e andere kant Een journalistieke gids voor china

Transcriptie

1 e andere kant van de medaille Een journalistieke gids voor china

2 ...We are convinced that the Olympic Games will improve human rights in China... Voor woord 4 Inleiding 7 De Spelen van Beijing in citaten 8 D e e l 1 A l s j o u r n a l i s t i n C h i n a 10 Deel 2 tien mensenrechtenthema s [1] Persvrijheid voor Chinese media [2] Internetcensuur [3] Gedwongen uitzettingen [4] Heropvoeding door arbeid [5] Arbeidsomstandigheden [6] Doodstraf en marteling [7] Vrijheid van godsdienst [8] Minderheden [9] Tian anmen, 4 juni 1989 [ 10] Mensenrechtenverdedigers Deel 3 China s mensenrechten van A tot Z Bronnen Op de bijgaande cd-rom staan links naar volledige Amnesty-documenten, en aanvullende informatie en bronnenvermeldingen aangaande de onderwerpen van deze brochure Dubin Reuters/China Photos Empics

3 Voorwoord Persvrijheid bestaat niet! Onder die titel vierden wij op 3 mei 2004 de Dag voor de Persvrijheid, een jaarlijks evenement om het publiek en de media te wijzen op het belang van een vrije pers. We keken bij die gelegenheid vooral naar de situatie in Europa en in eigen land, want ook dicht bij huis valt er wel wat af te dingen op de bewering dat de vrije meningsuiting volmaakt is. Persvrijheid is een recht dat onderhouden moet worden. Als we zeggen dat het goed geregeld is, verliezen we de altijd noodzakelijke waakzaamheid om dit grondrecht daadwerkelijk optimaal te kunnen verdedigen. Ik vrees dat de titel Persvrijheid bestaat niet in China het komende jaar niet gebruikt mag worden. In China heerst in het jaar van de Olympische Spelen in Bejing volgens de autoriteiten immers complete persvrijheid. Let wel, het betreft hier de Chinese variant van complete persvrijheid, waarbij deze natuurlijk (sic!) niet geldt voor de Chinese pers, en de Chinese wetgeving nog altijd van kracht blijft. Ik vrees dat het volgens diezelfde mores niet de bedoeling is om deze complete persvrijheid in twijfel te trekken! De spannende vraag is wat het in China gaat betekenen, complete persvrijheid, in een land dat nog altijd onderaan de lijst van staten bungelt als het gaat om vrije media. Vorig jaar bezette China plaats 163 van de in totaal 168 landen die Verslaggevers zonder Grenzen de maat nam. Op z n minst is nu al zeker dat er nog veel te wensen over blijft, ook al zult u zich straks als vertegenwoordiger van de buitenlandse media in relatief grote vrijheid door het land kunnen bewegen. Deze publicatie helpt u bij het optimaal benutten van die bewegingsvrijheid door middel van tips en adviezen, do s en don ts. Maar ze beoogt ook een zo feitelijk mogelijk beeld te geven van hoe het op dit moment met de mensenrechten in China is gesteld. In China zelf is feitenmateriaal niet eenvoudig voorradig. En als het al boven water komt, dan zijn bevolking en autoriteiten nog niet bepaald ingesteld om daarop spontaan en oprecht te reageren. Terecht helaas, want nu is al duidelijk dat deze zogenaamde complete vrijheid na de Spelen weer zal worden teruggedraaid. Persvrijheid, een grondrecht, wordt in China als een wegwerpartikel gebruikt. Dat mag niet gebeuren. En daarin speelt ook u een rol. Hoe meer aandacht er is voor die andere kant van China, hoe groter de kans dat de nu geboden vrijheden zullen beklijven, en niet, net als de vele tribunes en podia, na de Spelen weer zorgvuldig worden opgeborgen voor een volgend evenement. Persvrijheid is geen wegwerpartikel of evenement. Persvrijheid is een levend recht dat aandacht nodig heeft om te blijven bestaan! Thomas Bruning algemeen secretaris Nederlandse Vereniging van Journalisten, NVJ 4 5

4 Inleiding Reuters/Claro Cortes Door Beijing de Olympische Spelen toe te wijzen, wordt de ontwikkeling van de mensenrechten in China gestimuleerd. Dat verklaarde de vicepresident van het Olympisch Comité Beijing 2008, Liu Jingmin, toen de stad zich in 2001 kandidaat stelde voor de Spelen. Het jaar daarop zei Jacques Rogge, voorzitter van de Spelen: Ik ben ervan overtuigd dat de Spelen de mensenrechten zullen verbeteren. Nu, minder dan een jaar voor de opening, is van die beloftes nog weinig terechtgekomen. Wat betekent dit voor de Nederlandse journalistiek? Zijn de Olympische Spelen alleen een sportevenement waar verslaggevers louter verslag doen van de sportieve prestaties? Of zouden journalisten ook aandacht kunnen besteden aan de maatschappelijke situatie in China bijvoorbeeld op het gebied van de mensenrechten? Eigenlijk hebben de Chinese autoriteiten deze vraag zelf al beantwoord. Met hun belofte over mensenrechten, gaven ze aan dat de Olympische Spelen méér zijn dan alleen een sportevenement. Bovendien zal China de Spelen aangrijpen om zich nog sterker op de wereldkaart te zetten en propaganda niet schuwen om een zeer positief beeld van het land te tonen. Journalisten kunnen toetsen wat er van de Olympische belofte terecht is gekomen. Schendingen van mensenrechten zijn in China niet altijd direct zichtbaar. Op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing herinnert niets aan het bloedbad dat het leger daar rond 4 juni 1989 aanrichtte. Toch komen in China vele soorten schendingen op grote schaal voor. En soms hebben die direct te maken met de Olympische Spelen. Duizenden Chinese families zijn gedwongen hun huis uitgezet om plaats te maken voor Olympische faciliteiten. Sommigen kwamen daar pas achter toen de bulldozers al op de stoep stonden. Gedupeerden hebben vaak weinig tot geen inspraak en protesten worden genegeerd of bestraft. Compensatie is soms minimaal of blijft helemaal achterwege. Vanwege de Spelen maken de lokale autoriteiten van Beijing gebruik van heropvoedingsstraffen om de stad op te schonen. Iedereen die niet in het straatbeeld past, kan zonder tussenkomst van een rechter voor enkele jaren verbannen worden naar een werkkamp of elders tot arbeid worden gedwongen. Amnesty International pleit niet voor of tegen een boycot van de Spelen in Beijing. Amnesty hoopt dat door dit immense evenement de mensenrechtensituatie in China onder de aandacht komt en daardoor verbetert. Dit boekje schetst de andere kant van de Chinese medaille. Deel 1 behandelt uiteenlopende valkuilen waarmee journalisten, en ook andere geïnteresseerde bezoekers, in China te maken kunnen krijgen. Deel 2 gaat in op tien mensenrechtenthema s en de achtergronden daarvan. Deel 3 biedt een lijst van trefwoorden met beknopte informatie over mensenrechtenonderwerpen. 6 7

5 De Spelen van Beijing in citaten Door Beijing de Olympische Spelen toe te wijzen, wordt de ontwikkeling van de mensenrechten in China gestimuleerd. Liu Jingmin, vice-president, Olympisch Comité Beijing 2008, april 2001 [The Olympic Games] will help promote all economic and social projects and will also benefit the further development of our human rights cause. Liu Qi, Burgemeester van Beijing, International Herald Tribune, 14 juni 2001 We will give the media complete freedom to report when they come to China. [...] We are confident that the Games coming to China not only promotes our economy but also enhances all social conditions, including education, health and human rights. Wang Wei, secretaris-generaal van het Comité voor aanvraag van de Olympische Spelen, China Daily, 13 juli 2001 We are convinced that the Olympic Games will improve human rights in China. Jacques Rogge, voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité, BBC Hard Talk, 24 april 2002 Als het IOC zegt dat het geen politieke organisatie is en zich er niet mee wil bemoeien, is dat wel erg kort door de bocht. Alles wat zo groot is als de Olympische Spelen is politiek. Trinko Keen, voorzitter van de atletencommissie van het NOC*NSF, Trouw, 30 september 2006 [The Beijing Olympics] were being used as a platform for groups with political and social agendas which is often regrettable [ ] BOCOG must take steps to negate these agendas. Hein Verbruggen, Voorzitter IOC s Coördinatiecommissie, AFP, 5 juli 2007 It is absolutely legitimate for non-governmental organisations and human rights groups to bring attention to their causes both now and when the Games take place. Jacques Rogge, geciteerd in The Independent, 7 augustus 2007 Als de Chinese autoriteiten geen concrete maatregelen nemen om het komend jaar mensenrechtenschendingen te stoppen, lopen ze het risico China s imago en de herinnering aan de Spelen van Beijing juist te bezoedelen. Irene Khan, secretaris-generaal van Amnesty International, 7 augustus 2007 Elke schending is er één te veel. Maar het is niet de verantwoordelijkheid van het IOC of van ons om daar iets tegen te doen. Erica Terpstra, voorzitter van de sportkoepel NOC*NSF, Wordt Vervolgd, september 2007 Bij de Chinezen worden de duimschroeven aangedraaid. Dat zal tijdens de Spelen alleen maar erger worden. Bettine Vriesekoop, Wordt Vervolgd, september 2007 Verslaggevers moeten tijdens de Spelen aandacht besteden aan de schrijnende mensenrechtensituatie in China. Als dat niet gebeurt, doet dat geen recht aan het land en de mensen die hier wonen. Bettine Vriesekoop, Wordt Vervolgd, september 2007 Olympische code: Het doel van de Olympische Spelen is sport ten dienste te stellen van een harmonieuze ontwikkeling van de mens, met als doel de oprichting van een vreedzame samenleving aan te moedigen die rekening houdt met het behoud van de menselijke waardigheid. (Olympisch Handvest, artikel 2); Het veilig stellen van de waardigheid van het individu is een fundamentele voorwaarde van de Olympische Spelen. (IOC Ethische Code, deel 1) Amnesty licht publiek vals voor over China. Hein Verbruggen, Voorzitter IOC s Coördinatiecommissie, de Volkskrant, 1 september 2007 Dubin 8 9

6 Foto: Chinees straatbeeld anno 2007 Deel 1...Na een maand volgt dan weer het sein ophouden. Als journalist in China De journalistieke valkuilen in China Mensenrechtenschendingen zijn in China lang niet altijd zichtbaar. Eigenlijk in veruit de meeste gevallen niet. In Beijing en andere grote Chinese steden valt vooral de vooruitgang op: de ene wolkenkrabber verrijst nog hoger dan de andere en grootse Olympische faciliteiten worden in hoog tempo uit de grond gestampt. De individuele keuzevrijheid is voor Chinezen in de afgelopen jaren ruimer geworden. Ze hebben veel meer ruimte in werk, bedrijvigheid, handel en reizen dan twintig jaar geleden. Daaronder gaan echter veel beperkingen en bedreigingen schuil voor degenen die vrijheid van meningsuiting en informatie nastreven. Slechts enkele daarvan zijn zichtbaar voor de oppervlakkige waarnemer. Typ in een Chinees internetcafé termen als democracy, human rights of Taiwan in, en u krijgt geen of slechts zeer selectieve hits. In kiosken liggen in de regel geen buitenlandse kranten. Zenders als BBC en CNN werden de afgelopen jaren veelvuldig gestoord. De Engelstalige zenders die wél gehoord kunnen worden berichten nauwelijks kritisch over het Chinese beleid. En zoals journalisten keer op keer hebben vastgesteld worden in gesprekken op straat, bij bedrijven en bij instanties bepaalde onderwerpen ontweken, of worden slechts de officiële standpunten herhaald. In een heart-to-heart talk, zoals Chinese zakenpartners het noemen tijdens een diner of informele bijeenkomst, komt zelden of nooit een politiek onwelgevallig standpunt aan de orde. Koen Wessing Een ervaren China-correspondent schreef Amnesty: Als er teveel mijnrampen komen, omdat corrupte mijndirecties alle veiligheidsmaatregelen aan de laars lappen, dan worden de media door het centrale gezag, dat erover tobt hoe het al dat corrupte volk op lager niveau weer een beetje in het gelid kan krijgen, even losgelaten om kritisch over de problematiek te berichten. Na een maand volgt dan weer het sein ophouden

7 Politie op het Tian anmen-plein. Het spandoek luidt: Een socialistische, harmonieuze samenleving Veranderde regels In 2001 beloofde de secretaris-generaal Wang Wei, van het comité voor aanvraag van de Olympische Spelen, volledige persvrijheid tijdens de Spelen. Twee jaar voor het begin van de Spelen zei vicepresident Jiang Xiaoyu van het Chinese organisatiecomité: Als de huidige wetgeving met betrekking tot de buitenlandse pers niet strookt met de normen van het Internationaal Olympisch Comité, zullen we de wetgeving aanpassen. De Chinese autoriteiten besloten in december 2006 de regels te versoepelen. Vanaf 1 januari 2007 hoeven buitenlandse journalisten geen toestemming meer te hebben van de staatsvoorlichtingsdienst om op reportage te gaan of mensen te interviewen. Deze verandering is tijdelijk. Een China-correspondent: Voorheen moest je, als je over de vervuiling in stad X een reportage wilde maken, je formeel melden bij de voorlichtingsafdeling van X, die je vervolgens het leven zuur maakte. Sommige correspondenten omzeilden deze regelgeving in de praktijk al, wat hen in theorie kwetsbaar maakte voor aanhouding. Nu kun je gewoon naar stad X toe en bijvoorbeeld de chemische fabriek opzoeken die de vervuiling veroorzaakt. Reken er niet op dat de directie van de fabriek je te woord zal staan, maar je kunt in ieder geval praten met omwonenden die hun klachten kunnen uiten. Het is de beste manier om te werken in China: zelf erop af, rondkijken op locatie en aan de hand van gesprekken met direct betrokkenen proberen vast te stellen wat er aan de hand is. Gecombineerd met de officiële informatie (in de plaatselijke staatskrant of op de gemeentelijke website) levert dat vaak een aardig beeld op. Verwacht niets van voorlichters in China: als ze er zijn, mogen ze niets zeggen. Hou er overigens rekening mee dat er ook onder de nieuwe regels problemen opduiken. Lokale autoriteiten kunnen nog steeds proberen je lastig te vallen, door te poneren dat je hun toestemming nog steeds nodig hebt. Vaak weten ze niet (of veinzen niet te weten) van de nieuwe persregels uit Beijing. Het is daarom nuttig een print van de regelgeving, in het Dubin 12 13

8 Bovenste foto: Gewetensgevangene Hada uit Binnen-Mongolië Middelste foto: Actie van Amnesty Nepal voor meer mensenrechten in China, augustus 2007 Onderste foto: Viering van China s Nationale Feestdag op het Tian anmenplein, 1 oktober 2005 Engels en het Chinees, bij de hand te hebben. Blijf beleefd, maar vasthoudend. Dan kan het gebeuren dat de agenten je met rust laten. Hou er rekening mee dat ze je wel van een afstandje blijven volgen. Het is dan soms maar beter te vertrekken, omdat omwonenden waarmee je wilt praten zich door de politieaanwezigheid geïntimideerd weten. Het beste is daarom niet teveel op te vallen wanneer je op locatie aan het werk bent, en niet te lang op een plaats te blijven rondhangen. Kijken, quotes verzamelen, weg. Maak geen slapende waakhonden wakker. Voor visuele media kan dat lastig zijn, voor schrijvende media is het eenvoudiger. Hoe lager het profiel hoe beter: maak niet opzichtig aantekeningen als de omgeving gevoelig is. Private Hoewel verschillende overheidsfunctionarissen zinspelen op een verlenging, zegt de huidige regelgeving dat die in oktober 2008 direct na de Paralympische Spelen verloopt. Ook gelden de nieuwe regels niet voor autonome gebieden zoals Tibet en de autonome Oejgoerse regio Xinjiang. Journalisten moeten nog altijd officiële toestemming hebben om daar verslag te doen. De nieuwe regels gelden overigens uitdrukkelijk niet voor de Chinese media. Amnesty International Dubin 14 15

9 De nieuwe regels in de praktijk Na de invoering van de nieuwe regels probeerde een aantal buitenlandse journalisten Chinese dissidenten te interviewen. Een journalist van Reuters bezocht op 1 januari 2007 Xinna, vrouw van de dissident Hada. Het was de eerste keer dat de pers Xinna mocht spreken. In 1996 is Hada achter gesloten deuren veroordeeld tot vijftien jaar cel voor separatisme en spionage. Amnesty International beschouwt Hada als gewetensgevangene. De Reuters-journalisten kregen echter geen toestemming om de onder huisarrest staande mensenrechtenadvocaat Zheng Enchong uit Shanghai te interviewen. Een officier die het huis bewaakte zei dat er geen interview kon plaatsvinden omdat Zheng zijn politieke rechten waren ontnomen. De officier zei verder tegen de journalist dat de regels niet waren veranderd. Het lijkt vaak van plaatselijke autoriteiten af te hangen in hoeverre de situatie voor buitenlandse journalisten daadwerkelijk is veranderd. Zo werden in maart 2007 twee verslaggevers van de BBC gearresteerd en verbannen uit de provincie Hunan. De journalisten wilden verslag doen van een demonstratie tegen de stijgende prijzen van het openbaar vervoer. Ook uit het rapport van Human Rights Watch You Will Be Harassed and Detained, dat in augustus 2007 uitkwam, blijkt dat er van de verbeteringen in de praktijk weinig terecht komt. De organisatie interviewde 35 buitenlandse correspondenten in China. De meesten stelden dat de nieuwe regels voortdurend worden geschonden. Verslaggevers worden regelmatig door de autoriteiten geïntimideerd, gearresteerd of op andere manieren belemmerd in hun werk. De Shanghaise correspondent van The New York Times, David Barboza, stelde bondig: Dit is de manier waarop je hier werkt: als je naar een gebied gaat waar ze zenuwachtig zijn voor buitenlandse journalisten, word je bedreigd en opgepakt. De meeste journalisten die meewerkten aan het rapport van Human Rights Watch wilden anoniem blijven. Ook de namen van hun Chinese medewerkers mochten niet worden genoemd, uit angst voor repercussies van de overheid. Bewegingsvrijheid Buitenlandse journalisten in China hebben nauwelijks bewegingsvrijheid: door het J-visum in het paspoort zijn ze direct herkenbaar en kunnen de autoriteiten hen belemmeren zodra ze iets doen dat hen niet zint. Ze kunnen journalisten de toegang tot een plaats of persoon ontzeggen of ze een tijd vastzetten voor ondervraging en het land uitzetten. Doordat China hiervan geen betrouwbare statistieken geeft is onduidelijk hoe vaak het tot arrestaties komt. Verschillende organisaties houden dit bij aan de hand van meldingen. Bij de Foreign Correspondent Club of China werden tussen januari 2004 en augustus incidenten gemeld: bedreigingen, aanhoudingen, en 38 arrestaties. Het jaarverslag over 2006 van Verslaggevers zonder Grenzen bespreekt 25 gevallen waarin buitenlandse ver-slaggevers door de Chinese overheid werden gehinderd. Zo werd een Duitse verslaggever van Die Zeit gearresteerd en gedwongen zijn materiaal af te staan. Uiteindelijk zat hij vijf uur vast. Reden: hij deed verslag van de bouw van een dam en interviewde dorpsbewoners. Volgens de autoriteiten had hij daarvoor geen toestemming. Verslaggevers worden regelmatig geïntimideerd, gearresteerd of op andere manieren belemmerd in hun werk Olieboeren China-correspondent Garrie van Pinxteren kwam een aantal keren in aanraking met de autoriteiten. In februari 2005 schreef ze een reportage over een groep olieboeren in de provincie Shaanxi. De autoriteiten hadden deze boeren hun land afgenomen, wat zij, hoewel jarenlang trouw lid van de Communistische Partij, niet langer pikten. Van Pinxteren zocht de boeren op en interviewde een aantal van hen. Bij vertrek werd ze door de politie aangehouden. Ik werd heel netjes behandeld, maar ik kon pas weg als ik iets van mijn materiaal afstond. Dat deed ik dan maar, al waren het waardeloze aantekeningen. Waarschijnlijk wisten ze dat ook wel, maar durfden ze niet méér te doen. Uiteindelijk zijn de autoriteiten bang om buitenlandse journa-listen echt aan te pakken. Het ergste wat ze kunnen doen is je visum afpakken en je het land uitzetten. In de praktijk gebeurt dit zelden, omdat ze ook wel beseffen dat dat slecht is voor hun reputatie. Echt bang om aangepakt te worden ben ik dan ook nooit geweest. Ik werd er eerder feller van. In de vier jaar dat ik als correspondent in China werkte, heb ik vijf keer zo n incident meegemaakt

10 Hongkong De uitkijkpost van China Hoewel Hongkong bij China hoort, is daar meer persvrijheid. Toen het in 1997 van Groot-Brittannië aan China werd overgedragen, is besloten dat er de eerste vijftig jaar dezelfde regels gelden als onder het Britse bestuur. Daardoor hebben journalisten uit Hongkong veel meer mogelijkheden dan hun Chinese collega s. Op de persvrijheidindex 2006 van Verslaggevers zonder Grenzen staat Hongkong op plaats 58, China op 163 (van de 168 geanalyseerde landen). Hongkong wordt wel de uitkijkpost van China genoemd. Het is voor de internationale pers een belangrijke informatiebron omdat media er relatief onafhankelijk kunnen berichten, maar ook omdat er veel kleine nieuwsagentschappen zitten die alles scannen wat in lokale Chinese media staat. Ze vertalen dit wat interessant is voor buitenlandse journalisten, die niet in staat zijn die kranten zelf te lezen. Amnesty International In Hongkong kan vrijelijk worden gedemonstreerd voor opheldering van de gebeurtenissen op het Tian anmenplein in 1989 (zie ook Deel 2 [9]) Taal Ook de taal is een hindernis voor buitenlandse journalisten. Een mogelijkheid om de krant te kunnen lezen is de internetdienst wisenews.com in Hongkong. Tegen betaling zoekt en vertaalt deze dienst artikelen uit Chinese kranten. De aanvrager geeft een onderwerp op, en zij zoeken op alle lokale en nationale Chinese krantenwebsites naar berichten. Een andere veelgebruikte mogelijkheid is het in dienst nemen van een assistent die de kranten leest en vertaalt. China-journalist Willem Offenberg: Dat moet wel een betrouwbaar iemand zijn. Want als hij een lijntje heeft met de Partij, heb je alsnog een probleem. Volgens het eerder genoemde rapport van Human Rights Watch houden de Chinese autoriteiten assistenten, onderzoekers en vertalers van correspondenten voortdurend in de gaten. Een andere China-correspondent wijst op het belang van goede tolken: Wie het Chinees niet machtig is de meeste Chinezen spreken geen Engels, op bye-bye na moet werken met een lokale tolk. Goede tolken zijn niet eenvoudig te vinden, zeker als je maar kort in het land bent. Er lopen tijdens de Spelen weliswaar vele duizenden vrijwilligers rond in Beijing en andere Olympische steden, maar deze mensen, meest studenten, zijn niet geschikt om te helpen bij serieus journalistiek werk

11 Er zijn geen onafhankelijke media, opiniepeilingen of wat dan ook Om een goed beeld te krijgen, moet je zoveel mogelijk Chinezen opvoeren (NRC-correspondent Garrie van Pinxteren) Onafhankelijke bronnen Een groot probleem is het gebrek aan onafhankelijke bronnen. China is een land zonder persvrijheid en dat heeft direct invloed op de werkwijze van Nederlandse journalisten die vanuit China verslag doen. Chinese media worden gedwongen tot zelfcensuur en berichten niet of nauwelijks kritisch over de overheid. Daardoor mist de Nederlandse journalist, als hij al Chinees kan lezen, een belangrijke onafhankelijke nieuwsbron. Koen Wessing NRC-correspondent Garrie van Pinxteren: Om toch zoveel mogelijk verschillende bronnen te raadplegen, interviewde ik vaak mensen op straat. Ik zei niet altijd dat ik journalist was. Natuurlijk is het ethisch niet juist en het is in Nederland absoluut niet gebruikelijk, maar in China ontkom je er niet aan omdat maar weinig mensen met de pers durven te praten. Er zijn heel weinig alternatieve bronnen naast de overheid. Er zijn geen onafhankelijke media, opiniepeilingen of wat dan ook. Om een goed beeld te krijgen, moet je daarom zoveel mogelijk Chinezen opvoeren. Er zijn ook alternatieve bronnen te vinden in het grijze circuit. Van Pinxteren: Het is vaak interessant om te spreken met bijvoorbeeld wetenschappers, advocaten of journalisten. Zij staan vaak kritisch tegenover China zonder daarbij direct de Partij af te vallen. De informatie van wetenschappers die bijvoorbeeld onderzoek doen naar gevoelige onderwerpen kun je goed gebruiken, en de autoriteiten zullen je in zo n geval niet zo gauw in de weg staan. Het nadeel van zo n grijs gebied is dat je nooit weet wanneer je over de schreef gaat. De grenzen zijn niet duidelijk en veranderen steeds. Ook zijn ze niet voor alle media gelijk. Een krant als The New York Times is veel invloedrijker dan bijvoorbeeld NRC Handelsblad en zal dus strenger worden gecontroleerd

12 Koen Wessing Risico s voor geïnter viewden Een buitenlandse journalist moet zich altijd bewust zijn van de gevaren die interviews en andere contacten voor de Chinese betrokkenen met zich mee kunnen brengen. Dit geldt zeker bij onderwerpen die aan recht, mensenrechten en maatschappelijk verzet raken. China-correspondent Bettine Vriesekoop van NRC Handelsblad interviewde in mei 2007 milieuactivist Wu Lihong. Wu voerde al tien jaar actie tegen de vervuilende industrie rond het Taimeer, tot ergernis van de lokale autoriteiten. Enkele weken na het interview kreeg Vriesekoop een telefoontje van haar assistent. Wu was gearresteerd. Vriesekoop: Ik voelde me zeer betrokken bij de zaak, misschien was het interview wel de laatste druppel... Daar kan ik me dan behoorlijk schuldig over voelen. Later bleek dat hij niet was gearresteerd vanwege het interview, maar omdat hij van plan was in Beijing de autoriteiten aan te klagen. Het leek er lange tijd op dat over milieuzaken alles wel mocht worden gezegd. Maar individuele acties worden nog steeds in de kiem gesmoord. [Wordt Vervolgd, september 2007] Een andere Nederlandse China-correspondent: Je moet ook goed in het oog houden dat een plaatselijke assistent eerder in de problemen kan komen wanneer je bezig bent met een gevoelig onderwerp als, zeg, bewonersprotest tegen gedwongen verhuizingen. De politie heeft er een handje van te kijken wie de buitenlandse correspondent assisteert, en vervolgens het identiteitsbewijs van de tolk te vragen. Ben je student, dan kun je vervolgens via je faculteitsmentor een waarschuwing krijgen. Als ze echt kwaad willen komt er een kruisje achter je naam in de overheidscomputer, met mogelijke nadelige gevolgen voor je beurs, loopbaan etc. Heb je een lokale assistent, hou die dan zoveel mogelijk uit beeld in gevoelige situaties. De assistent kan het beste een blokje om gaan, mocht de politie op het toneel verschijnen. Intimidatie door China s ministerie van Buitenlandse Zaken In het rapport van Human Rights Watch You Will Be Harassed and Detained (augustus 2007) noemen enkele buitenlandse correspondenten in China de soms positieve rol van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het departement bemiddelt regelmatig als journalisten problemen hebben met plaatselijke autoriteiten die de nieuwe regelgeving niet erkennen. Er is ook kritiek. Zo kregen sinds begin 2007 minimaal zeven verslaggevers een waarschuwing van het ministerie over de inhoud van hun berichtgeving. Een medewerker van een buitenlands persbureau (zowel het bureau als de medewerker wilden anoniem blijven) werd zelfs gedwongen om bepaalde berichten niet te plaatsen. Toen hij hieraan geen gehoor gaf, weigerde het ministerie het persbureau werkvergunningen te geven. Vooral de dreiging van moeilijkheden rond de verlening van visa wordt door de Chinese overheid vaak tegen journalisten ingezet

13 Dongzhou In de stad Dongzhou, honderd kilometer ten noorden van Hongkong, was in december 2005 een opstand. In Dongzhou staat een krachtcentrale die moest worden uitgebreid met een windmolenpark. Zonder enige inspraak werden burgers uit hun huis gezet om plaats te maken voor de molens. De burgers kwamen in opstand, hetgeen uitliep op een confrontatie met de autoriteiten. Er vielen doden: naar verluidt twintig tot dertig, maar volgens officiële cijfers niet meer dan drie. Een bericht over het incident van staatspersbureau Xinhua werd in verschillende Chinese kranten gepubliceerd, maar kranten in de omgeving van Dongzhou mochten het niet plaatsen. Via media in Singapore en Hongkong bereikte het de internationale pers. Niemand mocht echter naar de regio afreizen voor een verslag, de internationale noch de Chinese pers. Het bericht van Xinhua was de enige bron. O f f i c i ë l e wa a r h e d e n De Chinese overheid publiceert dagelijks een stortvloed aan gegevens: cijfers over economische groei, productie, energie, bevolkingsaantallen, vervuiling, verzilting, criminaliteit of aids. Deze cijfers zijn zelden betrouwbaar. Er is zo goed als nooit de mogelijkheid van onafhankelijke verificatie. Hoe exacter de cijfers ( de bevolking van Henan groeide dit jaar met 0,73 procent ), hoe groter de kans dat ze onbetrouwbaar of zelfs helemaal fictief zijn. Daarom past een groot journalistiek wantrouwen bij gegevens als die over demonstraties ( in 2006 ), economische groei of aantallen gevangenen. Veel cijfers zijn staatsgeheim, zoals het aantal doodvonnissen en terechtstellingen, en ook het aantal mensen in werkkampen. Chinese media mogen uitsluitend officieel goedgekeurd nieuws publiceren. Ervaren journalisten constateren dat de openheid die bezoekers (vooral zakenlieden) vaak bespeuren in informele gesprekken met Chinese partners in het algemeen schijn is. In feite spreken de partners volgens officieel goedgekeurde lijnen. Nagenoeg altijd is iemand aanwezig (het kan de assistent van de journalist zijn) die verslag moet doen aan de veiligheidsdiensten. Kansen voor buitenlandse j o u r n a l i s t e n In de aanloop naar het wereldkampioenschap voetbal in Argentinië in 1978, gingen er stemmen op voor een Nederlandse boycot. Twee jaar ervoor had een militaire junta onder leiding van Jorge Videla een coup gepleegd. Het regime was berucht om talloze verdwijningen, babyontvoeringen en de gruwelijke martelingen in de zogenoemde vuile oorlog. Nederland deed uiteindelijk mee aan het toernooi en werd tweede. In de Nederlandse media was er veel aandacht voor de vele mensenrechtenschendingen in het Zuid-Amerikaanse land. Juist door de publiciteit rondom het wereldkampioenschap kregen veel mensen een beter beeld van de situatie in Argentinië. Een ervaren China-journalist wijst op de journalistieke uitzonderingspositie: Buitenlandse correspondenten hebben een aparte positie. Ze hebben minder last van censuur en toezicht: wie het op de juiste manier aanpakt kan vaak heel redelijk berichten over de Chinese werkelijkheid. Maar dit vergt wel een andere werkwijze dan westerse journalisten thuis doorgaans gewend zijn. Improvisatie en onder de radar doorvliegen zijn de sleutelwoorden. Wie het op de juiste manier aanpakt kan vaak heel redelijk berichten over de Chinese werkelijkheid 24 25

14 Deel 2 Tien mensenrechtenthema s [1] persvrijheid voor Chinese media Controle over kranten, tijdschriften en andere media is in het afgelopen jaar verscherpt Tientallen redacteuren zitten vast omdat ze verslag deden van gevoelige onderwerpen Harde aanpak journalisten roept twijfel op over complete persvrijheid tijdens de Spelen Waar het voor buitenlandse journalisten (die in eigen land vrijuit kunnen publiceren) mogelijk is door de mazen van de wet te kruipen bij het vergaren van informatie, is dat voor Chinezen een stuk lastiger. Hoewel de autoriteiten complete persvrijheid tijdens de Olympische Spelen beloofden, krijgen Chinese media in aanloop naar de Spelen steeds minder vrijheid. In het belang van de harmonieuze samenleving worden de touwtjes aangetrokken. Op de jaarlijkse persvrijheidindex van Verslaggevers zonder Grenzen staat China steevast in de laagste regionen: in 2006 op plaats 163 van de 168. Human Rights Watch schrijft [ You Will Be Harassed and Detained, augustus 2007] dat Chinese redacteuren van het ministerie van Propaganda regelmatig lijsten ontvangen met onderwerpen die niet besproken mogen worden omdat ze de Partij kunnen schaden. Het gaat onder andere om zaken die te maken hebben met etnische groepen die in China worden onderdrukt, zoals de Oejgoeren of Tibetanen. Maar ook sociale onrust is een onderwerp waar niet over mag worden bericht. Vaak hoeft de Partij echter helemaal niet in actie te komen. De meeste hoofdredacteuren hebben een lijntje met de Communistische Partij en zien erop toe dat hun medium niet over de schreef gaat. Burgers van de Volksrepubliek China genieten vrijheid van spreken, pers, vergadering, vereniging, processie en demonstratie. Artikel 35 van de Chinese Grondwet (1982) Eenieder heeft het recht op vrijheid van meningsuiting; dit recht omvat mede de vrijheid inlichtingen en denkbeelden van welke aard ook te garen, te ontvangen en door te geven, ongeacht grenzen, hetzij mondeling, hetzij in geschreven of gedrukte vorm, in de vorm van kunst, of met behulp van andere media naar zijn keuze. Artikel 19.2 van het VN-Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten. China heeft dit verdrag ondertekend, maar nog niet geratificeerd. Onze regering kan mensen de ruimte insturen, maar als iemand hier op aarde iets zegt dat ze niet zint, wordt hij de gevangenis ingegooid Inwoner van Shenyang, geciteerd in Dragon Rising van Jasper Becker, p. 10 Reuters De berichtgeving van buitenlandse persbureaus staat onder scherpere controle van de staat. Staatspersbureau Xinhua (Nieuw China) heeft sinds september 2006 de leiding over de distributie van het nieuws. Alles wat wordt gezien als gevaar voor de nationale veiligheid wordt gecensureerd. Daarnaast werden er begin dit jaar drie andere regels ingevoerd die de vrijheid van de pers inperken: Chinese media moeten voortaan permissie vragen om verslag te doen van historische gebeurtenissen. Audiovisuele staatsmedia mogen geen aandacht meer besteden aan een twintigtal specifieke 26 27

15 Private Zhao Yan Ook Chinezen die voor buitenlandse media werken lopen gevaar. Zhao Yan, een researcher in dienst van The New York Times, werd veroordeeld voor het verspreiden van staatsgevoelige informatie naar het buitenland. Zhao had in juli 2004 in een vierregelig berichtje gesuggereerd dat er ruzie zou zijn tussen de Chinese president Hu Jintao en ex-president Jiang Zemin. Twee maanden later publiceerde dezelfde krant een artikel waarin werd gesuggereerd dat Jiang Zemin zou aftreden als hoofd van het leger, wat overigens later ook gebeurde. Tien dagen na deze publicatie werd Zhao gearresteerd. Een lange juridische strijd leidde in augustus 2006 tot een veroordeling tot drie jaar cel. Op 1 december 2006 werd het vonnis bekrachtigd wrang genoeg op dezelfde dag dat de autoriteiten bekend maakten dat buitenlandse journalisten meer vrijheid zouden krijgen. onderwerpen waaronder de historische gebeurtenissen tijdens de Culturele Revolutie, acties van activisten voor individuele rechten en het recente debat over vrijheid van de media. En voor gedrukte media is een puntensysteem ingevoerd: ieder medium heeft twaalf punten, en bij elke overtreding worden er punten afgetrokken. Als een medium door zijn punten heen is, wordt het gesloten. Lan Chengzhang Journalist Lan Chengzhang overleed in januari 2007, toen hij probeerde een illegale kolenmijn in Hunyuan te onderzoeken. Hij stierf aan een hersenbloeding, nadat hij naar verluidt in elkaar was geslagen door huurmoordenaars van de eigenaar van de mijn. Het werd journalisten verboden om onderzoek te doen naar Lans dood. Media die wel over de zaak berichtten werden bestraft. Zo moest de Democracy and Legal Times naar verluidt acht redactieleden ontslaan, omdat de krant verslag had gedaan van de zaak. Onder druk van de autoriteiten in Beijing zette de plaatselijke overheid zeventig mensen in om de dood van Lan te onderzoeken. Uiteindelijk werd de eigenaar van de mijn vervolgd en op 29 juni 2007 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. Het komt zelden voor dat journalisten in China worden vermoord. Wel worden verslaggevers vaak gearresteerd, waarna ze meestal na oneerlijke processen in de gevangenis terecht komen. [2] Internetcensuur De websites van honderden organisaties, waaronder Amnesty International en Human Rights Watch, zijn geblokkeerd Zeker vijftig mensen zitten vast omdat ze een mailtje stuurden of een website bezochten Buitenlandse ICT-bedrijven werken mee aan de overheidscensuur Doordat alle media een lijntje hebben met de Communistische Partij, en er op die manier weinig tot geen ruimte is voor kritische berichtgeving, kwam er met de komst van internet meer ruimte voor informatieverspreiding en discussie. Steeds meer Chinezen hebben een weblog waarop ze publiceren. Een voorbeeld van de invloed van internet is de zaak Sun Zhigang. In 2003 werd deze 27-jarige grafisch ontwerper opgepakt omdat hij zijn identiteitsbewijs niet op zak had hij was het slachtoffer van de structurele harde aanpak van de vele binnenlandse migranten die naar de steden trekken. In de gevangenis zou het personeel zijn medegevangenen tegen hem hebben opgezet. Hij werd in elkaar geslagen en stierf aan de verwondingen. De zaak leidde tot veel commotie op internetfora. (Voor meer informatie over binnenlandse migranten, zie Deel III). Toch is ook de vrijheid van publicatie op het internet zeer relatief. Zo blokkeerde Microsoft in 2005, op verzoek van de Chinese overheid, de weblog van Zhao Jing, onderzoeker voor de New York Times in Beijing. Het bedrijf maakt het gebruikers van MSN spaces in China bovendien onmogelijk om bepaalde gevoelige termen te gebruiken in hun accountnaam of blogtitel [BBC, 14 juni 2005]. De Chinese overheid staat erom bekend het meest ontwikkelde systeem van internetcensuur ter wereld te hebben. Dat systeem werkt met twee methodes. Bij de eerste controleert de overheid websites die binnen de grenzen van China worden ontwikkeld. Als een website iets publiceert dat volgens de autoriteiten schadelijk voor hen kan zijn, worden de bedrijven of personen die de sites hebben ontwikkeld beboet, bedreigd of opgepakt. Bij de tweede methode gaat het om websites die buiten China worden gemaakt

16 Shi Tao De Chinese dichter en dagbladjournalist Shi Tao werd in april 2005 tot tien jaar celstraf veroordeeld voor het versturen van een naar vrienden in de VS vanaf zijn anonieme Yahoo-adres. In zijn mailtje vatte Shi instructies voor de pers van de zijde van het ministerie van Propaganda samen, waarin de officiële richtlijnen stonden voor berichtgeving over de herdenking van het bloedbad op het Tian anmenplein in De autoriteiten konden Shi Tao achterhalen nadat Yahoo hen van informatie had voorzien. Later bleek dat Yahoo geïnformeerd was dat de Chinese autoriteiten die informatie vroegen met het oog op vervolging. Shi Tao zit vast in de Deshan-gevangenis in Changde City, waar hij naar verluidt dwangarbeid krijgt opgelegd. In november 2006 kende de World Association of Newspapers hem de jaarlijkse Golden Pen of Freedom-prijs toe. In China zitten zeker vijftig mensen gevangen nadat zij een verstuurden of een internetsite bezochten die de regering heeft verboden. Amnesty beschouwt Shi Tao als een gewetensgevangene, die alleen vastzit omdat hij op vreedzame wijze gebruik maakte van zijn recht op vrije meningsuiting. Daarvoor ontwikkelde de overheid de zogenaamde Great Firewall (ook wel de elektronische versie van de Chinese Muur genoemd), die ongewenst internetverkeer buiten houdt. Hoewel internet grenzeloos en virtueel lijkt, gaan de glasvezelkabelverbindingen uiteraard wel door geografische grenzen. China heeft drie van deze verbindingen. De particuliere bedrijven die deze beheren moeten van de Chinese overheid bepaalde sites blokkeren. Daardoor zijn veel sites onbereikbaar voor wie binnen China op het internet surft. Het gaat om sites van buitenlandse media, maar bijvoorbeeld ook van mensenrechtenorganisaties als Human Rights Watch en Amnesty International. Overigens zijn er internetactivisten die de Chinese censoren via technische middelen proberen te ontwijken, met alle risico s van dien. Buitenlandse zoekmachines zoals Google en Yahoo komen door hun aanwezigheid in China in aanraking met het censuursysteem. Als je vanuit Nederland, of waar dan ook ter wereld, bij Google de term human rights intikt, krijg je duizenden websites. In zijn Chinese versie toont Google deze links niet. Politie neemt computers in beslag uit een illegaal internetcafé Reuters/China Photos ICPC Om ongewenst internetverkeer buiten te houden is er de Great Firewall 30 31

17 Demonstratie tegen gedwongen uitzettingen voor de bouw van het Shunyi Olympisch roei-kanopark Midden in de nacht, terwijl zij nog sliepen, kwamen er mensen die de muur van de binnenplaats begonnen af te breken. Er woonden veel mensen in dat gebouw, ze hadden daar een winkel. Het was erg gevaarlijk, er woonden daar nog steeds mensen. EMPICS [3] gedwongen uitzettingen Voor de Olympische Spelen zijn duizenden mensen gedwongen hun huis uitgezet Gedupeerden kregen vaak niet de beloofde compensatie De Olympische Spelen zijn het grootste evenement ter wereld. Elke vier jaar proberen de organiserende landen de Spelen nóg groter en beter te maken dan de vorige. Alles wijst erop dat de organisatie van de Spelen in 2008 dat in elk geval gaat lukken. De stadions en andere faciliteiten worden in recordtempo uit de grond gestampt en de één is nog mooier dan de ander. Het Nederlandse IOC-lid en voorzitter van de coördinatiecommissie van de Spelen in Beijing Hein Verbruggen zei medio 2007, na een van zijn bezoeken aan Beijing, dat hij heel erg tevreden was over de voortgang in Beijing. Het werk dat onze Chinese vrienden leveren is indrukwekkend. Zhang, vriend van een familie die in Beijing gedwongen uit hun huis werd gezet. Bron: Human Rights Watch (2004): Forced Evictions and The Tenants Rights Movement in China. Sommigen die protesteerden werden veroordeeld tot lange gevangenisstraffen Om ruimte te creëren voor de Olympische faciliteiten zijn echter duizenden mensen gedwongen hun huis, bedrijf of grond te verlaten. Sommigen kwamen daar pas achter toen de bulldozers al op de stoep stonden. Er zijn ook verhalen van huizen die werden gesloopt terwijl er nog mensen in lagen te slapen. Gedwongen huisuitzettingen zijn in China al decennialang een bekend fenomeen. Een van de gebieden waar boeren gedwongen werden hun land te verlaten is het Shunyi Olympisch roei-kanopark. De manager van het park meldde in maart 2007 tijdens een persrondleiding dat de gedupeerden in juli 2005 schadevergoeding hadden gekregen. Bewoners van het nabijgelegen dorp Maxinzhuang spraken dat tegen. Ook vertelde een dorpsbewoner dat twee mensen sinds 2005 in de gevangenis zaten, omdat ze hadden deelgenomen aan een protest tegen de uitzettingen. Als de Holland Acht tijdens de Spelen hun zilveren medaille uit Athene proberen te overtreffen, doen ze dat hoe dan ook op omstreden grondgebied. [Bron: Beijing wins IOC approval, com/news/152389/beijing-wins-ioc-approval] 32 33

18 Ye Guozhu Ye Guozhu is een van de slachtoffers van de gedwongen uitzettingen ten behoeve van de Olympische Spelen. Eerst werden zijn twee restaurants afgebroken om plaats te maken voor Olympische faciliteiten. Twee jaar later moesten hij en zijn gezin ook hun woning uit. Het huis stond in Yongdingmen in Beijing, waar de autoriteiten een park wilden aanleggen om de stad op te fleuren. Ye vroeg de autoriteiten toestemming om een demonstratie tegen de uitzettingen te organiseren. Daarop werd hij gearresteerd en in december 2004 veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. Hij heeft naar verluidt last van ernstige gezondheidsproblemen, onder meer doordat hij is gemarteld. Hij is met zijn armen aan het plafond gehangen en geslagen, onder andere ook met stroomstokken. In februari 2007 kreeg hij een disciplinaire straf, waarschijnlijk vanwege zijn aanhoudende pogingen om tegen zijn veroordeling in beroep te gaan. Amnesty International beschouwt Ye Guozhu als een gewetensgevangene, die vastzit voor zijn geweldloze protest tegen de huisuitzettingen. Dubin Half gesloopt huis in Beijing, Op het spandoek staat: Doe dingen volgens de wet zonder dwang. Uitzetting of niet, hier woon ik. BOXUN 34 35

19 [4] heropvoeding door arbeid In de heropvoedingskampen worden mensen zonder tussenkomst van een rechter één tot drie jaar vastgehouden Door middel van het programma heropvoeding door arbeid willen de lokale autoriteiten Beijing voor de Olympische Spelen opschonen Het gaat vaak om overtredingen als illegaal reclame maken, folders uitdelen, landloperij, bedelarij en kleinschalig drugsgebruik. Verander gedrag en houding van mensen die kleine overtredingen begaan Het programma van heropvoeding door arbeid (laojiao) werd geïntroduceerd in 1957 als onderdeel van de overheidscampagne Verander gedrag en houding van mensen die kleine overtredingen begaan. De overtreders worden omgeschoold tot hardwerkende burgers, vermoedelijk veelal in werkkampen maar ook op andere plaatsen, zoals mijnen en fabrieken. De Chinese regering heeft herhaaldelijk aangekondigd dat het stelsel van heropvoeding door arbeid hervormd zal worden, maar in de praktijk is nog zo goed als niets bereikt. Het systeem staat trouwens sterk ter discussie onder Chinese academici [China Rights Forum, 2007/2]. De lokale autoriteiten van Beijing besloten begin 2006 de straf heropvoeding door arbeid te gebruiken om de stad schoon en veilig te maken en te zorgen dat de Spelen ordelijk verlopen. Anders dan bij reguliere gevangenisstraffen is het de politie die mensen tot heropvoeding door arbeid veroordeelt, en komt er geen rechter aan te pas. Beijing breidde met het oog op de Spelen de toepassing van deze straf uit tot overtredingen waaronder illegaal reclame maken, handeldrijven zonder vergunning, folders uitdelen, landloperij of bedelarij. Bu Dongwei De 38-jarige Bu Dongwei, medewerker van de Amerikaanse hulporganisatie The Asia Foundation, kreeg op vrijdag 19 mei 2006 onverwacht bezoek van de politie in zijn appartement in Beijing. De politie vond boeken van de verboden spirituele beweging Falun Gong (zie Deel 2 [7]). Bu werd gearresteerd. Na drie maanden niets van Bu te hebben gehoord, kwam zijn vrouw erachter dat hij vastzat in het Tuanhe-heropvoedingscentrum in Beijing. Zonder dat er een rechter aan te pas was gekomen, veroordeelde de politie Bu tot tweeënhalf jaar heropvoeding door arbeid. Daar zal hij worden heropgevoed en zijn afvallige geloof, zoals de autoriteiten de Falun Gong noemen, moeten opgeven. Naar verluidt heeft de leiding van het kamp de familie gevraagd om 400 yuan (ongeveer 40 euro) per maand te betalen voor zijn kosten. Amnesty beschouwt Bu als een gewetensgevangene, die alleen vastzit omdat hij op vreedzame wijze gebruik maakte van zijn recht op vrijheid van meningsuiting en religie. Het aantal gevangenen in werkkampen werd in 2006 van officiële zijde geschat op in 2004 was de schatting nog [US State Department Country Report China 2006]. Er is geen mogelijkheid om enigszins betrouwbare cijfers te geven. De duur van deze straffen varieert van één tot drie jaar. Opvallend genoeg is dat hoger dan de minimumstraffen in het strafrecht. In de praktijk kunnen autoriteiten deze straffen naar eigen inzicht verlengen. De kans op marteling in deze kampen is groter dan in gewone gevangenissen. Private 36 37

20 Coca Cola en Wal Mart Dwangarbeid komt niet alleen voor in heropvoedingskampen (waar die arbeid laojiao heet), ook bij reguliere veroordelingen worden gevangenen in de regel gedwongen te werken (laogai, hervormingdoor-arbeid ). Artikelen die onder zulke omstandigheden worden gemaakt, komen ook op de westerse markt. In een reportage The Real Thing Made in Prison van de Britse nieuwszender Sky News van juni 2007 is te zien is hoe gevangenen in Zuid- China iedere ochtend naar een fabriek lopen om daar tien uur per dag te werken. Met een mobiele telefoon is stiekem opgenomen wat ze maken: kerstartikelen voor Coca Cola. Een ex-gevangene verklaarde dat hij voor zijn werk een appel per week kreeg. Naar aanleiding van de reportage verbrak Coca Cola de banden met de toeleverancier. In de reportage komt ook Xu Yonghai aan het woord. Hij zat in een (andere) gevangenis om zijn christelijk geloof. Hij vertelt hoe hij gedwongen werd paraplu s te maken. Gevangenen die niet hard genoeg werkten, werden met schoenen geslagen. De gevangenen kregen 90 eurocent per maand. De paraplu s worden verkocht in de Amerikaanse supermarktketen Wal Mart. Het bedrijf zei de zaak te gaan onderzoeken. Werkkampen zijn zo goed als nooit bezocht door buitenlandse waarnemers. Uitzondering zijn enkele modelkampen die aan hoogwaardigheidsbekleders zijn getoond. Journalisten of onderzoekers zullen nooit toegang krijgen tot andere kampen. Details zijn onder meer openbaar geworden uit verklaringen van mensen die later naar het buitenland zijn gevlucht. Bekend is dat er veel soorten werkkampen bestaan, en dat de grootste in afgelegen westelijke gebieden liggen. Volgens Laogai [ de organisatie van ex-werkkampgevangene Harry Wu, is mishandeling van vooral politieke gevangenen in deze kampen schering en inslag. De Chinese mensenrechtenactivist Harry Wu zat in totaal negentien jaar vast in diverse werkkampen. Hij werd in 1979 vrijgelaten en vluchtte in 1985 naar de Verenigde Staten. Van daaruit documenteerde hij het systeem van administratieve detentie in China. Hij bezocht het land een aantal keren in het geheim. In 1995 werd hij bij zo n bezoek twee maanden vastgehouden in China. Onder internationale druk werd hij vrijgelaten en het land uit gezet. Zijn organisatie Laogai publiceert over het systeem en de productie van werkkampen. Laogai meldt dat veel producten op de Chinese markt in deze kampen zijn geproduceerd. De kampen adverteren zich vaak als normale bedrijven, veel hebben zowel een bedrijfsnaam als een interne administratieve naam. Daardoor worden handelspartners vaak misleid en komen producten uit werkkampen op de Chinese markt. Volgens Laogai zijn ook op de internationale markt producten uit de werkkampen, van groene thee tot steenkool, terecht gekomen. [5] arbeidsomstandigheden Regels met betrekking tot werktijden, minimumloon en hygiëne worden vaak overtreden Onafhankelijke vakbonden zijn verboden Ook in de fabrieken waar Olympische merchandisingartikelen worden geproduceerd, komen wantoestanden voor China wordt wel de werkplaats van de wereld genoemd. Talloze producten, van elektronische apparaten tot kleding en van sportartikelen tot andere gebruiksvoorwerpen, hebben het label made in China. Westerse consumenten nemen de producten graag af: Chinese invoer maakt het leven in de VS en EU goedkoper. Over de omstandigheden waaronder die producten zijn geproduceerd staat niets op het label vermeld. Volgens officiële cijfers lijden meer dan tweehonderd miljoen Chinezen aan een werkgerelateerde ziekte [People s Daily, 17 juli 2005]. Veel informatie over de werkomstandigheden komt van organisaties met goede (vaak geheime) contacten in China, zoals het in Hongkong gevestigde China Labour Bulletin [clb.org.hk]. De autoriteiten beweren dat de rechten van arbeiders voldoende worden beschermd. Werkgevers negeren echter vaak de wetgeving met betrekking tot arbeidsomstandigheden. In veel industrieën zijn de omstandigheden abominabel. Werknemers hebben zelden recht op rust. Een basiswerkweek duurt vaak zestig uur. Daar kan nog eens tachtig tot honderd uur per maand aan overwerk bijkomen. Voor die overwerkuren worden werknemers vrijwel nooit extra beloond. Tijdens het werk mogen ze vaak niet naar de wc, met elkaar praten of eten. Sommige fabrieken hebben de regel dat werknemers niet mogen trouwen, zwanger worden of een serieuze relatie met elkaar hebben. Wie de regels overtreedt, kan loonvermindering krijgen of ontslagen worden. Hoewel de Chinese Grondwet het recht op vrijheid van vereniging erkent, zijn onafhankelijke vakbonden verboden. De enige legale vakbond is de door de overheid gecontroleerde All China Federation of Trade Unions (ACFTU). Deze vakbond registreerde in 2005 circa klachten van werknemers