Regio in Beeld Rivierenland

Transcriptie

1 Regio in Beeld 2015 Rivierenland

2 Regio in Beeld 2015 Rivierenland 1

3 Inleiding Tijdens de grote recessie van afgelopen jaren is de werkgelegenheid sterk gekrompen en het aantal werkloos werkzoekenden sterk toegenomen. Partijen op de regionale arbeidsmarkt staan nu voor de opgave om deze werkzoekenden te ondersteunen naar werk. Het economische herstel mist nog voldoende kracht om in 2015 en 2016 al te zorgen voor een substantiële daling van het aantal werkzoekenden. Tot nu toe groeit de groep werkzoekenden die moeilijk aan een baan komt, zelfs nu de WW weer begint te dalen. Het gaat daarbij om mensen waarvan de richting en het niveau van hun opleiding en werkervaring niet goed aansluiten op de huidige eisen die werkgevers aan sollicitanten stellen. Ook aspecten als werkloosheidsduur, leeftijd en arbeidshandicap vormen voor grote groepen werkzoekenden een belemmering om een baan te verwerven. Daarnaast vormt verdergaand gebruik van computers en robots zo ervoor, dat ondanks het herstel van de arbeidsmarkt, lang niet alle banen in dezelfde omvang en vorm terugkomen. Regio in Beeld schets de actuele ontwikkelingen op de regionale arbeidsmarkt van Rivierenland en biedt daarmee input voor het opstellen en uitvoeren van het regionale arbeidsmarktbeleid van gemeenten, werkgevers-en werknemersorganisaties, onderwijsinstellingen, UWV, sectororganisaties en regionale samenwerkingsverbanden. De behoefte aan actuele, regionale en sectorale informatie over de arbeidsmarkt groeit. Dat komt niet alleen door de aanhoudende problemen op de arbeidsmarkt, maar ook door de veranderende werking van de arbeidsmarkt en wijzigingen in de organisatie van de arbeidsmarkt. De cijfers van langdurig werklozen, ouderen, lager opgeleiden en arbeidsgehandicapten die werk zoeken, wijzen op hardnekkige problemen op de arbeidsmarkt. Daarbij benemen ontwikkelingen op de arbeidsmarkt soms het zicht op wat zich daar afspeelt. Zo laat bijvoorbeeld de groeiende groep zelfstandigen (al dan niet zonder personeel) zich minder goed meten in termen van omvang, regio en beroep. Hetzelfde geldt voor vacatures, die in de huidige ruime arbeidsmarkt en door de opkomst van sociale media, steeds minder vaak gepubliceerd worden. Vertegenwoordigers van werkgevers, werknemers, gemeenten, UWV en onderwijs hebben in 2015 het samenwerkingsconvenant 'Regionaal Werkbedrijf Rivierenland' gesloten. Dit om extra banen te realiseren voor mensen met een arbeidsbeperking om hen zo een actieve bijdrage te laten leveren aan de maatschappij. Vanaf januari 2016 is UWV samen met de werkgevers en de Werkzaak Rivierenland verantwoordelijk voor de uitvoering van de afspraken die het Regionaal Werkbedrijf maakt. We doen dat onder de naam van de Werkzaak. Op 3,4 en 5 november 2015 krijgt deze samenwerking al vorm bij de Werk3daagse, die georganiseerd wordt voor alle werkzoekenden uit de regio Rivierenland. In de eerste twee hoofdstukken komt de vraag van werkgevers (banen en vacatures) aan bod. Hoofdstuk 3 geeft een beeld van de aanbodzijde op de arbeidsmarkt, en dan met name het onbenut arbeidsaanbod van werkzoekenden zonder baan. In hoofdstuk 4 worden vraag en aanbod met elkaar vergeleken, om zo te bepalen waar kansen en knelpunten liggen. Afsluitend beschrijft hoofdstuk 5 wat samenwerkende regionale partijen (kunnen) doen om die kansen te benutten, zodat de kloof wordt overbrugt en meer werkzoekenden aan het werk komen. Rian Lukassen Regiomanager UWV WERKbedrijf Rivierenland Regio in Beeld 2015 Rivierenland 2

4 ontwikkeling banen van werknemers 1. Meer banen in 2015 en Meer banen, vooral in zakelijke diensten en handel In Rivierenland groeit het aantal banen (voltijd en deeltijd) in 2015 en 2016 in totaal met circa 900 banen tot eind In 2016 is de groei met 0,6% iets groter dan de banengroei van 0,4% in Landelijk stijgt het aantal banen iets harder. De groei van de werkgelegenheid komt vooral voor rekening van zakelijke diensten, waaronder uitzendbureaus, en groothandel. Bij zorg & welzijn gaan de meeste banen verloren. Ondertussen zorgen structurele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt er voor dat de eisen die aan werknemers worden gesteld en de omvang van het personeelsbestand veranderen. Voortschrijdende verdienstelijking, flexibilisering, vereiste kwalificaties voor gewijzigde en nieuwe functies, vergrijzing en ontgroening van de (beroeps)bevolking en verdergaand gebruik van computers en robots zorgen er voor, dat ondanks het herstel van de arbeidsmarkt, lang niet alle verloren gegane banen in dezelfde omvang en vorm terugkomen. De vraag op de arbeidsmarkt ziet er nu anders uit dan voor de crisis en het aanbod van werkzoekenden sluit daar niet overal goed op aan. Afbeelding 1.1. Rivierenland, 2015 Werknemersbanen per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling 4% 3% Groei Zakelijke diensten Detailhandel 2% 1% 0% Horeca Onderwijs ICT Overige diensten Groothandel Bouwnijverheid Vervoer en opslag -1% -2% -3% -4% Krimp Openbaar bestuur Zorg en welzijn Financiële diensten Industrie Landbouw ondervertegenwoordigd oververtegenwoordigd t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Afbeelding 1.1 geeft de omvang en ontwikkeling van het aantal banen van werknemers in Rivierenland per sector in De afbeelding geeft drie dingen weer. De omvang van het aantal banen in een sector: hoe groter de bol, hoe meer banen er in de betreffende sector zijn. De ontwikkeling van het aantal banen in een sector: boven de horizontale as groeit het aantal banen in 2015; onder de horizontale as krimpt het aantal banen. Het aandeel in de werkgelegenheid van een sector (de specialisatiegraad): op de verticale as is het aandeel van een sector in Rivierenland gelijk aan dat van Nederland, rechts van de as is het regionale aandeel groter, links van de as is het regionale aandeel kleiner. In Rivierenland zijn zakelijke diensten, zorg & welzijn, detailhandel, industrie en groothandel de sectoren met de meeste banen van werknemers. Van de in totaal banen in 2015 in Rivierenland nemen deze sectoren er (65%) voor hun rekening. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 3

5 In Rivierenland groeit het aantal banen in 2015 en in 2016 in de meeste sectoren. In de zakelijke diensten groeit het aantal banen in 2015 en 2016 tussen de 2% en 3%. Daarmee is de banengroei in zakelijke diensten het sterkst van alle sectoren. Het gaat hierbij om een toename van ongeveer 500 banen per jaar. Dit betreft grotendeels uitzendbanen die tot deze sector worden gerekend, ongeacht de sector waarin de uitzendkrachten werken. De groei van uitzendwerk komt ook voor in sectoren waar het aantal banen van werknemers afneemt. Er komen ook veel banen bij in de groothandel, die tussen de 1% en 2% per jaar groeit. In deze sector gaat het om ruim 100 banen die er per jaar bijkomen. Sectoren waar de werkgelegenheid in 2015 en 2016 krimpt, zijn: financiële diensten, zorg & welzijn, industrie, openbaar bestuur en landbouw. Bij de financiële diensten krimpt het aantal banen door noodzakelijke aanpassing van de dienstverlening na afloop van de crisis. Zorg & welzijn verliest vooral in 2015 maar ook nog in 2016 banen door herstructurering en maatregelen om de kosten van de zorg te beperken. Banen in de industrie en landbouw krimpen structureel door efficiëntere productie met steeds minder mensen waardoor de productiviteit toeneemt. In het openbaar bestuur, zoals lokale overheden, neemt het aantal banen af door bezuinigingen en herstructurering. Rechts in afbeelding 1.1 staan sectoren die relatief belangrijk zijn voor Rivierenland. Dit geldt voor de voor deze regio zo kenmerkende sectoren landbouw, groothandel, bouwnijverheid en vervoer & opslag. Behalve in de landbouw stijgt de werkgelegenheid in deze sectoren. Maar hoewel zij in Rivierenland sterker vertegenwoordigd zijn dan landelijk gemiddeld, blijven dit kleine tot middelgrote sectoren. Daardoor kan hun banengroei het banenverlies in de zorg & welzijn maar gedeeltelijk compenseren. Pendel: niet iedereen die in Rivierenland werkt, woont in de regio Van alle mensen die in Rivierenland werken, woont ongeveer een op de vijf buiten de regio. Het grootste deel van hen woont in de aangrenzende regio s Rijk van Nijmegen en Noordoost Brabant. Aan Rivierenland grenzen maar liefst acht andere arbeidsmarktregio s. De werkende beroepsbevolking die in Rivierenland woont, profiteert goed van de werkgelegenheid in die aangrenzende regio s: van alle werkende inwoners van Rivierenland werkt ongeveer 1 op de 3 buiten de regio. Het merendeel van hen werkt in Midden-Brabant, Midden-Utrecht, Rijk van Nijmegen en Food Valley. Banengroei begint met economische groei Cruciaal voor de arbeidsmarkt is de ontwikkeling van de economie. Na twee jaar van economische krimp groeit de economie weer sinds In 2015 en 2016 zet de economische groei versterkt door. Het economisch herstel is breed: consumentenbestedingen, overheidsbestedingen, investeringen van bedrijven en export dragen allemaal positief bij aan de economische groei in 2015 en Dat betekent dat alle sectoren in meer of mindere mate profiteren van het economische herstel. ING verwacht dat de economie in regio Zuidwest-Gelderland in 2015 met 2,3% groeit. Dat is iets meer dan het landelijk gemiddelde. Dit heeft onder andere te maken met de aantrekkende bouw, groothandel, transport en logistiek. Dat voor economische groeiverwachtingen nog altijd onzekerheidsmarges gelden, maakt box 1.1 over de landelijke groeiverwachtingen duidelijk. Box 1.1. Verwachtingen economische groei De prognoses in Regio in Beeld voor banen en vacatures komen uit het rapport UWV Arbeidsmarktprognose , uitgebracht in juni Dat rapport gaat uit van de economische groeicijfers van het CPB van maart 2015: 1,7% economische groei in 2015 en 1,8% in In augustus 2015 heeft het CPB de verwachte economische groei verhoogd naar 2,0% voor 2015 en 2,4% voor In juli/augustus verwachten ook de drie grote banken (ABN Amro, Rabobank en ING) en de OESO hogere groeipercentages, variërend van 2,0% in 2015 tot 2,4% in De Nederlandsche Bank ging in juni ook uit van 2,0% economische groei voor 2015, maar verwacht een lagere groei van 1,8% in Toch is ook De Nederlandsche Bank met die junicijfers optimistischer dan een half jaar eerder. Als de economie sterker groeit dan verwacht, ontwikkelt ook de arbeidsmarkt zich gunstiger dan de in deze Regio in Beeld gebruikte UWV arbeidsmarktprognoses. Arbeidsproductiviteit beïnvloedt ruimte voor banengroei Economische groei wordt gerealiseerd door een hogere arbeidsproductiviteit en hogere werkgelegenheid. Pas als de groei van de productie groter is dan de groei van de arbeidsproductiviteit, ontstaat er extra werkgelegenheid. De productiviteit van arbeid groeit gewoonlijk, doordat efficiëntere productieprocessen de productie per (voltijds)werknemer verhogen. Landelijk is die toename in gemiddeld circa 1% per jaar. De rest van de hogere productie wordt dus geleverd door meer arbeid van werknemers. Economische groei van bijvoorbeeld 2% levert daardoor ongeveer 1% groei van de werkgelegenheid op. Meer werk betekent dat er meer banen bijkomen en dat parttimebanen groter worden. Afbeelding 1.2 laat zien dat er grote verschillen in productiviteitsgroei zijn tussen sectoren. In de groothandel en industrie is de productiviteitsgroei bijvoorbeeld veel groter dan in zakelijke diensten. Dit verklaart waarom vooral zakelijke diensten er voor zorgen dat de werkgelegenheid in Rivierenland groeit. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 4

6 Financiële diensten Groothandel Industrie ICT Autosector Transport Landbouw Detailhandel Totaal Onroerend goed Zorg Overheid Delfstoffen & nut Zakelijke diensten Bouwnijverheid Horeca Overige diensten Afbeelding 1.2. Nederland, Gemiddelde productiviteitsgroei per jaar 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% Bron: Rabobank, bewerking UWV 1.2. Structurele veranderingen worden zichtbaarder Structurele veranderingen op de arbeidsmarkt veranderen de eisen die aan werknemers worden gesteld en de omvang van het personeelsbestand dat nodig is. Voortschrijdende verdienstelijking, flexibilisering, veranderingen van vereiste kwalificaties voor gewijzigde en nieuwe functies, vergrijzing en ontgroening van de (beroeps)bevolking en verdergaand gebruik van computers en robots, zorgen er voor dat ondanks het herstel van de arbeidsmarkt, lang niet alle verloren gegane banen in dezelfde omvang en vorm terugkomen. De vraag op de arbeidsmarkt ziet er nu anders uit dan voor de crisis en het aanbod van werkzoekenden sluit daar niet overal goed op aan. Nu de conjunctuur zich herstelt, worden structurele veranderingen (nog) duidelijker zichtbaar. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk door verdergaande robotisering, automatisering en informatisering. Nieuwe functies ontstaan als gevolg van innovatie en introductie van nieuwe technieken en diensten. Arbeid wordt flexibeler georganiseerd met oproepwerk, zelfstandig ondernemerschap, uitzendwerk en tijdelijke contracten. Ouderen en vrouwen participeren in toenemende mate op de arbeidsmarkt. Deze ontwikkelingen zijn niet specifiek voor deze regio, maar spelen in elke regio een belangrijke rol. Dit is ook terug te zien in de ontwikkeling en de kenmerken van vacatures in hoofdstuk 2. Flexibilisering neemt toe Flexibilisering van de arbeidsmarkt zet gestaag door. Deze ontwikkeling komt deels voort uit kostenoverwegingen van ondernemers, maar is ook een reactie op flexibilisering in de productie en levering van goederen en diensten. Om te blijven concurreren moeten ondernemingen snel kunnen reageren op veranderingen in hun markt. Nieuwe technologieën helpen om productie- en dienstverleningsprocessen flexibeler te maken. Dat heeft ook gevolgen voor arbeidsrelaties. Er wordt meer gewerkt met oproepkrachten, zzp ers en tijdelijke contractanten. Maar ook vast personeel moet zich vaker en sneller aanpassen aan veranderingen in het werk. Dat stelt andere eisen aan kennis en vaardigheden. Structurele groei aandeel zelfstandigen In dit hoofdstuk ligt de nadruk op banen van werknemers, omdat daarvan de meeste regionale informatie beschikbaar is. Bovendien vormen werknemers met 80% nog altijd het grootste deel van de werkzame beroepsbevolking. Het andere deel, het werk van zelfstandigen, groeit echter sterker dan het aantal banen van werknemers en groeit structureel. Daarom krijgt dat deel steeds meer aandacht in onderzoek en statistiek, maar vooralsnog vooral op landelijk niveau. Het aantal banen (voltijd en deeltijd) van werknemers groeit landelijk in 2015 met 0,5% en in 2016 met 0,7%. Door de voortgaande flexibilisering neemt het werk van zelfstandigen sneller toe dan dat van werknemers: in 2015 met 1,7% en in 2016 met 1,6%. Van alle zelfstandigen is ongeveer de helft Regio in Beeld 2015 Rivierenland 5

7 zelfstandige zonder personeel (zzp er). Het aandeel zelfstandigen in de werkgelegenheid groeit hierdoor tot 21%: één op de vijf werkenden is een zelfstandige. Ook hierbij zijn er grote verschillen tussen sectoren. Sectoren met een groot aandeel zelfstandigen zijn de landbouwbouw, bouw en zakelijke diensten. Vooral landbouw en bouw zijn in Rivierenland sterker vertegenwoordigd in de banen van werknemers dan landelijk gemiddeld. Twee sectoren met een klein aandeel zelfstandigen (openbaar bestuur, financiële diensten) zijn in Rivierenland juist minder sterk vertegenwoordigd terwijl groothandel en vervoer & opslag, waar ook een klein aandeel zelfstandigen werkt, juist sterk vertegenwoordigd zijn in Rivierenland. Al met al ligt het aandeel zelfstandigen in de regio hierdoor iets hoger dan landelijk. Vergrijzing zorgt voor vervanging, waarbij functie-eisen kunnen veranderen De leeftijdsopbouw van werknemers verschilt sterk tussen sectoren. Voor de arbeidsmarkt is dit een relevant gegeven. Een hoog aandeel 50-plussers betekent immers dat de komende jaren meer vervangingsvraag ontstaat voor personeel dat met pensioen gaat. Wanneer functies door eerder genoemde ontwikkelingen veranderen, kunnen daarbij wel andere competenties en een hoger opleidingsniveau worden gevraagd dan voorheen. Dat laatste zorgt er ook voor dat (langdurig) werkloos werkzoekenden niet altijd even makkelijk kunnen terugkeren in het arbeidsproces. Afbeelding 1.3 toont de verschillen tussen sectoren in de leeftijdsopbouw van het personeelsbestand. Het beeld voor Rivierenland komt grotendeels overeen met het landelijke beeld. Gemiddeld is 28% van de werknemers in Rivierenland 50 jaar of ouder en 22% jonger dan 27 jaar. In Rivierenland zijn openbaar bestuur en onderwijs de sterkst vergrijsde sectoren. In het openbaar bestuur is 44% van de werknemers 50-plusser, in het onderwijs 43%. Ook sterker vergrijsd dan gemiddeld zijn, bouw, zorg & welzijn en vervoer & opslag. In absolute aantallen heeft de sector zorg & welzijn met de meeste werknemers van 50 jaar en ouder. Hiervan zijn 740 werknemers 60-plus. Zij bereiken dus de komende jaren de AOW-gerechtigde leeftijd. Andere sectoren met veel werknemers van 60 jaar en ouder zijn industrie (580), openbaar bestuur (540) en zakelijke diensten (390). In deze sectoren ontstaat de komende 5 jaar dus een hogere vervangingsvraag. De horeca heeft relatief de meeste werknemers die jonger zijn dan 27 jaar. In Rivierenland is hun aandeel in deze sector met 60% nog iets groter dan landelijk. Ook in detailhandel, uitzendbanen en landbouw is het aandeel jongeren groot. Vaak gaat het daarbij om scholieren en studenten die in deze sectoren een bijbaantje of vakantiewerk hebben. Een hoog aandeel jongeren kan duiden op hoge vervangingsvraag vanwege verloop of seizoenswerk. Wat betreft aantallen jongeren is de detailhandel de grootste sector. Die telt werknemers onder de 27 jaar. Op enige afstand volgt zorg & welzijn met jongeren. Afbeelding 1.3. Banen van werknemers naar leeftijdsklasse en sector Rivierenland, december 2014 Openbaar bestuur Onderwijs Bouwnijverheid Zorg en welzijn Vervoer en opslag Financiële diensten Industrie Groothandel Zakelijke diensten Landbouw Uitzendbedrijven Detailhandel Horeca Totaal 7% 9% 13% 19% 16% 5% 17% 15% 17% 22% 49% 48% 52% 48% 51% 65% 54% 59% 59% 41% 39% 48% 60% 50% 43% 45% 37% 44% 43% 35% 33% 32% 31% 29% 26% 24% 17% 15% 15% 29% 11% 28% tot 27 jaar 27 tot 50 jaar 50-plus Regio in Beeld 2015 Rivierenland 6

8 2. Meer vacatures, meer kansen 2.1. Groei vacatures in hogere versnelling De vacaturemarkt reageert snel op economische ontwikkelingen. Toen de economie in 2014 weer aantrok, daalde de werkgelegenheid nog verder, maar nam het aantal vacatures al wel toe. Door het economisch herstel durven meer mensen van baan te wisselen. Daarbij laten zij arbeidsplaatsen achter die meestal ook weer vervuld moeten worden. Dat biedt kansen voor werkzoekenden. Dat biedt ook kansen voor werkgevers om werknemers te werven die aan wijzigende functie-eisen voldoen. Afbeelding 2.1 toont de ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures in Rivierenland per kwartaal van Na de dalende tendens van het aantal vacatures in de jaren van crisis, ontstaan in 2014 gemiddeld vacatures per kwartaal. In het tweede kwartaal van 2015 groeit dit verder en ontstaan er circa vacatures. UWV verwacht dat de vacaturegroei landelijk doorzet in 2015 en Daarbij blijft het aantal vacatures wel nog steeds lager dan tijdens de jaren voorafgaand aan de crisis. Het aantal ontstane vacatures is overigens een onderschatting van het feitelijk aantal keren dat een werknemer bij een werkgever in dienst treedt. Er worden namelijk ook banen ingevuld zonder dat een werkgever een formele vacature plaatst. Zo worden bijvoorbeeld veel mensen aangenomen via het informele circuit, netwerken en stageplekken. Dit hoofdstuk vergelijkt perioden van vier kwartalen (het derde en vierde kwartaal van een jaar en het eerste en tweede kwartaal van het jaar dat daarop volgt) met de periode van vier kwartalen daarvoor. Deze periodes worden kortweg aangeduid als 2014/2015 en 2013/2014. Afbeelding 2.1. Ontstane vacatures per kwartaal Rivierenland, II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II Afbeelding 2.2 toont de omvang en ontwikkeling van ontstane vacatures in Rivierenland per sector in 2013/2014 en 2014/2015. Het aantal vacatures in Rivierenland groeit in alle sectoren, behalve ICT. De meeste vacatures ontstaan in 2014/2015 in de detailhandel en zakelijke diensten. In tegenstelling tot de sectorale indeling van banen in hoofdstuk 1, worden hier bij vacatures in de zakelijke dienstverlening niet de vacatures voor uitzendwerk meegeteld. In de detailhandel is vooral vraag naar verkopers, vakkenvullers en commercieel employés. In de detailhandel werken veel scholieren en studenten in bijbaantjes of als vakantiekracht, maar ook Wajongers vinden er werk. In de zakelijke diensten zijn er vooral veel vacatures voor interieurverzorgers, commercieel employés (middelbaar beroepsniveau), commercieel medewerkers (hoger beroepsniveau), juristen en programmeurs. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 7

9 De vacatures nemen procentueel het sterkst toe in overige diensten. Het gaat hierbij vooral om economische- en administratieve beroepen en hulpkrachten horeca en verzorging. Ook het aantal vacatures in de industrie is sterk toegenomen. Daarbij gaat het hoofdzakelijk om productiepersoneel, monteurs en metaalarbeiders. Afbeelding 2.2. Ontstane vacatures naar sector Rivierenland, 2013/2014 en 2014/2015 Sector 2013/ /2015 Mutatie (abs.) Mutatie (%) Detailhandel % Zakelijke diensten % Groothandel % Industrie % Zorg en welzijn % Vervoer en opslag % Overige diensten % Horeca % Onderwijs % ICT % Bouwnijverheid % Financiële diensten % Openbaar bestuur % Landbouw % Totaal % Volgens de UWV Arbeidsmarktprognose stijgt het aantal vacatures ook in 2015 en 2016 landelijk in vrijwel alle sectoren. Daarbij ontstaan de meeste vacatures in de detailhandel en zorg & welzijn. Ook in de sectoren specialistische zakelijke diensten, industrie en horeca worden veel vacatures verwacht. Uitzondering is het openbaar bestuur waar de vacatures in 2015 en 2016 afnemen. Openbaar bestuur is in Rivierenland echter een kleine sector Veel vacatures voor laagopgeleiden in detailhandel en verzorgende & dienstverlenende beroepen In de vorige paragraaf zien we dat de meeste vacatures Rivierenland ontstaan in de detailhandel en zakelijke diensten. Afbeelding 2.3 toont van de regio het aantal vacatures in 2014/2015 per sector en per beroepsgroep. De vacatures zijn onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag, middelbaar en hoog. Links in de afbeelding staan de vacatures per sector naar beroepsniveau. Voor laagopgeleiden ontstaan de meeste vacatures in de detailhandel, op ruime afstand gevolgd door zakelijke diensten en vervoer & opslag. In de detailhandel en horeca betreft het vaak seizoenswerk en bijbaantjes voor scholieren en studenten, maar ook voor Wajongers. Vacatures in de zakelijke diensten, vervoer & opslag, industrie, en groothandel bieden de vele andere laagopgeleide werkzoekenden in Rivierenland veelal meer kansen. Op middelbaar beroepsniveau ontstaan er in de regio vooral vacatures in de detailhandel, groothandel, zakelijke diensten, zorg & welzijn en industrie. Vacatures voor hoogopgeleiden zijn vooral te vinden in de zakelijke diensten, zorg & welzijn en het onderwijs. Het rechterdeel van afbeelding 2.3 geeft inzicht in de vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau. Er zijn veel vacatures voor laagopgeleid verzorgend & dienstverlenend personeel. Het gaat hierbij vooral om de functies verkoper, hulpkracht horeca & verzorging, interieurverzorger en vakkenvuller. Deze vacatures worden deels door scholieren en studenten ingevuld. Ook voor middelbaar opgeleid economischadministratief personeel zijn er veel vacatures. Dit zijn onder andere vacatures voor commercieel employés, zoals accountmanager, commercieel-administratief medewerker, medewerker klantenservice en callcentermedewerker. Andere middelbaar economisch-administratieve functies waar veel vraag naar is, zijn boekhouders & secretaresses, productieplanners en technisch-commercieel employés. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 8

10 Afbeelding 2.3. Ontstane vacatures naar beroepsniveau, per sector (links) en beroepsgroep (rechts) Rivierenland, 2014/2015 Detailhandel Zakelijke diensten Groothandel Industrie Zorg en welzijn Vervoer en opslag Overige diensten Horeca Economisch-administratief Verzorgend en dienstverlenend Technisch en industrie Transport Informatica Medisch en paramedisch Onderwijs ICT Bouwnijverheid Financiële diensten Openbaar bestuur Landbouw Pedagogisch Sociaal-cultureel Agrarisch Openbare orde- en veiligheid Laag Middelbaar Hoog Laag Middelbaar Hoog De vraag naar arbeid verandert structureel. Door verdergaande automatisering en robotisering worden andere eisen gesteld aan de competenties en kennis van personeel. Bestaande functies veranderen of verdwijnen en nieuwe functies ontstaan. Vanuit verschillende sectoren komt het signaal dat het gevraagde opleidingsniveau toeneemt. Er is behoefte aan personeel dat processen kan overzien, problemen kan oplossen en met klanten kan communiceren. Taken worden complexer, bijvoorbeeld vanwege veranderende wensen van klanten. Dat vraagt om een hoger werk- en denkniveau. Volgens onderzoek van Deloitte kunnen veel functies in Nederland binnen tien tot twintig jaar verdwijnen doordat machines taken van mensen overnemen. Het gaat hier onder andere om banen van verkopers, boekhouders, administratief medewerkers, bouwarbeiders, bestuurders van voertuigen en verzorgend personeel. Deze beroepen komen ook in Rivierenland veel voor. De snelheid van deze ontwikkelingen en de uiteindelijke impact op de regionale arbeidsmarkt zijn nog onzeker, omdat deze afhangen van het tempo van de technologische ontwikkeling, maatschappelijke acceptatie, wet- en regelgeving, het ontstaan van nieuwe banen en de politieke besluitvorming Gevraagd opleidingsniveau stijgt Volgens de vorige paragraaf verschuift het gevraagde opleidingsniveau naar hogere niveaus. Dit blijkt ook uit afbeelding 2.4. Deze toont het aandeel ontstane vacatures naar beroepsniveau in Rivierenland, in 2011/2012 en 2014/2015. In deze periode bleef het aandeel vacatures waarin een laag opleidingsniveau gelijk op 41%. Een verschuiving zien we bij vacatures op middelbaar en hoger niveau. Het aandeel vacatures op middelbaar beroepsniveau na af van 40% naar 37%. Het aandeel vacatures op hoog niveau steeg juist van 19% naar 22%. De groeiende vraag naar hogere opleidingsniveaus gaat dus ten koste van de vraag op middelbaar niveau. De kansen op werk voor middelbaar opgeleiden nemen dus af. Dat vaker hogere opleidingsniveaus worden gevraagd, kan worden verklaard door de upgrading van werkzaamheden. De eerder genoemde productiviteitsgroei wordt gerealiseerd door verdergaande automatisering en informatisering en herstructurering van het werk. Dat vraagt in toenemende mate hoog opgeleid personeel. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 9

11 Afbeelding 2.4. Aandeel ontstane vacatures naar beroepsniveau (in %) Rivierenland, 2011/2012 en 2014/ / % 40% 19% 2014/ % 37% 22% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Laag Middelbaar Hoog Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat er een verband bestaat tussen regionale werkloosheid en verdringing. Bij een hogere werkloosheid kunnen werkgevers kiezen uit meer sollicitanten. Zij kiezen dan vaker voor een kandidaat met een hoger opleidingsniveau. Bovendien zijn hogeropgeleide werkzoekenden wanneer de werkloosheid hoog is, eerder bereid om werk op een lager niveau te accepteren. Daarmee verdringen zij personen met een middelbaar of lager opleidingsniveau. Hierdoor verslechtert de positie van lager opgeleiden. Wanneer de economie aantrekt, gaan er naar verwachting meer werknemers in een baan op hun eigen niveau werken. Dit biedt vooral kansen voor werkzoekenden met een korte afstand tot de arbeidsmarkt. Voor langdurig werklozen, ouderen en lager opgeleiden blijft het voorlopig nog moeilijk om werk te vinden Vraag naar flexibel personeel groeit De vraag naar flexibel personeel neemt structureel toe. Dit gaat ten koste van de vraag naar vaste werknemers. Uit analyses van CBS en TNO blijkt dat in Nederland het aandeel werkenden (exclusief zelfstandigen) met een flexibele arbeidsrelatie is gestegen van 15% in 2004 naar 22% in Ook het aandeel zelfstandigen (vooral zonder personeel) steeg verder, waardoor een vaste arbeidsrelatie steeds minder vaak voorkomt. Van alle personen met een flexibele arbeidsrelatie in 2014 is 30% oproepkracht en 12% uitzendkracht. Er zijn ook veel werknemers met een tijdelijk contract (al dan niet met uitzicht op een vast contract). Van de werknemers die in de flexibele schil gaan werken, heeft na drie jaar ruim één derde een vaste baan. Dit aandeel verschilt per provincie. Bij provincies met een sterkere banengroei is de kans op een vaste baan vanuit flexibele arbeid groter. Ook een hoog onderwijsniveau, autochtone herkomst, middelbare leeftijd, werken naast de opleiding en bij grotere bedrijven werken verhogen de kans op vast werk. Voor flexwerkers is het sinds de economische crisis lastiger geworden om bij verandering van werkgever de overstap naar een vaste baan te maken. De verdere groei van de flexibele schil wordt vooral verwacht bij bedrijven waar nu al relatief veel flexwerkers werken, aldus de onderzoekers van CBS en TNO. Uit het onderzoek Vacatures in Nederland 2013 van UWV blijkt dat 61% van de werkgevers uitzendkrachten vooral inzetten om piekperioden op te vangen. Andere redenen om flexibel personeel te zoeken zijn het vervangen van zittend personeel, bijvoorbeeld vanwege verlof. Soms wordt een uitzendbureau ingezet om personeel te werven. De daling van het aandeel aangeboden vaste contracten kan mede verklaard worden uit de onzekere economische situatie in de afgelopen jaren. Verder blijkt dat zelfstandigen zonder personeel (zzp ers) een steeds groter deel van de vraag naar arbeid invullen. Van de werkzame beroepsbevolking in 2014 is een op de negen zzp er, in 2003 was dat nog een op de twaalf. Bedrijven huren zzp ers vooral in om hun personeelstand snel en flexibel aan te passen aan de opdrachtenportefeuille. Daarbij worden zzp ers ingezet om pieken in het productieproces op te vangen en vanwege hun specifieke kennis en ervaring. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 10

12 3. Onbenut arbeidsaanbod langer werkloos en ouder 3.1. Onbenut arbeidsaanbod De potentiële beroepsbevolking in Rivierenland telt eind 2016 circa personen. Daarvan worden personen tot de beroepsbevolking gerekend. Daarmee komt de bruto participatiegraad uit op 71%, wat een fractie hoger is dan het landelijke gemiddelde van 70%. De potentiële beroepsbevolking bestaat uit alle personen tussen van 15 tot en met 74 jaar. De beroepsbevolking bestaat uit personen tussen van 15 tot en met 74 jaar die betaald werk hebben (werkende beroepsbevolking) en personen die geen werk hebben maar wel willen werken, direct beschikbaar zijn voor werk en actief werk zoeken (werkloze beroepsbevolking). De totale beroepsbevolking in Rivierenland blijft tussen 2014 en 2016 ongeveer gelijk op personen. Binnen de grenzen van de regio biedt de werkgelegenheidsgroei dus ruimte om het aantal werkzoekenden te laten dalen. In dit hoofdstuk gaat het vooral om de personen die niet of nauwelijks werken, terwijl ze dit wel kunnen en willen: het onbenut arbeidsaanbod. Dit onbenut arbeidsaanbod bestaat hoofdzakelijk uit WW ers, bijstandsgerechtigden en Wajongers met arbeidsvermogen, maar ook uit niet-uitkeringsgerechtigden (NUG ers) die kunnen en willen werken maar dat werk niet hebben. In dit hoofdstuk ligt de focus op de eerste drie genoemde groepen. Over hen is de meeste informatie beschikbaar. NUG ers zijn moeilijk in kaart te brengen omdat zij per definitie geen uitkering hebben en zich ook niet allemaal als werkzoekende inschrijven. Bij het aanbod op de arbeidsmark spelen zij wel een rol, waarbij zij meebewegen in de dynamiek van de arbeidsmarkt. Veel van hen keerden zich tijdens de recessie van de arbeidsmarkt af. In een periode van herstel ontstaan meer kansen op werk en biedt een deel van hen zich weer aan. Het gaat daarbij vooral om vrouwen, parttimers, jongeren die al dan niet hebben doorgestudeerd en mensen die vrijwilligerswerk verrichten. Zij concurreren dan direct mee met werkloos werkzoekenden om de beschikbare banen. Nu de economie en werkgelegenheid groeien, ontstaan er weer meer kansen voor werkzoekenden, waaronder het onbenut arbeidsaanbod. Daarom gaat hoofdstuk verder in op de ontwikkeling en samenstelling van de WW-, WWB- en Wajongpopulatie WW-uitkeringen in Rivierenland dalen De WW in Rivierenland bereikte in februari 2014 een piek van bijna uitkeringen. Sindsdien is de WW echter niet meer zo hoog geweest. Vanaf januari 2015 is de WW elke maand zelfs lager dan in de zelfde maand een jaar eerder. In juni 2015 telde Rivierenland minder dan WW-uitkeringen, wat bijna 10% lager was dan in juni Afbeelding 3.1. Rivierenland, WW-ontwikkeling per gemeente Culemborg Buren Culemborg Buren Geldermalsen T iel Neder- Betuwe Geldermalsen T iel Neder- Betuwe Neerijnen West Maas en Waal Neerijnen West Maas en Waal Zaltbommel Zaltbommel Maasdriel Maasdriel Juni 2013 juni 2014 Juni 2014 juni 2015 Regio in Beeld 2015 Rivierenland 11

13 Afbeelding 3.1 toont van de gemeenten in Rivierenland de ontwikkeling van het aantal WW-uitkering van juni 2013 op juni 2014 (links) en van juni 2014 op juni 2015 (rechts). Van juni 2013 op juni 2014 steeg de WW nog in alle gemeenten. Van juni 2014 op juni 2015 daalde de WW in de meeste gemeenten. Alleen in Neder-Betuwe was het aantal WW-uitkeringen eind juni 2015 net zo hoog als eind juni Neder Betuwe telt echter een laag aantal WW-uitkeringen van rond de 450, waardoor kleine wijzigingen in absolute aantallen procentueel sterk uiteen kunnen lopen. Het WW-percentage (aantal WW-uitkeringen ten opzichte van beroepsbevolking)van Neder Betuwe is met 3,7% nog heel gematigd. In juni 2015 bedraagt het WW-percentage in heel Rivierenland 4,3%. Dit is lager dan landelijk (4,6%). Het WW-percentage van Tiel (5,2%) en West Maas en Waal (4,8%) is hoger dan gemiddeld. Box 3.1. Wet Werk en Zekerheid (WWZ) De wet beoogt meer zekerheid voor flexwerkers. Vanaf 1 januari 2015 geeft een werkgever bij contracten van minimaal zes maanden uiterlijk een maand voor het einde aan of het contract wordt verlengd of niet. Vanaf 1 juli heeft een tijdelijke werknemer na twee jaar (dat was na drie jaar) recht op een vast contract wanneer deze elkaar opvolgen binnen zes maanden, dat was binnen drie maanden. De wet regelt scholingsplicht en transitievergoeding. Werkgevers stellen werknemers in staat scholing te volgen om hun functie te kunnen blijven uitvoeren of om een andere functie te kunnen uitvoeren wanneer hun huidige functie komt te vervallen. Werknemers die twee jaar in dienst zijn geweest, krijgen bij ontslag vanaf 1 juli 2015 recht op een transitievergoeding. Deze kan gebruikt worden voor scholing en ondersteuning om over te stappen naar een andere baan of beroep. De wet beoogt het stimuleren van werkhervatting, waarbij werken loont. Vanaf 1 juli 2015 is na een halfjaar WW werk op alle niveaus passend, dat was na een heel jaar. Vanaf 1 juli 2015 wordt 70% van inkomsten op de WW gekort in plaats van de gewerkte uren. Hierdoor loont het om vanuit de WW te gaan werken. Vanaf 1 januari 2016 tot 2019 wordt de maximale WW-duur stapsgewijs teruggebracht van 38 naar 24 maanden. Door het economisch herstel en groeiende werkgelegenheid kan de WW dalen. In heel Nederland worden eind uitkeringen verwacht, in Rivierenland Ondanks deze gunstige ontwikkeling is het aantal WW-uitkeringen eind 2016 nog steeds fors hoger dan voor de crisis. Dit heeft onder andere te maken met de ontwikkeling van de werkgelegenheid. In 2015 en 2016 neemt het aantal banen wel toe, maar lang niet genoeg om het verlies te compenseren van het aantal banen dat sinds 2008 verloren is gegaan. Bovendien neemt de omvang van de beroepsbevolking nog steeds toe. Het economische herstel zorgt wel voor toename van de dynamiek op de arbeidsmarkt. Door de grotere kansen op de arbeidsmarkt, durven mensen vaker te wisselen van baan. Zij laten een arbeidsplaats achter die veelal weer vervuld moet worden. Met het stijgen van de dynamiek op de arbeidsmarkt, nemen ook de kansen op werk toe van werkzoekenden met een WW-uitkering. Bepalend voor hun kans op werk is daarbij wel hoe recent hun werkervaring is. Vervolgens zijn leeftijd en opleidingsniveau bepalend voor hun kans op werk WW ers gemiddeld langer werkloos en ouder De sterke toename van WW-uitkeringen tijdens de recessie leidde aanvankelijk tot een groep WW ers met gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt. Mensen die in de WW instroomden hadden recente werkervaring en waren vaker jonger dan mensen die al enige tijd WW ontvingen. De groep mensen waarvan de WW wordt beëindigd omdat zij weer volledig werken, is echter ook grotendeels kortdurend werkloos en jonger. Dat betekent dat de gemiddelde werkloosheidsduur en de gemiddelde leeftijd stijgen van de WW ers die overblijven. Werkende werkzoekenden en werkzoekenden zonder werk maar met recente werkervaring profiteren als eerste van de toenemende kansen op de arbeidsmarkt. Daarbij gaat het in eerste instantie veelal om tijdelijk werk, al dan niet via een uitzendbureau. Vaak is dit wel een opstap naar een volgende (tijdelijke of vaste) baan. Voor langdurig werklozen, ouderen en lager opgeleiden blijft het nog moeilijk om een baan te bemachtigen. Afbeelding 3.2 toont de verdeling naar verstreken duur van de WW-uitkeringen in Rivierenland in juni 2013 (boven) en juni 2015 (onder). Het aandeel WW dat nog geen jaar loopt, is gedaald van 77% naar 64% van alle WW-uitkeringen. Het aandeel langdurigere WW-uitkeringen (met een verstreken duur van 1 jaar of langer) is juist gestegen van 23% naar 36% van alle WW-rechten. Dat betekent dat hoewel het totale aantal WW ers afneemt, de gemiddelde werkloosheidsduur van de resterende WW ers langer wordt en daarmee hun kansen op werk afnemen. Ook de gemiddelde leeftijd van werkzoekenden met een WW-uitkering neemt toe. In Rivierenland daalde van juni 2014 tot juni 2015 het aantal WW-uitkering van mensen die jonger zijn dan 50 jaar. Het aantal 50-plussers met WW is daarentegen juist gestegen. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 12

14 Afbeelding 3.2. WW-uitkeringen naar verstreken duur Rivierenland, juni 2013 en juni % 21% 17% 6% % 20% 24% 12% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% < 6 maanden 6 tot 12 maanden 12 tot 24 maanden 24 maanden of langer Het aantal jongeren met een WW-uitkering is beperkt. Eind juni 2015 worden 283 WW-uitkeringen verstrekt aan personen die jonger zijn dan 27 jaar. Dat is 6% van de totale WW-populatie. Werkende jongeren hebben vaker over een flexibel contract. Daardoor verliezen zij eerder hun baan dan oudere werknemers die vaker een vast dienstverband hebben. Daar staat tegenover dat jongeren gemiddeld sneller een nieuwe baan vinden en als eerste profiteren van economisch herstel en aantrekkende vraag op de arbeidsmarkt. Verder hebben jongeren die werkloos worden korter recht op WW omdat hun arbeidsverleden korter is. Ook om deze reden blijft het aandeel jongeren in de WW laag. WW-uitkeringen van 50-plussers maken met uitkeringen 52% uit van het totale WW-bestand. Werkende 50-plussers hebben vaker een vast dienstverband dan jongeren en worden minder snel werkloos. Maar als zij eenmaal werkloos zijn, komen ze minder gemakkelijk weer aan het werk. 50- plussers slagen er ondanks hun relatief lange uitkeringsrechten het minst vaak in tijdens de WW weer aan het werk te gaan. Vooral na 57 jaar neemt die kans sterk af. De afgelopen jaren is het aantal 50-plussers dat vanuit de WW weer volledig aan het werk ging wel toegenomen. In de periode van januari tot en met juni 2015 werden in Rivierenland 500 WW-uitkeringen beëindigd van 50-plussers die het werken volledig hervatten. Dat is 14% meer dan in de eerste helft van Qua opleidingsniveau zien we vooral het aantal lager- en middelbaar opgeleiden met een WW-uitkering dalen en het aantal hoger opgeleiden zeer licht dalen. Het aandeel WW ers zonder startkwalificatie bedraagt Rivierenland in juni %. Dat is hoger dan met het landelijk gemiddelde van 34%. Werkzoekenden zonder startkwalificatie hebben meer moeite om aan werk te komen. Zij komen vooral in aanmerking voor vacatures op elementair en lager niveau, veelal in detailhandel, horeca, industrie en zakelijke diensten. Het aandeel hoogopgeleide WW ers is in Rivierenland is met 23% juist lager dan het landelijk gemiddelde van 27%. Van de WW ers in Rivierenland heeft 38% een diploma op middelbaar niveau, wat gelijk is aan het gemiddelde voor heel Nederland. Bijna de helft van de WW-uitkeringen worden beëindigd vanwege werk De veranderende samenstelling van de WW-populatie is ook zichtbaar bij de beëindiging van WWuitkeringen. De economische recessie heeft in de afgelopen jaren het vinden van werk wel bemoeilijkt, maar toch was er ook tijdens deze periode dynamiek op de arbeidsmarkt aanwezig. Ook in de zeer ruime arbeidsmarkt ontstonden vacatures en gingen WW ers gedeeltelijk of volledig aan het werk. De vacatures ontstaan vooral door vervanging van personeel dat bijvoorbeeld met pensioen gaat of van functie of baan wisselt. Tijdens de recessie eindigde bijna de helft van de WW-uitkeringen in Rivierenland vanwege volledige werkhervatting. Nu de economie zich herstelt, kan dit aandeel oplopen. Afbeelding 3.3 geeft de kenmerken van de personen waarvan de WW-uitkeringen zijn beëindigd omdat zij het werken volledig hebben hervat. In de eerste zes maanden van 2015 zijn Rivierenland WWuitkeringen beëindigd in verband met werkhervatting. Dat is 50% van alle beëindigde WW-uitkeringen in die periode. Het aandeel werkhervattingen in Rivierenland is daarmee gelijk aan het landelijk gemiddelde. Het aandeel WW-beëindigingen in verband met werkhervatting is in Rivierenland bij mannen met 59% duidelijk groter dan bij vrouwen (40%). Dit heeft te maken met uiteenlopende ontwikkelingen in sectoren in de regio. In typische mannensectoren als de bouwnijverheid trekt de werkgelegenheid weer aan. Een typische vrouwensector als de omvangrijke zorg & welzijn heeft te maken met banenkrimp. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 13

15 Afbeelding 3.3. Kenmerken beëindigde WW-uitkeringen vanwege werkhervatting Rivierenland, januari tot en met juni 2015 Rivierenland Nederland Totaal (aantal) Aandeel t.o.v. totale uitstroom naar kenmerken (%) Totaal 50% 50% Geslacht Man 59% 56% Vrouw 40% 42% Opleidingsniveau Zonder startkwalificatie 49% 46% Met startkwalificatie - middelbaar opgeleid 51% 51% - hoog opgeleid 51% 53% Leeftijd <25 jaar 42% 40% 25 tot 35 jaar 53% 51% 35 tot 50 jaar 54% 55% 50 jaar of ouder 46% 45% Wat betreft opleidingsniveau zien we in Rivierenland vooral verschillen tussen WW-uitkeringen van mensen zonder startkwalificatie ten opzichte van mensen mét een startkwalificatie. Met 49% beëindigt iets minder dan de helft van de mensen zonder startkwalificatie hun WW-uitkering door weer volledig aan het werk te gaan. Van de mensen met een startkwalificatie is dat 51%. Ook naar leeftijd zien we verschillen in het percentage WW-uitkeringen dat wordt beëindigd wegens werk. Van de WW ers ouder dan 50 jaar in Rivierenland, wordt in 46% van de gevallen de WW-uitkering beëindigd in verband met werkhervatting. Dit is een fractie meer dan landelijk (45%). Ouderen slagen er ondanks een relatief lange uitkeringsduur vaak moeilijk in tijdens de WW-uitkering werk te vinden. Dit correspondeert met het beeld uit Vacatures in Nederland 2013 dat van de aangenomen personen in Nederland slechts 2% 55 jaar of ouder was. Ook het aandeel werkhervattingen van jongeren ligt onder het gemiddelde. De WW-uitkering van jongeren wordt relatief vaak beëindigd omdat de maximale duur van de uitkering is bereikt. Zij hebben over het algemeen een kort arbeidsverleden en daardoor kort recht WW. In de middengroepen, van 25 tot 35 jaar en van 35 tot 50 jaar, is het aandeel werkhervatters bovengemiddeld met respectievelijk aandelen van 53% en 54%. De ene groep stroomt sneller uit de WW (al dan niet naar werk) dan de andere. Hierdoor verandert de samenstelling van de WW-populatie. Gemiddeld zijn zij nu langer werkloos en ouder. Dit maakt het lastiger hen te bemiddelen naar werk. Toch is een gemiddelde uitstroom naar werk van 50% nog steeds redelijk in vergelijking met andere groepen die onderdeel uitmaken van het onbenut arbeidspotentieel, zoals bijstandsgerechtigden en de Wajongers met arbeidsvermogen. Over het algemeen geldt dat de afstand tot de arbeidsmarkt van bijstandsgerechtigden groter is dan die van WW ers. Bijstandsgerechtigden hebben vaker een minder recent arbeidsverleden en een lager opleidingsniveau. In Regio in Beeld Rivierenland 2014 is hierop uitgebreid ingegaan. Deze verschillen zijn in een jaar tijd niet veel veranderd WWB-uitkeringen nemen wel toe Op 1 januari 2015 trad de Participatiewet in werking. Deze wet voegde de Wet werk en bijstand (WWB), de Wet sociale werkvoorziening (WSW) en een deel van de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong) samen tot één nieuwe regeling. Er zijn nog geen actuele cijfers over hoeveel mensen een uitkering ontvangen in het kader van de Participatiewet, vandaar dat in deze Regio in Beeld de laatst bekende cijfers van de WWB-uitkeringen (december 2014) verwerkt zijn. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 14

16 Box 3.2. Baanafspraken In het sociaal akkoord van 11 april 2013 hebben het kabinet en sociale partners (werkgevers en werknemers) afgesproken dat ze extra banen gaan creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. In totaal gaat het om extra banen die in 2026 gerealiseerd moeten zijn: in de marktsector en bij de overheid. Peildatum is 1 januari De banenafspraak is een landelijke afspraak. Op landelijk niveau wordt gekeken of werkgevers in de marktsector en bij de overheid de aantallen hebben gerealiseerd die voor hun sector gelden. Alle werkgevers, zowel grote als kleine werkgevers, kunnen voor deze extra banen zorgen. Tot de doelgroep voor de banenafspraak behoren mensen die onder de Participatiewet vallen en die geen wettelijk minimumloon kunnen verdienen, mensen met een WSW-indicatie, Wajongers met arbeidsvermogen en mensen met een WIW-baan of ID-baan. De sociale partners en de gemeenten hebben afgesproken dat mensen op de WSW-wachtlijst en Wajongers de eerste jaren voorrang krijgen bij het plaatsen op een baan. Eind 2014 telde Rivierenland WWB-uitkeringen, wat 7% meer was dan eind Dat is een sterkere toename dan de landelijke toename van 4%. Afbeelding 3.4 toont het WWB-percentage (het aantal WWB-uitkeringen afgezet tegen de beroepsbevolking) in december 2014 per gemeente. Voor heel Rivierenland was dit 2,5%, wat flink lager was dan het landelijke WWB-percentage van 4,2%. Tiel heeft niet alleen de grootste beroepsbevolking en de meeste WWB-uitkeringen, maar met 5,2% ook het hoogste WWB-percentage van de regio. Culemborg heeft een WWB-percentage van 3,5%. De overige zeven gemeenten hebben een WWBpercentage dat lager is dan 2%. In de meeste grotere steden is het WWB-percentage hoger dan gemiddeld. Dit hangt samen met het vaak hoge aandeel alleenstaanden, lage aandeel koopwoningen en de hoge werkloosheid in grote gemeenten. Afbeelding 3.4. WWB-percentages per gemeente Nederland en Rivierenland, december 2014 Culemborg Geldermalsen Buren T iel Neder- Betuwe Neerijnen West Maas en Waal Zaltbommel Maasdriel Bron: CBS, bewerking UWV Meer doorstroom vanuit WW naar WWB Het aandeel mensen dat aansluitend aan een WW-uitkering een beroep doet op de bijstand is in Rivierenland in 2013 lager dan landelijk gemiddeld. Dit doorstroompercentage bedroeg 5,8% in Rivierenland en 6,7% in Nederland. Zoals in de meeste grotere steden, is het doorstroompercentage van WW naar WWB in Tiel met 8,5% het hoogst van de regio. Het aandeel WW ers dat aansluitend een beroep doet op de bijstand, is landelijk de afgelopen jaren vrij stabiel (rond de 6,5%). Zij maken echter een fors aandeel uit van de instroom in de bijstand. Zo bestond in 2013 gemiddeld 22% van de bijstandsinstroom bij gemeenten uit WW ers. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 15

17 De afstand tot de arbeidsmarkt van de WWB-populatie is gemiddeld groter dan die van de WW-populatie. De WWB-werkzoekende heeft vaak een minder recent arbeidsverleden en een lager opleidingsniveau Wajong en Participatiewet Tegelijk met de invoering van de Participatiewet is de Wajong gewijzigd. Vanaf 1 januari 2015 is de Wajong alleen nog toegankelijk voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jonggehandicapten met arbeidsvermogen, die voor 1 januari 2015 in de Wajong zouden zijn ingestroomd, behoren daarmee tot de doelgroep van de Participatiewet. Verwacht wordt dat in eerste instantie een beperkt aantal jongeren begeleiding naar werk en eventueel een bijstandsuitkering bij de gemeente aanvraagt. Circa 40% van de doelgroep zit namelijk nog op school. De meesten van hen kloppen pas bij de gemeente aan als zij hun opleiding hebben afgerond. Een ander deel is onder behandeling en is daarom nog niet beschikbaar voor begeleiding naar werk. Box 3.3. De Wajong nader bekeken Mensen die op jonge leeftijd door ziekte of een handicap arbeidsongeschikt waren of werden, konden tot 1 januari 2015 bij UWV een beroep doen op de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong). Vanaf 1 januari 2015 is de Participatiewet in werking getreden en hierin is geregeld dat jonggehandicapten voor ondersteuning en eventueel een uitkering een beroep kunnen doen op de gemeente waarin ze woonachtig zijn. Met de inwerkingtreding van de Participatiewet kent de Wajong drie varianten. Oude Wajong (owajong): hiertoe behoren alle personen die voor 1 januari 2010 een Wajong-uitkering hebben aangevraagd. Nieuwe Wajong (nwajong): hiertoe behoren alle personen die tussen 1 januari 2010 en 31 december 2014 een Wajong-uitkering hebben aangevraagd. Wajong vanaf 1 januari 2015: uitsluitend bedoeld voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jonggehandicapten met arbeidsvermogen vallen onder de Participatiewet. Iedereen die een Wajong-uitkering ontvangt (ongeacht welke variant), ontvangt deze via UWV. Zowel het bestand van de owajong als de nwajong blijven ook de verantwoordelijkheid van UWV en gaan niet tot de doelgroep van de gemeenten behoren. Wél gaat UWV bij deze beide groepen een herbeoordeling van het arbeidsvermogen uitvoeren. Mocht blijken dat iemand inderdaad duurzaam geen arbeidsvermogen heeft, behoudt hij of zij de uitkering van 75% van het wettelijk minimumloon. Wordt daarentegen geconstateerd dat er wel sprake is van arbeidsvermogen, dan wordt de huidige uitkering van 75% van het wettelijk minimumloon per 1 januari 2018 verlaagd naar 70% van het wettelijk minimumloon. Forse afname instroom Wajong door invoering Participatiewet en Wajong2015 Het aantal Wajongers steeg de afgelopen jaren, omdat er jaarlijks meer nieuwe uitkeringen werden toegekend dan er werden beëindigd. De meest voorkomende redenen voor beëindiging van de Wajonguitkering zijn pensionering, overlijden en detentie. Jaarlijks eindigt slechts 0,3% van de Wajonguitkeringen vanwege werk. Dit percentage is zo laag, omdat er pas sprake is van uitstroom vanwege werk als een Wajonger gedurende langere tijd in staat is geweest tenminste 75% van het maatmaninkomen te verdienen én geen ondersteuning in de vorm van bijvoorbeeld loondispensatie of een jobcoach nodig heeft. Door de invoering van de Participatiewet kan het aantal Wajongers voor het eerst sinds de invoering van de Wajong gaan dalen. Zo daalde de instroom in de Wajong in de eerste 4 maanden van 2015 fors. Relatief minder Wajongers in Rivierenland Eind 2014 waren er in Rivierenland mensen met een Wajong-uitkering. Met een aandeel van 1,7% van de potentiële beroepsbevolking heeft deze regio relatief weinig Wajongers. Landelijk is dit percentage namelijk 2,3%. Afbeelding 3.5 toont deze Wajong-percentages per gemeente. Alleen Tiel heeft met 2,8% een Wajongpercentage dat boven het landelijke gemiddelde ligt. De aanwezigheid van zorginstellingen en andere voorzieningen drukken in deze gemeente natuurlijk hun stempel. Regio in Beeld 2015 Rivierenland 16

18 Afbeelding 3.5. Wajong-percentages per gemeente Nederland en Rivierenland, december 2014 Culemborg Buren Neder- Betuwe Geldermalsen T iel Neerijnen West Maas en Waal Zaltbommel Maasdriel Vier op de tien Wajongers in Rivierenland is 35 jaar of ouder Afbeelding 3.6 geeft de kenmerken van Wajongers in Rivierenland per eind Er zijn meer mannen dan vrouwen met een Wajong-uitkering. De belangrijkste reden hiervoor is dat de bij Wajongers meest voorkomende aandoeningen zoals ontwikkelingsstoornissen vaker bij mannen dan bij vrouwen worden vastgesteld. De meeste Wajongers vragen hun uitkering aan rond hun 18e of 19e levensjaar. Aangezien er nauwelijks uitstroom uit de Wajong is, neemt de gemiddelde leeftijd van Wajongers toe. Dat wordt versterkt door de forse afname van de instroom in de Wajong die sinds 1 januari 2015 alleen toegankelijk is voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Eind 2014 is 32% van de Wajongers in Rivierenland jonger dan 25 jaar. De groep van 900 Wajongers van 25 tot 35 jaar is het grootst en vormt 33% van alle Wajongers in de regio. Een op de drie Wajongers Rivierenland is 35 jaar of ouder. Afbeelding 3.6. Kenmerken Wajong-gerechtigden Rivierenland, december 2014 Rivierenland Aantal Aandeel Totaal Wajong % Wajong-percentage 1,7% Geslacht Man % Vrouw % Leeftijd <25 jaar % 25 tot 35 jaar % 35 tot 45 jaar % 45 tot 55 jaar % 55 jaar of ouder 200 9% Regio in Beeld 2015 Rivierenland 17