NOTA Ouderen in Vlaams-Brabant bevraagd

Transcriptie

1 STEUNPUNT SOCIALE PLANNING NOTA Ouderen in Vlaams-Brabant bevraagd

2 2

3 Voorwoord We worden met z'n allen steeds ouder en dat is goed nieuws. De seniorenpopulatie laat zich steeds vaker zien en horen. De zestigplussers vormen momenteel 23% van de Vlaams-Brabantse bevolking en in 2025 zal dat 32% zijn. Wie zijn ze? Hoe leven ze en wat willen ze? Meer dan 30 lokale besturen in onze provincie wilden er graag meer van weten en gingen in op het aanbod van de provincie om een ouderenbehoefteonderzoek te starten. De provincie stimuleert hiermee de lokale besturen om gegevens te verzamelen die gebruikt kunnen worden voor de ontwikkeling van het lokaal sociaal beleidsplan en een planmatig ouderenbeleid. Een pluspunt is dat de lokale seniorenraad en de senioren worden betrokken bij het hele onderzoek: de sturing, de gegevensverzameling en vaak ook bij de analyse achteraf en bij het uitwerken van concrete acties. Er is in deze gemeenten heel wat op gang gebracht hierdoor. De uniforme gegevensverzameling laat ook toe dat men de resultaten met andere gemeenten kan vergelijken en dat men ze ook op provinciaal en Vlaams niveau kan analyseren. Wij zijn dus erg benieuwd om te weten hoe het gesteld is met de senioren in Vlaams-Brabant. Het steunpunt sociale planning bracht alle resultaten samen en zocht ook naar verbanden. Ik kan u alvast verklappen dat het opleidingsniveau een grote voorspellende waarde heeft. De rest moet u zelf uitpluizen. Veel leesplezier! Monique Swinnen Gedeputeerde voor welzijn 3

4 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Inhoudsopgave... 4 Gegevensverzameling... 6 Inleiding bij de resultaten... 7 DEEL I: Kenmerken van de ouderen Demografische kenmerken Opleidingsgraad Het (vroegere) hoofdberoep Het inkomen Het nettomaandinkomen van het huishouden Komen de huishoudens rond met het inkomen? Enkele conclusies...21 DEEL II: Situatie van de ouderen Ouderen en hun omgeving De woning De woonomgeving De verplaatsingen Ouderen en hun gezondheid De gezondheid Het hulpnetwerk Het algemeen welbevinden van de ouderen Negatieve psychologische beleving Eenzaamheid Ouderdomsbeeld Onveiligheidsgevoelens Ervaren problemen van 60-plussers Enkele conclusies...52 DEEL III: Activiteiten en interesses Activiteiten van de 60-plussers Beoefenen van activiteiten Lidmaatschap van verenigingen Zelf hulp geven Culturele participatie Politieke interesse en informatiebronnen Politieke interesse

5 12.2 Informatiebronnen Enkele conclusies...68 Het gebruik van de resultaten in de gemeenten...69 Bijlage 1: Correlatiecoëfficiënten

6 Gegevensverzameling Sinds 2006 stimuleert de provincie Vlaams-Brabant de uitvoering van lokale ouderenbehoefteonderzoeken. Ze kon daarbij gebruik maken van het onderzoekspakket dat de Vrije Universiteit Brussel in opdracht van de provincie West-Vlaanderen ontwikkelde, die het ouderenbehoefteonderzoek in 2003 met succes lanceerde en daarin gevolgd werd door Oost- Vlaanderen en Limburg. Begin 2012 zijn 31 Vlaams-Brabantse gemeenten klaar met het onderzoek en zijn er nog 3 bezig. De provincie biedt het lokale bestuur alle materiaal, ontwikkeld door de VUB, gebruiksklaar aan: een draaiboek, inputsoftware, modelteksten, de vragenlijst... Het onderzoek wordt lokaal in goede banen geleid door een vrijwilliger-onderzoeksbegeleider, die hier een korte opleiding voor heeft gekregen. De onderzoeksperiode bedraagt 6 tot 8 maanden vanaf de startvergadering tot de presentatie van het voorlopige rapport. In alle gemeenten ziet het draaiboek er als volgt uit: - Startvergadering met de stuurgroep - onderzoeksbegeleider en afgevaardigden van het lokale bestuur en de seniorenraad - en de provincie. Er wordt een plan opgemaakt voor de bekendmaking bij de bevolking, er wordt een timing opgesteld voor het onderzoek en er wordt gezocht naar een achttal sleutelfiguren, die vervolgens worden uitgenodigd op de - Stuurgroepvergadering met de sleutelfiguren. Dit zijn senioren met een sociaal netwerk in de gemeente, vaak actief in allerlei verenigingen. Zij gaan op hun beurt op zoek naar enquêteurs. - In de tussentijd wordt de steekproef getrokken en worden de vragenlijsten gekopieerd. In de steekproef onderscheiden we 6 subgroepen bestaande uit drie leeftijdscategorieën (60-69, en 80-plus), telkens voor de twee geslachten. - Opleiding van de enquêteurs en verdeling van de adressen - De respondenten uit de steekproef krijgen een brief met een aankondiging van het bezoek van de enquêteur. Enkele dagen later gaan de enquêteurs op pad om de vragenlijst af te geven en indien nodig wat uitleg of hulp te geven. - De enquêteurs halen de ingevulde vragenlijsten terug op. - De antwoorden worden ingetikt in een databank en naar de VUB gestuurd. - De VUB beoordeelt de geldigheid en bezorgt aan de gemeente en provincie de ruwe resultaten in de vorm van frequentietabellen. De VUB maakt ook een powerpoint met een eerste overzicht van de resultaten die kan dienen voor een eerste presentatie. Door dit draaiboek te volgen zijn er in alle gemeenten voldoende enquêteurs gevonden. De peergroup-methode zorgt ook voor een zeer grote respons. Van elke subgroep moest een representatief aantal respondenten bereikt worden en dat is ook gebeurd. 6

7 Inleiding bij de resultaten In totaal werden thuiswonende zestigplussers bevraagd in 31 gemeenten. Rusthuisbewoners werden niet opgenomen in de steekproeven omdat hun levenssituatie te verschillend is. De onderwerpen zijn divers: de woning, de wijk, de verplaatsingen, de gezondheid, het hulpnetwerk, het algemeen welbevinden, de activiteiten en de interesses. De resultaten van deze onderzoeken werden verwerkt in een rapport per gemeente en er telkens voorgesteld door het steunpunt sociale planning van de provincie Vlaams-Brabant. Het steunpunt heeft deze gemeentelijke gegevens nu gebundeld en verder verwerkt in voorliggende studie. Het is niet de bedoeling van deze studie om in te gaan op specifieke gemeentelijke fenomenen; daarvoor bestaan de gemeentelijke rapporten. Wel wordt een algemeen beeld geschetst van de situatie van de ouderen in de provincie Vlaams-Brabant. 1 De ruimtelijke verschillen komen ook aan bod in deze studie. De cijfers op het niveau van Vlaams-Brabant moeten met omzichtigheid worden geïnterpreteerd. Steden als Leuven, Vilvoorde en Halle zijn bijvoorbeeld niet inbegrepen in de studie. Het cijfer voor geheel Vlaams-Brabant zou er misschien heel anders uitzien wanneer daar wel ouderenbehoefteonderzoeken waren uitgevoerd. Bovendien zijn er in elke deelnemende gemeente ongeveer evenveel personen bevraagd, ongeacht de bevolkingsomvang van de gemeente. Gemeenten met een kleine bevolkingsomvang zijn in die zin oververtegenwoordigd. 2 Bijna de helft van de Vlaams-Brabantse gemeenten zijn betrokken in deze studie. Over de andere gemeenten kunnen geen directe uitspraken worden gedaan. Op basis van ruimtelijke nabijheid en sociaal-economische vergelijkbaarheid, kunnen wel een aantal veronderstellingen worden gedaan. Zo zal de situatie in Geetbets vermoedelijk dicht bij die van buurgemeente Kortenaken liggen, waar de opleidingsgraad ongeveer even laag is. Anderzijds zal de situatie in Wezembeek-Oppem niet fundamenteel verschillen van die in buurgemeente Kraainem, waar de opleidingsgraad ongeveer even hoog is. Men moet er steeds rekening mee houden dat deze ruimtelijke verschillen vaak het gevolg zijn van ruimtelijke verschillen van andere variabelen. Zo zijn verschillen in gezondheid bijvoorbeeld deels te verklaren door verschillen in opleiding. In een eerste deel wordt gekeken naar een aantal algemene kenmerken van de ouderen: de demografische kenmerken, de opleiding, het (vroegere) hoofdberoep en het inkomen. In een tweede deel worden een aantal grote thema's rond de situatie van ouderen belicht: (1) de woning, de woonomgeving en de verplaatsingen, (2) de gezondheid en het hulpnetwerk, (3), het algemeen welbevinden en (4) de ervaren problemen. In een derde deel worden de activiteiten en interesses van de ouderen bekeken. In het tweede en derde deel wordt nagegaan wat de verbanden zijn tussen de situatie van de ouderen en leeftijd, geslacht, het al dan niet hebben van een partner en de opleiding. Het inkomen wordt daarbij niet gebruikt, deels omdat het sterk correleert met de opleiding, deels omdat een groot aantal ouderen op deze vraag geen antwoord heeft gegeven. Het ouderenbehoefteonderzoek heeft in de deelnemende gemeenten een dynamiek op gang gebracht. Door de systematische participatie van de seniorenraad en de senioren als enquêteurs in te schakelen is een grote betrokkenheid ontstaan. Wat er nadien met de resultaten gebeurde? Dat leest u in het laatste hoofdstuk. 1 Gegevens over de andere provincies kan men vinden in Verté D., De Witte N. & De Donder L. (2007), Schaakmat of aan zet? Monitor voor lokaal ouderenbeleid in Vlaanderen, Brugge: Vanden Broele, 223 p. 2 Om twee redenen werd besloten geen groter gewicht te geven aan ouderen in gemeenten met een grotere bevolking: (1) een hele reeks gemeenten werd niet bevraagd, en aan die gemeenten kon sowieso geen gewicht worden toegekend en (2) de helderheid van de interpretatie van tabellen en figuren. 7

8 DEEL I: Kenmerken van de ouderen 1 Demografische kenmerken De ouderen die werden bevraagd vormden telkens een steekproef van de thuiswonende 60- plussers in de gemeente, representatief naar leeftijd en geslacht. De gemiddelde leeftijd van alle bevraagde ouderen bedraagt 72 jaar. Dit is ook de gemiddelde leeftijd van alle 60-plussers in Vlaams-Brabant. 55% van de bevraagden is een vrouw. Ook dit komt overeen met de waarde in geheel Vlaams-Brabant. 3 71% van de bevraagde 60-plussers heeft een partner. 4 Dit is vergelijkbaar met het percentage in Vlaams-Brabant als geheel. 5 Gemiddeld hebben de 60-plussers in de steekproef 2,14 kinderen en 3,30 kleinkinderen. Bij vrouwen zijn de waarden iets hoger: 2,17 en 3,45. Dat is beduidend meer dan de huidige vruchtbaarheid. Nu krijgt een vrouw gemiddeld 1,74 kinderen. 6 8,8% van de ouderen heeft helemaal geen kinderen; 17,3 % van de ouderen heeft geen kleinkinderen. Vrouwen hebben wat minder vaak geen kinderen of kleinkinderen (8,7% en 15,8%). 2 Opleidingsgraad Meer dan een derde van de bevraagde 60-plussers in Vlaams-Brabant heeft maximum een diploma van het lager onderwijs (Tabel 1). Bijna twee derde van de ouderen heeft maximum een diploma van het lager middelbaar onderwijs. 17% van de ouderen heeft een diploma hoger onderwijs. Tabel 1: De opleidingsgraad van de 60-plussers in Vlaams-Brabant % van de Opleidingsgraad ouderen geen afgeronde opleiding 5,0 lager onderwijs 30,0 totaal maximum lager 35,0 lager beroepsonderwijs 11,1 lager technisch onderwijs 6,7 lagere humaniora 9,5 totaal lager middelbaar 27,4 hoger beroepsonderwijs 5,5 hoger technisch onderwijs 6,9 hogere humaniora 8,7 totaal hoger middelbaar 21,1 hoger niet-universitair onderwijs 11,3 universitair onderwijs 5,2 totaal hoger 16,5 3 Bron: Rijksregister, verwerking Steunpunt sociale planning 4 Ouderen met partner zijn gehuwd of samenwonend. Ouderen zonder partner zijn nooit gehuwd, gescheiden, weduw(e)naar of kloosterling(e). 5 6 Bron: Rijksregister, verwerking Steunpunt sociale planning Van Bavel J. & Bastiaenssen V. (2009), De recente evolutie van de vruchtbaarheid in het Vlaamse Gewest: update 2008, Interface Demography Working Paper , 20 p. 8

9 Er zijn grote verschillen naar leeftijd en geslacht. Dit kan men zien op Figuur 1, die het aandeel 60-plussers met maximum een diploma lager onderwijs weergeeft naar leeftijd en geslacht. Het opleidingsniveau daalt sterk met de leeftijd, wat te maken heeft met de geleidelijke verlenging van de schoolcarrière in de naoorlogse periode. We zien bij de 60-plussers ook een lagere opleidingsgraad bij vrouwen dan bij mannen, en dit geldt voor alle leeftijdsgroepen. Bij de gehele bevolking is dat niet meer het geval: daar is het opleidingsniveau van de vrouwen zelfs hoger dan dat van mannen. 7 Figuur 1: : Het aandeel 60-plussers met maximum een diploma lager onderwijs, naar leeftijd en geslacht 70 % maximum lager onderwijs, vrouwen mannen leeftijd Er zijn ook grote ruimtelijke verschillen. Kaart 1 toont het percentage ouderen met maximum een diploma lager onderwijs. De waarden lopen heel sterk uiteen: van 13,3% in Kraainem tot 58,2% in Kortenaken. Algemeen zien we lage waarden (en dus een hogere opleidingsgraad) rond de steden Brussel en Leuven. De kleine steden Aarschot, Tienen en Landen hebben ook eerder lage waarden. Gemeenten in het uiterste westen en oosten van de provincie hebben erg hoge waarden: daar is de opleidingsgraad erg laag. 7 Bron: ADSEI, FOD Economie 9

10 Kaart 1: : 60-plussers met maximum een diploma lager onderwijs % van de ouderen 45,1-58,2 35,1-45,0 25,1-35,0 13,3-25,0 Vlaams-Brabant: 35,0 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Deze verschillen tussen de gemeenten zijn niet te verklaren door een verschil in leeftijdsstructuur of geslacht. De verschillen tussen de gemeenten zijn op dat vlak immers relatief klein. De gemiddelde leeftijd varieert tussen 71 en 74 jaar; het percentage vrouwen varieert tussen 53% en 55%. Om deze geringe impact van de leeftijd en het geslacht aan te tonen, kunnen we bovenstaande kaart hernemen, maar gestandaardiseerd naar leeftijd en geslacht. Dit wil zeggen dat we het percentage ouderen met maximum een diploma lager onderwijs in de gemeenten tonen, moest de leeftijdsverdeling en geslachtsverdeling er hetzelfde zijn als die in Vlaams- Brabant als geheel (Kaart 2). 8 Het beeld is bijna identiek. 8 Het gaat om directe standaardisatie met Vlaams-Brabant als standaardbevolking. Per gemeente werd het aandeel ouderen met maximum een diploma lager onderwijs berekend voor verschillende leeftijdsgroepen (< 65 jaar, jaar, jaar, jaar en 80+), apart voor mannen en voor vrouwen. Deze cijfers werden dan toegepast op de standaardbevolking. Op die manier bekomt men het percentage ouderen met maximum een diploma lager onderwijs, moest de gemeente de geslachtsverdeling en leeftijdsverdeling hebben van Vlaams-Brabant als geheel. 10

11 Kaart 2:60 :60-plussers met maximum een diploma lager onderwijs, gecorrigeerd voor verschillen in leeftijd en geslacht % van de ouderen 45,1-58,1 35,1-45,0 25,1-35,0 12,7-25,0 Vlaams-Brabant: 35,0 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Een andere manier om die grote ruimtelijke verschillen te visualiseren is Figuur 2. Deze toont het aandeel 60-plussers met maximum een diploma lager onderwijs naar leeftijd en geslacht voor drie gebieden. Een eerste (in het rood) is de gehele provincie. Een tweede gebied (in het groen) wordt gevormd door de vijf gemeenten met gemiddeld de laagste opleiding (Kortenaken, Bekkevoort, Liedekerke, Scherpenheuvel-Zichem, Galmaarden). Het gaat vooral om landelijke gemeenten. Een derde gebied (in het blauw) wordt gevormd voor de vijf gemeenten met gemiddeld de hoogste opleiding (Kraainem, Bierbeek, Meise, Wemmel, Herent). Hier gaat het meestal om residentiële gemeenten in de nabijheid van de steden Brussel en Leuven. We zien in de drie gebieden dat de opleiding daalt met de leeftijd en dat mannen hoger opgeleid zijn dan vrouwen, maar deze relatie ligt op een beduidend hoger niveau voor de landelijke gemeenten en op een beduidend lager niveau voor de randstedelijke gemeenten. De verschillen zijn meestal het grootst bij de hoogste leeftijdscategorieën. 11

12 Figuur 2: 60-plussers met maximum een diploma lager onderwijs, naar leeftijd, geslacht en gebied 80 % maximum lager onderwijs, landelijk, vrouwen landelijk, mannen Vlaams-Brabant, vrouwen Vlaams-Brabant, mannen randstedelijk, vrouwen randstedelijk, mannen 0 < leeftijdscategorie 3 Het (vroegere vroegere) hoofdberoep Het aantal (vroegere) landbouwers en helpers van zelfstandigen (die vaak bij landbouwers actief zijn) is met 6% relatief beperkt (Tabel 2). Ruim een vijfde van de ouderen is of was arbeider. 10% van de 60-plussers is of was lager bediende. De grootste groep wordt gevormd door hoger bedienden, andere loontrekkenden, vrije beroepen en ondernemingsleiders. Het gaat om 1/3 van de ouderen. Daarnaast zijn er nog 6% overige zelfstandigen. Een grote groep (23%) is of was huisvrouw- of man. Bij die laatste groep gaat het bijna uitsluitend om vrouwen (Tabel 2). Bij de beroepsgroepen zien we een oververtegenwoordiging van vrouwen bij de helpers van zelfstandigen en bij de lager bedienden. Ook bij de ongeschoolde arbeiders zien we een relatief hoge waarde. Het gaat dus telkens om beroepsgroepen met gemiddeld een laag loon. Tabel 2: Het (vroegere) hoofdberoep van de 60-plussers (vroeger) hoofdberoep % van de ouderen aandeel vrouwen (%) landbouwer 3,2 38,1 hulp van zelfstandige 3,2 89,5 totaal landbouwer en hulp van zelfstandige 6,3 63,7 ongeschoolde arbeider 11,0 47,3 geschoolde arbeider 10,1 22,7 totaal arbeider 21,1 35,6 lager bediende 10,4 52,9 hoger bediende 19,4 36,5 andere loontrekkende 9,1 48,1 vrij beroep 2,9 41,5 ondernemingsleider 1,9 13,3 totaal hoger bediende, e, vrij beroep en gelijkaardig 33,3 38,8 groothandelaar 0,5 20,3 andere zelfstandige 5,7 39,8 totaal groothandelaar en andere zelfstandige 6,2 38,2 huisvrouw of -man 22,6 98,2 12

13 De groepen die in de tabel werden opgeteld vertonen een sterke ruimtelijke samenhang. 9 Zo hebben gemeenten met veel landbouwers ook veel helpers van zelfstandigen. Kaart 3 toont beide groepen. De waarden zijn hier wat hoger in het noordwesten en zuidwesten van de provincie, maar vooral het centrale Hageland valt op. In randstedelijke gemeenten als Wemmel en Kraainem zijn de waarden zeer laag en gaat het bijna uitsluitend om helpers van zelfstandigen: dit zijn meestal geen helpers van landbouwers, maar helpers van andere zelfstandigen. Kaart 3: 60-plussers met (vroeger) hoofdberoep landbouwer of hulp van zelfstandige % van de ouderen 10,4-12,9 6,4-10,3 4,4-6,3 2,4-4,3 Vlaams-Brabant: 6,3 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos aantal Grimbergen 50 landbouwer hulp van zelfstandige Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen In gemeenten waar veel (vroegere) ongeschoolde arbeiders wonen, wonen ook veel (vroegere) geschoolde arbeiders. Kaart 4 toont deze beroepscategorieën. De verschillen tussen de gemeenten zijn erg groot: van 5,6% in Kraainem tot 35,9% in Scherpenheuvel-Zichem. Algemeen zien we hoge waarden in het westen van de provincie (vooral in het centrale gedeelte) en in het Hageland (vooral in het noordoosten). Bovendien is het aandeel van ongeschoolde arbeiders in deze gebieden meestal groter dan rond Brussel en rond Leuven. 9 Dit geldt niet voor groothandelaars en andere zelfstandigen, maar deze werden samengevoegd omdat de groep van groothandelaars zo klein is. 13

14 Kaart 4: 60-plussers met (vroeger) hoofdberoep arbeider % van de ouderen 25,2-35,9 21,2-25,1 15,2-21,1 5,6-15,1 Vlaams-Brabant: 21,1 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen aantal 150 ongeschoolde arbeider geschoolde arbeider Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Wanneer we kijken naar de (vroegere) huisvrouwen en -mannen (Kaart 5), zien we een gelijkaardig beeld, maar er is ook een duidelijke ruimtelijke gelijkenis met het aandeel landbouwers. Kaart 5: 60-plussers met (vroeger) hoofdberoep huisvrouw of -man % van de ouderen 25,7-34,7 22,7-25,6 19,7-22,6 15,1-19,6 Vlaams-Brabant: 22,6 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen 14

15 Een heel ander beeld leveren de beroepsgroepen van hoger bedienden, andere loontrekkenden, vrije beroepen en ondernemingsleiders (Kaart 6). We zien hoge waarden rond Brussel, rond Leuven en in Keerbergen. Aarschot heeft eveneens een bovengemiddelde waarde. Bij deze beroepsgroepen zijn de verschillen tussen de gemeenten ook bijzonder groot: van 13,1% in Kortenaken tot 60,1% in Kraainem. Kaart 6: 60-plussers met (vroeger) hoofdberoep hoger bediende, vrij beroep en gelijkaardig % van de ouderen 43,4-60,1 33,4-43,3 25,9-33,3 13,1-25,8 aantal 250 hoger bediende andere loontrekkende vrij beroep en ondernemingsleider Vlaams-Brabant: 33,3 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen De andere beroepsgroepen hebben een ander ruimtelijk patroon. Het gaat om relatief kleine groepen, afgezien van de lager bedienden. Daar zijn er opvallend hoge waarden in het zuidelijke Hageland (Boutersem, Tienen en Landen). Het (vroegere) beroep hangt natuurlijk in grote mate samen met de opleidingsgraad. Figuur 3 toont de opleidingsgraad van de verschillende beroepsgroepen. De gemiddelde opleidingsgraad voor alle ouderen is rechts aangegeven. Voor arbeiders, landbouwers en helpers van zelfstandigen, en huisvrouwen en -mannen zien we meestal een lage opleidingsgraad. Dit geldt in mindere mate ook voor lager bedienden. Voor hoger bedienden, andere loontrekkenden, vrije beroepen en ondernemingsleiders zien we gemiddeld een hoge opleidingsgraad. Groothandelaars en andere zelfstandigen vertonen een gemengd beeld. 15

16 Figuur 3: De opleidingsgraad van de verschillende beroepsgroepen 100% 80% 60% 40% 20% 0% ongeschoolde arbeider geschoolde arbeider landbouwer hulp van zelfstandige huisvrouw/man hoger bediende andere loontrekkende vrij beroep ondernemingsleider lager bediende groothandelaar andere zelfstandige gemiddelde maximum lager lager middelbaar hoger middelbaar hoger 4 Het inkomen 4.1 Het nettomaandinkomen van het huishouden Ook het nettomaandinkomen van het huishouden is, via het (vroegere) beroep, sterk verbonden met de opleidingsgraad. Figuur 4 geeft de opleidingsgraad van de verschillende inkomensgroepen. Ook hier is de gemiddelde opleidingsgraad voor alle ouderen rechts op de figuur aangeduid. We zien heel duidelijk de stijgende opleidingsgraad naarmate het inkomen hoger wordt. 16

17 Figuur 4: De opleidingsgraad van de verschillende inkomensgroepen 100% 80% 60% 40% 20% 0% < euro euro euro euro euro euro >= euro gemiddelde maximum lager lager middelbaar hoger middelbaar hoger Het gaat hier om het gezinsinkomen, dat natuurlijk sterk afhankelijk is van het al dan niet hebben van een partner. Tabel 3 geeft de inkomensgroepen weer voor ouderen met een partner, voor ouderen zonder partner en voor alle ouderen. Tabel 3: Het gezinsinkomen g van de 60-plussers met partner en zonder partner Gezinsinkomen % van de ouderen met partnerp % van de ouderen zonder partner % van de ouderen (totaal otaal) < euro 11,3 35,9 18, euro 30,9 42,4 34, euro 24,3 13,2 21, euro 15,8 4,4 12, euro 13,5 3,1 10, euro 2,1 0,7 1,7 >= euro 2,0 0,4 1,6 totaal 100,0 100,0 100,0 Van de ouderen met een partner heeft minder dan de helft een inkomen lager dan euro. Bij personen zonder partner is dat bijna vier op vijf. Het ruimtelijk patroon is voor beide groepen echter wel vergelijkbaar. Kaart 7 toont dat van de ouderen met een partner: er zijn heel wat inkomens lager dan euro in het westen van de provincie en in het centrale Hageland. Bovendien is binnen die groep het aandeel personen met een gezinsinkomen kleiner dan euro belangrijker in deze gebieden. In grote lijnen zien we veel lage inkomens waar het aandeel arbeiders, landbouwers en helpers van zelfstandigen en/of huisvrouwen- en mannen hoog is. 17

18 Kaart 7: Ouderen met partner die een gezinsinkomen hebben kleiner dan euro % van de koppels 52,3-73,4 42,3-52,2 32,3-42,2 19,8-32,2 Vlaams-Brabant: 42,2 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen aantal 250 Vilvoorde < euro euro Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Kaart 8 toont het aantal ouderen met partner die een gezinsinkomen hebben hoger dan euro. Dit levert in grote lijnen het omgekeerde beeld op. 10 Hoge waarden vinden we vooral rond Brussel, rond Leuven en in Keerbergen. Ook de kleine steden Aarschot en Tienen hebben bovengemiddelde waarden. In grote lijnen zien we veel hoge inkomens waar het aandeel hoger bedienden, andere loontrekkenden, vrije beroepen en ondernemingsleiders hoog is. Kaart 8: Ouderen met partner die een gezinsinkomen hebben groter dan euro % van de koppels 43,6-57,4 33,6-43,5 23,6-33,5 10,3-23,5 aantal euro euro >= euro Vlaams-Brabant: 33,5 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen 10 Scherpenheuvel-Zichem vormt hier een opvallende uitzondering: hier zijn de waarden erg laag. 18

19 4.2 Komen de huishoudens rond met het inkomen? Kijken we tenslotte naar de persoonlijke inschatting van de financiële situatie: hoe gemakkelijk komt men rond met het gezinsinkomen? 15% van de ouderen zegt (zeer) moeilijk rond te komen (Tabel 4). Wanneer we ook de ouderen erbij nemen die zeggen eerder moeilijk rond te komen, gaat het om 39% van de ouderen. De overige 61% komt (eerder) gemakkelijk of zeer gemakkelijk rond. Tabel 4: Rondkomen met het gezinsinkomen van de 60-plussers Rondkomen met gezinsinkomen % van de ouderen zeer moeilijk 5,1 moeilijk 10,5 eerder moeilijk 23,5 eerder gemakkelijk 35,7 gemakkelijk 19,0 zeer gemakkelijk 6,1 totaal 100,0 Het al dan niet rondkomen is natuurlijk zeer sterk afhankelijk van het inkomen. Figuur 5 geeft de mate dat men rondkomt naar inkomensgroep. De gemiddelde waarde voor alle ouderen staat rechts op de figuur. Hoe lager het inkomen, hoe moeilijker men rondkomt, en omgekeerd. Figuur 5: : Het rondkomen met het gezinsinkomen naar inkomensgroep 100% 80% 60% 40% 20% 0% < euro euro euro euro euro euro >= euro gemiddelde zeer moeilijk moeilijk eerder moeilijk eerder gemakkelijk gemakkelijk zeer gemakkelijk 19

20 Bijgevolg zijn de ruimtelijke patronen vergelijkbaar met die van het inkomen. In een individuele gemeente kunnen er natuurlijk wel afwijkingen zijn. Deze afwijkingen hebben er ook mee te maken dat het hier om kleinere groepen gaat dan bij de kaarten van het inkomen. Kaart 9 geeft het aandeel ouderen dat moeilijk of zeer moeilijk rondkomt met het gezinsinkomen. Kaart 10 geeft het aandeel ouderen dat gemakkelijk of zeer gemakkelijk rondkomt met het gezinsinkomen. Kaart 9: 60-plussers die (zeer) moeilijk rondkomen met het gezinsinkomen % van de ouderen 18,2-23,7 15,7-18,1 13,2-15,6 9,2-13,1 Vlaams-Brabant: 15,6 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen aantal 150 zeer moeilijk moeilijk Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Kaart 10: 60-plussers die (zeer) gemakkelijk rondkomen omen met het gezinsinkomen % van de ouderen 28,1-32,6 25,3-28,0 22,5-25,2 17,0-22,4 Vlaams-Brabant: 25,2 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen aantal 200 gemakkelijk zeer gemakkelijk Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen 20

21 5 Enkele conclusies In vergelijking met de gehele bevolking is de opleidingsgraad van de ouderen in Vlaams-Brabant relatief laag. Meer dan een derde van de 60-plussers in Vlaams-Brabant heeft maximum een diploma van het lager onderwijs. Bijna twee derde van de ouderen heeft maximum een diploma van het lager middelbaar onderwijs. De opleidingsgraad daalt wel duidelijk met de leeftijd, en vrouwen zijn gemiddeld lager opgeleid dan mannen. Ook dit verschil neemt toe met de leeftijd. Er zijn verder grote verschillen tussen de gemeenten. In de residentiële gemeenten in de rand van Brussel en Leuven is de opleidingsgraad gemiddeld hoog, in het oosten en het westen van de provincie is dat gemiddeld laag. Dit staat los van eventuele verschillen tussen de gemeenten in geslachts- of leeftijdsstructuur: deze verschillen zijn immers relatief klein. De verschillen tussen de gemeenten zijn ook erg groot wanneer we naar het vroegere beroep kijken. Landbouwers zijn er vooral in het noordwesten, het zuidwesten, en meer nog in het centrale Hageland. Het gaat echter om een relatief beperkte groep. Het aandeel arbeiders is, met meer dan een vijfde, heel wat hoger. Zij wonen vooral in het noordoosten en het westen van de provincie. Het aandeel huisvrouwen bedraagt eveneens meer dan een vijfde. Ook hen vinden we vooral in het oosten en het westen van de provincie. Omgekeerd is het aantal hoger bedienden, vrije beroepen en gelijkaardige beroepen vooral hoog in randstedelijke gemeenten en in sommige kleine steden. Het gaat in totaal om een derde van de ouderen. De relatie tussen het (vroegere) beroep en de opleidingsgraad is sterk. Ook de relatie tussen het inkomen en de opleiding is, via het vroegere beroep, erg uitgesproken. Deze relatie manifesteert zich ook ruimtelijk: daar waar veel mensen actief waren als landbouwer, arbeider of huisvrouw is het inkomen vaak lager. Daar waar relatief veel mensen actief waren als hoger bediende, vrije beroepen en gelijkaardige beroepen is het inkomen vaak hoger. Er is natuurlijk een verschil tussen het inkomen en het kunnen rondkomen met dat inkomen, maar er is wel een sterke correlatie tussen beide. Meer dan één op zeven ouderen komt moeilijk of zeer moeilijk rond met het inkomen. Bijna vier op tien ouderen komen (zeer) moeilijk of eerder moeilijk rond. 21

22 DEEL II: Situatie van de ouderen In dit onderdeel wordt vaak gesproken over de samenhang tussen een variabele (bijvoorbeeld de ouderdom van de woning) enerzijds en een aantal kenmerken van de ouderen (leeftijd, geslacht, opleiding, het al dan niet hebben van een partner) anderzijds. Zo kunnen we bijvoorbeeld een duidelijke samenhang vaststellen tussen de ouderdom van de woning en de leeftijd van de 60- plusser. Dit gebeurt door het berekenen van correlatiecoëfficiënten. Hoe hoger deze coëfficiënt, hoe sterker de relatie. Een positieve correlatiecoëfficiënt wijst op een positief verband, een negatieve correlatiecoëfficiënt wijst op een negatief verband. Deze zijn opgenomen in Bijlage 1. Daarin wordt bij elke correlatiecoëfficiënt ook het significantieniveau aangeduid. Als dat gelijk is aan 0.05, houdt dit in dat we met 95% zekerheid kunnen zeggen dat er een relatie is. Als deze waarde nog kleiner is, is de zekerheid nog groter. In de bijlage werden die correlaties gemarkeerd waar het significantieniveau kleiner is dan : in het rood wanneer de relatie negatief is, in het blauw wanneer de relatie positief is. In Bijlage 1 werden niet enkel de enkelvoudige correlaties opgenomen, maar ook de partiële correlaties. Een enkelvoudige correlatie is bijvoorbeeld de samenhang tussen de ouderdom van de woning enerzijds en het geslacht anderzijds. De partiële correlatie geeft eveneens de samenhang tussen de ouderdom van de woning en het geslacht, maar daarbij worden de andere kenmerken van de ouderen (de leeftijd, de opleiding en het al dan niet hebben van een partner) constant gehouden. Zo is er bijvoorbeeld een zwakke enkelvoudige relatie tussen de ouderdom van de woning en het geslacht (vrouwen wonen gemiddeld in oudere woningen), maar wanneer we rekening houden met de leeftijd (vrouwen worden ouder), de opleiding (vrouwen zijn minder hoog opgeleid) en het hebben van een partner (vrouwen hebben vaker geen partner meer), verdwijnt deze samenhang. Het zijn deze partiële correlaties die we hier gebruiken en bespreken. 6 Ouderen en hun omgeving 6.1 De woning Eigenaar of huurder 87% van de bevraagde ouderen is eigenaar van de woning (Tabel 5). 8% is huurder. De overige 5% is noch eigenaar noch huurder. De meerderheid hiervan woont bij de kinderen (2,7% van de 60-plussers). Ouderen in woonzorgcentra werden niet bevraagd. Tabel 5: : Eigendomstitel van de 60-plussers Eigendomstitel % van de ouderen eigenaar 86,9 huurder (privé-markt) 6,2 huurder (sociale woning) 2,1 geen van bovenstaande 4,8 totaal 100,0 Kaart 11 geeft het aandeel eigenaars bij de 60-plussers. De waarden zijn hoog in het westen van de provincie en in het Hageland (met uitzondering van de steden Tienen en Aarschot). Kaart 12 geeft het aandeel huurders. Hier is het centrale Hageland nog meer opvallend: huren is er zeer zeldzaam. In deze gemeenten is het aandeel ouderen dat bij de kinderen inwoont het hoogst: 9 % in Kortenaken, 4% in Bekkevoort en Boutersem. De patronen die we op de 22

23 kaarten zien lopen gelijk met het percentage eigenaars of huurders bij de gehele bevolking, hoewel het aandeel eigenaars daar wel wat lager ligt. 11 Kaart 11: 60-plussers die eigenaar zijn van hun woning % van de ouderen 90,0-96,5 87,0-89,9 84,0-86,9 74,9-83,9 Vlaams-Brabant: 86,9 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Kaart 12: 60-plussers die huurder zijn van hun woning % van de ouderen 11,4-21,1 8,4-11,3 5,4-8,3 0,0-5,3 Vlaams-Brabant: 8,3 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen aantal 100 huurder (privé-markt) huurder (sociale woning) Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen 11 Bron: ADSEI, FOD Economie. Een kaart kan men vinden op de website van het steunpunt sociale planning van de provincie Vlaams-Brabant, bij de statistische databank ( cijfers). 23

24 6.1.2 Ouderdom van de woning Gemiddeld is de woning van de ouderen 47,8 jaar oud. Op individueel niveau speelt de leeftijd van de ouderen hier een relatief grote rol: hoe ouder men is, hoe ouder de woning is. In mindere mate speelt de opleiding mee (hoe hoger de opleiding, hoe recenter de woning) en het al dan niet hebben van een partner (ouderen met partner hebben iets vaker een meer recente woning). Het ruimtelijk beeld (Kaart 13) wordt echter vooral bepaald door de ouderdom van de woningen in de gemeente in het algemeen: wanneer we naar de ouderdom van alle woningen in de gemeenten kijken, ongeachte de leeftijd van de bewoners, zien we eveneens hele hoge waarden in het zuiden van de provincie. 12 Kaart 13: Ouderdom van de woning van de ouderen gemiddelde 52,1-57,6 47,9-52,0 44,1-47,8 39,2-44,0 Vlaams-Brabant: 47,8 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Wooncomfort In Tabel 6 werden een aantal uitspraken over het wooncomfort gebundeld. Er wordt voor elke uitspraak aangegeven voor welk aandeel van de ouderen het van toepassing is en voor welk aandeel van de ouderen het niet van toepassing is. De optelling van beide is niet steeds gelijk aan 100% omdat men ook neutraal kon antwoorden. De uitspraken werden gerangschikt volgens grootte van het aandeel van toepassing. 12 Bron: ADSEI, FOD Economie. Een kaart kan men vinden op de website van het steunpunt sociale planning van de provincie Vlaams-Brabant, bij de statistische databank ( cijfers). 24

25 Tabel 6: Uitspraken over het wooncomfort van toepassing (%) niet van toepassing (%) trappen in de woning 53,2 42,1 trappen om de woning te betreden 21,5 74,0 woning is te groot 19,3 65,7 woning is inbraakgevoelig 14,5 72,5 woning is te gehorig 12,8 79,2 woning is moeilijk warm te stoken 12,5 79,0 trappen om naar toilet te gaan 10,0 86,9 onvoldoende comfort 9,3 84,6 woning is te duur 8,0 80,8 woning is weinig gerieflijk 7,3 85,8 drempels zijn te hoog 6,6 86,9 woning verkeert in slechte staat 5,5 87,1 woning is te klein 5,1 86,2 Afgezien van enkele uitspraken over de aanwezigheid van trappen is de uitspraak 'woning is te groot' het vaakst van toepassing (19,3%). Omgekeerd is de uitspraak 'woning is te klein' het minst van toepassing (5,1%). Te grote woningen worden vooral genoemd in het centrale Hageland en in mindere mate in het noordwesten van de provincie (Kaart 14). 13 Op individueel niveau heeft het hebben van een partner hierop een zekere invloed: het kan niet verbazen dat ouderen zonder partner hun woning vaker te groot vinden. Kaart 14: : Aantal 60-plusser plussers s dat de woning te groot vindt % van de ouderen 21,4-29,0 19,4-21,3 17,4-19,3 14,8-17,3 Vlaams-Brabant: 19,3 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen aantal 150 Vilvoorde eerder van toepassing helemaal van toepassing Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen 13 De kaart van het aandeel woningen dat te klein wordt bevonden is niet helemaal het spiegelbeeld van deze kaart. Zo hebben bijvoorbeeld Londerzeel, Haacht en Lubbeek zowel een bovengemiddeld aantal te grote als te kleine woningen. 25

26 9,3% zegt onvoldoende comfort in de woning te hebben. Er is een lichte correlatie met de opleiding (en dus het inkomen) en het al dan niet hebben van een partner: lager opgeleiden en mensen zonder partner vermelden vaker een gebrek aan comfort. Opvallend is dat deze variabele niet helemaal samenloopt met het al dan niet hebben van basiscomfort (een bad of douche en een toilet in de woning) of gemiddeld comfort (basiscomfort én centrale verwarming). Zo heeft 13% van de 60-plussers in Liedekerke geen basiscomfort. 28% heeft geen gemiddeld comfort. Toch vindt slechts 8% van de ouderen dat de woning onvoldoende comfort biedt. Algemeen heeft 4% van de bevraagde ouderen in Vlaams-Brabant geen basiscomfort en 13% geen gemiddeld comfort (Tabel 7). Het ontbreken van gemiddeld comfort vinden we vooral in het centrale Hageland, in Tienen en in het westen van de provincie (Kaart 15). In deze gebieden zien we dat het aandeel van woningen zonder basiscomfort meestal ook hoger is. Tabel 7: : Woningcomfort Comfortelement % nee bad of douche 2,3 toilet in de woning 3,1 bad of douche en toilet in de woning 4,4 centrale verwarming 11,3 bad of douche, toilet in de woning en centrale verwarming 13,2 telefoon 3,7 rookdetector 80,4 Kaart 15: : 60-plussers die wonen in een woning zonder gemiddeld comfort % van de ouderen 19,3-27,5 13,3-19,2 9,8-13,2 6,4-9,7 Vlaams-Brabant: 13,2 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen aantal 100 geen basiscomfort basiscomfort, geen centrale verwarming Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Tabel 8 geeft weer hoeveel mensen positief of negatief staan ten opzichte van een aantal stellingen over het al dan niet aanpassen van de huidige woonsituatie. Ook hier is de som van beide niet altijd 100%, omdat men ook neutraal kon antwoorden. Bijna 2/3 van de ouderen wil zijn woning gewoon laten zoals ze is. Ruim een kwart wil de woning aanpassen aan haar/zijn behoeften. Verhuizen kan op veel minder bijval rekenen. Enkel het verhuizen naar een serviceflat wordt door meer dan 10% van de ouderen positief geëvalueerd. Verhuizen naar een rust- en verzorgingstehuis wordt het meest negatief beoordeeld. 26

27 Tabel 8: : Het al dan niet aanpassen van de huidige woonsituatie positief negatief woning laten zoals ze is 63,5 19,8 woning aanpassen aan behoeften 27,9 46,8 verhuizen naar serviceflat 16,2 65,9 verhuizen naar aangepaste woonvorm 9,3 75,8 samenwonen met senioren (met gescheiden woonvertrekken) 6,3 82,8 verhuizen naar aangepaste bejaardenwoning in de buurt 6,3 82,0 inwonen bij kinderen 5,2 84,2 verhuizen naar een rust- en verzorgingstehuis 4,5 84,4 6.2 De woonomgeving Hoe lang woont men in de gemeente? Gemiddeld wonen de senioren 48 jaar in de gemeente. De leeftijd heeft hierop natuurlijk een sterke invloed (hoe ouder, hoe langer men in de gemeente woont), maar ook de opleiding: hoogopgeleiden zijn vaak mobieler en trekken dus ook vaker gemeentegrenzen over. Er zijn daarnaast grote verschillen tussen de gemeenten: de waarden gaan van gemiddeld 33 jaar in Kraainem tot 58 jaar in Bekkevoort. Dit zien we op Kaart 16. Kaart 16: Aantal jaren dat 60-plussers in de gemeente wonen gemiddeld aantal jaren 53,6-57,6 48,1-53,5 43,1-48,0 33,0-43,0 Vlaams-Brabant: 48,0 Opwijk Affligem Liedekerke Ternat Dilbeek Londerzeel Meise Wemmel Kapelle- op-den- Bos Grimbergen Vilvoorde Zaventem Kraainem Keerbergen Boortmeerbeek Haacht Herent Leuven Holsbeek Bierbeek Aarschot Lubbeek Boutersem Tielt-Winge Scherpenheuvel -Zichem Glabbeek Tienen Bekkevoort Kortenaken Gooik Galmaarden Halle Beersel Kaart: Steunpunt sociale planning Bron data: Bevraging in het kader van de ouderenbehoefteonderzoeken Grenzen: Voorlopig rb gemeentegrenzen, toestand 22/05/2003 (AGIV-product) Landen Figuur 6 geeft eveneens deze ruimtelijke verschillen weer: de figuur toont de relatie tussen de leeftijd en het aantal jaren dat men in de gemeente woont, voor verschillende ruimtelijke gebieden. Deze ruimtelijke gebieden zijn: (1) gemeenten in de agglomeratie van Brussel of Leuven (d.w.z. gemeenten waarvan de bebouwing aansluit bij die van Brussel of Leuven: Beersel, Dilbeek, Grimbergen, Kraainem, Wemmel, Zaventem, Herent), (2) gemeenten in de banlieue van Brussel of Leuven (d.w.z. gemeenten buiten de agglomeratie die via migratie, werkpendel, schoolpendel enz. sterk verbonden zijn met Brussel of Leuven: Gooik, Meise, Ternat, Bierbeek, Boutersem, Holsbeek, Lubbeek), (3) andere gemeenten met een hoge bevolkingsdichtheid of kleine steden (Aarschot, Landen, Scherpenheuvel-Zichem, Tienen, Affligem, Liedekerke), (4) andere gemeenten met een gemiddelde bevolkingsdichtheid 27

28 (Boortmeerbeek, Haacht, Keerbergen, Kapelle-op-den-Bos, Londerzeel, Opwijk) en (5) andere gemeenten met een lage bevolkingsdichtheid (Bekkevoort, Galmaarden, Glabbeek, Kortenaken, Tielt-Winge). We zien dat de 60-plussers in de agglomeratie gemiddeld het meest recent in de gemeente wonen. Het meest honkvast is de bevolking in de perifere gemeenten met een lage bevolkingsdichtheid, maar ook ouderen in perifere gemeenten met een hoge bevolkingsdichtheid wonen gemiddeld al erg lang in de gemeente. Wanneer we dezelfde figuur zouden maken voor verschillende opleidingsniveaus, zien we telkens hetzelfde beeld. Figuur 6: Aantal jaren dat 60-plussers in de gemeente wonen 80 gemiddeld aantal jaar in de gemeente wonend < leeftijdcategorie Vlaams-Brabant andere, lage bevolkingsdichtheid agglomeratie andere, gem. bevolkingsdichtheid banlieue andere, hoge bevolkingsdichtheid De woonwijk Contacten in de wijk Tabel 9 geeft weer hoe men de contacten in de wijk beoordeelt, in welke mate men er graag woont en in welke mate men zich betrokken voelt bij wat er in de wijk gebeurt. Ongeveer 4 op 5 ouderen staan positief tegenover het contact in de wijk en het wonen in de wijk algemeen. Het aantal ouderen dat deze stellingen negatief beoordeelt is zeer klein. De betrokkenheid bij de wijk is heel wat lager. Het aantal ouderen dat zich betrokken voelt is maar net groter dan het aantal ouderen dat zich niet betrokken voelt. Voor alle drie de stellingen geeft een hoge opleiding aanleiding tot een wat positievere evaluatie. Tabel 9: Ervaring van de wijk negatief, onprettig, niet betrokken positief, prettig, betrokken ervaring contact in de wijk 2,3 83,9 wonen in de wijk algemeen 3,8 79,2 betrokkenheid bij de wijk 31,3 33,5 28

29 Tabel 10 toont hoe vaak men contact heeft met mensen uit de wijk en hoe vaak men 's avonds op straat komt. Ongeveer twee derde heeft minimaal 1 keer per week contact met mensen uit de wijk. 's Avonds op straat komen doet ruim een derde minimaal één keer per week. Bijna de helft van de ouderen doet dit maximaal één keer per maand. Ouderen, hoogopgeleiden en vrouwen hebben wat minder frequent contact in de wijk. Het effect van de leeftijd en het geslacht is echter veel groter bij het 's avonds op straat komen. Bovendien komen ouderen met een hogere opleiding vaker 's avonds op straat, en hetzelfde geldt hier voor mensen met een partner, maar hier is de relatie minder sterk. Tabel 10: : Contacten in de wijk maximaal één keer per maand minimaal één keer per week frequentie contact in de wijk 13,9 65,0 frequentie 's avonds op straat 47,6 34,2 Er is een samenhang tussen alle vragen over de wijk, hoewel dit wat minder geldt voor het 's avonds op straat komen. De sterkste samenhang is er tussen de frequentie van het contact in de wijk en de ervaring van dat contact. Hoe meer men contact heeft in de wijk, hoe positiever men die contacten beoordeelt (en omgekeerd). Figuur 7 geeft deze relatie weer. Het aantal ouderen dat nooit contact heeft in de wijk is met 4% zeer beperkt. Figuur 7: De relatie tussen de frequentie en de ervaring van het contact in de wijk 100% 90% 80% ervaring contact 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% uiterst positief eerder positief neutraal eerder negatief uiterst negatief 0% nooit één keer per maand of minder enkele keren per maand één keer per week enkele keren per week of meer frequentie contact Evaluatie van de d wijk Tabel 11 geeft weer hoeveel 60-plussers het eens zijn met een aantal (negatief geformuleerde) stellingen. Geen van deze stellingen behaalt een meerderheid bij de ouderen. Het item 'te druk verkeer' krijgt de meeste bijval: meer dan 40% van de ouderen gaat daarmee akkoord. Ruim een kwart vindt dat er te weinig voorzieningen zijn. Weinig kennissen, familie of vrienden en lawaaihinder worden ook nog door meer dan een vijfde van de ouderen genoemd. 29