Bepaling toezichtvorm Gemeente Kerkrade Financieel verdiepingsonderzoek

Transcriptie

1 Bepaling toezichtvorm Gemeente Kerkrade Financieel verdiepingsonderzoek Provincie Limburg, juni 2012

2 Verdiepingsonderzoek Kerkrade 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Conclusie, aandachtspunten en samenvatting Conclusie van het onderzoek Aandachtspunten Samenvatting Aandachtsgebieden Analyse begroting en meerjarenraming Analyse vermogen Analyse stuurinformatie Analyse wet- en regelgeving Financieel beleid en beheer Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud van kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Het onderzoek Inleiding Doel en kaders financieel toezicht Werkwijze Reikwijdte van het onderzoek Onderzoek naar het financieel verdiepingsonderzoek Begrippen Bronnen...87 Verdiepingsonderzoek Kerkrade 3

4 Verdiepingsonderzoek Kerkrade 4

5 1. Inleiding Het financieel verdiepingsonderzoek Voor u ligt het rapport van het financiële verdiepingsonderzoek van de gemeente Kerkrade. Wij maken als het ware een foto van de financiële positie en financiële functie. Op basis van dit rapport doen Gedeputeerde Staten (GS) van Limburg een uitspraak over de toezichtvorm voor vier jaar. Het financieel verdiepingsonderzoek is een belangrijk onderdeel van de modernisering toezicht, waartoe GS in 2004 hebben besloten. Dit onderzoek gaat verder dan het traditionele begrotingsonderzoek. Het vernieuwende is, dat wij het verdiepingsonderzoek gebruiken om de toezichtvorm voor in principe vier jaar te bepalen. Het rapport geeft aan, wat de belangrijkste aandachtspunten voor de financiële positie en financiële functie zijn. En waar wij de gemeente op monitoren. Daarbij staan vier aandachtsgebieden centraal. Deze aandachtsgebieden én de onderwerpen uit de zeven verplichte paragrafen bij de begroting en de jaarstukken zijn de punten die in het financiële verdiepingsonderzoek aan de orde komen. Een nadere toelichting op de door ons gehanteerde werkwijze is opgenomen in paragraaf 5.3. Bij de verdiepingsonderzoeken in de andere regio s heeft de Visitatiecommissie Bestuurskracht Gemeenten tegelijkertijd bij de onderzochte gemeenten een bestuurskrachtmeting uitgevoerd. Net als bij de verdiepingsonderzoeken in 2010 in Midden-Limburg en in 2011 in Noord-Limburg heeft er geen bestuurskrachtmeting plaatsgevonden bij de verdiepingsonderzoeken 2012 in Parkstad Limburg en de Westelijke Mijnstreek. De verwijzingen in de rapporten van eerdere verdiepingsonderzoeken naar de bestuurskrachtmeting zijn daarom in dit rapport achterwege gelaten. Het rapport Het rapport heeft steeds dezelfde opbouw. We beginnen met de hoofdlijnen en werken die vervolgens verder uit. De lezer kan op die manier gemakkelijk kiezen of hij volstaat met de hoofdlijnen. Of dat hij ook de nadere detaillering van dit onderwerp wil lezen. De naam van hoofdstuk 2, Conclusie, aandachtspunten en samenvatting, geeft aan dat hier de kern van het financiële verdiepingsonderzoek is te vinden. Wij adviseren in elk geval hoofdstuk 2 (Conclusie, aandachtspunten en samenvatting) te lezen. Hoofdstuk 3, Aandachtsgebieden, en hoofdstuk 4, Financieel beleid en beheer, bevatten de verslagen van het onderzoek. Ook deze hoofdstukken kennen een opbouw, waarbij eerst de hoofdlijnen worden geschetst, waarna de detaillering volgt. In hoofdstuk 5 wordt dieper ingegaan op kaders rondom toezicht en het financieel verdiepingsonderzoek. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 5

6 De twee laatste hoofdstukken, Begrippen en Bronnen, geven nadere toelichtingen. 1. Inleiding 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 3. Aandachtsgebieden (uitwerking + analyse) 4. Financieel beleid en beheer (Paragrafen en detailgegevens) 5. Het onderzoek 6. Begrippen 7. Bronnen Verdiepingsonderzoek Kerkrade 6

7 2. Conclusie, aandachtspunten en samenvatting 2.1. Conclusie van het onderzoek Op 13 december 2011 hebben Gedeputeerde Staten van Limburg besloten om de gemeente Kerkrade op basis van de begroting 2012 repressief toezicht 1 toe te kennen. Dit betekent dat de Provincie (college van Gedeputeerde Staten) de begroting en begrotingswijzigingen niet hoeft goed te keuren. Op basis van ons onderzoek concluderen wij dat de gemeente aan de voorwaarden van de modernisering toezicht voldoet. Kerkrade komt daarmee in aanmerking voor meerjarig repressief toezicht. Dit betekent, dat, zodra Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen, de periode vanaf de bekendmaking van het besluit van GS tot en met het begrotingsjaar 2015 toezichtarm zal zijn. Meerjarig repressief toezicht Als Gedeputeerde Staten de onderzoeksconclusie overnemen, komt Kerkrade in aanmerking voor meerjarig (vier jaren) repressief toezicht Een en ander betekent dat wij de gemeente in de toezichtarme periode op afstand volgen met behulp van risicoanalysemodellen en letten dan vooral op de aandachtspunten uit dit rapport. Aan alle voorwaarden voldaan Wij zijn tot deze conclusie meerjarig repressief gekomen, omdat uit ons onderzoek blijkt, dat de financiële positie van de gemeente aan alle voorwaarden van de modernisering toezicht voldoet. De formele saldi van de afzonderlijke jaarschijven laten voor de jaren 2012 en 2013 overschotten zien en voor de jaarschijven 2014 en 2015 tekorten. De Najaarsnota 2011 laat vervolgens zien dat de gemeente voor deze laatste twee jaarschijven ook een sluitend beeld heeft weten te realiseren. De structurele lasten zijn gedekt met structurele baten. Er is bij de afzonderlijke jaren van de meerjarenraming dan ook sprake van structureel en duurzaam financieel evenwicht. Van belang is dat Kerkrade blijft werken aan het materieel en structureel in evenwicht houden van de begroting 2013 en de afzonderlijke jaren van de meerjarenraming. De begroting kent ook na het aanbrengen van onze correcties materieel, structureel en duurzaam financieel evenwicht. De risico s en aandachtspunten die bij de geraamde saldi horen zijn goed in beeld en worden nauwlettend gevolgd. De vermogenspositie is naar ons oordeel voldoende robuust (met name de incidentele weerstandscapaciteit). De structurele weerstandscapaciteit is beperkt. Bovendien houdt de gemeente zich goed aan de (vanuit financieel oogpunt) relevante wet- en regelgeving. De gemeente beschikt over voldoende instrumenten om financieel in control te kunnen zijn. 1 De tegenhanger van repressief toezicht, is preventief toezicht. Hierbij dient Gedeputeerde Staten wel goedkeuring te geven aan zowel begroting als begrotingswijzigingen. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 7

8 En ze laat ons ook zien, dat zij dat ook is. Het college en de raad beschikken over voldoende instrumenten om die besluiten te kunnen nemen, waarmee de gemeente haar doelstellingen kan bereiken. Daarnaast werkt de gemeente hard aan het verder ontwikkelen van de kaderstellingen en de p&c cyclus. Dit is een continu proces, bijvoorbeeld het verhaal structureel versus incidenteel. Het beeld dat wij van de gemeente hebben, is dat Kerkrade zoekt naar het evenwicht tussen de financiën en de gemeentelijke ambities. In de toekomst kan het maken van duidelijke beleidskeuzes noodzakelijk blijken Aandachtspunten Op basis van ons onderzoek hebben wij vertrouwen in de verdere ontwikkeling van de financiële positie en de financiële functie. Mede gelet op het ontwikkelingstraject van de gemeente heeft dit gevolgen voor het karakter van de aanbevelingen en aandachtspunten in ons onderzoeksrapport. Deze aanbevelingen kunnen helpen om te komen tot een verdere verbetering en versterking van de financiële positie en de financiële functie. In paragraaf 2.3 volgt een samenvatting van ons onderzoek waarbij tevens de belangrijkste resultaten en aandachtspunten van de vier aandachtsvelden zijn uiteengezet Samenvatting In paragraaf 5.3 Werkwijze zijn de belangrijkste aandachtsgebieden van ons onderzoek benoemd. Wij hebben dit verder geconcretiseerd door aan deze aandachtsgebieden kritische indicatoren te koppelen. Dit heeft geleid tot de volgende scorecard van de gemeente Kerkrade: Begroting en meerjarenraming Wet- en regelgeving Materieel begrotingsevenwicht voldoende Termijnen goed Structureel begrotingsevenwicht Duurzaam financieel evenwicht voldoende voldoende BBV goed Conclusie Meerjarig repressief Vermogen Stuurinformatie Weerstandsvermogen goed Strategisch goed Tactisch goed Algemene reserve 10% Gun voldoende Operationeel goed Verdiepingsonderzoek Kerkrade 8

9 Toelichting op hoofdlijnen Het middenvlak is groen: het resultaat van een integrale afweging tussen de vier aandachtsgebieden, waarbij het zwaartepunt op de financiële aspecten ligt. Met deze kleur wordt, net als bij een verkeerslicht, een duidelijk signaal gegeven 2. Groen in de situatie van Kerkrade betekent, dat wij het totaal van de financiële aspecten als goed beoordelen, waardoor de gemeente in aanmerking komt voor meerjarig repressief toezicht. In de paragrafen 2.1 en 2.2 hebben wij dit nader toegelicht. De scorecard toont op dit moment een evenwichtig beeld tussen externe (Begroting en meerjarenraming en Vermogen) en interne perspectieven (Stuurinformatie en Wet- en regelgeving). De gemeente scoort op alle aandachtsgebieden voldoende tot goed. Wij richten ons, als toezichthouder, in eerste instantie op de gemeentelijke financiën (externe blik op de gemeente). Ons algemene oordeel over de gemeentelijke financiële positie is, dat er een voldoende financiële situatie is rondom de kaders (zie paragraaf 5.2 van dit rapport), die wij als provincie stellen. De financiële positie van Kerkrade voldoet aan de voorwaarden om voor meerjarig repressief toezicht in aanmerking te komen. Wij zijn hier in het voorgaande al even op ingegaan. Wij vinden het bovendien belangrijk naar de interne kant van de gemeente te kijken. De processen die ten grondslag liggen aan de ramingen moeten kwalitatief goed zijn. Met andere woorden: we hebben in dit verdiepingsonderzoek óók gekeken naar het systeem van bestuurlijke informatievoorziening, voor zover dat relevant is voor de gemeentelijke financiële positie. En ook het naleven van relevante wet- en regelgeving is in ons onderzoek betrokken. Belangrijkste resultaten en aandachtspunten bij de vier aandachtsgebieden Begroting en meerjarenraming De gemeente presenteert een sluitende begroting Dit beeld is mede het gevolg van het ontvangen van een Meerjarig Aanvullende Uitkering (MAU) en een meerjarige positieve impuls in de algemene uitkering van krimpgelden. Er is nog geen rekening gehouden met een mogelijke korting op de algemene uitkering en andere rijksbezuinigingen voor de jaren Evenwel zijn ook deze jaarschijven sluitend gepresenteerd (na onze correcties). Wij stellen vast dat er sprake is van een meerjarig structureel sluitende en duurzaam evenwichtige begroting. Het huidige risicoprofiel van de gemeente Kerkrade speelt daarbij een belangrijke rol. Wel is de structurele ruimte binnen de begroting en meerjarenraming minimaal. Dit laatste wordt zowel veroorzaakt door externe ontwikkelingen (zoals de gevolgen van de financiële en economische crisis voor het Rijksbeleid) als door interne ontwikkelingen (waaronder de inzet van enkele grote 2 Andere mogelijkheden zijn: Oranje: de gemeente krijgt meerjarig repressief toezicht, maar er worden afspraken gemaakt om deze status te handhaven. Rood: de gemeente krijgt geen meerjarig repressief toezicht. Voor deze gemeente geldt geen toezicht op afstand. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 9

10 bestemmingsreserves, de verwachte verdere ontwikkeling van de WWB- en WMO-budgetten, de tekorten bij WSW/Licom, de demografische ontwikkelingen en het ontbreken van majeure winstgevende grondexploitaties). Daarnaast toont de Najaarsnota 2011 aan dat er zonder verdere maatregelen sprake is van een toenemend reëel onevenwichtig beeld. De begroting 2012 laat zien dat ook voor de komende jaren (incidentele) ruimte aanwezig is voor beleidsontwikkeling en het realiseren van ambities. De geraamde inzet van de reserve Structuurfonds maakt het mogelijk om ambities te realiseren, maar leidt tot een flinke afname van de reservepositie. In de (concept-)voorjaarsnota 2012 worden nieuwe bezuinigingsmaatregelen gepresenteerd, die moeten bijdragen aan het meerjarig instandhouden van het begrotingsevenwicht. Dit evenwicht is met vrij grote onzekerheden omgeven, waardoor, zoals de gemeente zelf stelt; voorzichtigheid en terughoudendheid zijn geboden. In de P&C stukken wordt de voortgang van de bezuinigingen gevolgd, waardoor tijdige bijsturing mogelijk is. Voor het opvangen van incidentele tegenvallers heeft de gemeente de beschikking over een ruime incidentele weerstandscapaciteit. Vermogen De beleidsvorming voor het weerstandsvermogen en het risicomanagement is goed. De vermogenspositie is voldoende robuust en het weerstandsvermogen is momenteel ruim te noemen (incidenteel), vooral gelet op de huidige omvang van de algemene reserve en de aanwezigheid van bepaalde bestemmingsreserves met een bufferfunctie en de vrije ruimte bij enkele andere bestemmingsreserves. De structurele weerstandscapaciteit (met name de exploitatie) is krap. De informatievoorziening over het vermogen is goed en consistent. De gemeente beschikt over een nota reserves en voorzieningen uit In deze nota, is in combinatie met de paragraaf in de begroting, beleid geformuleerd voor het weerstandsvermogen, waarbij ook de relatie met het aspect risicomanagement aandacht krijgt. Ook de kwantificering van de risico s en het structureren en organisatorisch inbedden van het risicomanagement krijgen al langer de nodige aandacht. Er zijn veel risico s voor de gemeente die om een voldoende weerstandsvermogen en een goed functionerend integraal systeem van risicomanagement vragen. Hier moet Kerkrade aan blijven werken. De relatie tussen de weerstandscapaciteit en het gewenste risicoprofiel mag explicieter worden geformuleerd. Wet- en regelgeving De gemeente voldoet goed aan de eisen die wet- en regelgeving (Gemeentewet, Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en Gemeenten) aan haar stelt. Bij enkele onderdelen in dit rapport zijn aanbevelingen opgenomen om de begroting nog meer in overeenstemming te brengen met de voorschriften. In paragraaf 3.4 zijn de belangrijkste aanbevelingen genoemd. Daarnaast zijn in de overige paragrafen specifieke aanbevelingen per paragraaf/onderwerp opgenomen. Wij vragen aandacht voor de eisen die de wetgever stelt. Het duidelijker aanbrengen van onderscheid in incidentele en structurele baten en lasten in de Verdiepingsonderzoek Kerkrade 10

11 beleidsvelden leveren een meer transparante begroting op waarmee de raad zijn kaderstellende en controlerende functie beter kan vervullen. Stuurinformatie Ons onderzoek toont dat de kwaliteit van de stuurinformatie op alle niveaus gemiddeld goed is. De strategische informatie kan verbeterd worden door een integrale visie vast te stellen voor met name het onderhoud van de kapitaalgoederen. Het is de bevoegdheid en de verantwoordelijkheid van de raad om kaders te stellen, om in control te (kunnen) zijn en blijven. Onze onderzoeksresultaten laten verder zien dat de raad een aantal beleidslijnen moet vaststellen om zijn kaderstellende functie goed uit te kunnen voeren. Dit betreft met name het formuleren van het gewenste risicoprofiel bij het weerstandsvermogen en risicomanagement. Ook aan de kaderstelling wordt op dit moment veel aandacht besteed. Voor alle beleidsvelden en programma s loopt het traject van kaderstelling door de raad. De raad heeft in december 2011 de nota reserves en voorzieningen geactualiseerd. Met betrekking tot het onderhoud van de kapitaalgoederen moet de begroting, uitgaande van het expliciet door de raad gekozen kwaliteitsniveau, duidelijk inzicht geven in de onderhoudstoestand van de kapitaalgoederen van Kerkrade. De raad moet voor het onderhoud van enkele belangrijke kapitaalgoederen beleids- en/ of beheerplannen opnieuw vaststellen. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 11

12 Verdiepingsonderzoek Kerkrade 12

13 3. Aandachtsgebieden Zoals wij in de inleiding van deze rapportage al hebben aangegeven, zijn de belangrijkste aandachtsgebieden om te komen tot een meerjarige uitspraak over de vorm van toezicht: - Begroting en meerjarenraming (paragraaf 3.1); - Vermogen (paragraaf 3.2); - Stuurinformatie (paragraaf 3.3); - Wet- en regelgeving (paragraaf 3.4). Leeswijzer tabellen: In hoofdstuk 3 en 4 (met uitzondering van de paragrafen 3.3 en 3.4) vatten we de onderzoeksresultaten ook samen in tabellen aan het begin van de paragraaf. Deze resultaten hebben betrekking op: Financiële aspecten Hierbij ligt met name de nadruk op de kwaliteit van de ramingen van begroting en meerjarenraming. Betekenis symbolen en afkortingen in dit veld (tevens ook in het veld algemeen oordeel): = positief; = neutraal; = negatief. Stuurinformatie Hierbij kijken we naar de kwaliteit van stuurinformatie. Die maken we op strategisch, tactisch en operationeel niveau inzichtelijk. De scores die de gemeente kan behalen zijn: goed, voldoende, onvoldoende en slecht. Algemeen oordeel In dit veld bekijken we de financiële scores en de scores op stuurinformatie integraal. Ontwikkeling Met dit veld geven wij aan, of sprake is van ontwikkelingen die het beeld binnen de meerjarenraming kunnen beïnvloeden. Deze ontwikkelingen moeten wel concreet zijn. Bijvoorbeeld op basis van een besluit door college en/of de raad. Betekenis van de symbolen in dit veld: = ontwikkelingen laten een duidelijke verbetering zien; = er zijn geen ontwikkelingen die het beeld bijstellen; = ontwikkelingen laten duidelijke verslechtering zien. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 13

14 3.1. Analyse begroting en meerjarenraming Onderzoek Begroting Meerjaren- raming Strategisch Tactisch Operationeel Algemeen oordeel Ontwikkeling Begroting en Goed Goed Goed meerjarenraming Conclusie De gemeente presenteert een sluitende begroting Dit beeld is mede het gevolg van het ontvangen van een Meerjarig Aanvullende Uitkering (MAU) en een meerjarige positieve impuls in de algemene uitkering van krimpgelden. Er is nog geen rekening gehouden met een mogelijke korting op de algemene uitkering en andere rijksbezuinigingen voor de jaren Evenwel zijn ook deze jaarschijven sluitend gepresenteerd (na onze correcties). Wij stellen vast dat er sprake is van een meerjarig structureel sluitende en duurzaam evenwichtige begroting. Het huidige risicoprofiel van de gemeente Kerkrade speelt daarbij een belangrijke rol. Wel is de structurele ruimte binnen de begroting en meerjarenraming minimaal. Dit laatste wordt zowel veroorzaakt door externe ontwikkelingen (zoals de gevolgen van de financiële en economische crisis voor het Rijksbeleid) als door interne ontwikkelingen (waaronder de inzet van enkele grote bestemmingsreserves, de verwachte verdere ontwikkeling van de WWB- en WMO-budgetten, de tekorten bij WSW/Licom, de demografische ontwikkelingen en het ontbreken van majeure winstgevende grondexploitaties). Daarnaast toont de Najaarsnota 2011 aan dat er zonder verdere maatregelen sprake is van een toenemend reëel onevenwichtig beeld. De begroting 2012 laat zien dat ook voor de komende jaren (incidentele) ruimte aanwezig is voor beleidsontwikkeling en het realiseren van ambities. De geraamde inzet van de reserve Structuurfonds maakt het mogelijk om ambities te realiseren, maar leidt tot een flinke afname van de reservepositie. In de (concept-)voorjaarsnota 2012 worden nieuwe bezuinigingsmaatregelen gepresenteerd, die moeten bijdragen aan het meerjarig instandhouden van het begrotingsevenwicht. Dit evenwicht is met vrij grote onzekerheden omgeven, waardoor, zoals de gemeente zelf stelt; voorzichtigheid en terughoudendheid zijn geboden. In de P&C stukken wordt de voortgang van de bezuinigingen gevolgd, waardoor tijdige bijsturing mogelijk is. Voor het opvangen van incidentele tegenvallers heeft de gemeente de beschikking over een ruime incidentele weerstandscapaciteit. Op basis van onze analyse de volgende aanbevelingen blijf ervoor zorgen dat de begroting en meerjarenraming reëel sluitend zijn; maak in de begrotingsuitkomsten duidelijk onderscheid in beïnvloedbare en niet beïnvloedbare ontwikkelingen. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 14

15 Waarom onderzoek naar de begroting en meerjarenraming? Wij onderzoeken de gemeentelijke financiële positie, omdat dit essentieel is voor een meerjarige uitspraak over de toezichtvorm. In de Gemeentewet (art. 189) en Gemeenschappelijk Toezichtkader staan een aantal toetsingskaders die van belang zijn om voor repressief toezicht in aanmerking te komen. Kwaliteit van de ramingen, zowel in de begroting als meerjarenraming, is belangrijk in onze beoordeling. Speciale aandacht hebben wij daarbij ook voor ontwikkelingen en risico s die de financiële positie sterk kunnen beïnvloeden, zoals grondexploitaties en achterstanden bij het onderhoud van kapitaalgoederen. Daarom beoordelen wij de budgettaire positie van de gemeente, oftewel het evenwicht tussen de jaarlijkse uitgaven en inkomsten, inclusief meerjarenraming. Hoofdzaak is, dat de begroting reëel sluitend moet zijn. Is dit niet het geval dan moet er een reëel perspectief op evenwicht zijn. Daarnaast kijken wij naar behaalde resultaten, zoals deze zijn vastgesteld in de jaarrekeningen. Wanneer er sprake is van structurele jaarrekeningtekorten, kan dat een reden zijn om de gemeente onder preventief toezicht te stellen. Onderzoek en bevindingen In de regel kijken wij bij ons onderzoek zowel terug als naar voren. Wij kijken terug vanaf het jaar Het financieel verdiepingsonderzoek 2011 richt zich op de begroting 2012 en de bijhorende meerjarenraming De raad van Kerkrade heeft de begroting 2012 op 10 november 2011 vastgesteld. De begroting 2012 staat voor wat betreft het financiële beeld sterk in het teken van de economische situatie en de rijksbezuinigingen. Dat was ook al het geval bij de begrotingen 2010 en 2011 en naar het zich laat aanzien, zal dit in versterkte mate ook gelden voor de begrotingen van de eerst komende jaren. De Gemeentewet gaat uit van een sluitende begroting en dus zijn gemeenten vanaf 2010 sterk aan het ombuigen en taakstellingen aan het ramen. Probleem daarbij was eigenlijk elk jaar opnieuw dat het met name voor de meerjarenraming onmogelijk was een nauwkeurig beeld te krijgen. Eerst was er onzekerheid over de ontwikkeling van het gemeentefonds na het herstel vanaf 2012 van de normale indexering. Vervolgens kwam de vraag hoe de nieuwe te decentraliseren taken zullen worden verdeeld en welke korting daarbij zit. Ook over de kortingen op bestaande taken was veel onduidelijkheid. En op dit moment speelt dat op korte termijn zicht zal moeten zijn op nieuwe bezuinigingen die het Rijk doorvoert om in 2013 het EMU-saldo te beperken. Bij de begroting 2012 speelde vooral de onzekerheid over de kortingen bij de na 2012 naar de gemeenten komende nieuwe taken op het gebied van de Jeugdzorg en begeleiding die nu nog onder de AWBZ valt. Bovendien waren er vanaf 2013 de bezuinigingen op de nieuwe Wet Werken naar Vermogen (WWnV), waarin onder meer de huidige WWB en WSW zouden opgaan. Het herstel van de oude indexeringsmethodiek voor het gemeentefonds vanaf 2012, algemeen bekend onder de term samen de trap op en samen de trap af, pakte veel positiever voor de gemeenten uit dan eerder verwacht. In deze paragraaf is de vraag aan de orde hoe dit alles voor de gemeente Kerkrade heeft uitgepakt, hoe is de gemeente met de onzekerheden omgegaan en welke risico s zijn er? De focus bij het verdiepingsonderzoek ligt bij de begroting en de meerjarenraming. Dit laatste omdat het onderzoek een antwoord moet geven op de vraag of het mogelijk is Kerkrade voor vier jaar repressief toezicht te geven. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 15

16 De te onderzoeken documenten bij het verdiepingsonderzoek 2012 Na deze inleiding gaan we nu over tot de beoordeling van de begroting 2012 en meerjarenraming en de overige onderwerpen die we in deze paragraaf aan de orde stellen. Naast de begroting 2012, blikken we verderop in deze paragraaf, terug op de jaren 2009 tot en met Met name in de begrotingen van de jaren 2010 en 2011 zijn de gevolgen van de economische crisis voor het eerst duidelijk naar voren gekomen. Ook de (concept-)voorjaarsnota 2012 komt aan de orde. In de regel kijken we bij een verdiepingsonderzoek niet naar de financiële ontwikkelingen die zich daarna voordoen. We moeten nu eenmaal ergens een grens trekken en de vastgestelde begroting, de tegelijkertijd vastgestelde begrotingswijzigingen en de daarbij behorende meerjarenraming zijn een logisch afgebakende basis voor het onderzoek. Daarbij hebben we wel altijd de uitzondering gemaakt dat ontwikkelingen die zich vóór de afronding van het onderzoek voordoen en die het financiële beeld van een gemeente ingrijpend kunnen wijzigen, in het onderzoek worden meegenomen. Het heeft namelijk weinig zin een beeld te schetsen van een financiële situatie, waarvan we weten dat die op het moment van het verschijnen van het rapport niet meer bestaat. Begroting 2012 en meerjarenraming De begroting 2012 laat zien dat de gemeente een solide financieel beleid voorstaat en daarbij een evenwicht zoekt tussen de gepresenteerde ambities, horende bij de visie van de gemeente en de beschikbare middelen (zowel exploitatie als reservepositie). De begroting 2012 en de meerjarenraming laten zowel een materieel als een structureel sluitend beeld zien. De begroting 2012 betreft de facto een uitwerking van de Voorjaarsnota Ook in deze voorjaarsnota maakt de gemeente melding van een op te lossen structureel financieel tekort en een verder dalend weerstandsvermogen, als gevolg van nog (deels) te realiseren taakstellingen en autonome ontwikkelingen als de rijksbezuinigingen, de decentralisatie van doeluitkeringen en de tekorten bij de WWB, de WMO (zogenaamde Kerkraadse WMO-model ) en de WSW/Licom. Ook het ambitieniveau van de gemeente gekoppeld aan de structuurvisie en eerder ingezet beleid worden hier genoemd. Voorafgaand aan de begroting 2013 gaat de gemeente de financiële effecten van in gang gezette ontwikkelingen, de middelen benodigd om de ambities te realiseren en de noodzakelijke middelen om de gedane toezeggingen te kunnen uitvoeren nader in beeld brengen. Hierdoor kan Kerkrade verdere keuzes maken en de juiste bezuinigingen doorvoeren. De impact van de genoemde (extra) rijksbezuinigingen kan groot zijn voor de exploitatie van Kerkrade. De gemeente heeft de keuze gemaakt om niet al kortingen in te boeken op de algemene uitkering, vooruitlopend op de mogelijke bezuinigingen. De Voorjaarsnota 2011 geeft ook andere verdergaande (dan al aangegeven in de begroting 2010) oplossingen aan: een structurele verlaging van het reguliere investeringsprogramma en het financieren van te initiëren vernieuwingsimpulsen (met incidentele middelen) uit de reserve Structuurfonds. De lokale lasten stijgen alleen met een percentage voor de correctie van de inflatie. In de begroting 2012 zijn alle voorstellen uit de Voorjaarsnota verwerkt. De begroting geeft tevens aan dat wordt gewerkt aan de verdere kaderstelling en is ingedeeld in elf beleidsvelden en 8 programma s. De in de Voorjaarsnota 2011 en de jaarrekening 2010 gesignaleerde toename van de risico s is uitgebreid verwerkt in de begroting 2012 (in de beleidsvelden en verder toegelicht in de paragraaf weerstandsvermogen). De gemeente heeft enkele risico s die financieel grote gevolgen kunnen hebben nader uitgewerkt om aan te geven dat naast de te maken keuzes ook het daadwerkelijk optreden van Verdiepingsonderzoek Kerkrade 16

17 risico s invloed op de financiële positie kan hebben. Als belangrijke risico s worden genoemd de ontwikkelingen rond de WMO-budgetten, de garantstelling Parkstad Limburg Stadion, de verwachte negatieve exploitatieresultaten van Licom (WSW) en de al eerder genoemde rijksbezuinigingen. De provinciale beleidslijn stelt dat gemeenten maximaal 1% van het genormeerde uitgavenniveau aan taakstellingen mogen ramen, zonder dat hier een duidelijke invulling aan gegeven is. In de begroting 2012 en meerjarenraming heeft Kerkrade geen PM-posten opgenomen. In de Najaarsnota 2011 en de (concept-)voorjaarsnota 2012 worden opnieuw verdergaande voorstellen gedaan voor het sluitend houden van de begroting en meerjarenraming. De begroting 2012 is formeel gebaseerd op de septembercirculaire De saldi van de begroting 2012 en de meerjarenraming zijn in tabel gepresenteerd. Allereerst volgt een toelichting op de drie gepresenteerde saldi in de tabel. Het formele begrotingssaldo is het saldo van de begroting na resultaatbestemming, zoals opgenomen in de door de raad vastgestelde begroting. Dit saldo geeft echter onvoldoende inzicht in de financiële positie. Zo kan er sprake zijn van een tekortsituatie, waarbij inzet van reserves nodig is. Het zou ook kunnen, dat een gemeente overgaat tot verkoop van tafelzilver. Wanneer sprake is van zo n situatie, kunnen we ons terecht afvragen, of wel sprake is van een gezond duurzaam financieel beleid. In onze analyse gaat onze aandacht daarom uit naar het materiële begrotingsevenwicht. Dit is het evenwicht waarbij structurele lasten gedekt worden door structurele baten. Deze analyse gebeurt met behulp van het structureel gezuiverde saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan op basis van de besluitvorming bij de begroting Daarnaast kijken we naar de ontwikkeling van de meerjarige saldi met behulp van het structureel gezuiverde saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan. In onze analyse zuiveren wij het door de gemeente gepresenteerde saldo van incidentele lasten en baten. Daarnaast corrigeren wij ruimte in de begroting en meerjarenraming, wanneer de gemeente afwijkt van de normen die wij stellen (gemeenschappelijk toezichtkader en begrotingsbrief). Dit zuiveren levert het volgende beeld van de begroting en meerjarenraming op. Tabel Gezuiverde saldi begroting en meerjarenraming (bedragen * 1.000) Saldo B2012 B2013 B2014 B2015 Gemeente (formeel saldo na vaststelling inclusief aangenomen amendementen) Structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan Structureel gezuiverd saldo exclusief nieuw beleid en dekkingsplan in de meerjarenraming n.v.t Uit dit overzicht blijkt, dat de gemeente voor het begrotingsjaar een overschot raamt, en ook voor de jaarschijf 2013 van de meerjarenraming een positief financieel beeld verwacht. Voor de jaarschijven 2014 en 2015 werden relatief geringe tekorten verwacht. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 17

18 Onze correcties in de regel structureel gezuiverd saldo inclusief nieuw beleid en dekkingsplan betreffen met name de incidentele lasten en baten en afwijkingen ten opzichte van de kaders aangegeven in onze jaarlijkse begrotingsbrief. De provincie Limburg gaat voor alle Limburgse gemeenten uit van de septembercirculaire Wij hebben de cijfers hiervoor gecorrigeerd. In de beleidscyclus van Kerkrade wordt de septembercirculaire 2011 meegenomen in de voorjaarsnota 2012 (en daarmee dus in de begroting 2013). Omdat het structureel gezuiverde saldo niet fundamenteel afwijkt van het formele begrotingssaldo hebben GS in december 2011 de begroting 2012 van Kerkrade in aanmerking laten komen voor repressief toezicht. Risico s rond de begroting 2012 en de meerjarenraming Bij de saldi van de begroting 2012 en de meerjarenraming kunnen een aantal opmerkingen worden gemaakt. Het betreft ramingen of het ontbreken daarvan, waardoor er risico s zijn die de resultaten nadelig kunnen beïnvloeden. We noemen hier de belangrijkste risico s. Nieuwe bezuinigingen door het Rijk en de Wet HOF Het Rijk komt met een nieuw en zeer aanzienlijk pakket aan bezuinigingen vanaf 2013, waarvan ook de gemeenten de gevolgen gaan ondervinden. Verder ligt er een voorstel om ook gemeenten veel strakker te binden aan een EMU-saldo bij de uitvoering van hun begroting. Dit wordt geregeld in de Wet Houdbare Overheidsfinanciën (Wet HOF). Beide ontwikkelingen zijn ontstaan na de vaststelling van de begroting 2012, maar zijn ons inziens wel van dusdanig belang voor het meerjarige financiële beeld van de gemeente dat we ze hier meenemen. Bij het opstellen van de begroting 2012 en de meerjarenraming was nog niet duidelijk voor welke bedrag de nieuwe rijksuitkeringen voor de nieuwe taken Jeugdzorg en begeleiding die nu nog onder de AWBZ valt, zouden worden gekort. Ook de kortingen op de uitkeringen van het Rijk voor de taken die samen worden gevoegd in de WWnV waren nog niet geheel bekend. Al deze kortingen treden op na Hoewel de bedragen (nog) niet bekend zijn, kan het bij deze rijksbezuinigingen voor Kerkrade toch al gauw om behoorlijke bedragen gaan (dus om een aanzienlijke, structurele taakstelling voor de totale begroting). En daarmee is er sprake van een aanzienlijk risico. In de meerjarenraming heeft Kerkrade nog geen rekening gehouden met deze kortingen. Over de Wet HOF hebben we in paragraaf 4.4, Financiering, meer geschreven. Hier merken we op dat bij aanvaarding van het wetsvoorstel gemeenten vanaf 2013 zich ook moeten houden aan een EMU-norm voor hun begroting. Dit zal kunnen betekenen dat investeringen minder gemakkelijk uitgevoerd kunnen worden. Het financiële risico is dat de gemeente bij overschrijding van de EMU-norm te maken krijgt met boetes of kortingen op het gemeentefonds door de minister van Financiën. Een niet-financieel risico is dat de gemeente bij overschrijding van de EMU-norm met haar begroting onder preventief toezicht van de provincie kan komen te staan. Een nieuwe MAU vanaf 2012 Kerkrade komt structureel tekort bij de uitkering van het Rijk aan de gemeente voor de bijstandsuitkeringen. Vanaf 2009 is er voor gemeenten als Kerkrade een extra compensatiesysteem, de Meerjarige Aanvullende Uitkering (MAU). De MAU wordt voor drie jaar toegekend. Afhankelijk van de wijze van uitvoering van de regelgeving door de gemeente blijft een hoger of lager bedrag van het tekort Verdiepingsonderzoek Kerkrade 18

19 voor rekening van de gemeente. Uiteindelijk is dit eigen risico voor Kerkrade voor de periode op het laagste niveau uitgekomen, te weten 2,5% van de basisuitkering van het Rijk aan Kerkrade voor de bijstandsuitkeringen. Voor de periode heeft Kerkrade een nieuwe MAU aangevraagd. Kerkrade is in de begroting 2012 en de meerjarenraming ervan uitgegaan dat het eigen risico in de laagste categorie blijft zitten. Uit de (concept-)jaarrekening 2011 blijkt dat het eigen risico bij de MAU op 2,5% blijft staan. Dit risico in de begroting 2012 is dus verdwenen. Verbonden partijen Paragraaf 4.6 is gewijd aan verbonden partijen. Hier geven wij aan dat Kerkrade belangrijke publieke taken door verbonden partijen laat uitvoeren. Er kunnen veel voordelen aan uitvoering door verbonden partijen zijn, maar elke gemeente die publieke taken door verbonden partijen laat uitvoeren, moet zich ook realiseren dat de risico s die samenhangen met die publieke taken, daarmee niet automatisch voor de gemeente zijn verdwenen. Wel staan de taken en daarmee ook de risico s op wat meer afstand van de gemeente. In deze tijd nemen ook voor de verbonden partijen de risico s toe. Kerkrade heeft dat recent al ervaren. Het bekendste voorbeeld is Licom. Voor Kerkrade is het van groot belang dat de gemeente een goed en actueel zicht heeft op de ontwikkelingen bij alle verbonden partijen, dat de gemeente goede mogelijkheden heeft om haar belangen te behartigen en dat risico s van verbonden partijen zoveel mogelijk door die partijen zelf worden opgevangen. Maar de gemeente moet er rekening mee houden dat er in de komende jaren risico s bij verbonden partijen ontstaan die uiteindelijk ook (deels) bij de deelnemers terechtkomen. Overige onderwerpen Naast de financiële gevolgen is het nuttig om te bekijken of er indicaties of signalen zijn die het financiële beeld van de gemeente verder kunnen verstoren. Onze aandacht gaat daarom uit naar het realiteitsgehalte van dit beeld. Met andere woorden: is er sprake van reële ramingen en/of zijn er bijzondere risico s? Hierbij is gebruik gemaakt van een analyse van de beleidsonderwerpen, zoals te vinden in de verplichte paragrafen uit de programmabegroting. Tabel geeft de financiële effecten weer van een analyse van de verplichte paragrafen (hoofdstuk 4). Tabel Financiële effecten uit de paragrafen Paragraaf Begroting Meerjarenraming Lokale heffingen Weerstandsvermogen Onderhoud van kapitaalgoederen Financiering Bedrijfsvoering Verbonden partijen Grondbeleid Betekenis symbolen en afkortingen: = positief, = neutraal; = negatief. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 19

20 Uit de tabel blijkt dat in de paragrafen nauwelijks bijzonderheden bevatten, die het geschetste beeld van de financiële positie sterk kunnen beïnvloeden. De financiële effecten blijken in de gemeente Kerkrade voor de overige onderwerpen goed doorvertaald naar de begroting. In de meerjarenraming zijn geen lachende gezichtjes te zien. Dit heeft vooral te maken met onze constatering, dat de meerjarige financiële effecten niet altijd positief zijn. Ruimte in de begroting en ruimte voor nieuw beleid Een goede financiële positie komt ook tot uitdrukking in het positieve saldo dat bij het opstellen van de begroting ontstaat en dat de gemeente voor nieuw beleid kan inzetten. Als een gemeente zonder extra ombuigingen en zonder grote belastingverhoging in staat is een begroting te presenteren die voldoende ruimte biedt om het gewenste nieuw beleid te realiseren, dan kan gesproken worden van een gezonde financiële positie. De gemeente werkt actief aan het structureel sluitend houden dan wel krijgen van de begroting en meerjarenraming en houdt zowel het bestaande als het nieuwe beleid kritisch tegen het licht. Haalbaarheid en noodzaak van het beleid worden daarbij beoordeeld. Bij de belastingen en heffingen zijn nog beperkte maatregelen genomen. Een van de mogelijke maatregelen om de inkomsten structureel sluitend te verhogen, is een meerjarige verhoging van het OZB-opbrengstvolume. De gemeente Kerkrade kiest hier expliciet nog niet voor en laat de opbrengst alleen stijgen met de inflatiecorrectie (1,5%). Daarnaast is het ook van belang om te kijken naar de ontwikkelingen die ruimte vragen. De onderhoudsplannen voor de gemeentelijke kapitaalgoederen zijn structureel vertaald in de exploitatie en getroffen voorzieningen. Ondanks reeds doorgevoerde bezuinigingen op het onderhoud van kapitaalgoederen is er geen indicatie dat sprake is van achterstallig onderhoud. De ruimte voor structureel nieuw beleid is erg beperkt. De financiële gevolgen van de dalende WWB-budgetten zijn behoorlijk en de ontwikkelingen van de WMO en de WSW moeten nadrukkelijk in de gaten gehouden worden. De brede gevolgen van de bevolkingskrimp vormen een bijzonder risico. Kerkrade gaat hier op meerdere plaatsen in de begroting uitvoerig op in (onder meer een separate paragraaf Krimp en demografische ontwikkelingen). Hierna gaan wij verder in op dit onderwerp. Economische crisis De gevolgen van de economische crisis zijn ook in de begroting van Kerkrade terug te zien. Ten eerste door gerichte besluiten van de gemeente om te reageren op deze situatie. Ten tweede door lasten die door de economische situatie zijn gestegen c.q. gaan stijgen en door dalende baten. Te denken valt aan de gestegen uitkeringen van de WWB, de verwachte sterke daling van de algemene uitkering als gevolg van de Rijksbezuinigingen (om het EMU-saldo niet te hoog te laten oplopen). Wat, wanneer gebeurt, is nog steeds niet helemaal duidelijk. Dat de gemeente door de economische ontwikkeling ook grote risico s loopt, staat echter wel vast. De gemeente houdt hier voortdurend rekening mee, getuige de diverse P&C documenten. Momenteel heeft de gemeente nog een klein aantal rendabele grondexploitaties. Het beleid van Kerkrade om via het grondbeleid (werkreserve grondexploitatie OBK) voldoende middelen te genereren om publieke doelstellingen en gemeenschapsvoorzieningen te kunnen realiseren kan echter in steeds Verdiepingsonderzoek Kerkrade 20

21 mindere mate worden uitgevoerd. In 2010 en 2011 zijn nog enkele kleinere winstnemingen gedaan (toegevoegd aan deze reserve). Ook voor 2012 en verder zijn geringe winstnemingen voorzien. Deze zijn echter onvoldoende om de onrendabele projecten in financiële zin te dekken. Mede door de inzet van de reserve structuurfonds kan Kerkrade nog grote(re) projecten realiseren en in voorbereiding nemen en zo haar investeringsambities realiseren. De grondexploitatie heeft als taakstelling om in de periode voor een bedrag van 2,3 miljoen aan inkomsten te realiseren. Demografische ontwikkeling Aangezien de demografische ontwikkeling betrekking heeft op alle beleidsterreinen moeten passende beleidsreacties ervoor zorgen dat de financiële gevolgen niet onnodig groot zijn en in de tijd gespreid. Alle reden dus voor ons om ook vanuit financieel perspectief tijdig aandacht te vragen voor de gevolgen van bevolkingsdaling. Ook voor dit onderwerp is het van belang om ontwikkelingen te volgen en tijdig te anticiperen. Het onderwerp is enkele jaren geleden op landelijk niveau opgepakt. Dit heeft onder andere geresulteerd in het interbestuurlijk actieplan bevolkingsdaling, dat in 2009 door het Rijk samen met het IPO en de VNG is opgesteld. In dit plan zijn Parkstad Limburg samen met Noord-Oost-Groningen en Zeeuws Vlaanderen genoemd als drie topkrimpregio s. Een van de voordelen van dit plan is de invoering van een maatstaf bevolkingsdaling in het gemeentefonds. Voorlopig ontvangen krimpgemeenten voor vijf jaar extra middelen uit dit fonds, de zogenaamde krimpmaatstaf. Kerkrade ontvangt in totaliteit vanaf 2011 tot en met 2015 ruim 5 miljoen. Als blijkt dat krimpgemeenten aantoonbaar extra lasten hebben, zal de maatstaf structureel worden ingevoerd. De gemeente heeft in de begroting 2012 een paragraaf Krimp opgenomen. Hierin wordt de principiële visie van Kerkrade gememoreerd op de krimp als autonome ontwikkeling. In de Reisgids Kerkrade 2030 (januari 2011) en de Structuurvisie Kerkrade (maart 2011) wordt een duidelijke visie op de toekomst geschetst en worden zowel bedreigingen als kansen geschetst. Het krimpscenario wordt daar nadrukkelijk bij betrokken. Bij de vaststelling van de genoemde structuurvisie heeft de raad uitgesproken dat bij de (voorbereiding van de) kaderstelling en specifiek beleid de feiten van de bevolkingsontwikkeling worden meegewogen vanuit het perspectief van een kansrijke toekomst met ambities. Voor Kerkrade wordt over de periode uitgegaan van een forse krimp, waarbij met name de crux ligt bij de afname van het aantal inwoners in absolute zin (circa 21%). Ten behoeve van de evaluatie dient in de paragraaf Krimp ook inhoudelijk aandacht te zijn voor de financiële aspecten. Hiermee worden handvaten geboden om de kwaliteit van de paragraaf te verbeteren zodat ook evaluatie/monitoring mogelijk is. In de paragraaf zijn hier al goede aanzetten voor gedaan. Het bovenstaande onderstreept dat de mogelijkheden op basis van de huidige stand van zaken beperkt zijn. Voor de gemeente is het een uitdaging om in de komende jaren het evenwicht te houden tussen ambities en mogelijkheden (personeel/financieel), binnen een (meerjarig) sluitende begroting. Een van de bouwstenen van het gemeentelijk financieel beleid om ruimte voor nieuw beleid te scheppen is het maximaal aanboren van externe (financiële) bronnen (subsidies en co-financiering) en het zoeken naar samenwerkingsmogelijkheden. Wij adviseren de gemeente daar actief op in te blijven zetten. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 21

22 Het financiële beeld van de jaren 2009 tot en met 2011 Begroting 2009, Voorjaarsnota en Najaarsnota 2009 Bij de opstelling van de begroting 2009 (gebaseerd op de voorjaarsnota 2008) was de economische crisis nog niet begonnen. De saldi van de Voorjaarsnota 2008 en de Najaarsnota 2008 laten nog positieve saldi zien voor alle jaarschijven. De meevallende algemene uitkering was hier een belangrijke oorzaak van. In de Voorjaarsnota 2009 begint de economische crisis zichtbaar te worden. De structurele gevolgen voor de algemene uitkering na 2009 en de oplopende tekorten bij de WWB zijn duidelijk. Fasering van investeringen en diverse incidentele meevallers en ombuigingen resulteren in een overschot voor Dit heeft in de voor- en najaarsnota geresulteerd in een storting in de reserve parkeerfonds exploitatie van circa 3,1 miljoen. In de jaarschijven 2011 tot en met 2013 zijn nog niet nader geconcretiseerde taakstellingen opgenomen van 3,6 miljoen in 2011 tot 3,7 miljoen in 2012 en De Najaarsnota laat voor de jaren 2012 en 2013 een lichte verbetering zien door een veelvoud aan kleine mutaties. De jaarschijf 2011 is daarbij in evenwicht door de inzet van de reserve parkeerfonds. Jaarrekening 2009 De jaarrekening 2009 (inclusief addendum) laat een overschot zien van 41,3 miljoen. Dat saldo was voornamelijk van incidentele aard. In 2009 heeft Kerkrade de aandelen Essent verkocht. Uit de opbrengst zijn onder meer de reserve Structuurfonds en de reserve Essent gevormd. Kerkrade heeft met het oog op het investeringsprogramma en de liquiditeitsprognoses de keuze gemaakt om de verkoopopbrengst als intern financieringsmiddel in te zetten. De gemeente heeft maatregelen genomen om het wegvallende dividend van 1,67 miljoen te compenseren, door onder meer een afboeking van activa met maatschappelijk nut te doen voor een bedrag van 10 miljoen. Het reguliere resultaat ad 0,83 miljoen is toegevoegd aan de reserve parkeerfonds exploitatie. In 2009 zijn de risico s bij de WWB en de grondexploitatie toegenomen. Vanaf 2009 ontvangt Kerkrade voor het structurele tekort bij de bijstandsuitkeringen als extra compensatie vanuit het rijk de Meerjarig Aanvullende Uitkering (MAU) (toekenning voor drie jaar). Kerkrade heeft hierbij een eigen risico van 2,5% van de basisuitkering van het rijk. Deze uitkering compenseert voor een groot deel de tekorten Begroting 2010, Voorjaarsnota en Najaarsnota 2010 De begroting 2010 (gebaseerd op de voorjaarsnota 2009) liet een sluitend beeld zien voor de jaarschijf 2010, mede door een incidentele inzet van de reserve parkeerfonds exploitatie van 2,3 miljoen (hier stonden minimaal evenveel incidentele lasten tegenover). De jaren 2011 tot en met 2013 lieten forse tekorten zien, die als taakstellende bezuinigingen werden gepresenteerd in afwachting van nadere analyses van brede bezuinigingsmogelijkheden. Ten opzichte van de Najaarsnota 2009 zijn de in de voorjaarsnota 2010 voor de jaarschijven 2012 tot en met 2014 gepresenteerde tekorten kleiner geworden ( 1,3 miljoen voor 2012, 2 miljoen voor 2013 en 1,9 miljoen voor 2014). Ingaande 2011 is de (tijdelijke) krimpmaatstaf in de uitkering van Kerkrade opgenomen (in totaal tot en met 2015 ruim 5 miljoen). Meevallers bij de algemene uitkering, minder kapitaallasten als gevolg van de afboeking van activa uit de Essent-opbrengst en een hogere (verwachte) MAU vanaf 2012 zijn de belangrijkste oorzaken hiervoor. Jaarrekening 2010 De jaarrekening 2010 (inclusief addendum) vertoont een voordelig exploitatiesaldo van 1,44 miljoen. Dit overschot is voornamelijk van incidentele aard en is uitvoerig geanalyseerd en toegelicht in de Verdiepingsonderzoek Kerkrade 22

23 jaarstukken Belangrijkste oorzaken zijn de vrijval van terugbetaalverplichtingen aan het rijk en meevallers bij de algemene uitkering, de personele kosten en kapitaallasten. In totaal is een bedrag van ruim 8 miljoen toegevoegd aan de reserve parkeerfonds exploitatie. Begroting 2011, Voorjaarsnota en Najaarsnota 2011 De Voorjaarsnota 2011 is de basis voor de begroting De nota laat zien dat zonder verdere maatregelen sprake is van toenemend reëel onevenwichtige jaarschijven 2014 en De jaarschijven 2011 tot en met 2013 tonen nog een overschot (respectievelijk 3,6 miljoen, 1,04 miljoen en 0,16 miljoen). De nota laat ook weer de zogenaamde investeringsambities zien ( denkrichtingen ) die in het Collegeprogramma zijn afgesproken en voornamelijk ten laste van de uit de Essentgelden gevormde reserve Structuurfonds worden gebracht (zoals de centrumontwikkeling, Atrium, stadsvernieuwing en herstructurering). Deze reserve is aangevuld met een deel van de reserve parkeerfonds exploitatie en de vrijgevallen middelen uit de herprioritering van reguliere investeringen. In de risicoparagraaf geeft de gemeente aan dat er op termijn weer sprake zal zijn van een meerjarig begrotingstekort. En dat het aanwezige risicoprofiel nog steeds maant tot voorzichtigheid. In de beleidscyclus wordt de Najaarsnota 2011 beschouwd als de eerste bijstelling van de begroting Het beeld dat de Voorjaarsnota 2011 liet zien heeft doorgezet. In de Najaarsnota 2011 wordt geanticipeerd op de tekorten bij WSW/ Licom door het vormen van een reserve WSW van 6 miljoen. Ook is de verkoop zichtbaar van het aandeel in Borssele ( 4 miljoen, toegevoegd aan de reserve Structuurfonds). De jaarschijven van de begroting 2012 en de meerjarenraming zijn door een aantal meevallers en bijsturende maatregelen in evenwicht. De gemeente geeft aan dat bezuinigingsvoorstellen zijn geformuleerd voor een bedrag van circa 3,4 miljoen. (Concept-)Jaarrekening 2011 De (concept-)jaarrekening laat een batig exploitatiesaldo zien van 0,35 miljoen (ten opzichte van de Najaarsnota 2011). Met name incidentele factoren hebben dit resultaat bepaald, zoals een hogere algemene uitkering en hogere WMO uitgaven. De verkoop van het aandeel in Borssele ( 4 miljoen) is al hiervoor gememoreerd. Het aandeel van Kerkrade in het tekort Licom ( 3 miljoen) is ten laste van de reserve WSW gebracht. De gemeente kwalificeert haar structurele weerstandscapaciteit als onvoldoende en de incidentele capaciteit als ruim. Het totale risicoprofiel van de gemeente is toegenomen. De gemeente heeft de omvang van de algemene reserve verhoogd tot 5,2 miljoen. De vrije ruimte van de reserve parkeerfonds exploitatie is ultimo 2011 nihil geworden. Aanvulling zal in de komende periode moeten plaatsvinden. Begroting 2012 en (Concept-)Voorjaarsnota 2012 Zoals eerder besproken is de begroting 2012 gebaseerd op de septembercirculaire 2010 (in de voorjaarsnota 2011). De Najaarsnota 2011 geeft een actueler beeld van de begroting Kerkrade wil evenals in 2012 naast bezuinigen ook blijven investeren. Dit zal allemaal moeten plaatsvinden binnen de gestelde financiële uitgangspunten, uitgaande van de begroting 2012 De bezuinigingsvoorstellen die in het najaar van 2011 in beeld zijn gebracht voor de jaren 2012 tot en met 2016 maken deel uit van de voorstellen in de voorjaarsnota Ook nu wordt opgemerkt dat de rijksbezuinigingen nog grote financiële gevolgen kunnen hebben voor Kerkrade. Verdiepingsonderzoek Kerkrade 23