Toekomstscenario s. Werk en werkenden in Het nodige samen Me Welbegrepen eigenbelang Rijnland

Transcriptie

1 Toekomstscenario s Werk en werkenden in 2020 Het nodige samen Me Welbegrepen eigenbelang Rijnland

2 Voorwoord De wereld van werk en werkenden in 2020 Vele zekere en onzekere krachten vormen de wereld van straks. Het is de wereld waarin onze klanten leven, werken en recreëren en waarin wij als verzekeraar onze rol spelen. Hoe die wereld eruitziet, weten we niet. Wel kunnen we de mogelijkheden verkennen. Van een aantal ontwikkelingen zijn we zeker. We weten dat de bevolking zal vergrijzen, dat de arbeidsmarkt flexibeler wordt en de zorg steeds duurder. De snelheid en beschikbaarheid van informatie lijkt grenzeloos. Communicatie kan altijd, overal en direct plaatsvinden. De samenleving lijkt steeds meer te individualiseren. De meest recente cijfers tonen dat het aantal alleenwonenden zal stijgen met In dezelfde periode zal het aantal stellen afnemen met maar liefst Voor de wereld van werk en werkenden en dus ook voor Achmea wordt het cruciaal op welke wijze mensen in 2020 met solidariteit omgaan. Welke vorm van solidariteit wordt dominant in de samenleving? Met wie zijn we solidair en op welke manier? Bovendien is het essentieel hoe de solidariteit is verankerd in regelgeving en wie we in 2020 de uitvoering toevertrouwen. In het eerste scenario Het nodige samen regelt de overheid dat alle basisrisico s verplicht verzekerd zijn, maar bepalen en betalen we individueel de dekkingen en premies. Het tweede scenario Me is de overheidsbemoeienis minimaal en regelen we de zekerheden voornamelijk individueel. In het derde scenario Welbegrepen eigenbelang rekenen we niet op de overheid, maar regelen we onze eigen zekerheden samen met anderen in collectiviteiten waarbij we in elkaar investeren. Tenslotte gaat scenario vier Rijnland uit van verplichte collectieve regelingen waarin risico s gezamenlijk worden gedragen. Deze vier scenario s zijn geen voorspellingen, maar het zijn ook geen sprookjes. Het zijn verkenningen van wat er zou kunnen gebeuren in de toekomst. Wij hopen dat de scenario s inspireren, uitdagen en verleiden om met elkaar over mogelijke richtingen na te denken en in discussie te gaan. De toekomst is tenslotte van ons allemaal. Projectgroep Toekomstscenario s 2020, Augustus 2011 voorwoord pagina 3

3 Inhoud 3 Voorwoord 6 Inleiding Werk en werkenden in 2020: Trends en ontwikkelingen 3. Vier scenario s - Het nodige samen - Me - Welbegrepen eigenbelang - Rijnland Naar een nieuw stelsel van 56 zorg en zekerheid in 2020 Bronnen 4 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels inhoud pagina 5

4 Inleiding Inleiding In de afgelopen decennia is de wereld van werk en werkenden grondig en structureel veranderd door de doorzettende diensten- en netwerkeconomie. In het voorbije industriële tijdperk kenmerkte de Nederlandse verzorgingsstaat zich nog door stabiele arbeidsverhoudingen, de zekerheid van bescherming, een vast arbeidscontract en welvaartsvaste pensioenen. Die tijd is voorbij. De arbeidsmarkt veranderde in rap tempo. Nieuwe groepen werkenden dienden zich aan. In alle sectoren kwamen er meer zelfstandigen zonder personeel die als professional aan de slag gingen en de zogeheten hybride medewerker deed zijn intrede. Dit zijn werkenden die een kleine vaste baan combineren met het zelfstandig ondernemerschap. Het aantal zzp ers steeg in de eerste tien jaar van de nieuwe eeuw tot een kleine miljoen. Maar ook de wereld van werknemers veranderde. Er werd meer op projectbasis gewerkt en medewerkers wisselen vaker van werkgever dan voorheen. Dat bracht meer onrust en onzekerheid, ook voor hen die met een vast contract dachten 6 Een uitgave van Achmea SZ, ACR, Syntrus Achmea en Achmea Zorg inleiding pagina 7

5 gevrijwaard te zijn van het risico op ontslag. De zekerheid van een vast contract bleek een schijnzekerheid, dat maakte de crisis aan het einde van de jaren tien pijnlijk duidelijk. Aan het begin van de jaren tien is de vraag hoe de ontwikkelingen verdergaan. We leven in een revolutionair tijdperk waarin oude zekerheden op veel gebieden plaatsmaken voor nieuwe. Dit gaat gepaard met angst, wantrouwen, onzekerheid over de toekomst, maar ook met creativiteit en nieuw elan. Staan we aan het begin van nog ingrijpender en grotere veranderingen, zoals sommige deskundigen stellen? Zeker is dat de wereld van werk en werkenden verder gaat veranderen. De vraag is alleen in welke richting? De vraag is alleen in welke richting? Lessen trekken uit de toekomst, met deze ambitie is Achmea gestart met het project Door gebruik te maken van scenario s wil Achmea een mogelijke toekomst verkennen en daarop inspelen. De scenariomethodiek is ontwikkeld in de jaren vijftig en zestig toen ondermeer Shell gebruik maakte van scenarioplanning bij het voorbereiden van strategische keuzes. Pierre Wack, geestelijk vader van de scenarioplanning, stelde dat de oude planningsystemen van Shell waren ontwikkeld voor een stabiele, vertrouwde wereld waar alles meer van hetzelfde was. Met zijn scenario s richtte hij zich op de onzekerheden in een toekomst die niet langer stabiel of zeker was. Bijvoorbeeld op een wereld waarin olie zeer schaars en kostbaar zou zijn. In 1973 werd een scenario van Wack werkelijkheid door de oliecrisis. Terwijl andere oliemaatschappijen werden verrast door de ontwikkelingen, was Shell voorbereid op wat komen kon. Op basis van scenario s bleek Shell met alternatieven adequaat te kunnen reageren op een sterk fluctuerende olieprijs. De economische winst van deze goede voorbereiding was enorm. Inmiddels is het scenariodenken uitgegroeid tot een belangrijk instrument om kennis te vergroten en gericht na te denken over de strategie en visie van organisaties. Het helpt een onzekere toekomst minder onzeker en meer voorspelbaar te maken. Bovendien kunnen externe veranderingen en ontwikkelingen beter worden begrepen. Voor ons project hebben we bekeken welke ontwikkelingen we plausibel achten en wat daarvan de impact kan zijn op de wereld van werk en werkenden in Met deze kennis kunnen we als Achmea de verschillende strategische opties beter uitwerken. Bij het opstellen van de scenario s hebben we gebruik gemaakt van de zogeheten DEPEST-methode. Deze methodiek geeft duidelijk inzicht in de factoren die van invloed zijn op de wereld in Het woord DEPEST is samengesteld uit de beginletters van de zes verschillende gebieden: demografische invloeden (bevolkingsopbouw, vergrijzing), economische invloeden (euro, conjunctuur), politieke invloeden (Brussel of Den Haag), ecologische invloeden (duurzaamheid), sociaal-culturele invloeden (leefstijl) en technologische invloeden. Deze externe omgeving is geanalyseerd aan de hand van allerlei relevante brondocumenten, maar we hebben vooral gebruik gemaakt van opinion leaders binnen de bovengenoemde thema s. Dit zijn invloedrijke mensen uit de wetenschap, politiek en het bedrijfsleven. Zij hebben hun visie uitgebreid toegelicht tijdens zogenaamde bouwsteenbijeenkomsten. Lessen trekken uit de toekomst Op basis van deze bijeenkomsten hebben we een groot aantal ontwikkelingen geïdentificeerd en geclusterd in min of meer vaststaande ontwikkelingen oftewel trends. De meest relevante trends voor de wereld van werk en werkenden in 2020 worden beschreven in hoofdstuk 2. 8 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels inleiding pagina 9

6 Hoofdstuk 1 Hoe ziet de wereld van werk en werkenden er in 2020 uit? Hoe werken mensen in 2020, hoe zijn de arbeidsrelaties en wat zijn de belangrijkste arbeidsrisico s die je gedurende je werkzame leven rond 2020 loopt? Hoe gaan we in de veranderende wereld van werk en werkenden in 2020 om met zorg en zekerheid? Het is duidelijk dat de wereld van werkenden in 2020 radicaal anders zal zijn dan aan het begin van het decennium. Hoé anders blijft gissen. Op basis van de scenariomethodiek kunnen we wel een aantal trends en ontwikkelingen beschrijven waarvan we nu met zekerheid kunnen zeggen dat die gaan plaatsvinden en dat ze effect zullen hebben op de wereld van werk en werkenden in Werk en werkenden in 2020: trends en ontwikkelingen Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt Het einde van een tijdperk. De laatste leden van de babyboomgeneratie, geboren in de jaren , zijn in 2020 definitief vertrokken van de arbeidsmarkt. Sommigen zullen - met dank aan nieuwe technologieën - nog langer blijven doorwerken, maar het gros is met pensioen. De nieuwe lichting werkenden is aanzienlijk kleiner dan die in het tijdperk van de babyboomers. Naast vergrijzing treedt namelijk ook ontgroening op. Die vergrijzing en ontgroening zullen zeker effecten hebben op het aanbod op de arbeidsmarkt. Voor bepaalde sectoren, zoals de zorg, de overheid en het onderwijs, zal dat ingrijpend zijn, omdat er nu eenmaal werkzaamheden zijn die moeilijk door niet-nederlandstaligen overgenomen kunnen worden. De nieuwe lichting werkenden zal wel beter en hoger opgeleid zijn. Dat geldt zeker voor de vrouwen, die in het komende decennium op grotere schaal de arbeidsmarkt zullen betreden. Vrouwen gaan meer en meer fulltime werken. Meer ouders zullen beiden vier dagen werken, waarbij zij allebei werk met zorg combineren. Het tempo van het leven moet nog een tandje hoger en dat kan ook, mede dankzij nieuwe techniek en meer dienstverlening. Deze generatie moet ook nog eens beter toegerust zijn op de eisen van werken in trends en ontwikkelingen pagina 11

7 2020. Want ook de vraag op de arbeidsmarkt verandert. De moderne diensteneconomie is intensief en veeleisend. Professionaliteit en vakmanschap zullen de komende jaren nog meer centraal staan. Werkenden gaan meer autonomie en regelruimte opeisen. Om talenten te kunnen binden en boeien zal er anders gemanaged moeten worden. Minder topdown, meer gestuurd op output, in platte organisaties en gebaseerd op vertrouwen. Zekerheid van werk en inkomen zijn minder vanzelfsprekend voor de nieuwe generaties. Het idee van een lifetime employment - een vaste baan bij één werkgever - is anno 2011 al achterhaald, maar in de toekomst zal dat nog minder voorkomen. De nieuwe generaties verlangen ook meer flexibiliteit en mobiliteit. De arbeidsmarkt zal bestaan uit een bont palet van arbeidsrelaties waarbij het vaste contract niet meer dominant is. Het vermogen je aan te passen aan de snelheid van het economisch leven wordt cruciaal. Arbeidsrelaties worden flexibeler en op de arbeidsmarkt zullen meer en meer nomaden verschijnen: de professional urban nomads (puns). Dat zijn werkenden die van baan naar baan gaan of van project naar project bij verschillende werkgevers. Ook voor medewerkers met een vast contract zal het werk projectmatiger worden. De zelfredzaamheid van deze nomaden zal toenemen. Goede regelingen op het terrein van zorg en zekerheid zijn geen reden om bij een werkgever te blijven. Zelf investeren in scholing wordt de nieuwe zekerheid en leren wordt een vast onderdeel van het leven. Er is sprake van knowledge flow, wat wil zeggen dat informatie multimediaal en overal toegankelijk is. Bijna overal kan geproduceerd worden. Dat betekent een ontgrenzing van productie, ontkoppeling van plaats en tijd en ontgrenzing van werk en privé. Het wordt makkelijker om werk en privé te combineren. Je bepaalt zelf waar, wanneer en hoe je werkt. De productiviteit gaat daardoor drastisch omhoog. Organisaties worden kleiner en flexibeler en het aantal zzp ers neemt verder toe. Er worden meer strategische verbanden en allianties aangegaan voor de duur van een project, zogenaamde orkestorganisaties. En ook binnen organisaties zal de ontwikkeling naar meer flexibiliteit doorzetten. Het nieuwe werken staat in 2011 nog maar in de kinderschoenen. Werkgevers moeten hierin mee om aantrekkelijk te blijven voor de schaarse werknemers. Het vermogen je aan te passen aan de snelheid van het economisch leven wordt cruciaal. Onder invloed van technologische ontwikkelingen verandert het leven van mensen ook in een hoger tempo. Het is een kwestie van stressen of hopeloos afhaken. Naast de hoogopgeleide professionals bestaat er een grote groep outsiders, mensen met onvoldoende scholing of met een vlekje, die het tempo niet kunnen bijbenen. Zij zijn veroordeeld tot laaggeschoold, vuil en slecht betaald werk. De tweedeling op de arbeidsmarkt zal duidelijker worden. Politieke en maatschappelijke keuzes bepalen het komende decennium hoe groot de kloof tussen de twee groepen in 2020 zal zijn. De vooruitzichten zijn echter niet rooskleurig gezien de politieke tegenstellingen, zowel Europees als nationaal. Ook de economische ontwikkeling op de middellange termijn werkt bepaald niet mee. Zeker nu de sanering van de overheidsschulden in het Westen de nodige tijd zal vergen en de economische groei nog vele jaren aanzienlijk zal vertragen. Bovendien zullen de ontwikkelde economieën binnen afzienbare tijd overvleugeld worden door opkomende landen als China, India en Brazilië. Ontwikkelingen in de arbeidsverhoudingen Door de wijzigingen op de arbeidsmarkt zullen ook de arbeidsverhoudingen veranderen. Hoe ingrijpend die veranderingen zullen zijn, is niet zeker. Er zijn wel een paar early warning signals die in een bepaalde richting wijzen. Er zullen minder zekerheden zijn dan voorheen. Werkenden krijgen te maken met nieuwe risico s. Traditioneel liepen werknemers al risico van inkomensverlies bij arbeidsongeschiktheid, ziekte, werkloosheid en ouderdom. In de diensteneconomie moeten zij in staat zijn om netwerken te onderhouden en zij moeten voldoende competenties en scholing hebben om weerbaar te zijn op de arbeidsmarkt. Dat zijn nieuwe sociale risico s, zeker voor mensen die minder gekwalificeerd zijn of een vlekje hebben. De vraag is of en hoe de bescherming voor de nieuwe werkenden wordt geregeld. Belangrijke vragen - ook in de scenario s - gaan over de organisatie van werkgevers en werknemers. Voor de ordening van de huidige arbeidsverhoudingen is een sterke positie van zowel de vakbeweging als van werkgeversorganisaties noodzakelijk. Nationaal, maar ook op Europees niveau. Anno 2011 is het maatschappelijk middenveld aan het afbrokkelen en de vraag is of dat proces tot stilstand gebracht kan worden. Slagen de organisaties van werkgevers en werknemers erin de leegloop te stoppen? Bestaan ze nog in 2020 en zo ja in welke vorm? Is er nog sprake van overleg, gebeurt dat dan op nationaal niveau en worden de arbeidsvoorwaarden dan nog 12 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels trends en ontwikkelingen pagina 13

8 collectief geregeld door vertegenwoordigers van werknemers en werkgevers of heeft iedereen zijn eigen individuele overeenkomst? En wat wordt de rol van Europa? En wat wordt de rol van Europa? Op arbeidsrechtelijk gebied nam de invloed van Brussel de laatste jaren sterk toe. Zal dat de komende jaren ook gebeuren op het gebied van de regulering van de arbeidsverhoudingen en de verzorgingsstaat? Brussel wil immers nu al vanwege de eurocrisis meer grip krijgen op de economische, fiscale en sociale politiek van de nationale overheden. Of overkomt ons het ondenkbare en valt de EU uiteen met alle economische en sociale gevolgen van dien? Nu al gaat de Europese wet- en regelgeving boven het Nederlandse arbeidsrecht. Wellicht komt er met de verdergaande Europese economische en sociale integratie ook een Europese variant van de verzorgingsstaat. Of moeten we eerder denken aan een milde vorm van een apart Europees sociaal beleid dat zich laat vergelijken met het Europese economische beleid? De vraag is hoever die Europese integratie zal gaan en in welk tempo. Euro-sceptici lopen al nee schuddend achter de Europese eenwording aan, maar het proces lijkt onomkeerbaar en zal zich op verschillende wijzen kunnen manifesteren. Een Europese arbeidsmarkt of sterker nog, een mondiale arbeidsmarkt, wordt steeds realistischer. Nu al zijn er grote contingenten werkenden uit alle delen van Europa in ons land aan de slag in de landbouw, bouw, industrie en vervoerssector. Verwacht wordt dat de mobiliteit op de Europese arbeidsmarkt verder zal toenemen en dat de regulering van de arbeidsmarkt en arbeidsverhoudingen meer en meer vanuit Brussel zal worden bepaald. Voor de nationale overheid zal dat in toenemende mate een dilemma kunnen vormen. Inwoners van een land willen visie en bescherming van hun nationale overheid, maar dat staat wellicht haaks op de eisen van de internationale markt. De vraag is of er een nationaal sociaal-politiek stelsel van bescherming en investering kan blijven bestaan of dat er een Europese harmonisering van het sociale stelsel zal komen. In het laatste geval zou dat kunnen leiden tot één Europese verzekeringsplicht als onderdeel van een Europees stelsel van arbeidsverhoudingen. Hier botsen de internationaal georiënteerde politieke partijen met de nationalistisch georiënteerde politieke partijen. Globalisering kan worden ervaren als een bedreiging voor de nationale en culturele identiteit. In bijna alle Europese landen leidde deze angst tot electorale winst voor extreem rechts. Je kunt de vraag ook andersom stellen: kun je als immigrant je eigen identiteit behouden? Als we de buitenlandse kenniswerkers willen inzetten op de arbeidsmarkt, dan zullen we open over onze culturele verschillen moeten communiceren. We moeten de verschillen niet bedekken met de interculturele mantel der liefde, maar we moeten ze juist in een open dialoog bespreekbaar maken en begrijpen wat dit betekent. Het aantal eenpersoonshuishoudens verdubbeld Andere relevante ontwikkelingen De genoemde ontwikkelingen zullen grote gevolgen hebben voor de vormgeving van zorg en zekerheid voor werkenden. De oude verzorgingsstaat is al enige jaren onderwerp van gesprek. Een geheel nieuw stelsel van zorg en zekerheid ontwikkelt zich. Naast de ontwikkelingen op het terrein van de arbeidsmarkt en de arbeidsverhoudingen is in dat verband nog een aantal andere maatschappelijke en culturele trends van belang: Verdere individualisering van de samenleving. Tot 2020 komen er alleenwonenden bij en zullen er minder stellen zijn. Het aantal mensen dat single door het leven gaat neemt toe. De omvang en samenstelling van huishoudens verandert daardoor in de komende jaren. Het aantal huishoudens in Nederland zal oplopen naar zo n 7 tot 7,5 miljoen in Op een bevolkingsomvang die terugloopt, betekent dat een verdunning van de huishoudens. Deze trend is in de jaren 90 van de twintigste eeuw ingezet. Onder ouderen zal het aantal eenpersoonshuishoudens verdubbelen of zelfs verdrievoudigen. De opkomst van vrouwen die beter zijn opgeleid dan mannen wordt spectaculair. Dat zal ook gevolgen hebben voor de relatiemarkt, waarin opleiding vaak een van de bepalende factoren is. Er zullen meer powerkoppels komen, waarin beide partners een hoge opleiding en een bijbehorend inkomen hebben, tegenover een groep koppels en singles met lage opleiding en dito inkomen. In 2020 is de zogenaamde grenzeloze generatie toegetreden tot de arbeids- en consumentenmarkt. De leden van deze generatie zijn niet gewend grenzen te stellen aan hun wensen. Dat past in de voortgaande individualisering van de samenleving. De nieuwe consumens is compromisloos en wil zich ook als zodanig manifesteren. Organisaties 14 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels trends en ontwikkelingen pagina 15

9 spelen daarop in met maatwerk en individuele arrangementen. Dat is mogelijk door de technologische vooruitgang en doordat bedrijven en dienstverleners hun productie en marktbenadering flexibeler hebben georganiseerd. De nieuwe consumens heeft consumentenmacht en via sociale media is deze gemakkelijk in grote aantallen aan te spreken en te gebruiken. De consument heeft daardoor ook inzicht in de markt. Transparantie is het sleutelwoord. Internet maakt kosten transparant waardoor een einde komt aan de macht van de aanbieders. Organisaties gaan zich anders oriënteren op de individuele consument, deze komt meer en meer in het middelpunt van de belangstelling te staan. Maatschappelijk verantwoord ondernemen - geld verdienen door anders te denken en anders om te gaan met dingen - neemt tot 2020 een grote vlucht. Bedrijven en dienstverleners hebben niet alleen maar oog voor de shareholdersvalue, maar ook voor andere betrokkenen bij de organisatie zoals klanten en medewerkers en voor bredere maatschappelijke en ecologische belangen. De roep in de richting van de grote institutionele beleggers of pensioenfondsen om verantwoord te beleggen is al tijden hoorbaar en wordt luider. 16 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels titel pagina 17

10 Hoofdstuk 2 Naar een nieuw stelsel van zorg en zekerheid in 2020 De gesignaleerde ontwikkelingen in de wereld van werk en werkenden die we hiervoor beschreven hebben, zullen onherroepelijk leiden tot fundamentele veranderingen in het stelsel van zorg en zekerheid. Dit stelsel moet worden aangepast aan de veranderingen in de wereld van werk en werkenden, anders verliest het zijn functie. In de actuele debatten over de betaalbaarheid van het pensioenstelsel en de alsmaar groeiende vraag naar zorg wordt het onderwerp herinrichting al regelmatig aangekaart. Zowel in het pensioendossier als in het zorgdossier draait het om de kernbegrippen solidariteit en vertrouwen. In het eerste geval gaat het vooral om solidariteit tussen jong en oud, verplicht collectief of individueel. In het zorgdossier gaat het om solidariteit tussen verschillende groepen; jong en oud, (chronisch) ziek en gezond, hoge en lage inkomsten, mensen met een gezonde levensstijl en mensen die minder bewust leven, gezinnen en alleenstaanden. In beide dossiers speelt het vertrouwen in de uitvoerders - de zorgspecialisten, verzekeraars en pensioenfondsen een belangrijke rol. Wij verwachten dat ook in de verdere discussies over het stelsel de twee kernbegrippen solidariteit en vertrouwen een cruciale rol zullen vervullen. Zij vormen daarom het hart van onze scenario s. De uitkomst van de discussies over deze begrippen zal bepalen hoe wij als samenleving vorm en inhoud geven aan het stelsel in De begrippen solidariteit en vertrouwen zijn verwerkt in een assenkruis. De verticale as van het assenkruis wordt gevormd door het kernbegrip solidariteit: hoe zullen mensen omgaan met solidariteit in 2020? Welke vorm van solidariteit wordt dominant in de samenleving? Met wie zijn we solidair en op welke manier? Individuele risico s kunnen door een individu zelf gedragen worden, maar ook de facto aan een groep worden overgedragen. Dat laatste is het geval bij een 18 Een uitgave van Achmea SZ, ACR, Syntrus Achmea en Achmea Zorg naar een nieuw stelsel van zorg en zekerheid in 2020 pagina 19

11 verzekeringsovereenkomst, maar ook bij een stelsel waarin vrienden, soortgenoten of de overheid inspringen als een risicodragende gebeurtenis zich voordoet. Er zijn drie punten op de as: geen solidariteit, kanssolidariteit en subsidiërende solidariteit. Als er sprake is van kanssolidariteit dan draagt iedereen bij aan een regeling in een mate die evenredig is aan het risico dat hij of zij zelf overdraagt aan de collectiviteit. Subsidiërende solidariteit wil zeggen dat het individu bijdraagt aan een regeling voor een risicodragende gebeurtenis volgens een verdeelsleutel die niet noodzakelijk het overgedragen risico vertegenwoordigt, zoals bijvoorbeeld het inkomen. De horizontale as wordt gevormd door het kernbegrip vertrouwen: hoe wordt solidariteit verankerd in regelgeving en door wie wordt zij georganiseerd en uitgevoerd? De horizontale as laat zien wie consumenten vertrouwen als het gaat om de vormgeving van solidariteit c.q. risico-overdracht. Laten we de manier waarop we omgaan met individuele risico s regelen door de overheid? Of laten we dit over aan een verzekeraar of (groepen) individuen zelf (en dan draag je de risico s van die groep ook mee of je nu wilt of niet)? In de laatste twee gevallen kun je tenminste ten dele kiezen aan welke en aan wiens risico s je wel en niet bijdraagt. 20 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels titel 2011 pagina 21

12 Geen solidariteit Kans solidariteit solidariteit Scenario I - Het nodige samen 1. Overheid garandeert minimale zorg en zekerheid voor iedereen met daarboven individuele keuzevrijheid (denk aan onverzekerbare zorg, hoog eigen risico of een hoge eigen bijdrage) 2. Overheid verplicht werkenden alleen zich voor de belangrijkste risico s te verzekeren 3. Individu kan zich aanvullend verzekeren en/of sparen 4. Solidariteit is voornamelijk beperkt tot kanssolidariteit 5. Overheid bepaalt dekkingen basisverzekeringen 6. Overheid kan zelf uitvoeren of (deels) overlaten aan verzekeraars 7. Individueel pensioen 8. Premiedifferentiatie bij zorg en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen 9. Acceptatieplicht voor basisverzekeringen Scenario II - Me 1. Overheid beperkt zich tot steunverlening in uiterste noodzaak, bij voorkeur in natura 2. Individu is vrij zorg en zekerheid te regelen 3. Individu schat eigen risico in en bepaalt dekking (waar mogelijk) 4. Solidariteit: geen of beperkt tot kanssolidariteit 5. Uitvoering door verzekeraars of via individueel sparen 6. Individueel pensioen (geen verplicht ouderdomspensioen van overheidswege) 7. Premiedifferentiatie op individueel niveau 8. Geen acceptatieplicht Scenario IV - Rijnland Scenario III - Welbegrepen eigenbelang Subsidiërende solidariteit 1. Overheid garandeert brede zorg en zekerheid voor iedereen 2. Overheid verplicht alle werkenden zich collectief en ruim te verzekeren voor de belangrijkste risico s 3. Overheid bepaalt dekking brede zorg en zekerheid 4. Brede (subsidiërende en kans)solidariteit 5. Uitvoering door overheid en/of maatschappelijk middenveld en verzekeraars 7. Eventueel collectief en individueel aanvullen 8. Doorsnee premie of beperkte premiedifferentiatie 9. Acceptatieplicht 1. Overheid beperkt zich tot steunverlening in uiterste noodzaak 2. Individu is vrij zorg, zekerheid en pensioen te regelen 3. Co-creatie: individu schat samen met anderen risico in en bepaalt gezamenlijk dekking (waar mogelijk) 4. Brede (subsidiërende en kans)solidariteit op vrijwillige basis met zelfgekozen groepen en doelen 5. Uitvoering door zelfgekozen collectiviteiten en/of verzekeraars 6. Vrijwillige, collectieve regelingen voor zorg, zekerheid en pensioen 7. Beperkte premiedifferentiatie of doorsnee premie (op groepsniveau) 8. Geen acceptatieplicht, wel afwijsrecht! Overheid vertrouwen in... Verzekeraars Mezelf/ Eigen groep 22 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels naar een nieuw stelsel van zorg en zekerheid in 2020 pagina 23

13 Hoofdstuk 3 Scenario 1: Het nodige samen Vier scenario s vier scenario s pagina 25

14 Scenario 1 Het nodige samen Kenmerken: 1. Overheid garandeert minimale zorg en zekerheid voor iedereen met daarboven individuele keuzevrijheid (denk aan onverzekerbare zorg, hoog eigen risico of een hoge eigen bijdrage) 2. Overheid verplicht werkenden alleen zich voor de belangrijkste risico s te verzekeren 3. Individu kan zich aanvullend verzekeren en/of sparen 4. Solidariteit is voornamelijk beperkt tot kanssolidariteit 5. Overheid bepaalt dekkingen basisverzekeringen 6. Overheid kan zelf uitvoeren of (deels) overlaten aan verzekeraars 7. Individueel pensioen 8. Premiedifferentiatie bij zorg en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen 9. Acceptatieplicht voor basisverzekeringen Donderdag uur, A27 nabij Breda. Gelijkmatig rolt de zelfsturende vrachtwagencombinatie van Kees de Vries naar Bordeaux. Hij heeft een lading elektronica bij zich. De dashboardcomputer geeft het signaal dat collega Jan hem zoekt via Facetime. Kees beantwoordt de oproep. Jan zit vlakbij en vraagt of hij zin heeft om te lunchen For old times sake, als truckers onder mekaar, zegt hij. Ze spreken af bij Hazeldonk. Kees spreekt de bestemming in in de computer en besluit nog een cappuccino te zetten. Volgens de computer duurt het 45 minuten tot Hazeldonk dus dat kan nog best. Zelf sturen hoeft al jaren niet meer. En doordat de wegcapaciteit optimaal wordt gebruikt via computersturing behoren files alweer een tijd tot het verleden. Na de koffie bestelt Kees alvast online de lunch bij het wegrestaurant, daarna parkeert hij zijn truck bij Hazeldonk bij de pomp voor waterstof. Kees experimenteert al twee jaar met waterstof als brandstof voor trucks. Diesel en benzine werden onbetaalbaar, ook door de zware eco-heffingen vanuit Europa na Deze waren weliswaar nodig om de tweede kredietcrisis te betalen maar daardoor werden traditionele brandstoffen nog duurder. Het gaf het bedrijfsleven het laatste zetje om fors te investeren in alternatieven. Voor de vrachtwagen is waterstof geschikter dan elektriciteit. Daar rijdt Kees privé op. Een medewerker van het pompstation laat de tanks vollopen terwijl Kees gaat lunchen met Jan, een van de weinig overgebleven Nederlandse eigen rijders. Oude kameraden die samen vele kilometers maakten en heel Europa hebben gezien. Jan is er al. Als hij Kees ziet, roept hij vrolijk: Ha Kees, kom zitten. Ik moest toch stoppen volgens de nieuwe rusttijdenregeling. Volstrekt onbegrijpelijk hoor, die regeling. Hoezo rusttijden? Sinds de digitalisering van de Europese snelwegen en alle elektronica hoef je niets meer te doen nadat je aan het begin van de rit het adres, de gemiddelde snelheid en het type route hebt ingesteld. Alleen bij invoegen kan het soms zo zijn dat de elektronica het laat afweten, maar dat gebeurt maar één of twee keer per rit. Het wordt tijd dat die regeling alleen nog verplicht wordt voor zelfstuurders. Nee, het beroep is al jaren niet meer wat het vier scenario s pagina 27

15 was. Ik zou wel willen stoppen over een jaar of tien, maar of dat erin zit? Kees vraagt: Kun je wél stoppen met je 67ste, Jan? Kun je wél stoppen met je 67ste, Jan? Jan: Financieel houdt het niet echt over. Tot de tweede kredietcrisis van 2013 heb ik nooit aan sparen of verzekeren gedacht. De oude dag, dat was altijd nog heel ver weg. Ik wilde ook niet stoppen. Hoe ouder je wordt, hoe meer je die gedachten daaraan verdringt. We waren toch vrije jongens? Letterlijk en figuurlijk. Dus had ik nog van alles wat. Er waren wat spaarregelingen uit een ver verleden. Een kleine aanvulling uit de tijd dat ik als werknemer verplicht verzekerd was bij het pensioenfonds voor het wegvervoer. De waarde daarvan is vijf jaar geleden overgedragen aan mijn individuele pensioenvoorziening. Toen ik in 2002 zelfstandig rijder werd, dacht ik niet aan pensioen of arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Dat was hartstikke duur en we konden het niet echt opbrengen met de investeringen in het eigen bedrijf, zelfs niet met het inkomen van mijn vrouw. En toen volgde de tweede kredietcrisis. Weet je nog Kees? Toen ging het écht fout. Het vertrouwen in de economie stortte in en dat merkten wij direct in het ladingaanbod. Een paar jaar later verschenen ook nog eens de eerste zelfsturende trucks op de markt met een veel grotere laadcapaciteit dan de oude. De grote transportbedrijven stapten massaal over op de nieuwe trucks om de kosten te drukken en als eigen rijder moest je wel mee, als je tenminste de concurrentie op termijn wilde volhouden. Dat betekende investeren in een nieuwe truck. Bij de bank hoefde ik niet aan te kloppen. Nou, mijn spaarcentjes waren snel op. Armoe troef in die tijd, maar na de recessie waren we er weer. Wat ons heeft gered is dat we nog wat achter de hand hadden. Bovendien gingen veel oudere collega s met pensioen en we hadden ons al voor de crisis gespecialiseerd in de beveiliging van onze truck. Daar zat de toekomst, in het effectief kunnen bewaken van je vrachtwagen en niet meer in het besturen van de truck. Het spaart behoorlijk wat verzekeringspremie tegen ladingdiefstal uit. En die zijn de laatste jaren torenhoog. Evengoed ging het merendeel van de chauffeurs ten onder, weet je nog Kees? Bijna al onze collega s van de European Free Riders Associatie. Iedereen naar de steun. En wat riep de politiek? Waarom moeten wij betalen voor al die zogenaamde zelfstandigen? Ze profiteren wel van de sociale zekerheid, maar ze betalen er niet aan mee. Dat vond ik wel een schok. Betaal je keurig belasting, roept iedereen dat je zelfstandig moet worden; flexibel en zelfredzaam. Dan doe je dat allemaal en dan ben je een profiteur als het misgaat. Zo was het toch Kees? Je was toch een sukkel als je niet zelfstandig werd? Dus dan zet je de stap. Geen baas meer, maar eigen baas zijn. Dat is nog steeds prachtig maar het is wel iets dat je moet leren. Het vraagt wel wat meer van je. Je krijgt een schep geld en dan moet je zo slim zijn om wat opzij te zetten voor je oude dag en voor als je arbeidsongeschikt wordt. De verleiding om het aan iets anders uit te geven is groot. Wie dan leeft, wie dan zorgt, denk je. Dan ga je gokken. Dus, als je me vraagt of ik kan stoppen dan is het antwoord: Nee, eigenlijk niet. Ik heb een regeling getroffen bij een bank en zet een bedragje per opdracht opzij voor na mijn pensioen, maar dat is zeker niet voldoende. Ik denk dat ik nog wat jaartjes ga rijden na mijn 67ste. En jij? Gaan ze je na je 67ste wat vaker zien in je vakantiehuisje in Zeeuws-Vlaanderen? Kees: Nou, dat hangt vooral af van het pensioen van Ans. Zij heeft een mooi pensioen opgebouwd als manager bij de Rabobank. Straks wil ze zich aansluiten bij de power pensionado s en veel gaan reizen. Kun je nagaan. Ben ik mijn hele leven in Europa van hot naar her gereden, kan ik na mijn pensioen weer gaan reizen. Mooi niet, dan wil ik weleens thuis zijn. Maar aan de andere kant, alleen achterblijven is ook niet ideaal. Zo heb ik er teveel gezien, zeker van onze oude kameraden. Geen werk en vervolgens alleen en aan de drank. Al bij al weet ik nog steeds niet precies hoe ik ervoor sta. Vroeger mocht je het als zzp er zelf uitzoeken met je pensioen en arbeidsongeschiktheid. Nog niet de helft van onze collega s had zich daarvoor verzekerd. Ook ik rommelde maar wat aan. Wat je zegt, de verleiding was groot om het aan andere dingen uit te geven. Ik vind het wel goed dat de overheid ons nu verplicht dat soort zaken te regelen. Maar voor mij is het te laat, denk ik. Ik krijg straks een zeer karig aanvullend pensioentje. Behalve als ik de laatste jaren nog wat extra s opzij weet te zetten, maar zo goed zijn de tarieven nu ook weer niet. Jan: Ik kreeg pas nog een tip voor een ziektekostenverzekering waar ze minder streng zijn voor chauffeurs zoals jij en ik. Je moet wel kunnen aantonen dat je tien jaar geen ernstige medische klachten hebt gehad. Ze vragen je centraal patiëntendossier op, dus frauderen kan niet. Maar als je weinig ziek bent geweest en je kunt aantonen dat er in je familie geen verhoogde risico s zijn, dan scheelt dat flink in je premie. Kees: Dat klinkt aantrekkelijk. Ik weet alleen niet of ik in aanmerking kom omdat er hartproblemen in de familie zitten. Niet dat je er nog aan dood hoeft te gaan, zoals mijn vader en mijn grootvader, maar het kan een kostbare grap worden en of ze daar nou op zitten te wachten? Maar ik kan het altijd proberen. Aan het einde van het jaar kan ik 28 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels vier scenario s pagina 29

16 switchen van verzekeraar. Ik moet dan ook mijn arbeidsongeschiktheidsverzekering gaan aanpassen. Hoe heb jij dat geregeld? Jan: Ik heb een combinatiepakket: ziekte en arbeidsongeschiktheid ineen. Het is een verzekering voor specifieke risico s. Voor sommige risico s betaal je meer premie dan voor andere. Het pakket is helemaal op maat gemaakt in overleg met de verzekeraar. We hebben goed gekeken naar de risico s die ik in het bijzonder loop en daar hebben we vervolgens een pakket voor bedacht. Co-creatie noemde mijn verzekeraar het. Voor mij is het goed genoeg. Ik kan je het contract wel doormailen. Het voldoet aan alle wettelijke eisen die de overheid heeft opgelegd. Binnen die strenge regels is er de nodige ruimte voor maatwerk op deze terreinen. Het eten wordt gebracht. Kees: Aha, ik zie dat jij ook het gezonde menu hebt besteld. Bij mij is het verplicht. Voor mijn verzekering moet ik maandelijks mijn cholesterol laten checken dus die vertrouwde bal gehakt met brood is al jaren verleden tijd. Mijn truck heeft ook een roeiapparaat. Ook in opdracht van de verzekeraar. Ik moet elke dag vijf kilometer roeien en dat wordt ook gecontroleerd. Als ik een week niet beweeg, kost dat me geld. Jan: Ik zag vorige week Johan Brockhuis nog. Weet je wel? Die vakbondsbestuurder die in het pensioenfondsbestuur zat van het wegvervoer. Hij heeft niet al te veel meer om handen nadat de pensioenen vijf jaar geleden zijn geïndividualiseerd. Nog altijd knorrig en nog even strijdbaar. Hij wil weer iets gaan organiseren voor ons truckers, maar de tijden zijn zo anders geworden. Na de laatste crisis is het doek voor de vakbeweging en de werkgeversclubs toch definitief gevallen. Alleen oude knarren zoals jij en ik zijn er nog gevoelig voor. Ze vertegenwoordigen ook niet zo veel mensen meer. Het merendeel was tenslotte al zelfstandig en hoorde niet bij de werkgevers maar ook niet bij de werknemers. Wat de overheid niet meer wilde was de rekening voor de onverzekerden betalen en onder druk van de publieke opinie en het liberale Europa wilde ze ook geen groot vangnet voor iedereen. Het moest maar eens afgelopen zijn met het freeridergedrag. Niet meer terug naar de verzorgingsstaat van de jaren tachtig. Weet je nog die slogan van verzorgingsstaat naar verzekeringsstaat? De overheid legde een verzekeringsplicht op. Iedere werkende moest zich verplicht verzekeren voor een door de overheid vastgestelde basis. Niet alles is vrijgegeven. Een wettelijke basis moet er zijn en je moet je verplicht voor die basis verzekeren maar vervolgens zoek je maar uit bij welke verzekeraar je je gaat verzekeren en of je aanvullend nog iets wilt doen. Dat was volgens Johan een groot probleem. Dat je je verplicht bij een verzekeringsmaatschappij moet verzekeren en dat die aan risicoselectie doen. Johan wil kijken of we niet met alle chauffeurs een soort van onderlinge verzekering kunnen opzetten uit solidariteit met de zwakkeren, die nu torenhoge premies moeten betalen. We zouden dan allemaal dezelfde premie gaan betalen. In eerste instantie voor de arbeidsongeschiktheid en wellicht dan later ook voor ziekte. Samen sta je sterker. Jaja. Nou, mij niet gezien. Die basisverzekering is prima, maar ik vind het ook fijn dat ik niet te veel voor anderen hoef te betalen. Ik wil wel ook zelf kunnen kiezen. Ik heb een combinatiepakket: ziekte en arbeidsongeschiktheid ineen. Kees: We hebben bovendien behoorlijke last van al die buitenlandse rijders. Het aantal Nederlandse chauffeurs is nog maar op een hand te tellen. Eerst had je de Polen, toen de Bulgaren en ga zo maar door. Ik hoorde laatst dat ze in Oezbekistan aan het werven zijn. Kun je nagaan. En dan met zijn allen in een verzekering gaan zitten, of net zoals vroeger verplicht dezelfde premies afdragen voor iedereen. Dat dacht ik toch niet. Jan: Het werk is toch heel anders geworden? Het vak van chauffeur sterft zo langzamerhand helemaal uit. Je hoeft er zelfs geen rijbewijs meer voor te halen, zo simpel is het rijden geworden. Ik las trouwens dat het CBR nu definitief wordt opgeheven. Hoeveel zijn er nog die het oude vak beoefenen? Ik ken twee chauffeurs die ook nog echt zelf sturen. De laatsten der Mohikanen. Door alle concurrentie wordt het voor hun steeds moeilijker. Ze kunnen gewoon niet op tegen de lage tarieven van de zelfsturende combi s. Kees: Nou, het heeft me weer goed gesmaakt. Jou ook? Is toch een goed adresje hier! Jan, zullen we wat afspreken, misschien eens een weekendje in Zeeuws- Vlaanderen. Nodigen we nog wat andere collega s uit, maken we er een echt ouderwets mannenweekend van. Zullen we Johan ook meevragen? Kunnen we nog wat mooie herinneringen ophalen aan de tijd dat we nog echt vrije jongens waren. 30 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels vier scenario s pagina 31

17 Scenario 2: Me Kenmerken: 1. Overheid beperkt zich tot steunverlening in uiterste noodzaak, bij voorkeur in natura 2. Individu is vrij zorg en zekerheid te regelen 3. Individu schat eigen risico in en bepaalt dekking (waar mogelijk) 4. Solidariteit: geen of beperkt tot kanssolidariteit 5. Uitvoering door verzekeraars of via individueel sparen 6. Individueel pensioen (geen verplicht ouderdomspensioen van overheidswege) 7. Premiedifferentiatie op individueel niveau 8. Geen acceptatieplicht 32 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels

18 Scenario 2 Me De gastcolumn van deze week is geschreven door Sonay de Vries-Erlokan, de kersverse onderneemster van het jaar 2020 Me : Tien jaar zelf doen Ik zit nog steeds op een roze wolk als ik de gastcolumn voor deze week schrijf. Ik ben onderneemster van het jaar 2020! Het is de beloning voor tien jaar passie en gezonde stress. Toch had ik de kriebels toen we - iedereen in chique kleren - op de uitslag zaten te wachten. Niet zo gek als je weet wie mijn concurrenten waren. Annemarie staat al jaren aan de top in het ICT-wezen. Olcen heeft haar eigen kledinglijn. Het zijn beiden heel succesvolle toponderneemsters. Achteraf gezien had iedereen het al voorspeld na het ongelofelijke succes van onze huidige campagne voor een nieuw Europa. Toch voelt het als een sprookje. Precies tien jaar geleden ben ik gestart met een campagne gericht op jonge allochtonen die geen diploma s haalden en school vroegtijdig verlieten. Dropouts over wie iedereen zich zorgen maakte. En dat in een periode waarin werd gesproken over multi-kul en waarin polariseren de norm was. Zonder diploma zou je aan de rand blijven hangen. Het ministerie wilde een campagne speciaal voor deze doelgroep maar het PR Bureau waar ik toen nog werkte zag er geen brood in. Ik wel. Mijn broertje behoorde tot de doelgroep en ik voelde me meer dan betrokken. Ik mocht proberen het contract te krijgen en als dat zou lukken kon ik het onder eigen paraplu uitvoeren. Ik werkte ruim drie jaar bij dat bedrijf, een eeuwigheid, en was er ook wel uitgeleerd. Ik was klaar voor een eigen bedrijf. Driehoog achter, tussen de luiers van mijn pasgeboren dochter, ben ik begonnen met SVE Communications. Geen standaard spotjes maar streetwise commercials. Daarbij maakte ik gebruik van de mogelijkheden van smartphones die je toen nog had. Het idee was simpel: een nationale talentenjacht met bekende Nederlanders en ondernemers als buddy s van de jongens die waren afgehaakt. Het werd een doorslaand succes. Welke BN er wilde geen eigen drop-out? De kern van de campagne was zelf doen. Ga uit van je eigen kracht. Ieder heeft talent en dat moet je gebruiken. De song Ben geen loser schatje (o jaha!) van Ali B heeft de campagne een enorme boost gegeven. Dat zelf aanpakken werd ook de toon van campagnes die erop volgden. Het was bijvoorbeeld ook de rode draad in de campagne voor de nieuwe zorgverzekeringen in U kent het verhaal misschien nog. De kosten van de grijze golf rezen de pan uit, en nog steeds. Die kostenexplosie kan en wil de overheid niet betalen. Er moeten immers nog wat schulden van opeenvolgende crises (de bankencrisis van en de landencrisis van ) worden afgelost. Burgers moesten zichzelf indekken. Dus kwam er een nieuwe verzekering voor de grote kosten die mensen maken met name in de laatste jaren van hun leven. Laatste-jaar-polis werd deze verzekering ook wel door cynici genoemd. Maar het idee om je tegen exceptionele kosten te verzekeren voor betere zorg is zo slecht niet. Misschien was het een harde campagne die zich vooral richtte op de kosten van de zorg, maar mensen realiseren zich nu wel hoe hoog dat soort uitgaven zijn. Bovendien zien ze dat het redelijk is dat je als individu niet op de overheid kunt of moet rekenen. Aan goede zorg hangt een prijskaartje en je beslist zelf of je dat wil betalen of niet. Nu doen is een principe dat ik voor alles hanteer. Ik vind het geen punt dat niet iedereen zich luxueuze zorg kan veroorloven. We wonen tenslotte ook niet allemaal in hetzelfde huis en we rijden ook niet in dezelfde auto. Er zijn nu eenmaal verschillen tussen mensen en daar moet je niet al te dramatisch over doen. Sterker nog: verschillen geven je kracht, het geeft je iets extra s. Is je premie te hoog omdat je ongezond leeft, dan kun je daar iets aan doen. De dag dat ik met mijn bedrijfje begon voelde als een bevrijding en die vrijheid koester ik nog steeds. Voor mijn ouders was het onbegrijpelijk. Hoe kun je nu een vaste baan opgeven voor een onzeker leven, zeker met jonge kinderen? Maar voor mijn man en mij was de keuze voor zelfstandig ondernemerschap vanzelfsprekend. Dat past bij onze generatie. Er bestaan geen grenzen aan wat je kan, als je het maar wil. Erik, mijn man, en ik behoren tot de grenzeloze generatie. Er zijn geen grenzen tussen werk en privé; er zijn geen grenzen voor wat ik wil bereiken; geen grenzen om helemaal mezelf te kunnen zijn. Ik ben er, ik mag er zijn. Sterker: ik moet er zijn. Maar dat moet ik wel zelf voor elkaar boksen. Ik geloof in een directe aanpak. Nu doen is een principe dat ik voor alles hanteer. In de politiek heb ik me ook actief ingezet voor het bindend referendum dat sinds 2015 bestaat. Hoezo eens in de vier jaar op een partij stemmen en 34 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels vier scenario s pagina 35

19 dan niets meer? Burgers zijn mondig genoeg en de sociale media maken directe democratie mogelijk. Alle noodzakelijke informatie voor goede beslissingen is toegankelijk op het net. In de campagne voor het referendum maakten we slim gebruik van de sociale media. Iedereen organiseerde tien nieuwe stemmen zoals in een piramidespel, maar dan positief en zonder geld. Na een paar maanden werd duidelijk dat we zouden winnen. Het ging niet zozeer over de vraag of we zouden mógen meebeslissen, het ging erover hóe. Het was even wennen voor ze, maar de politici willen het nu ook niet anders. Voor de kiezers is het een kwestie van ten minste vier maal per jaar even inloggen en stemmen maar. Het was logisch dat de politieke partijen vlak na onze campagne werden opgeheven. De in totaal 99 Kamerleden worden nu individueel gekozen, partijen hebben geen bindende functie meer. De politicus staat rechtstreeks in contact met de kiezer, en moet steeds wisselende coalities sluiten met de andere 98 Kamerleden. Als je veel volgers hebt op twitter, dan lukt dat beter dan wanneer je er weinig hebt. Het populisme is daarmee gekanaliseerd. Mislukkingen zijn er natuurlijk ook. Kijk maar naar de ledenwerfactie voor de vakbeweging. Misschien was ik niet de juiste persoon maar het bleek een onmogelijke opgave. Vakbonden horen bij de wereld van mijn vader, net zoals politieke partijen. Niets mis mee maar ik wil zelf bepalen hoeveel ik werk en tegen welke prijs. Ik maak zelf uit hoe ik me verzeker, tegen welke risico s. Dat hoeven anderen niet voor me te doen. Met mij denken heel veel jongeren daar ook zo over. Zelf doen. Me! Jongeren willen ook geen vaste baan meer. Met de krappe arbeidsmarkt is dat ook niet zo belangrijk. Dankzij de vergrijzing is er sinds 2016 werk in overvloed. Werkloosheid is echt iets uit het verleden. Als je maar genoeg investeert in scholing dan krijg je altijd wel werk. Voor je eigen oude dag en je ziektekosten heb je toch ook geen vakbond of overheid meer nodig? Beleggen voor je pensioen kun je goed online, met prima advies van specialisten all over the world. Zo groot is die wereld niet meer. Alles wat je nodig hebt om goede beslissingen te kunnen maken is real time te checken op het net. Anderen hoeven je niet te helpen. Waar heb je dan nog een vakbond voor nodig? Voor die ledenwerfactie kozen we een strategie gebaseerd op verleiden. Daarmee wilden we de nadruk leggen op het eigen belang. Het idee was om de vakbeweging te positioneren als een van die prachtige golden girls die je nu zoveel ziet. Een rijpe, welgestelde oude dame die haar zaakjes goed voor elkaar heeft. Iemand die je als jongere ook aantrekkelijk vindt en aan wie je je zou kunnen verbinden. Het werd een mislukking. Zeker toen bleek dat onze belangrijkste troef om mensen te verleiden lid te worden - een knappe oud-politica - zelf principieel geen lid van een vakbond was. Over geloofwaardigheid gesproken. Ik wil altijd auto kunnen rijden dus verzeker ik me voor altijd kunnen rijden. Zo zijn er tal van mogelijkheden. Meer succes hadden we met de campagne voor transparantie in de zorgverzekeringen van In 2016 werd de verplichting om verzekerd te zijn voor de ziektekosten afgeschaft. Mensen willen niet langer meebetalen aan ziek, zwak en misselijk. Het draagvlak onder de verzekeringsplicht verkruimelde. De regering gaf toe. Burgers kregen een grotere keuzevrijheid in de polisvoorwaarden. Deze moesten daarvoor wel transparant genoeg zijn om een goede keuze te kunnen maken. De consumentenorganisaties betwijfelden of verzekeraars daartoe in staat waren. Transparantie was niet bepaald een strong selling point. Maar het lukte wel. Door internet zijn alle verzekeraars ook gedwongen om duidelijk te zijn over kosten en inkomsten. Er bestaan zoveel vergelijkingssites, dat het onmogelijk is kosten te versleutelen. Naarmate de internetrevolutie zich verder voltrekt, wordt de macht van consumenten ook steeds groter. Dat was de basis van de campagne: wie betaalt, bepaalt! Alle verzekeringen op maat gemaakt, heldere modules en geen onduidelijk gedoe. Je kunt je eigen pakket eenvoudig samenstellen, met grote en kleine onderdelen. Alles minutieus uitgewerkt en opgebouwd uit kleine modules. Wat je krijgt is een eigen polis op maat waarin je risico s afdekt die voor jou belangrijk zijn. Hoe meer risico s je afdekt, hoe hoger de prijs, maar dat is logisch. Het gaat ook niet alleen om je ergens tégen te verzekeren maar eerder ergens vóór. Ik wil altijd auto kunnen rijden dus verzeker ik me voor altijd kunnen rijden. Zo zijn er tal van mogelijkheden. Je verzekert je voor de toegang tot bepaalde diensten. Dus hebben we volledige openheid van zaken gegeven: wat krijg je voor je euro? Sober en zakelijk. Het spreekt nog steeds enorm aan. Het vertrouwen van de klanten keert weer terug wat ook blijkt uit het aantal rechtszaken tegen onze opdrachtgever. Dat zijn er steeds minder nu openheid van zaken is gegeven. Iedereen weet waar hij aan toe is waardoor de grond voor procederen afgenomen is. Dat was een paar jaar gele- 36 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels vier scenario s pagina 37

20 den wel anders. Als je zelf verantwoordelijk bent maar door de schuld van een ander in de penarie terechtkomt stap je naar de rechter. See you in court zoals vroeger al in de VS gezegd werd. Nou, dat gebeurt bij ons ook steeds meer. Ik doe er ook aan mee. Laatst werd ik aangereden door een andere automobilist en het gevolg was dat ik een week niet kon werken. No work, no money en dus heb ik een week inkomsten geclaimd. Ik heb er ook een goede verzekering voor afgesloten want de oude aansprakelijkheid dekte de risico s onvoldoende. Dat hoort bij zelf verantwoordelijk zijn. Je indekken tegen risico s, maar ook je recht opeisen. Europa moet opener, jonger, dynamischer, leuker worden. Nu werk ik aan een PR-campagne voor Europa. Europa kwam de laatste jaren alleen negatief in het nieuws. Geldverslindende bureaucratie, onduidelijk besluitvorming met een dubieus democratisch gehalte en de verplichte solidariteit voor de euro die de burgers uit de noordelijke lidstaten heel veel geld heeft gekost. Europa stond symbool voor heel veel onnodige en beperkende regels. De individuele burger heeft daar geen enkel gevoel bij. Het bekt niet en het verkoopt zichzelf voor geen centimeter. Europa sloot zich in zichzelf op, werd angstig, bang voor de concurrentie met de opkomende economieën. Daardoor dreigt het de aansluiting te missen. Europa moet opener, jonger, dynamischer, leuker worden. De Europeanen moeten een Europa-joepie -gevoel krijgen. De bureaucratie moet kleiner, dat hebben we aangegeven en daar zijn Brussel en Straatsburg mee aan de slag gegaan. Europa moet er zijn voor alle Europese burgers, vandaar de slogan Eén Europa voor alle burgers. Eentje uit de oude doos, maar daarom niet minder waard. Europa moet opener en blijer. Het concept Europa moet appelleren aan vrijheid. Europa stimuleert en Europa stelt de grenzen open. Maar dan wel voor mensen die het verdienen. We halen natuurlijk niet de kneusjes van buiten om ze hier te laten potverteren. Europa staat ook voor degelijkheid en verdienste; je krijgt het niet voor niets. De Europese politiek moet vooral kaders scheppen; voorwaarden creëren zodat iedereen een eerlijke kans heeft zich optimaal te ontwikkelen. Maar - net als met alle andere belangrijke zaken - de burger moet het zelf doen. Daarbij krijg je maar een beperkt aantal kansen en die moet je dan wel grijpen. Tijd verspillen is er niet bij. Dat brengen we ook over op onze kinderen. Grijp je kans, wees alert. Niets gewoon even gamen, leg eerst maar uit wat je daar voor later aan hebt. Als je dat niet kan, gaat het ding uit. Voor de basisschool Tot Onze Verdienste was het nodig dat onze dochter de minimumscore van 685 op de Cito-toets voor 4-jarigen zou halen. Dat lukte ruimschoots. Uit onderzoek blijkt dat deze score een goede voorspellende waarde heeft voor de studie- en carrièreresultaten later. Universiteiten mogen niet naar de Cito-4-jarigen kijken, maar ze vragen er toch naar bij de motivatiegesprekken. Je moet dus presteren, anders kom je niet tot verdiensten. Naast school en huiswerk heeft onze dochter haar acteerlessen en ballet- en muzieklessen. Ze wil het zelf. We moeten haar eerder afremmen dan stimuleren om nog een hobby te nemen. Zij is dan ook het toonbeeld van de nieuwe generatie, de generatie ME. 38 Een uitgave van Achmea Sociale Zekerheid, afdeling Branches en Koepels vier scenario s pagina 39