De modules/ stappen van een VER zijn volgens de respondenten heel logisch en alle veiligheidsaspecten zouden ook zonder VER wel in kaart zijn gebracht. In elk project zou immers geklankbord moeten worden en zou overleg plaats moeten vinden met (direct) betrokkenen. Fysieke veiligheid Sociale veiligheid Objectief Door de N23 parallel aan de eveneens te bouwen Hanzelijn aan te leggen konden maatregelen gecombineerd worden Subjectief Bewustwording van het thema integrale veiligheid bij betrokken organisaties heeft voor andere toekomstige projecten veel opgeleverd 5 Monitoring en beheerkosten Monitoring van de verkeerssituatie is in de Startnotitie-VER/ aanbevelingen vastgelegd. Gegevens zijn er nu nog niet, aangezien de N23 nog niet is aangelegd. Voor de beheerkosten geldt hetzelfde, hierover kunnen nog geen uitspraken worden gedaan en de toekomst zal het nog moeten uitwijzen. 6 Discussie Het bleek moeizaam om integrale veiligheid en het instrument VER een nadrukkelijk plek te geven in processen en projecten van de provincie Flevoland. De inzet van een extern bureau om hierbij te adviseren werd als nuttig ervaren. De pilot N23 was een goede leer en vanaf nu denkt men het zelf te kunnen uitvoeren. De bagage uit dit project moet worden meegenomen naar volgende projecten, veiligheid is dan een integraal onderdeel en heeft dan veel overeenkomsten met de toepassing van het instrument VER.

14 Uitwerking interview N470 Zoetermeer Delft Datum: Gesproken met: Hans Millenaar (Projectleider oosttak van het project en plv. projectleider totaal project) Contactgegevens: Zuid-Hollandplein 1, 2509 LP Den Haag, Interviewers: Ernst-Jan Scheffer & Aart van Eck 1 Projectbeschrijving Pijnacker en Berkel en Rodenrijs zijn in de jaren 80 en 90 snel gegroeid. In rap tempo zijn de laatste jaren woningen gebouwd en ook bedrijventerreinen zijn uitgebreid. In 1994 is het gebied als Vinexlocatie aangewezen. Gevolg van deze ontwikkeling was dat de bestaande wegen de verkeersdruk niet meer aan konden. Om de verkeersafwikkeling te verbeteren is besloten een nieuwe weg, de N470, aan te leggen. De N470 is een provinciale weg, die een verbinding vormt tussen Delft en Zoetermeer (bestaande uit een westtak en een oosttak) via Berkel en Rodenrijs en Pijnacker. De weg heeft een aftakking naar Rotterdam (zuidtak). De westtak werd geopend op 24 april 2008 en de oost- en de zuidtak werden in juli 2007 in gebruik genomen. Dit is weergegeven in de onderstaande figuur. Al bij de eerste plannen was er nogal wat tegenstribbeling, met name omdat de weg een groen gebied doorkruist. Verschillende groene organisaties hadden dan ook moeite met de aanleg van de provinciale weg. Om te voorkomen dat bij elk tracédeel wat via een bestemmingsplan vastgesteld moest worden - wat een lange weg van bezwarenprocedure tot gevolg kon hebben - is er voor gekozen voor het gehele tracé van de weg een MER op te stellen. Toentertijd was de procedure van de MER nog vrijwillig, dus het was vooruitstrevend van de provincie om hier mee te werken. In deze MER werden aspecten op het gebied van milieu, geluid en economie meegenomen en afgewogen. Zo werden de 18 kunstwerken in het traject op deze manier getoetst. Voorbeelden van deze kunstwerken zijn de kruising met de Hofpleinlijn, tunnels, kruisingen en grote rotondes. Daarnaast is de N470 voor de provincie Zuid-Holland een pilotproject Duurzaam Bouwen en Duurzaam Veilig. Voor het ontwerp van de weg en studies vooraf is ingenieursbureau Arcadis ingeschakeld. 2 Veiligheid algemeen Het zorgen voor veiligheid is een taak van de overheid, in dit geval van de Provincie. Zoals hiervoor aangegeven geeft de provincie Zuid-Holland aan dat zij gewerkt hebben volgens de richtlijnen van de pilot Duurzaam veilig. De gedachte van Duurzaam veilig is dat de weg op zo'n manier wordt ingericht dat duidelijk is wat van de weggebruiker wordt verwacht en fouten worden voorkomen. Op basis van het voorontwerp bestemmingsplan van het tracé heeft het ingenieursbedrijf Arcadis per tracé de risico s in kaart gebracht. In het kader van Duurzaam veilig zijn op het gebied van veiligheid de volgende doelstellingen opgesteld:

15 Functionaliteit: Wegen moeten worden gebruikt waarvoor ze zijn bedoeld. Homogeniteit: Conflicten tussen weggebruikers met een groot verschil in snelheid, richting of massa moeten worden uitgesloten. Herkenbaarheid: Het voorspelbaar en consequent maken van verkeerssituaties, zodat deze voor de weggebruiker logisch en makkelijk te begrijpen zijn. Sleutelwoord hierbij is uniformiteit, bijvoorbeeld bij de vormgeving van rotondes. Vergevingsgezindheid: Het voorkómen van ernstig letsel bij ongevallen, bijvoorbeeld door het aanleggen van verharde bermen. Concrete doelstellingen zoals het omlaag brengen van het aantal verkeersslachtoffers zijn vooraf niet gemaakt. Specifiek voor dit project lijkt veiligheid zich vooral vooraf toe te spitsten op de fysieke veiligheid. 3. Veiligheid in het planproces en 4.1 Geen VER Stappen van de bouw 1. Plannen en besluit door de provincie. 2. Voorontwerp. Tijdens dit voorontwerp is een Milieueffectrapportage opgesteld, waarin het project o.a. economisch en op het gebied van milieu, verkeer, geluid werd getoetst. 3. Toetsen van het Voorontwerp door de werkgroep Veiligheid. 4. Definitief ontwerp. 5. Aanleg van de weg. 6. Overdracht van de weg aan wegbeheer. 7. Projectevaluatie. Werkgroep Veiligheid Reeds in het planproces is een werkgroep Veiligheid samengesteld. Aan deze groep namen vertegenwoordigers van de aanliggende gemeenten, provincie en een veiligheidscoördinator vanuit Stadsgewest Haaglanden deel. De groep kwam één keer per 6 weken bijeen. Als er een nieuwe stukje tracé in het voorontwerp kwam, werd de werkgroep erbij gehaald om de veiligheid ervan te toetsen. In een vroeg stadium stond het onderwerp veiligheid dus op de agenda en werd er rekening mee gehouden in de bouwfase. De werkgroep is na het voltooien van de weg ontbonden. Genomen veiligheidsmaatregelen Om de doelstellingen te realiseren is in het kader van de fysieke veiligheid voor de weggebruiker een aantal fysieke maatregelen genomen. Om conflicten tussen weggebruikers met een groot verschil in snelheid, richting of massa te vermijden zijn duidelijke zichtlijnen in het tracé aangebracht, zijn er geen onverwachte bochten, is er goede verlichting. Om herkenbaarheid te garanderen zijn de rotondes zo veel mogelijk hetzelfde vormgegeven. Zo hebben de rotondes meerdere stroken, zodat de doorstroming op de rotondes beter en sneller is. Door middel van gescheiden rijbanen, een middenberm met op een aantal plekken een doorsteekplaats voor hulpdiensten, op de buitenzijdes van de weg een halfverharde berm en antikantelberm zodat een auto niet kantelt wanneer deze te water raakt, wordt zoveel mogelijk voorkomen dat er in geval van een ongeluk ernstig letselschade optreedt. Daarnaast is in het kader van sociale veiligheid, om verloedering van de weg en tunnels tegen te gaan, ook een aantal fysieke maatregelen genomen: - De wanden van tunnels zijn roestbruin gemaakt en de daken zwart, zodat het niet zichtbaar is dat deze vies worden; - Zoveel mogelijk natuurlijke verlichting d.m.v. roosters; - Lijnverlichting in de tunnel (langs de wanden); - Gekozen voor sinus-wanden in plaats van rechte wanden. In een sinus-wand zit een golfbeweging, waardoor het moeilijk wordt gemaakt er graffiti tegen te spuiten. Ook zit er op de wanden een antigraffiti coating.

16 Tegengestelde belangen Hoewel er op het gebied van veiligheid en milieu verschillende belangen waren, heeft dat niet tot problemen geleid. Bijvoorbeeld op een plaats waar verlichting milieutechnisch niet mogelijk was, is gekozen voor het aanbrengen van LED-lampjes in het wegdek zodat bochten toch duidelijk zichtbaar zijn. V&G-plan Bij grote bouwprojecten en bouwprojecten waar meerdere partijen samenwerken, wordt aannemers altijd gevraagd van tevoren een V&G-plan (Veiligheid en Gezondheid) op te stellen. In een V&G-plan staan afspraken op het gebied van veiligheid en gezondheid. Het V&G-plan moet een risicoinventarisatie en -evaluatie (RIE) bevatten van de werkzaamheden tijdens het project. 1 Om de veiligheid tijdens de bouw en de in het V&G-plan gemaakte afspraken te waarborgen, is gedurende het project een KAM-coördinator aangenomen. Veiligheidsbudget Er was geen specifiek veiligheidsbudget, omdat veiligheid al vanaf het voorontwerp wordt ingeweven. De kosten van de benodigde maatregelen zijn daarom meegenomen in het budget. Het totaalbudget was 182 miljoen. Communicatie Om bewoners te informeren over de gang van zaken van de N470 zijn verschillende media gebruikt. Zo is er een informatiecentrum ingericht waar bewoners informatie konden krijgen en waar het project werd getoond middels foto s, filmpjes en maquettes. Ook werden zij op de hoogte gehouden via een internetsite, borden langs de weg en kranten. Afweging wel of geen VER De VER is niet toegepast, maar veiligheid is wel verweven in het project. Aan Arcadis is de opdracht Duurzaam Veilig meegegeven. Zij hebben de risico s van tevoren in kaart gebracht en hier mogelijke maatregelen voor aangekaart. Door een werkgroep Veiligheid in te stellen, is het onderwerp goed verweven in het project. Deze methode was toereikend en in de toekomst zal ook weer volgens deze methode worden gewerkt. Of een VER in de toekomst toch zal worden toegepast, weet de heer Millenaar niet. Hij en zijn collega s zullen zich er dan eerst in moeten verdiepen wat de meerwaarde is ten opzichte van de huidige werkwijze. Fysieke veiligheid Sociale veiligheid Objectief Subjectief - Geen VER wel een vrijwillige MER waarin de richtlijnen van de pilot Duurzaam veilig de leidraad hebben gevormd voor de veiligheid - Veiligheidsdoelstellingen aanwezig - N470 is provinciaal pilot project Duurzaam veilig geweest - Werkgroep veiligheid eens per 6 weken. Tevens door hen toetsing voorontwerp - Monitoring door wegbeheerder 5 Monitoring Als alle bestekken afgerond en opgeleverd zijn, wordt het overgedragen aan de wegbeheerder. Voor deze overdracht wordt er een ronde gedaan met de toekomstig wegbeheerder om te controleren of alles compleet en volgens afspraak is gebouwd. 1

17 De dienst Beheer houdt de cijfers bij. Hierbij wordt gekeken waar zich de meeste conflicten voordoen en waar eventueel maatregelen moeten worden genomen. Op het gebied van veiligheid waren er geen maatregelen of hoge kosten achteraf.

18 Uitwerking interview IKEA Delft Datum: Gesproken met: Aad de Ruijter en Martin Poth (resp. voormalig en huidig beleidsadviseur Proactie) Contactgegevens: Krakeelpolderweg 51, 2613 NW Delft Tel (dhr. De Ruijter) en (dhr. Poth) en Interviewers: Ernst-Jan Scheffer & Aart van Eck 1 Projectbeschrijving Het project waarvoor de VER is opgesteld betreft het plangebied Delftse Poort Zuid. Het belangrijkste object hierin is de uitbreiding van Ikea Delft. Het oorspronkelijke gebouw stamt uit Ikea Delft bestaat uit de volgende vier gebouwdelen: 1. Showroom/Marketplace incl. horeca en kantoren; 2. Zelfbedieningsmagazijn; 3. Parkeerkelder; 4. Parkeerhuis (4-laags). De oppervlakte van het gebouw besloeg eerst m 2 en is uitgebreid naar m 2 De uitbreiding beslaat dus in totaal m 2. Het aantal parkeerplaatsen is uitgebreid tot plaatsen (uitbreiding van 920 plaatsen). Overige onderdelen binnen het plangebied bestaan met name uit de Rijksweg A13, met de bijbehorende op- en afritten vanuit de richtingen Rotterdam en Den Haag, een nieuw te bouwen hotel, een carpoolplaats, het onderliggende wegennet, fietspaden, trottoirs en waterpartijen.

19 Plangebied Delftse Poort Zuid, gelegen langs rijksweg A13. Ikea Delft is een zogenaamde Ikea Concept Store. Het is het internationale opleidingscentrum voor franchisenemers. Met de verbouwing is begonnen in 2006 en het werd voor de klanten geopend in november van datzelfde jaar. De winkel is tijdens de verbouwing slechts één dag gesloten geweest, om de voorraden te tellen. 2 Veiligheid algemeen De brandweer van de gemeente Delft heeft het Nibra (Nederlands instituut fysieke veiligheid) de opdracht verstrekt een studie uit te voeren naar de veiligheidsaspecten in het genoemde plangebied. Dit was de wens van de gemeente Delft om veiligheid bij de uitbreiding uitdrukkelijk te beschouwen. Hiermee geeft de gemeente invulling aan de rol die zij hebben op het gebied van veiligheid. Het onderzoek beperkt zich tot het plangebied Delftse Poort Zuid en gaat dus niet in op de veiligheid in de omgeving van dit plangebied. Het ontwerp van het plangebied bevond zich toentertijd in de voorlopige ontwerpfase. Het doel van de veiligheidsrapportage is de ontwerpers van onderdelen van het plangebied handvatten te bieden voor het betrekken van de veiligheid in de eigen ontwerpopgave. Dit handvat wordt geboden door enerzijds de voorlopige ontwerptekeningen reeds te beoordelen op diverse veiligheidsaspecten. Anderzijds worden uitgangspunten en richtlijnen beschreven die ontwerpers kunnen hanteren bij het maken van de definitieve ontwerpen waarop vergunningen verleend dienen te worden. Er was budget voor veiligheid; om de VER uit te voeren en voor de inhuur van het Nibra als extern adviseur. Er was niet een specifiek veiligheidsbudget om maatregelen uit te voeren. De veiligheidsaspecten die een rol spelen in het project zijn: - Verkeersveiligheid o Het betreft een flinke uitbreiding, het aantal verkeersbewegingen zal dus ook toenemen; - Vervoer van gevaarlijke stoffen (de ligging aan de A13); - Brandveiligheid; - Sociale veiligheid; - Hulpverlening (de mogelijkheden die hulpverleners hebben incidenten te bestrijden).

20 Er zijn vooraf geen concrete doelstellingen geformuleerd met betrekking tot de veiligheid. Het doel van de veiligheidsrapportage was om de ontwerpers handvatten te bieden voor het betrekken van veiligheid in de ontwerpopgave. Op basis van de analyse is een aantal maatregelen genomen. Deze zijn onder te verdelen in: - Het ontwerp van het gebouw; - Ontwerp van de parkeergarage is totaal anders geworden; - Het verkeerscirculatieplan is getoetst aan de integrale veiligheid, bereikbaarheid en aan ontvluchtbaarheid. 3 Veiligheid in het planproces De VER was reeds bekend bij de betreffende brandweer. Ook bij eerdere en andere projecten is de VER gehanteerd. Een voorbeeld hiervan is de Spoorzone Delft. De betrokken partijen bij de VER overleggen waren: - Gemeente Delft: Bouw- en woningtoezicht, Verkeersmanagement - Rijkswaterstaat - Politie regio Haaglanden - Hulpverleningsregio Haaglanden - Brandweer Delft - Adviesburo Nieman (namens Ikea Delft) - Nibra (als extern adviseur) Alle partijen hebben naar alle aspecten van veiligheid gekeken, elk met zijn eigen expertise. In de overleggen vulden de verschillende disciplines elkaar dan ook goed aan. In 2004 is de werkgroep samengesteld, in 2008 weer ontbonden. De brandweer was de trekker van de VER en was in de persoon van dhr. De Ruijter voorzitter van de werkgroep Veiligheid. Dhr. De Ruijter had veel (politieke) rugdekking. Zijn lijntjes binnen de gemeente zijn kort. In de praktijk werkte dit prettig. Als partijen samenwerken, komt het weleens voor dat er frictie ontstaat. Maar dhr. De Ruijter geeft aan dat in goed overleg je er altijd uitkomt. Het is zaak dat alle neuzen van alle projectleden in de werkgroep dezelfde richting op staan. In de praktijk zijn er geen tegengestelde belangen naar voren gekomen. Wel is het voorgekomen dat partijen andere belangen hadden. Dit werd in een bilateraal overleg tussen de voorzitter en de partijen uitgekristalliseerd. De geïnterviewden geven aan dat zij het belangrijk vinden dat partijen voldoende mandaat hebben om beslissingen te nemen. Anders leidt dit tot ongewenste vertragingen en ruis. De rol van de projectleider is erg belangrijk, volgens de geïnterviewde. De projectleider moet namelijk de partijen bijeenhouden, enthousiasmeren, etc.. Het project is erg afhankelijk van deze persoon. Is deze persoon niet enthousiast, dan is de kans groot dat het project in het water valt. Voor dit project was dat zeker niet het geval. Voor de rapportage is een externe partij ingeschakeld. Hier waren de geïnterviewden goed over te spreken. 4.2 VER De rapportage heeft geleid tot aanpassingen in het ontwerp. De VER wordt door de geïnterviewden gezien als toereikend. Het stempel dat de VER zou vertragen wordt door de geïnterviewden tegengesproken. De VER vertraagt juist niet. Het verloopt tijdens de planfase. De plannen worden getoetst en daar waar nodig worden aanbevelingen gedaan. Het ontwerp had zonder VER nooit zo geworden als nu. Risico s zijn dermate vroeg gesignaleerd dat er nog maatregelen op konden worden getroffen. Daarbij moet eigenlijk tijdens de VER de vergunning ook al verleend worden. De VER heeft ertoe geleid dat mensen elkaar heel goed wisten te vinden. De werkgroep maakte af en toe een schouw in het plangebied. Bij problemen of opvallendheden, vonden zij hulp bij elkaar en konden zij direct overleg voeren. Er zijn veel positieve neveneffecten. Je moet niet zelf het VER rapport willen schrijven. Ten eerste heb je er geen tijd voor, ten tweede niet de deskundigheid. Bovendien is een onafhankelijke derde van belang. Anders kijken mensen heel anders naar je rapport; dit is dan snel rood of blauw gekleurd. De VER zal in de toekomst weer gebruikt worden in de gemeente Delft, omdat je veel kunt ondervangen als je vroegtijdig kunt aansluiten in de planfase.