maandblad jaargang 4 maart 2010

Transcriptie

1 3 maandblad jaargang 4 maart 2010 z u i d e r l u c h t In dit nummer: Jonge dichters on tour Metropolis en de Duitse cinema Thérèse Cornips: mijn leven met Proust De bruine jaren van het Keulse carnaval Dan Brown in Maaseik +++ Rondom Tefaf: Anja & Tanja, Antibodies, Jeroen van Bergen, Communisme, Stanley Donwood, David Lynch, Manifesta, Sarah Vanagt, Ine Schröder 1 maart 2010

2 m u s e u m h e t d o m e i n s i t t a r d Sarah Vanagt Pocket Cinema GuestRoom#10 hisk, Hoger Instituut voor Schone Kunsten, Gent Iedere 1e zondag v/d maand gratis entree! Kapittelstraat 6 Postbus 230 nl-6130 ae Sittard t f info@hetdomein.nl Open: Tue Sun hrs EP_Zuiderlucht_HalfPage.qxd:Bonn 9/10/09 08:44 Page 1 Live Forever: Elizabeth Peyton BON N E FANTE N M USE U M onnefanten.nl 2 maart 2010

3 De inhoud 4 Jonge dichters on tour: rimram revisited 8 Metropolis en de Duitse cinema 12 Thérèse Cornips: mijn leven met Proust 16 De bruine jaren van het Keulse carnaval 18 Dan Brown in Maaseik 21 Agenda De rubrieken 7 Time out of Mind met Bono 7 Perron Poëzie met Danny Danker 17 Siciliaanse Herinneringen 23 RAM De bijlage 3 Hans von Aachen 4 Stanley Donwood 6 Jazz in Maastricht 7 Jeroen van Bergen 9 Sarah Vanagt 10 Manifesta 13 Antibodies 14 Communisme 17 Anja & Tanja 17 David Lynch 19 Ine Schröder De covers 1. Jan van Eyck: Man met rode tulband. Londen National Gallery. Zie pagina Stanley Donwood: Red Maze. Schunck Heerlen. Zie pagina 4 ( Rondom Tefaf ) AR Zebrazaal Zuivelmarkt 33 elke dinsdagavond om uur / gratis toegan Zebrazaal Institute Zuivelmarkt without 33 Boundaries Hasselt / Luigi Ferrara Puur Interieurarchitecten 3 maart Simon Bowen De T van ruimhartigheid nieuw: reserveer uw plaats online Chris via Lefteri Het is maart en de t van Tefaf, de kunst- en antiekbeurs die jaarlijks in Maastricht neerstrijkt, is weer in de maand. Maar laten we het liever hebben over de t van ruimhartigheid. Op deze plaats schreef ik al eerder over de precaire relatie die stad en Tefaf met elkaar hebben. Zonder Tefaf is het MECC, het complex waar de beurs wordt gehouden, ten dode opgeschreven. Hetzelfde geldt voor een substantieel deel van de plaatselijke horeca, die ook nog eens gebukt gaat onder recessie en overcapaciteit. Een belangrijk stuk van de omzet van luilekkerstad Maastricht dient in maart te worden verdiend. Geen twijfel mogelijk over de machtspositie van Tefaf in een stad met een uitdijende monocultuur waar steeds meer geconsumeerd en steeds minder geproduceerd wordt. Tegelijkertijd probeert Maastricht in 2018 culturele hoofdstad van Europa te worden, een missie die cultuuraanbod en economie in de stad meer diepgang en verscheidenheid kan opleveren. Dat vergt wel enige investeringszin, zeker in een maand dat de stad wordt overlopen door kunstliefhebbers. Juíst tijdens Tefaf zou er ruimte moeten zijn voor een uitwaaierend parallelprogramma, zoals dat er is in Milaan, Londen, Bazel en andere steden met grote kunstbeurzen. Een stad met een 2018-kandidatuur kan zich niet tevreden stellen met een Tefaf die jaarlijks komt en gaat zonder een structurele bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van Maastricht als kunststad. Intussen zegt een hardnekkige mantra in het stadhuis dat die kandidatuur zonder Tefaf kansloos is. Een curieus standpunt dat niet van al te veel zelfvertrouwen getuigt. Omgekeerd redenerend zouden de concurrerende kandidaat-steden immers bij voorbaat kansloos zijn omdat zíj geen Tefaf hebben Om Tefaf, die tijdens de beurs geen concurrerende presentaties wil in de stad, niet te ontrieven, zoekt Maastricht behoedzaam naar mogelijkheden om het stedelijke kunstaanbod te profileren. Zo ontstond drie jaar geleden Tijdens Tefaf, een festival dat geen festival is maar een label voor een even kleine als willekeurige greep in de bestaande cultuuragenda. Voor een verdere verdieping en worteling van kunst en cultuur in de stad zou het beter zijn als Maastricht zich op dat vlak geen al dan niet door Tefaf ingefluisterde beperkingen oplegde. En waarom zich daarin tot de stad beperken, nu 2018 een regionale kandidatuur is geworden? Vandaar dat Zuiderlucht, ruimhartig als we zijn, in deze editie voor de special Rondom Tefaf buiten het MECC op zoek ging naar kunst die de moeite waard is. In Maastricht zelf, maar ook in steden als Luik, Aken, Keulen, Eindhoven, Sittard, Heerlen en niet te vergeten Hasselt en Genk. Daar, in Belgisch Limburg, strijkt in 2012 de nomadische biënnale Manifesta neer. Hoe een even geruisloze als slimme campagne tot resultaat leidde door het gezamenlijk optrekken van kunstwereld en overheid. WIDO SMEETS Institute without Boundaries / Luigi Ferrara PS Overigens ben ik van mening dat het Nedinsco-complex in Venlo een culturele bestemming moet krijgen Marcus Fairs PHL S & / INTERIEURARCHITECTEN / JONG EN V / ONTWERPER / OPENSTRUCTURES / GLOBAL / OPEN ONTWERP KHLIM MEDIA & ACADEMIE / ARCHITECT / EIGENTIJDSE HOMO UNIVERSALIS / VEGETABLE CITIES / ORGANISCHE MANIER VAN DEN KHLIM MEDIA & ACADEMIE / ASSOCIAZIONE BRUNO MUNARI / CREATIEF LABO VOOR KINDEREN / AVANTGARDE EXPERIMENT / LEZING IN HET ENGELS / DIRECTEUR INSTITUTE WITHOUT BOUNDARIES / MASSIVE CHANGE / GLOBAL / LEZING IN HET ENGELS lezingen is een initiatief van Design Platform Limburg, Architectuurwijzer, PLATFORM LIMBURG / ER / MATERIALS FOR INSPIRATIONAL / DUURZAME MATERIALEN EN PROCESSEN / LEZING IN HET ENGELS, de Media & Design Academie van de Katholieke Hogeschool Limburg en het departement Arts & Architecture van de Provinciale Hogeschool Limburg. PHL S & / JUWEELONTWERPSTER / ARCHITYPISCHE OBJECTEN / HERINTERPRETATIE / WAARDE EN BETEKENIS PHL S & / GRAPHIC ER / TYPOGRAPHIC RESEARCH AND EDITORIAL / ECAL / LEZING IN HET ENGELS KHLIM MEDIA & ACADEMIE / WEBER EN CONSULTANT / PICIPATORY AND INOVATION / FOTOGRAFIE / LEZING IN HET ENGELS ARCHITECTUURWIJZER / ARCHITECTEN / NO NONSENSE AANPAK / DOMINIQUE PERRAULT PHL S & / KUNSTENAAR / COMPOSITIONS TROUVÉES / RUIMTELIJKE INSTALLATIES / DECORS VAN ZIJN TIJD ARCHITECTUURWIJZER / ARCHITECTEN / VRIJE EN ONDERZOEKENDE WERKHOUDING / STREEKEIGEN REFERENTIES EN MATERIALEN PHL S & / INTERIEURARCHITECTEN / JONG EN VEELBELOVEND / UITEENLOPENDE OPDRACHTEN / PRIJZEN / PUBLICATIE / BLOGGER / ICON / DEZEEN / INNOVATIEF EN ARCHITECTUUR / LEZING IN HET ENGELS / ONTWERPER / OPENSTRUCTURES / GLOBAL / OPEN ONTWERPSYSTEEM / COLLECTIEVE MECCANO ARCHITECTUURWIJZER ARCHITECT / / GRAZ AND ZAGREB / PROFESSOR OF CONSTRUCTION THEORY AND HOUSING / LEZING IN HET ENGELS KHLIM MEDIA & ACADEMIE / ARCHITECT / EIGENTIJDSE HOMO UNIVERSALIS / VEGETABLE CITIES / ORGANISCHE MANIER VAN DENKEN PLATFORM LIMBURG / FILOSOFE / PREMSELA / GESPREK TUSSEN FILOSOFEN EN VORMGEVERS KHLIM MEDIA & ACADEMIE / ASSOCIAZIONE BRUNO MUNARI / CREATIEF LABO VOOR KINDEREN / AVANTGARDE EXPERIMENT / LEZING IN HET ENGELS / DIRECTEUR INSTITUTE WITHOUT BOUNDARIES / MASSIVE CHANGE / GLOBAL / LEZING IN HET ENGELS PLATFORM LIMBURG / ER / MATERIALS FOR INSPIRATIONAL / DUURZAME MATERIALEN EN PROCESSEN / LEZING IN HET PHL S & / JUWEELONTWERPSTER / ARCHITYPISCHE OBJECTEN / HERINTERPRETATIE / WAARDE EN BETEKENIS PHL S & / GRAPHIC ER / TYPOGRAPHIC RESEARCH AND EDITORIAL / ECAL / LEZING IN HET ENGELS KHLIM MEDIA & ACADEMIE / WEBER EN CONSULTANT / PICIPATORY AND INOVATION / FOTOGRAFIE / LEZING IN H ARCHITECTUURWIJZER / ARCHITECTEN / NO NONSENSE AANPAK / DOMINIQUE PERRAULT PHL S & / KUNSTENAAR / COMPOSITIONS TROUVÉES / RUIMTELIJKE INSTALLATIES / DECORS VAN ZIJN TI ARCHITECTUURWIJZER / ARCHITECTEN / VRIJE EN ONDERZOEKENDE WERKHOUDING / STREEKEIGEN REFERENTIES / BLOGGER / ICON / DEZEEN / INNOVATIEF EN ARCHITECTUUR / LEZING IN HET E ARCHITECTUURWIJZER ARCHITECT / / GRAZ AND ZAGREB / PROFESSOR OF CONSTRUCTION THEORY AND HOU PLATFORM LIMBURG / FILOSOFE / PREMSELA / GESPREK TUSSEN FILOSOFEN EN VORMGEVERS Thomas Lommée Simon Bowen A PUUR INT THOMAS LOMMÉE LUC SCHUITEN (B) BEBA RESTELLI / BRUNO MUNARI LUIGI FERRARA (CA) CHRIS LEFTERI (UK) MANON VAN KOUSWIJK (NL) LUDOVIC BALLAND (CH) Dierendonck Blancke Architecten NJIRIC Zebrazaal Zuivelmarkt 3 elke dinsdagavond om uur / gratis toeg Marcus Fairs Luc Schuiten Zebrazaal Zuivelmarkt 33 Chris Hasselt Lefteri MANON VAN KOUSWIJK NJIRIC > Bruno Munari elke dinsdagavond om uur / reserveer uw plaats online via: zlezingen.be elke dinsdagavond om uur / Guillaume gratis toegang Bijl SIMON BOWEN (UK) DIERENDONCK BLANCKE (B) GUILLAUME BIJL (B) HAPPEL PUUR INTERIEURARCHITECTEN CORNELISSE (NL) (B) MARCUS THOMAS FAIRS LOMMÉE (UK) (B) NJIRIC+ LUC SCHUITEN (HR) (B) ANN BEBA MESKENS RESTELLI (B) / BRUNO MUNARI ( LUIGI FERRARA (CA) CHRIS LEFTERI (UK) MANON VAN KOUSWIJK (NL) Njiric+ Manon Van Kouswijk MANON VAN KOUSWIJK LUDOVIC BALLAND (CH) SIMON BOWEN (UK) Dierendonck Blancke Architecten DIERENDONCK BLANCKE (B) GUILLAUME BIJL (B) Zebrazaal Zuivelmarkt Ann 33 Hasselt Meskens HAPPEL CORNELISSE (NL) MARCUS FAIRS (UK) NJIRIC+ (HR) ANN MESKENS (B) Njiric+ Maastricht > Heerlen > Roermond > Sittard > Venlo Aken > Genk ilmfestival.eu Guillaume Bijl Happel Cornelisse elke dinsdagavond om uur / gratis Ludovic toeg Zebrazaal elke dinsdagavond om nieuw: reserveer uw Ann Mesken

4 Jonge dichters Rimram revisited Met een bloemlezing van hun werk onder de arm gaan twaalf jonge Limburgse dichters vanaf de Boekenweek samen op tournee. Uitgever Hennie Jetzes ziet overeenkomsten met de opkomst van de dichters die we nu rekenen tot de gevestigde orde. Elke regel is 100 keer doordacht. Het podium is te vluchtig, internet ook. door Emile Hollman Op 1 november 1967 kwamen bronsgroene dichters en literatuurliefhebbers bijeen om te rimrammen in de Redoute-zaal in de Maastrichtse Bonbonnière. De jonge dichter Hans van de Waarsenburg had via de radio naar Poëzie in Carré met Simon Vinkenoog geluisterd en informeerde bij Fred van Leeuwen van de Regionale Omroep Zuid of zoiets ook niet in Maastricht geregeld kon worden. Dichteres Danny Danker alias D Guevara. J.M. Coetzee schreef dat hij helemaal blij was geworden van het woord Loonlight. foto Violetta van Dam Pierre Kemp was die zomer overleden maar Jan Hanlo prijkte als grote dichter op het affiche. En er waren er meer die opstonden en later via de pen bekendheid zouden verwerven: genoemde Van de Waarsenburg, Leo Herberghs, Wiel Kusters, Pé Hawinkels, Pieter Beek, Ton van Reen en het echtpaar Willem K. en Harjo Coumans. Onder rimrammen verstond anchorman Van Leeuwen het samenbrengen van onsamenhangende dingen. De avond eindigde in een voortreffelijke chaos toen het publiek zelf het woord kreeg. Opperprovo Hans Mol verscheen als poëet, gekleed in een papieren kazuifel die hij bij wijze van statement plechtig aan stukken scheurde: de dichter moet zich onder de mensen begeven. Daar geeft de nieuwe generatie in elk geval gehoor aan. Volgens Quirien van Haelen (Haelen, 1981), hij noemt zichzelf dichter van de zapgeneratie, is het werk van zijn generatie ook veel toegankelijker voor een groot publiek. Wij zijn niet zo hermetisch. Misschien dat zijn agenda daarom uitpuilt met voordrachten en performances. Hij zou er zelfs van kunnen leven. Ware het niet dat hij een eigen huis heeft, een dikke bak voor de deur en hij geregeld op vakantie wil. Dus is hij óók docent Nederlands op een middelbare school in Roermond. De jonge dichters die Hennie Jetzes selecteerde voor boek en tournee gebruiken vooral podia en internet om hun werk aan de man te brengen. Indertijd draaide het om een boek, nu om de performance. Jetzes ontmoette een aantal van hen tijdens het literaire festival Culturele Lente, vorig jaar in Heerlen. Ik proefde dezelfde sfeer als destijds in de Redoute. Er zit veel talent in die groep en ik wilde gewoon iets voor ze betekenen. De tournee reikt tot in Utrecht en Amsterdam. Ik wil niet in de eeuwige discussie verzeild raken of het hier al dan niet om Limburgse dichters gaat, zegt Jetzes. De meesten van hen studeren buiten de provincie en zoeken zelf hun 4 maart 2010

5 Wij zijn geneigd met bundels te smijten alsof het visitekaartjes zijn. podia tot ver daarbuiten. Georganiseerd zijn de jonge dichters niet, maar ze komen elkaar wel geregeld tegen. Het zou me niet verbazen als de tournee pas echt een groep van ons zou maken, denkt Quirien van Haelen. We helpen elkaar waar we kunnen, zegt Danny Danker (Roermond, 1974). Met Quirien, Daan Doesborg en ACG Vianen zijn we naar het afscheid van Simon Vinkenoog geweest. Heel indrukwekkend zoiets te mogen delen. We staan elkaar niet in de weg. We hebben allemaal onze eigen artistieke onafhankelijkheid maar we kunnen wel samen bewegen en beweging veroorzaken. Het is best wel ons kent ons, verontschuldigt dichteres en studente journalistiek Hilke Heijmans (Roermond 1990) zich bijna. Met een aantal dichters heb ik contact via Hyves. Van een stroming wil ze niet weten. Er is hooguit sprake van een soort van sfeer en verbondenheid. We begrijpen elkaar. Danny Danker wordt ook wel D Guevara genoemd. Naar eigen zeggen vanwege de spiegel die ze het publiek durft voor te houden en de baret die vaak op haar hoofd staat wanneer ze haar gedichten voor het voetlicht brengt. Al is ze ook wel uitgemaakt voor de Anouk van de avond toen ze voor een gehoor van politiemensen de opzichtig getatoeëerde draak op haar bovenarm onbedekt liet. Ze kan zich er aan ergeren, want het mag dan performance zijn, het gaat wel om de inhoud. Performance is leuk maar geen doel op zich. Ik ben ervan overtuigd dat je poëzie uiteindelijk alleen maar kunt waarderen via de intimiteit van het papier, in je eigen tijd en ruimte. Hoewel Quirien van Haelen grossiert in sites, gedichten desnoods op bestelling sms t en een keer of drie keer per week op een podium staat, ziet ook hij zijn gedichten het allerliefst gewoon op papier. Daar kan geen Lowlands, Zwarte Cross Festival of internet tegenop. Elke regel is 100 keer doordacht. Het podium is te vluchtig, internet ook. Het is leuk om de entertainer uit te hangen maar uiteindelijk hoop je toch dat tenminste een paar mensen door hebben wat je probeert te zeggen. Danny Danker beaamt dat. Op internet word je voortdurend afgeleid. Mijn blog is commercieel volkomen oninteressant maar ik kan er wel precies doen wat ik wil. Voor mij is poëzie: woorden in hun oorspronkelijke waarde terug te zetten. Voorbeeld. Wie weet nog wat de werkelijke waarde is van het woord samenleving? Ik wil zo n woord de oorspronkelijke waarde teruggeven. Ik heb altijd veel gebruik gemaakt van neologismen. En daarmee riep ik veel weerstand op. Men vond het te bedacht, te vergezocht, te veel klankkunst. Maar ik doe niet aan concessies. Het afgelopen jaar werd ik via mijn blog gevonden door een Australische vertaler. Of ze een aantal gedichten mocht vertalen? Ik dacht: doe maar; Sidney- daar hoor je nooit meer iets van. We 1976: Dichter Hans van de Waarsenburg draagt gedichten voor van Pierre Kemp bij diens graf. fotoarchief Hans van de Waarsenburg kregen contact over een poëtische vertaalslag van het woord maneschijn waar ik in een maanzinnig gedicht waneschijn van had gemaakt. In overleg met schrijver en Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee had ze er Loonlight van gemaakt. Coetzee schreef dat hij helemaal blij was geworden van dat woord! Zo n blog werkt als YouTube; het is een manier om mensen naar je dichtbundels te brengen. Danker gaf haar boeken Van de gekken (2006) en Als blijk van Danker (2008) zelf uit. Voordeel: alles in eigen hand. Nadeel: het kost je alleen maar geld. Wij zijn geneigd om met zelf uitgegeven bundels te smijten alsof het visitekaartjes zijn. Het zou wel leuk zijn om er eens iets aan te verdienen. Quirien van Haelen verkoopt naar eigen zeggen bij de vleet. Van mijn vorige bundel Testosteron zijn meer dan 3000 exemplaren verkocht. Hij noemt zichzelf een marktman. Gênant? Weet je wat ík gênant vind? Dichters die hun boek niet op voorraad bij zich hebben omdat ze bang zijn dat het toch niet verkoopt. Afgelopen jaar debuteerde hij zelfs als vrouwelijke dichter onder de naam Quinty Leeuwenvacht. Ik zat zo vol opdrachten dat ik de vraag niet meer aankon. Ik dacht: dan stuur ik een nieuwe Quirien de wereld in en vraag ik een studente van de Toneelacademie om mijn gedichten voor te dragen. We waren er vrij ver mee maar uiteindelijk heeft ze afgezegd. Ik zat ook een beetje vast in mijn werk. Ik wilde zo onderzoeken of ik vanuit een nieuw standpunt kon schrijven. Hilke Heijmans heeft nog geen eigen bundel. Ik vind het leuk om te performen maar ik betrap me er wel op dat ik tijdens het schrijven iets te veel rekening begin te houden met een publiek. Als je weet dat het alleen maar bedoeld is voor het papier, schrijf je anders. In diens laatste bloemlezing van de Nederlandse poëzie nam Gerrit Komrij ook een aantal gedichten van Quirien van Haelen op. Daarmee was hij de jongste dichter in de Dikke Komrij. Altijd lekker want dat leverde veel aandacht op. Ik zat destijds in de poetryslamwereld die niet erg serieus werd genomen. Dankzij Komrij werd ik opeens op alle poëziefestivals gevraagd. Daardoor ben ik mezelf ook serieuzer gaan nemen, ben er meer geëngageerd door gaan schrijven. Rond de Boekenweek (thema: jong zijn) verschijnt ook een bloemlezing van Gerrit Komrij (66) met werk van dichters onder de 32 jaar. Van Haelen is opnieuw geselecteerd. Komrij koos enkel geëngageerd werk. Mijn nieuwe bundel gaat De wereld wordt weer plat heten. De wetenschap, de filosofie en de tv, alles is plat, oppervlakkig aan het worden. Ook Albert Verlinde komt er in voor. Die man is wel zo n beetje het toppunt van cultuurverloedering. Via de weg van de overdrijving probeer ik dat te laten zien. Wat ik eigenlijk wil zeggen is: Verdiep je eens in een boek. Intussen is de rimramgeneratie bepaald nog niet uitgesproken. Op 10 en 11 maart staat de lente-editie van The Maastricht International Poetry Nights op stel. De directeur heet Hans van de Waarsenburg. Tournee vanaf 10 maart. Op die dag wordt de bloemlezing Alles staat nog op zijn plaats van Hennie Jetzes gepresenteerd in Schunck Heerlen (17.00). Maastricht Poetry Spring Edition op 11/3 Bonbonnière Maastricht maart 2010

6 FrEEk DE JonGE De hel van het noorden Vrijdag 19 maart uur Casino Modern Genk (B) (-26/55+) - 17 (abo) Joan armatrading in concert Dinsdag 25 mei uur Casino Modern Genk (B) (vvk) Info en tickets: UiT in Genk Europalaan Genk (B) uitingenk@genk.be +32(0) /2010 Onweerstaanbaar, verontrustend en spannend! Lever deze bon in bij uw boekhandel COMPLOT ROND EEN VIERKANT DE goodwillpublicaties VAN DRuKKERIj ROsbEEK MA T/M 21 MEI 2010 / Gouvernement aan de maas LimburGLaan 10, maastricht / open: werkdagen uur en ontvang 2,50 korting! Actieperiode: vanaf 10 maart tot 10 juni 2010 Het gelijk van Heisenberg - Frans Pollux Actienummer: isbn: Actieprijs: van 19,90 voor 17,40 u i t g e v e r i j a t l a s. n l franspollux. nl 6 maart 2010

7 T I M E O U T O F M I N D 13 p e r r o n p o ë z i e Leon Verdonschot en Wido Smeets in debat over ontwikkelingen in de popmuziek. Na 25 jaar wordt ons bestaan opnieuw bedreigd door het lied We Are The World. Toeval is Gods manier om anoniem te blijven. De Zanger Met De Gele Zonnebril de nacht ontfermt zich over mij Op tv zag ik Quincy Jones en Lionel Richie. Ze hadden een nieuwe versie gemaakt van We Are The World. Het was een kort interview, maar werkelijk alles wat de twee zeiden was merkwaardig. Jones vertelde dat ze nadrukkelijk hadden gekozen voor de artiesten van nu, niet die van toen. Als Michael Jackson nog had geleefd, wist Jones zeker, had hij ook genoegen genomen met een plek achter de coulissen. In tegenstelling tot Jones heb ik Michael Jackson niet persoonlijk gekend, maar ik denk toch van niet. Richie merkte op dat het nummer alweer ruim vijfentwintig jaar oud is. In de aanloop naar het 25-jarig jubileum hadden ze overwogen het opnieuw op te nemen, maar er was geen goed doel voor handen. En dan nu: Haïti! Hij zei het zo enthousiast, dat je hem als kijker bijna van verdacht er blij mee te zijn. Toeval, dat vrijwel samenvallen van het jubileum van het nummer met de ramp in Haïti? Toeval, zei Jones, is Gods manier om anoniem te blijven. Daar kunnen ze het mee doen, in het verpulverde Port-au-Prince. En dan moet het ergste nog komen: het nummer zelf. Hoeveel nummers zijn er opgenomen voor het goede doel? En hoeveel van die Ieder-een-zinnetje -composities zijn het aanhoren waard? Om over de teksten nog maar te zwijgen. Vermomde gospels zijn het, maar dan beroerde. As God has shown us by turning stone to bread, klinkt het letterlijk in We Are The World. Die zin uit dat nummer kennen weinig mensen, maar dat komt doordat hij wordt gezongen door Willie Nelson, bij wie het er zo knauwend uitkwam dat niemand het verstond. In Let Them Know it s Christmas Time zingt Bono de perverse zin Thank God it s them instead of you. Ook dit nummer werd een paar jaar geleden opnieuw opgenomen, met nieuwe artiesten. Behalve Bono s zinnetje dan, daar was kennelijk geen andere gegadigde voor. Dus wellicht mag Willie Nelson opnieuw Gods broden aanhalen. En weet Quincy Jones: Michael zou het zo hebben gewild. LEON VERDONSCHOT Toeval is Gods manier om anoniem te blijven. Alles, maar dan ook alles moet die arme God zich laten welgevallen, nooit kan hij zich verdedigen. Hoe zou Hij (m/v) zich voelen, na zo weggezet te worden als een linke lafaard? Met gelovigen als Quincy Jones heb je geen atheïsten nodig. Nog erger dan Quincy Jones (hij heeft tenminste nog een paar interessante platen gemaakt en Michael Jacksons Thriller geproduceerd) is Sir Bob Geldof niet alleen in Nederland wordt ruimhartig met ridderordes omgesprongen. De oproepen tot liefdadigheid van deze gesjeesde Boomtown Rat blijven maar doorgaan, begreep ik uit een oprisping van zanger Brian Johnson (AC/DC) in de Australische krant The Daily Telegraph, waar ook De Zanger Met De Gele Zonnebril ervan langs kreeg: Toen ik zelf nog arbeider was ging ik niet naar een concert om van een of andere eikel te horen dat ik aan een of ander kind in Afrika moest denken. Het spijt me jongen, doe dat lekker zelf, geef wat van je eigen geld uit en zorg dat je het gedaan krijgt. Acties voor het goede doel brengen het slechtste in de mens naar boven, zoveel is zeker. Zie de recente tv-actie voor Haïti, resulterend in een avond vol krokodillentranen en schaamteloze reclameboodschappen. En ik wil best geloven dat De Zanger Met De Gele Zonnebril een geschikte peer is, en een prachtige stem heeft ie zeker, maar iemand die Thank God s it s them instead of you zingt, verdient een taakstraf van 2080 uur in Port-au-Prince. Eind oktober 2009 was De Zanger Met De Gele Bril een van de gasten bij het tweede concert voor 25 jaar Rock and Roll Hall of Fame in New York. Toen hij weer eens aan het preken sloeg, ditmaal over de spirituele, fysieke en politieke kracht van de rock and roll snoerde Bruce Springsteen hem de mond, roepend: Let s have fun. Waarna ze samen Still Haven t Found (What I m Looking For) zongen. Als ik het iemand gun dat hij vindt wat hij zoekt, om ons daarna nooit meer lastig te vallen, is het Bono. WIDO SMEETS en na verstilling tot aan onder de wijzers van de zon geef ik aan hem te kennen zoals hij mij maar ken jij ook de dageraad vroeg hij en wuift loom wat blauwe fotonen en verwachte weerstand weg nog voor de komst van robijnrode uren het afgeworpen zwijgen het begin van weer een ander licht op theorie en met in een tik en tel terug bij af gaat deze verstrooiing tegen want ook de nacht mint het licht en meer nog het doorbreken DANNY DANKER Danny Danker (Roermond, 1974) publiceerde twee bundels in eigen beheer: Van de gekken (2006) en samen met haar vader, schrijver en publicist Hans Danker, Als blijk van Danker (2008). Sinds twee jaar schrijft ze wekelijks een literaire bijdrage voor de bladen van de Nederlandse Weekbladen Groep. Vanaf 10 maart gaat ze op tournee met twaalf jonge dichters (zie pagina 4). Perron Poëzie wordt mede mogelijk gemaakt door Defauwes en 7 maart 2010

8 Duitse cinema Metropolis: 83 jaar in Waarom bent u geïnteresseerd in een film die niet meer bestaat?, zei regisseur Fritz Lang ooit in een interview over Metropolis. Van de kort na de première in 1927 verknipte en verminkte film werd anderhalf jaar geleden een bijna complete kopie teruggevonden. De rehabilitatie van de film gaat hand in hand met de come-back van de Duitse filmindustrie. door Wido Smeets Scène uit Metropolis met live muziek op 12 februari, de openingsdag van de Berlinale 2010, in het Friedrichstadtpalast in Berlijn. foto s Anneke Eussen Een van de hoogtepunten van de 60 e Berlinale vorige maand was de vertoning van de bijna volledige versie van Fritz Langs legendarische (stomme) film Metropolis, voorzien van live muziek door het tachtig muzikanten sterke Rundfunk Sinfonieorchester. Wat nu vanwege die combinatie als eenmalige happening geldt, was in 1927, het jaar van de première, heel gewoon. Berlijn telde toen meer dan vijftig filmpaleizen met elk een eigen symfonieorkest. De jaren twintig van de vorige eeuw waren de hoogtijdagen van de Duitse cinema. De UFAfilmstudio s in Berlijn waren de belangrijkste ter wereld, en Fritz Lang ( ) was de wonderboy die afgesproken budgetten aan zijn laars lapte en er nog mee weg kwam ook. Met een budget van 1,9 miljoen Reichsmark zou Metropolis de duurste film uit de geschiedenis worden. Uiteindelijk werd de film, waarvoor Lang 500 kilometer film schoot en gebruik maakte van figuranten, bijna drie keer zo duur. Om vervolgens te floppen: de eerste maanden kwamen slechts bezoekers af op de megaproductie die ook door de kritiek met veel scepsis werd ontvangen. Vrij kort daarna bracht UFA een ingekorte versie, maar een succes werd de film nooit. Toch verwierf Metropolis in de loop der jaren een cultstatus, vooral door de enscenering, de futuristische architectuur en de briljante trucages. Ironisch genoeg was de mythe rond Metropolis 83 jaar gebaseerd op de fors ingekorte en behoorlijk verminkte versie. Pas anderhalf jaar geleden dook in Argentinië een vrijwel complete (er ontbreken nog negen minuten) 16mm kopie op. De Friedrich-Wilhelm-Murnau-Stiftung in Wiesbaden, die meer dan 2000 stomme films beheert, ging aan de slag met de restauratie. Een historische klus, want de teruggevonden kopie biedt volgens Eberhard Junkersdorfer, voorzitter van de stichting een andere kijk op de film. Dat klopt, maar het is niet de enige reden dat de reconstructie vorige maand tijdens de Berlinale 2010 met zoveel trompetgeschal werd gepresenteerd. Dit was meer dan een rehabilitatie van een cultfilm die in (vrijwel) oude glorie kon worden hersteld, het was ook 8 maart 2010

9 gevecht met zichzelf Bij UFA hebben ze de film indertijd laten verhongeren. nostalgie naar een tijd waarin de Duitse cinema vanuit de UFA-studio s bij Babelsberg, even buiten Berlijn, de internationale filmwereld regeerde. Het land was geschonden en vernederd uit de Eerste Wereldoorlog gekomen en ook artistiek gezien uit op rehabilitatie: de première van Metropolis in 1927 was een demonstratie van de state of the art van de Duitse filmindustrie. Met de Berlinale als vehikel wil Duitsland laten zien als filmland weer aan de top te staan, net als tachtig jaar geleden. De tijd voor zo n machtsgreep lijkt rijp, met succesvolle UFAproducties als Das Leben der Anderen, The Reader en Das weisse Band. De studio s in Babelsberg zijn hot, ook in Hollywood, dat er succesnummers als Valkyrie en Inglourious Basterds liet opnemen. Fritz Langs futuristische utopie Metropolis speelt zich af in 2027 en beschrijft een samenleving waarin de economische en politieke macht in handen is van één persoon, Johann Fredersen. Vanuit een reusachtige wolkenkrabber, de Toren van Babel, heerst hij over boven- en benedenstad. Boven de grond genieten de rijken in een wirwar van wolkenkrabbers, auto- en spoorwegen en rondcirkelende vliegtuigen van de welvaart. Onder de grond woont en werkt het lompenproletariaat in een uitzichtloos bestaan. Fredersen is het hoofd van de maatschappij, de arbeiders vormen de handen. De ontmoeting van zijn zoon Freder met Maria, een charismatische onderwijzeres uit de onderwereld, doet de autocratische maatschappij letterlijk op haar grondvesten schudden. Om zijn zoon, die de kant van de onderwereld heeft gekozen, terug te winnen, smeedt Fredersen een plan met de uitvinder Rotwang, een oude rivaal in de liefde. Uit frustratie heeft deze Rotwang een vrouwelijke robot bedacht die halverwege in de huid van Maria kruipt (een interessante parallel met de huidige bioscooprevelatie Avatar, trouwens) en de arbeiders meesleurt in een maalstroom van revolte en wraak. Aan het eind sluiten vader en zoon vrede, net als boven- en onderwereld. Maria speelt de bemiddelende rol van het hart dat hoofd en handen bij elkaar brengt. Op 10 januari 1927 ging deze curieuze mix van Regisseur Fritz Lang. toekomstangst en visie, van christelijk, marxistisch en protofascistisch gedachtegoed in première in het Ufa-Palast am Zoo in Berlijn. Na vier maanden met halflege zalen trok producent UFA de film terug, om er na de zomer met een fors ingekorte versie terug te keren. Die was afkomstig uit de VS, waar distributeur Paramount toneelschrijver Channing Pollock de opdracht had gegeven de 2 uur en 20 minuten durende productie terug te snoeien naar een gangbare bioscooplengte. Thema s en verhaallijnen werden er zonder pardon uitgeknipt; zo verdween de drijfveer van Rotwang om zijn Maschinenfrau te maken. Na gedane arbeid zou Pollock gezegd hebben dat hij Metropolis eindelijk zijn ware betekenis had gegeven. Daar denkt voorzitter Junkersdorf van de Murnau Stiftung anders over. Die man had geen enkel benul van film. Dit was een absolute Verschlimmbesserung. Toch ligt de verantwoordelijkheid voor de verkwanseling van Metropolis niet in de VS, maar in Duitsland, zegt Martin Koerber van het Museum für Film und Fernsehen in Berlijn. Bij UFA hadden ze er al gauw geen vertrouwen meer in, ze hebben de film laten verhongeren. Van Fritz Lang, die in 1924 en 1925 in de VS inspiratie had opgedaan voor Metropolis, is lang gezegd dat hij uit teleurstelling de film nooit heeft gemogen. Koerber bestrijdt dat: Lang heeft eens tegen een interviewer gezegd: Waarom bent u geïnteresseerd in een film die niet meer bestaat? Hij beloofde nooit meer naar de VS te gaan, omdat hij vond dat ze daar de mooiste delen uit zijn film hadden geknipt. Toch vluchtte hij in de jaren dertig voor de nazi s (Hitler en Goebbels waren trouwens bewonderaars van Metropolis) naar de VS, en maakte diverse Hollywood-films. De oorspronkelijke, door Fritz Lang persoonlijk afgemonteerde film verdween na 1927 snel uit beeld. In 2001, na de zoveelste restauratie van wat ervan over was, stelde Martin Koerber dat de oerversie waarschijnlijk nooit meer teruggevonden zou worden. Hoe meer filmwetenschappers op basis van de filmmuziek, de tekstpanelen en de kritieken gingen speculeren over die oerversie, hoe groter de mythe werd. En daarmee de euforie over de vondst in een Argentijns museum in 2008 van een vrijwel complete kopie. Na stevig onderhandelen, tot op regeringsniveau de Argentijnen vreesden dat ze de kopie nooit meer terug zouden krijgen -, kon de Murnau Stiftung zich op de restauratie storten. Ruim een half jaar later presenteerde de stichting een gereviseerde film die wezenlijk anders is dan de tot nu toe bekende kopieën, zegt Anke Wilkening, verantwoordelijk voor de euro kostende opknapbeurt. Bij Paramount hebben ze niet, zoals gebruikelijk, de minder belangrijke scènes eruit gehaald, maar er een ander verhaal van gemaakt, met Rotwangs Maschinenfrau als middelpunt. Josephet, de assistent van Frederer en later kompaan van De poster van Metropolis uit diens zoon, en de arbeider Georgy zijn er indertijd grotendeels uitgehaald. Nu ze weer terug zijn in de handeling herkennen we ook weer typische Langthema s als vriendschap en solidariteit. In de nu gereviseerde film is het Frankenstein-thema, dat door de Amerikaanse ingrepen veel nadruk had gekregen, weer geminimaliseerd. Martin Koerber: Het is nu duidelijk dat Metropolis geen voorloper van de science fiction films was. Bij Fritz Lang stond niet de Maschinenfrau, maar het menselijk handelen centraal. Een belangrijke rol bij de restauratie speelde de wél bewaard gebleven filmmuziek van Gottfried Huppertz ( ). De muziek was niet alleen een belangrijke leidraad bij het terugvinden van de ziel van Metropolis, ze bood tevens de mogelijkheid tot controle van de echtheid van de Argentijnse kopie. Al tijdens de filmopnamen speelde de muziek een belangrijke rol, zegt dirigent Frank Strobel die op 12 februari in het Berlijnse Friedrichstadtpalast op de bok stond bij de live begeleide opvoering van de gerestaureerde film. Huppertz had de muziek klaar voordat het draaiboek af was. Het is bekend dat hij de muziek tijdens de filmopnamen speelde op de piano. De film is beïnvloed door de muziek, en niet andersom, zoals meestal het geval is. Vooral door de lengte is Metropolis een ware uitputtingsslag voor een orkest, zegt Strobel. Die duur vergt veel van het concentratievermogen, maar ook van de fysieke kwaliteiten van de muzikanten. Omdat er geen pauze is, kunnen de violisten 2 uur en 20 minuten hun strijkstok niet laten zakken. Tijdens de Berlinale 2010 werd volop gedebatteerd en gespeculeerd over de film die 83 jaar na de première nog steeds in gevecht is met zichzelf. Kenners betwijfelen dat de nog ontbrekende negen minuten ooit zullen opduiken. Tenzij een wonder gebeurt, zegt Eberhard Junkersdorf, en wonderen gebeuren, soms Voor het zo ver is, zal de opvoering met orkest in het Friedrichstadtpalast van 12 februari 2010 het predikaat historisch blijven dragen. Ze liet geen twijfel over hoe dit Gesamtkunstwerk het best tot zijn recht komt: bij een stomme film hoort live muziek, ook al is de combinatie in de huidige amusementsindustrie geen haalbare kaart meer. De dvd en de digitale bioscoopversie van Metropolis komen eraan en zijn welkom. Maar surrogaat blijft het. 9 maart 2010

10 Podium Zie ook Agenda en Genk CULTUURCENTRUM GENK Do 4 mrt comedy Nigel Williams speelt Geloof mij! Casino Modern Di 16 en wo 17 mrt comedy Kommil Foo speelt Wolf Casino Modern Vr 19 mrt comedy Freek De Jonge speelt Show Casino Modern Di 23 mrt theater De Queeste speelt On Raftery s Hill Auditorium Limburghal Do 25 mrt theater TheaterMalpertuis (Sien Eggers!) speelt Hondstuk Auditorium Limburghal Vr 26 mrt theater KVS / Ruud Gielens speelt Bezette Stad Auditorium Limburhgal Volledig programma op tickets uitingenk@genk.be Maastricht AINSI Di 2 mrt theater Mightysociety7 Mightysociety 20:30 Do 4 mrt muziek Laagland Ricky Koole en Leo Blokhuis 20:30 Vrij 12 mrt dans Endless Song of Silence Nanine Linning 20:30 Za 20 mrt dans Wowwowwonders in me anoukvandijk dc 20:30 Wo 24 t/m za 27 mrt theater Cravin Rush Jongerentheaterhuis 20:00 Zo 28 mrt theater Om 8 uur bij de ark 7+ Het Laagland 14:00 en 16:00 Wo 31 mrt cabaret International Comedy Night Studium Generale 20:00 AINSI - Lage Kanaaldijk , Maastricht / volledige agenda op CENTRE CÉRAMIQUE highlights maart 2010 Wo 10 mrt opening boekenweek door Tim Krabbé Zo 14 mrt concert Leonardo-kwartet met Shostakovich Do 18 mrt lezing Over Loverboys met schrijfster Merel van Groningen Zo 21 mrt jong talent on stage Cabaretier Diederik Smit, Jonge dichters on tour, The Fobiacs T/m zo 18 apr tentoonstelling Limburgse schatjes portretten van jongeren door Jonathan Vos Meer info: KUMULUS Do 4 mrt cursus Yoga St. Maartenspoort T/m za 20 mrt expo Kinderacademie Herbenusstraat 89 Wo 10 mrt workshop Rubber Herbenusstraat Vrij 26 mrt expo Familie Beeldende kunsten Herbenusstraat LUMIERE highlights Vanaf do 4 mrt film Invictus Alweer een nieuwe Clint Eastwood! Vanaf do 18 mrt film Lebanon Claustrofobische oorlogsthriller, laureaat Venetië. Vanaf do 18 mrt film The Road Opnieuw een donkere Cormac McCarthyverfilming. Vanaf do 25 mrt film Millennium 3 Derde deel van de Zweedse thrillerserie. Vanaf do 25 mrt film My Queen Karo Nostalgische trip naar het Amsterdam van 74. Kijk voor het volledige programma op Hasselt DOC Z elke donderdag een documentaire in Do 4 mrt documentaire The Cove controversiële documentaire over illegale dolfijnenslachtingen in de baai van Japan Publieksprijs IDFA 2009! Do 11 mrt documentaire Signé Chanel een glamoureuze blik achter de schermen van de modewereld van Chanel met Karl Lagerfeld en andere groten. Do 18 mrt documentaire Colony opmerkelijke portret over het leven van bijen en imkers Do 25 mrt documentaire Sad in Country deel 1 en 2 een duik in de wereld van de collectieve kunst acties in België. Heerlen DE SPIEGEL highlights Do 4 t/m zo 7 mrt film Precious 20.00, zo Do 11, za 13, zo 14, ma 15 mrt film Das weisse Band 20.00, zo Zo 21 en ma 22 mrt film Capitalism, a Love Story Zo 14.00, ma Ma 29 mrt film Nothing Personal Sittard HET LAAGLAND jeugdtheater Om 8 uur bij de Ark (7+). Over 3 pinguïns en een duif die graag in een lied uitbarsten. Een komedie met diepgang! Zo 28 mrt Ainsi Maastricht en Reserveren: of Ma 5 apr, paasmaandag Het Laaglandtheater Sittard Reserveren: of Jeugdtheater Het Laagland Engelenkampstraat 25 Sittard Tongeren de VELINX Do 4 mrt muziek Kommil Foo Wolf Za 6 mrt muziek Axelle Red Coming Home Theatertour Zo 7 mrt familie Bronks Niet kunnen is een kunst ( Do 11 mrt dans Charlotte Vanden Eynde I m Sorry It s (Not) A Story Wo 17 mrt film Wolke Neun (Andreas Dresen) Wo 24 mrt theater Tarsenaal & compagnie lodewijk/louis Thuis Zo 28 mrt familie De Stilte De Lopende Lijn (4+) dijk 111 bus 2, 3700 Tongeren België. Meer info: THEMBI Smull Music Lab Series Zo 7 mrt jazz Tineke Postma & Olaf Tarenskeen 15:00 Zo 14 mrt jazz Palinckx/van Kemenade/Palinckx 15:00 Zo 21 mrt jazz Reijseger/Fraanje/Sylla Epiloog Jazz Masters 15:00 Zo 28 mrt jazz Lee Konitz (USA) & Minsarah Trio 15:00 SMULL : Stichting Muziek Lab Limburg HUIS VAN BOURGONDIE productiehuis voor theater en performance Wo 3 t/m za 6 & di 9 t/m vr 12 mrt theater Dit is mijn vader van Ilay den Boer Het Huis van Bourgondië Ga met Ilay en zijn vader op zoek naar de betekenis van het antisemitisme in Nederland 20: maart 2010

11 6 maart 7 maart 13 maart 14 maart Vlissingen Den Bosch Sittard Venlo uur uur uur uur Sint Jacobskerk Muziekcentrum De Toonzaal St. Petruskerk Concertpodium Domani S TA B AT M AT E R PERGOLESI EN VIVALDI SALVE REGINA SC ARL ATTI S O L I S T E N E N K L E I N O R K E S T C O L L E G I U M A D M O S A M O. L. V. H U U B E H L E N Mede mogelijk gemaakt door c-me Dé nieuwe mailservice voor geïnteresseerden én professionals op het gebied van kunst en cultuur in de Euregio. c-me Meld je nu gratis aan via onze website c-me.eu! zuiderlucht abonnee Word abonnee voor 55 euro per jaar en krijg Zuiderlucht elke maand thuisgestuurd. Aanmelden kan via de website klikken op abonnee maart 2010

12 Verloren tijd Ik behoor tot de m Ruim dertig jaar is Thérèse Cornips (83) in de weer met haar vertaling van Marcel Prousts romancyclus Op zoek naar de verloren tijd. Voor het eerst klinkt er ook kritiek. De Nijhoff Prijs was een genoegdoening. Proust zou niet te vertalen zijn! Er zal wel wat verloren gaan, maar als je niet vertaalt, heb je nul. door Bindels & Van Melick Voor stellige uitspraken hadden we misschien eerder moeten aankloppen, zeker is dat ze pas minder bedachtzaam werd toen Limburg ter sprake kwam. De jaren hebben Thérèse Cornips (1927) mild gemaakt, maar niet gelaten. Een glimlach en een reeks namen van vrienden en bekenden bevestigden ons vermoeden dat zij nog zeer verknocht is aan haar geboortestad en het omliggende heuvelland. O ja, laten we het even hebben over Maastricht! Franse schrijvers zijn makkelijker te plaatsen in Limburg dan boven de rivieren. Dat zit hem in de katholieke cultuur en het idioom. Je kunt Proust heel goed situeren in Maastricht of Luik, maar niet in Rotterdam. Meer dan de helft van het jaar woont en werkt Thérèse Cornips in een boerderijtje in het Land van Herve, net over de Belgische grens ten zuiden van Maastricht. s Winters vertoeft zij in Haarlem waar wij haar bezochten ter gelegenheid van de verschijning eind vorig jaar - van De kant van Swann, de door haar gereviseerde vertaling van het eerste deel van het eerste boek van Marcel Prousts Op zoek naar de verloren tijd. De komende vijf jaar zal bij uitgeverij De Bezige Bij een herziene vertaling van haar hand verschijnen. Al in 1976 begon zij met het vertalen van die lijvige romancyclus, een helsmoeilijke klus. Overigens op bescheiden wijze met het derde deeltje van boek I, dat De Bezige Bij bij vergissing overgeslagen had nadat al eerder deel 1 en 2, Combray en De liefde van Swann, door anderen vertaald waren. Het zou haar levenswerk worden, een allerwegen geprezen vertaalprestatie, in 1999 gehonoreerd met de Martinus Nijhoff Prijs. Om het werk af te krijgen, moet ik ergens in de negentig worden, net als mijn beide ouders. Scherp van geest is zij nog steeds, maar haar gezichtsvermogen is minder geworden. Een grote bril met gekleurde glazen beschermt haar ogen, de loep ligt op tafel en de tekstvellen waarmee zij werkt, zijn tot A3-formaat uitvergroot. Nog dagelijks is zij aan het kleine bureau bezig met het laatste deel dat nog niet door haar gereviseerd is. A l ombre des Jeunes Filles en fleurs, in de vertaling van C.N. Lijsen In de schaduw van de bloeiende meisjes, heet in de herziene versie Het lommer van meisjes in bloei. Het ontlokte een geïrriteerde Guus Luijters in Het Thérèse Cornips in haar pied à terre in Haarlem. foto Jasper Groen 12 maart 2010

13 ensen die van de lucht leven Om het werk af te krijgen, moet ik ergens in de negentig worden. Parool de verzuchting tja. Maar mevrouw Cornips is stellig. Ín de schaduw van betekent ook overheerst worden door/minder zijn dan, en à l ombre is lekker dichtbij, veilig. En bloeiende meisjes doet een beetje denken aan ongesteldheid en zo. Toch blijkt ze gevoelig voor kritiek, met name voor die van het gedreven vertalersduo Bindervoet & Henkes die haar in de bundel Een liefde voor Proust de Nijhoff Prijs onwaardig achten. Hun kritiek berust op een vergissing, te weten de gezwollen taal niet van Proust of van mij maar in een pastische op het taalgebruik van de gebroeders De Goncourt. Haar repliek klinkt plausibel. Ik denk niet aan de lezer, dé lezer bestaat niet, ik vertaal voor de schrijver. Iedere serieuze vertaler komt erachter dat mensen eigenlijk niet lezen. Alle kunst is een vorm van snobisme, er is maar een enkeling die er echt van houdt. Inmiddels hebben zich nieuwe vermetelen aangediend die voor Athenaeum-Polak & Van Gennep een Proustvertaling gaan maken en niet schromen om te moderniseren. Ik vind het best, dan heb je twee vertalingen - maar ik vind het niet leuk. Het mag natuurlijk, maar ik ben tegen moderniseren. Je kunt moeilijk eerst het Frans gaan moderniseren. Wat moeten die arme Franse lezers nou met Proust? Ik blijf bij de tekst en dat wordt vaak opgevat als letterlijk vertalen, wat natuurlijk onzin is. Je moet vertalen wat er staat, hetgeen iets anders is dan letterlijk vertalen. Pietluttig noemen ze me, maar ik wil het wel goed doen. Cornips liaison met Marcel Proust duurt nu al meer dan dertig jaar. Het kost haar geen moeite. Je bent gewoon aan het werk. Of je nou het een vertaalt of het ander. Het beviel me dat het een groot oeuvre was. Je gaat het steeds beter doorgronden. Dat heeft niets met volhouden te maken, het is ook mijn broodwinning en ik vind het fijn om me aan iets belangrijks te wijden. Ooit ben ik gaan vertalen om wat te verdienen. Ik dacht dat ik dat makkelijk zou kunnen en nog tijd over zou houden voor de beeldende kunst. Maar de feiten lagen anders. Ik ging dingen doen die heel moeilijk waren en mijn karakter staat me niet toe te denken: ik doe dit niet langer, ik ga voor een bedrijf vertalen. Ach, misschien speelt gemakzucht ook een rol. Inderdaad, beaamt zij, intellectuele arbeid wordt doorgaans slecht gehonoreerd. Ik verdiende het zout in de pap niet. In die jaren bestond nog geen vertalerssubsidie, je kreeg anderhalve cent per woord. Omdat Maarten t Hart een Proustvriend was, heeft hij mij een tijd gesubsidieerd met 500 gulden in de maand. Ik mag me gelukkig prijzen dat ik heel weinig nodig heb. Ik behoor tot de Vertwijfel niet! Op zoek naar de verloren tijd van Marcel Proust ( ) is een uit zeven delen bestaande romancyclus, waarin de verteller zijn lezers meeneemt in zijn pogingen al schrijvend zijn verleden te verbeelden en te doorgronden. Dat levert een fijnmazig verhaal op dat speelt in verleden en heden tegelijk. De kinderjaren, omringd door familieleden, dienstmeisjes, het eerste vriendinnetje, kennissen en dorpsgenoten, zijn er deel van. Maar ook het mondaine leven in Parijs, gedomineerd door vermeende liefde en jaloezie, verfijnde emoties en het bizarre genot in chique bordelen. De omvangrijke roman een miljoen woorden - laat zich lezen als een betoverende kroniek van een jeugd in de provincie, als een ontluisterend psychologisch portret van de hoogste kringen in de hoofdstad en als de zelfanalyse van een schrijver die zich de laatste jaren van zijn leven door ziekte gekweld - in zijn appartement opsloot om zijn levenswerk te voltooien. A la recherche du temps perdu is een van die grootse 20 e eeuwse experimenten waarbij kunst en werkelijkheid, individu en samenleving in een allesomvattende roman verenigd zijn. Zoals zo vaak met modernistische experimenten is het resultaat niet aan iedereen besteed. Zelfs gerenommeerde lezers haakten af. Wladimir Nabokov spreekt van een onbehouwen meesterwerk, Arnon Grunberg heeft het over een kolossale farce ( ), herhaald en uitgesponnen tot ondraaglijke lengte. Vertwijfel dus niet als u de moed heeft opgegeven. (RB en BvM) mensen die van de lucht leven. Toen ik met de dichter Chris van Geel was, hebben we soms jaren niets gehad. We gingen in de duinen paddenstoelen zoeken en hout sprokkelen. Vertalen staat niet hoog in aanzien, hetgeen Cornips heel merkwaardig vindt. Zonder vertalers bestaat er immers geen wereldliteratuur. Je kunt er over theoretiseren, maar ik denk dat mensen die vertalen, het doen omdat ze niet geschikt zijn om in de burgermaatschappij hun brood te verdienen. Vaak zijn het mislukte sociale wezens. Ze zitten het liefst ergens in een hoekje met een boekje. Natuurlijk was de Nijhoff Prijs ik had het niet verwacht - een genoegdoening en ook een erkenning. Proust zou niet te vertalen zijn! Er zal wel wat verloren gaan, maar als je niet vertaalt heb je nul. Wat hem zo moeilijk maakt zijn de lange zinnen. Ze zijn niet lineair. Hij begint met iets te zeggen wat dan binnen de zin nog wordt uitgelegd en aangevuld en dat kan soms een hele bladzij Omslag van De kant van Swann. foto de Bezige Bij beslaan. Hoewel hij een klassiek Frans schrijft, is hij toch heel particulier in zijn taalgebruik. Daar moet je op gespitst zijn. Hij zegt niet het voor de hand liggende, hij gebruikt net een iets ander woord. Het blijft voor mij iets raadselachtigs hebben. Ik heb vroeger ook veel andere schrijvers vertaald en veel vlugger detectives, Hermann Hesse, Jules Renard, Violette Leduc, Truman Capote - maar Proust, dat is iets anders. Ik geloof dat het voor iedereen geldt die Proust wil vertalen. Waarom denk je dat de Russische Bibliotheek al opnieuw wordt vertaald? Omdat het indertijd zo gauw moest. Ik denk niet dat Karel van het Reve vertaald zou hebben als hij het geld niet nodig had gehad. Of zij als meest vertrouwde met Proust niet de neiging heeft een groot stuk over hem te schrijven waarin ze alles, voor de laatste keer, nog eens haarfijn uitlegt? Er zijn echte Proustianen die veel meer weten. Bovendien, tijd is de moeilijkheid bij vertalers. Er zijn er wel die dat allemaal kunnen, maar ik weet niet hoe ze het doen, het is enorm tijdrovend. Mijn uitgangspunt is: ik ga niet ook nog lezingen geven of iets schrijven. Het leidt maar af van het werk en wat krijg je: een boekenbon? Daar heb ik altijd voor bedankt. Ja, het blijft een los eindje. Ik zou het heel mooi vinden als ik twee levens had. Maar naarmate je ouder wordt, ga je je verzoenen met de losse einden. Kiki Coumans. Een liefde voor Proust. Op zoek naar de verloren tijd in 22 leeservaringen. Amsterdam Marcel Proust. De kant van Swann. Vertaling: Thérèse Cornips. Ingeleid en geannoteerd door Ton Hoenselaars en Ieme van der Poel. Amsterdam maart 2010

14 Patrick Schols meubelobjecten als unica Harald Schmitz-Schmelzer wandobjecten van gepigmenteerde kunststof tentoonstellingsruimte voor eigentijdse autonome- kunst, verkoop, bemiddeling, projecten en stock. 6xB Boessen/Backus/Beek/Brekel/Buckley/Bragt tot 19/ Henk Dronkers vanaf 20/ de expositie duurt tot t/m 17 april 2010 vrijveldkunst / Joof Oosterbaan Dr. Philipslaan 2 / 6042 CV Roermond Tel / joof@vrijveldkunst.nl Galerie DIS Tafelstraat JD Maastricht Phone Open: Wed - Sat 12h - 17h and on appointment LM heeft een groot aantal werken in stock van o.a. Arie Berkulin Pieter Defesche Theo Kuijpers Lei Molin Ger Lataster Toon Teeken moderne kunst Wij hebben geen vaste openingstijden, maar na een telefonische afspraak bent u van harte welkom. Leon Mommers Savelsbosch Bellefroidlunet 40, 12F, SB KN Maastricht Even voorkijken? Zie: maart 2010

15 De kunst van het wonen Maison Céramique - Maastricht 33 luxe appartementen, zowel huur als koop kunstwerk glazen liftschacht/corridor: Claude Lévêque michael VAN DEN BESSELAAR + arian WINTERINK 14 maart t/m 24 april 15 maart 2010

16 Alaaf, Heil Hitler! De bruine jaren van Keulse carnaval Carnaval subversief? Keulen als Rijnlandse carnavalshochburg een haard van verzet tegen de nazi s? In het boek Alaaf und Heil Hitler, Karneval im Dritten Reich prikken twee Duitse historici die mythe genadeloos door. Iemand die dronken tegen een portret van de Führer begint te fulmineren, dat konden ze niet hebben. door Fons Elbersen Carnavalsoptocht 1936: Keulse praalwagen over de Neurenberger rassenwetten: Däm han se op d r Schlips getrodde. Keulen, voorjaar 1946, de aula van de zojuist heropende universiteit. CDU-kopstuk Konrad Adenauer, de door de nazi s uit zijn ambt gezette oud- Oberbürgermeister, spreekt 4000 Kölner toe. Nergens in Duitsland is het nationaalsocialisme tot 1933 zoveel openlijk, en vanaf 1934 zoveel geestelijk verzet geboden als in Keulen. Szenenwechsel: zelfde jaar, 24 maart, het de-nazificeringscomité in Keulen. De 46-jarige Thomas Liessem, hét boegbeeld van de Keulse carnaval van voor de oorlog én NSDAP-partijlid, legt een verklaring af. Als onverschrokken strijder tegen de partij omschrijft hij het Keulse carnavalsfeest tijdens de nazitijd als het meeste democratische in heel Duitsland. Een mythe is geboren: de carnavals-hochburg Keulen als haard van verzet tegen de nazi s. Een mythe die lang weet stand te houden. Het duurt tot de jaren tachtig en negentig voordat historici het verhaal beginnen door te prikken. Carl Dietmar, journalist en historicus uit Keulen, weerspreekt het wijdverbreide idee dat carnavalisten zich van nature tegen de heersende macht keren. Carnaval is van oudsher het feest van de middenstand. En middenstanders en politieke kaste kruipen niet alleen in Duitsland juist van nature bij elkaar op schoot. Dietmar gooit de knuppel in het hoenderhok via de Kölner Stadt- Anzeiger: tijdens de nazitijd was de Keulse carnaval bijzonder Linientreu. Het komt hem op tientallen haattelefoontjes van neonazi s te staan. Marcus Leifeld is dat twee decennia later niet meer overkomen. De Keulse stadshistoricus schreef, samen met Dietmar, het boek Alaaf und Heil Hitler, Karnaval im Dritten Reich. In zijn kleine werkkamer op zolder van het Kölnisches Stadtmuseum plaatst hij de Keulse carnavalsmythe in perspectief. Het is iets wat je in heel Duitsland zag: Verdrängung. De mensen, maar ook de Westerse bezettingsmachten, wilden zo snel mogelijk het gewone leven hervatten. De nazitijd werd weggestopt. De nazi s, dat was iets wat Duitsland was overkómen, niet iets wat de Duitsers zelf hadden gewild. Vijf decennia later is het klimaat compleet veranderd: de wegkijk -generaties die de nazitijd nog mee hebben gemaakt, leggen het vanaf pakweg de millenniumwisseling af tegen de nieuwsgierigheid en het historisch besef van de jongeren. De belangstelling voor de bruine jaren in de Duitse geschiedenis neemt toe, ook bij de traditionsreiche Duitse carnavalsverenigingen. Zelf krijgt Marcus Leifeld in 2003 de kans in de archieven van het befaamde Keulse carnavals-corps Rote Funken te duiken. Hij treft een goudmijn: het archief is uiterst compleet, gedetailleerd en enorm uitgebreid. Alle verslagen van bestuursvergaderingen in de jaren dertig zijn bewaard gebleven. Het archief leest als een spiegel van de Duitse geschiedenis, zegt hij. Je ziet dat in de vroege jaren dertig de carnavalisten nog met succes de invloed van de nazi s buiten de deur wisten te houden. Tot in 1935 plaatselijk nazileider Wilhelm Ebel het carnaval volledig onder controle wilde krijgen. De daaropvolgende opstand bij de carnavalisten legde de kiem voor de mythe van Keulen-als-verzetshaard. Maar die opstand was niet gericht tegen het nazigedachtegoed: de plaatselijke verenigingen wilden vooral de macht houden over de organisatie van het feest. Dat mochten ze, maar - net als in de rest van de Duitse maatschappij - was er ook in de wereld van het carnaval geen ontkomen aan ideologische Gleichschaltung. De voorbeelden van de nazi-spass van de Kölner Jecken in Alaaf und Heil Hitler raken je in het middenrif. Rosenmontagszug, 1934: Die letzten ziehen ab meldt het bord op een Mottowagen over joden die Duitsland ontvluchten. 1936: een Keulse praalwagen over de Nürnberger rassenwetten: Däm han se op d r Schlips getrodde. Antisemitisme om te lachen. Ver voorbij humor: een foto van de Narrenumzug 1938 in Nürnberg: joden opgehangen aan een molen des doods. De eerdergenoemde Keulse opper-carnavalist Thomas Liessem prijst in een propagandafilm in 1936 die straffe Haltung van geüniformeerde carnavalskorpsen. Hij zwijgt als een antisemitische praalwagen voorbijtrekt. De belangstelling van de nazi s voor carnaval had alles te maken met het feest als uiting van Volksgemeinschaft, koren op de molen van het bruine denken. Maar, zegt auteur Marcus Leifeld, vergeet ook de propagandistische en economische motieven niet. In het buitenland, bijvoorbeeld in Nederland, werd reclame gemaakt met carnaval. Hoezo, wij Duitsers oorlogszuchtig? Welnee! Kijk, wij zijn vredelievend en vrolijk!, luidde de boodschap in Duitse propagandafilms over carnaval die voor het 16 maart 2010

17 het siciliaanse herinneringen Dronken tegen een portret van de Führer fulmineren, dat konden ze niet hebben. Palmina buitenland werden gemaakt. En er ging en gaat heel veel geld om met carnaval. Dit jaar bekeken 1,5 miljoen mensen de Rosenmontagszug. Met carnaval wordt alleen al in Keulen 460 miljoen euro uitgegeven; goed voor 5000 banen! In de jaren dertig was het niet anders. Nazileider Ebel was in 1935 behalve partijbons ook voorzitter van de plaatselijke VVV Met de psychologische finesse die een goeddoordachte dictatuur kenmerkt, wilden de nazi s hun volledige controle over het carnaval camoufleren. Leifeld: Openlijke partijsymbolen zoals hakenkruizen waren verboden in de optochten. De nazi s gingen zo ver hun eigen partijkritiek te organiseren. In ons boek staat een ontwerp van Albert Reich voor een praalwagen in de Münchener Faschingszug van Dat ontwerp bespot op het eerste oog de ambtenarij. Ik ben gaan uitzoeken of die Reich misschien een regimecriticus was. Von wegen. Hij bleek Mein Kampf geïllustreerd te hebben Door subtiel afstand te houden van het carnaval konden de nazi s achter de schermen niet alleen het volksfeest volledig politiseren, maar vooral de indruk wekken dat de antisemitische praalwagens, buutteredners en liedjes uit het volk zelf voortkwamen. Uit de cafés werden alle portretten van Hitler weggehaald, zegt Leifeld. Maar dat had ook te maken met de angst van de partij voor ongeorganiseerd straatcarnaval. Anders dan bij de georkestreerde grootse pronkzittingen was dat niet onder controle te houden. En iemand die dronken tegen een portret van de Führer begint te fulmineren, dat konden ze niet hebben. Was er dan geen verzet? Jawel, buuttereedner Karl Küpper bespotte de Hiltergroet. Zo hoog ligt bij ons de rotzooi in de kelder na het hoogwater, zei hij, met gestrekte arm. Hij kreeg in 1939 een levenslang spreekverbod. Was Küpper volgens Marcus Leifeld nog een onaangepaste carnavalist volgens de beste traditie, voorzitter Leo Statz van het Düsseldorfer Festkomitee verzette zich als diepgelovig katholiek om ideologische redenen tegen de rassenleer van de nazi s. Hij sterft in 1943 in Koblenz onder de guillotine. Carnaval wordt dan officieel al niet meer gevierd: tijdens de oorlog is het verboden. Anno 2010 durven de Duitse carnavalisten hun eigen geschiedenis niet alleen onder ogen te zien in het Keulse carnavalsmuseum komt de nazitijd aan bod het klimaat lijkt nu een beetje politiek correct. Amnesty International is al in de Rosenmontagszug meegereden. Leifeld: En een Mottowagen riep naar aanleiding van de omstreden bouw van een moskee op het debat daarover vooral zakelijk te voeren. Hij wil niet zo ver gaan deze verantwoorde manier van carnaval vieren te duiden als een door schuldbesef veroorzaakte catharsis. Ik denk dat het eerder te maken heeft met de huidige leider van de optocht, Christoph Kuckelkorn. Die weet ook kunstenaars en linkse artiesten die voorheen niks met carnaval te maken wilden hebben naar zich toe te halen. Zelf is de uit Westfalen afkomstige Leifeld lid geworden van de Rote Funken. Ik vier nu elk jaar carnaval. Net als de meeste mensen ben ik dan niet met politiek bezig, maar met feestvieren. Na het feest is hij weer an die Arbeit; hij gaat onderzoeken hoe in het buitenland, bijvoorbeeld in Limburg, in de nazitijd tegen het eigen en het Duitse carnaval werd aangekeken. Informatie is welkom: marcusleifeld@gmx.de. Carl Dietmar en Marcus Leifeld, Alaaf und Heil Hitler, Karneval im Dritten Reich. Uitgeverij Herbig, München. 24,95 euro Net een telefoontje uit Sicilië gehad. Met Palmina, hoe gaat het daar bij jullie in Nederland? Zonder het antwoord af te wachten begint ze aan een lange litanie over het harde leven op het eiland, de ziektes van haar vader en moeder, de armoede, de verzekering van de auto die ze niet meer kan betalen, het weer dat maar niet echt goed wil worden, haar kleinzoon die ze zo mist. Louter ellende kortom. Ze vertelt het in hoog tempo zonder adem te halen en met een van tranen verstikte stem. Ik kan er niet tussen komen en dat is ook niet de bedoeling. Nu weet ik dat, maar toen ik op Sicilië voor de eerste keer een dergelijk telefoontje kreeg, schrok ik toch danig. Ik ben meteen naar haar huis gereden om te kijken of het wel goed met haar ging. Ze keek me verbaasd aan, begon te lachen en zei: Och, het valt allemaal wel mee. Kopje koffie? Sicilianen zijn meesters in eindeloos gejammer. Alsof het leven hen elke dag een loer wil draaien. Lees het maar na bij Luigi Pirandello, ook een Siciliaan. Palmina is getrouwd met Corrado en ze werkt bij de gemeente. Ze gaat daar over het kerkhof van Noto. Jammer dat ik gecremeerd wil worden, anders zou ik daar wel begraven willen worden. Palmina zou dan vast en zeker een mooi plekje voor mij reserveren: naar beneden uitkijkend over de zee en naar boven opkijkend naar de pas gerenoveerde kathedraal. Ze mag dan wel over de doden gaan, van nature is Palmina een vrouw die ondanks haar gejammer sterk aan het leven hangt. Een vrouw van de zomer ook, want dan kan ze haar fameuze schranspartijen in het voortuintje van haar huis organiseren. Zelf staat ze dan al vroeg in de ochtend in korte broek en beha het deeg voor de focaccia s en de pizza s te kneden, terwijl de rest van de familie (van broers en zussen tot opa en oma, neven en nichten) voor chaotische taferelen zorgt bij het dekken van de tafels en het opdienen van het eten. We hebben het meer dan eens meegemaakt. Zware maaltijden met voornamelijk deegwaren, die de stoelgang soms dagenlang konden verstoren. De restanten kregen we mee in een doggy bag. Wij namen dat letterlijk en hebben onze honden zo menig feestmaal bezorgd. Inmiddels is Palmina uitverteld en ik weet hoe haar telefoontjes doorgaans eindigen: Ciao Pieter. Salutami Tilly. Un attimo. Ti passo Corrado, gevolgd door een oorverdovende schreeuw door haar huis: Corrado, Corrado, Pieter voor jou aan de telefoon. Zo ook nu. En Corrado luistert. Hij wil weten hoe het met ons gaat. Hij mist ons. Hij mist vooral mij. We zijn even oud en hij noemt mij zijn broer. Ciao Pieter, fratello mio. Snotterend zegt hij het en hij meent het. Het telefoontje heeft lang genoeg geduurd. Tot ziens Corrado, groeten aan Palmina. Rosenmontagszug, 1934: Die Letzten ziehen ab meldt het bord op een Mottowagen over joden die Duitsland ontvluchten. foto s Kölnisches Stadtmuseum PIETER BEEK 17 maart 2010

18 Plekken der herinnering 8 Dan Brown in De betekenis van Hubert en vooral Jan van Eyck (circa ) voor de internationale schilderkunst is onbetwist. Over hun geboorteplaats heerst minder eenstemmigheid. Maaseik heeft de beste papieren om de 15e eeuwse lieden van de wereld aan zich te binden. Het weinige wat wij van het leven van dier schilders weten, toont hen ons als lieden van de wereld. door Paul van der Steen Rooske Liefsoons: De katholieken wilden de Van Eycks midden op de Markt, maar de liberalen vonden het niet te verteren dat een oude eik, hún vrijheidsboom, daarvoor gekapt moest worden. Het welkomstwoord van gids Rooske Liefsoons klinkt alsof er een hele groep is afgekomen op de wekelijkse stadswandeling in de voetsporen van de Gebroeders Van Eyck. Toch wordt het een tour a deux door Maaseik. Andere aanmelders komen niet opdagen. Misschien zijn ze afgeschrikt door de een dag eerder gevallen sneeuw of door de koude wind. Degenen die wel door Maaseik flaneren nogal wat oudere dames in bontjas!- hebben andere plannen dan een rondleiding. Op restaurant gaan bijvoorbeeld. Aen Jan en HubrechtVan Eyck, geboren te Maaseyck, meldt de sokkel achter Rooske Liefsoons wat al te stellig. Daarboven Jan (gebaseerd op het waarschijnlijke zelfportret De man met de rode tulband) met de arm om de schouder van zijn broer. Meer dan levensgroot uitgevoerd in carrera marmer. Het eren van beroemde zonen mocht wat kosten, bijna anderhalve eeuw geleden. Het paste ook in een tijd waarin het nationalisme snel aan kracht won. De Belgische kroonprins, de latere koning Leopold II, kwam in 1861 geïnspireerd terug van een reis door Duitsland. Hij raakte daar onder de indruk van het Walhalla dat de Beierse koning Ludwig I had gebouwd op een heuvel bij de Donau bij Regensburg. Zo n pantheon voor de grote mannen van de natie wilde Leopold ook in eigen land, maar hij heeft het nooit klaargespeeld. Misschien ook omdat de echte noodzaak ontbrak. Juist in die jaren eerde zo n beetje elke stad zijn eigen helden met een standbeeld. Tongeren zette de oer-belg Ambiorix op een sokkel, Hasselt deed het zelfde met de middeleeuwse literator Veldeke en Maaseik zette de gebroeders Jan en Hubert van Eyck letterlijk in het midden van de stad, op de Markt. Koning Leopold I kwam het beeld op 5 september 1864 onthullen. Er was vier jaar politieke strijd aan vooraf gegaan, vertelt Liefsoons. De katholieken wilden de Van Eycks midden op de Markt, maar de liberalen vonden het niet te verteren dat een oude eik, hún vrijheidsboom, daarvoor gekapt moest worden. Uiteindelijk werden de twee partijen het alsnog eens, ook omdat de tijd drong. De regering stelde geld beschikbaar voor een standbeeld, maar niet tot aan het einde der tijden. Hoe verhit het debat was geweest, mag blijken uit de nieuwe naam die Hotel Het Gulden Hert aan de oostkant van de Markt na het bereiken van compromis kreeg: Huis De Vrede. Gids Liefsoons troont haar gezelschap mee naar een paar straten verderop, waar achter een onooglijke onderdoorgang die veel van een bedrijfspoort heeft, een zeventiende-eeuws minderbroederklooster schuilgaat. In het ietwat onderkomen, bijbehorende kerkje heeft Maaseik alle van de Van Eycks bekende werken hangen. Niet de echte, zegt Liefsoons er maar voor de zekerheid bij. Die hangen over de hele wereld behalve in Maaseik. Het zijn fotografische reproducties. Alles op ware grootte. Zelfs dat voldoet om onder de indruk te raken van het gemak waarmee Jan van Eyck stoffen, juwelen, edelmetalen en andere materialen wist te schilderen. Vooral het bijna twintig vierkante meter grote Lam-Godsretabel, waarvan het origineel minus een vlak voor de oorlog gestolen paneel (De rechtvaardige rechters) te bewonderen is in de Sint-Baafskathedraal in Gent, biedt volop kijkwerk. Het is het enige werk waarvan bekend is dat ook broer Hubert er aan gewerkt heeft. Van Jan hangen er zo n twintig in diverse musea. Hij wordt wel opgevoerd als de uitvinder van de olieverfkunst. Dat klopt niet. Hij wist wel de techniek te verfijnen door voor te bewerken en laag over laag te schilderen. Gecombineerd met zijn voor die tijd ongekend realistische weergave en gevoel voor perspectief, bezorgde het de kunstenaar zijn faam maart 2010

19 Maaseik J.J.M. Timmers nam al afstand van het claimen van Jan van Eyck als een van ons. Mogelijk was Jan van Eyck in zijn jonge jaren actief in Luik. Zeker is in elk geval dat hij daarna als schilder en kamerheer verkeerde aan het hof van Jan van Beieren, graaf van Holland, residerend te s-gravenhage. Enkele jaren later volgde een dienstverband bij de Bourgondische hertog Filips de Goede in het tegenwoordige Lille. Voor hem fungeerde hij ook als diplomaat en huwelijksmakelaar. Uiteindelijk streek Van Eyck neer in Brugge, waar hij een fraai stenen huis liet bouwen, een teken van welstand. Vanaf hun sokkel op de Markt kijken de broeders Van Eyck naar een naar hen vernoemd hotel. Ook een orkest, de scouting, een harmoniezaal en de Kiwanis in Maaseik dragen hun naam. Binnenin het horecaetablissement is een compleet pand opgemetseld. Het opschrift pretendeert dat het om het geboortehuis van de Van Eycks gaat. Een bepaald slag toeristen vreet dat. Rooske Liefsoons zucht zachtjes als ze vertelt hoe vaak ze dat verhaal moet rechtzetten. Als daar al íets geboren werd, is dat het standbeeld van de Van Eycks. De katholieke politici die het besluit namen voor het beeld vergaderden in de voorloper van het hotel. De pogingen om de Van Eycks voor eens en voor altijd van Maaseik te maken, hebben soms meer te maken met de grote Belgische traditie in surrealisme dan met wetenschap. Bij de bouw van een nieuw winkelcentrum aan de zuidkant van de oude kern van Maaseik kwam een paar jaar geleden een Agnus Dei tevoorschijn, een zeldzaam pauselijk zegel. Stadsarcheoloog Anja Neskens: Een prachtig moment. Daar doe je het voor. In de vochtige grond tussen slachtafval was het slechts 5,5 centimeter grote en zeven gram wegende zegel vijf en een halve eeuw prachtig bewaard gebleven. Een Agnus Dei afgesneden van de witte was van de paaskaars van het Vaticaan was in de Middeleeuwen een kostbaar bezit. Was het al geen ticket voor de hemel, dan toch wel naar het voorportaal. De sensatie van de vondst bleek voor sommigen niet genoeg. In juni 2006 organiseerde de stad een flink mediaspektakel. Vanaf heden zal in alle wetenschappelijke publicaties Maaseik worden genoemd als de geboorteplaats van Jan van Eyck, voorspelde Neskens voorganger Hubert Heymans Het Arnolfini-portret van Jan van Eyck, Londen National Gallery. indertijd ten overstaan van de toegestroomde journalisten. Dat bleek vies tegen te vallen. Kunsthistorici noemden het tijdens de bijeenkomst gepresenteerde verhaal een geforceerde poging tot het halen van het eigen gelijk. Jans oudste dochter Livina zou acht jaar na het overlijden van haar vader zijn ingetreden in een Maaseiks klooster, waarbij papa s oude beschermheer Filips de Goede de daarvoor vereiste bruidsschat betaalde. Het pauselijk zegel was een erfstuk van haar vader. Door het kunstig aan elkaar rijgen van aannames en feiten maakte Heymans daar het verhaal van waar Maaseik op zat te wachten. Dan Brown in Belgisch- Limburg. Ook Arendonk, Susteren, Sittard en vooral Maastricht en Luik werden in het verleden genoemd als plaats van herkomst van de Van Eycks. Maaseik heeft de beste papieren, al is het alleen maar vanwege de naam waaronder de schilders in het laat-middeleeuwse Europa bekend stonden. Maar de vraag is of het er echt toe doet. J.J.M. Timmers nam in zijn standaardwerk De kunst van het Maasland al afstand van de onstuitbare drang tot het claimen van Jan van Eyck als een van ons. Vaststond volgens de professor dat een van de grootste pictorale genieën van de Nederlanden van origine een Maaslander is. Toch valt het werk van Jan van Eyck moeilijk tot de Maaslandse kunst te rekenen, aangezien zijn genie hoog uitrijst boven welke gewestelijke school dan ook. De grote Nederlandse historicus Johan Huizinga zag in Herfsttij der middeleeuwen de broers al evenmin als Maaslanders. Het weinige wat wij van het leven van dier schilders weten, toont hen ons als lieden van de wereld. De Van Eycks zijn niet alleen geografisch moeilijk plaatsbaar. Kunsthistorici worstelen ook met hun plek in de geschiedenis: vormden ze het slotakkoord van de laatgotiek, een grootse afsluiting van middeleeuwse tradities? Of behoorden ze tot de pioniers van de Renaissance in de Nederlanden? Religie is volop aanwezig op Jan van Eycks schilderijen. Tegelijkertijd is het magistrale portret van het echtpaar Arnolfini met al zijn huiselijkheid al een teken van de opkomende burgerlijke cultuur. Ook de manier waarop de schilder zijn werk boven de spiegel signeert spreekt boekdelen: Johannes de Eyck fuit hic. Jan van Eyck was hier. Vergelijk die brutale aanwezigheid eens met de anonimiteit van de kunstenaars in de eeuwen daarvoor. Maaseik lijkt inmiddels wat minder belang te hechten aan honderd procent duidelijkheid over de herkomst van de beroemde gebroeders. Het weerhoudt de stad niet van voorbereidingen voor een groots Van Eyck-jaar. In 2014, honderdvijftig jaar na de onthulling van het zwaar bevochten standbeeld. Als onderzoek vooraf, dat er zeker gaat komen, iets oplevert over de geboorteplaats van de schilders is dat mooi, maar het is geen doel op zich, zegt stadsarcheoloog Anja Neskens. De stad moet dat jaar bruisen van de activiteiten met een expositie in het hart. Ze twijfelt er niet over dat daar ook echte werken van Jan van Eyck komen te hangen. We hebben de drukbezochte tentoonstelling met het terrocotta-leger van Xi an achter de rug. Er is voor die tijd nog een expositie in samenwerking met de Chinezen. Dan kunnen we toch ook een evenement met werk van mensen van hier aan. Dit is het achtste artikel in een reeks van vijftien in het kader van de Culturele Biografie, een project van de BV Limburg maart 2010

20 Agenda Colofon Items voor de agenda digitaal opsturen vóór de 15e van de maand naar: Zuiderlucht is een onafhankelijk maandblad (oplage ) dat gratis wordt verspreid via 220 distributiepunten in Nederlands en Belgisch Limburg. Uitgever: (in opdracht van de Stichting Zuiderlucht): Bodosz, Stationsplein 27, 6221 BT Maastricht. Telefoon: Fax: Hoofdredactie: Wido Smeets Telefoon: Mobiel: Eindredactie: Emile Hollman Telefoon: Mobiel: Commercie en relatiebeheer: Loes Franck Medewerkers: Danielle Arets, Pieter Beek, Jozefien Van Beek, Jurriaan Benschop (Berlijn), Paul Depondt (Brussel), Tuur Devens, Fons Elbersen, Annette Embrechts, Fons Geraets, Meyke Houben, Koen Kleijn, Saskia van der Kroef (Amsterdam), Duncan Liefferink, Cyrille Offermans, Annemarie Staaks, Paul van der Steen, Leon Verdonschot, Paul Verstappen, Marieke Wiegel(Parijs). Tekstcorrectie: Anna Peeters Vormgeving: Obidesign Fotografie: Franco Gori, Jasper Groen, Jacques Peeters, Perry Schrijvers. Administratie: Agnes Doughty Bankrekening: (IBAN NL55SNSB0) Druk: Concentra, Hasselt (B.) Distributie: HabetsXpress ISSN: Architectuur, mode en vormgeving > Hasselt - Happel Cornelisse. Op 9/3. Marcus Fairs. Op 16/3. Njiric+. Op 23/3. Ann Meskens. Op 30/3. Alle lezingen starten om uur in de Zebrazaal van. Design by Performance. Van 14/3 t/m 30/5.. > Hasselt Collectie #01 - Historisch Overzicht Van 28/11 t/m 7/3. Modemuseum Hasselt. > Heerlen jaar St.-Pancratiuskerk en haar kunstschatten. Op 9/ jaar St.-Pancratiuskerk en haar restauratie. Op 14/ jaar St.-Pancratiuskerk en muziekgeschiedenis. Op 23/ jaar St.-Pancratiuskerk en literatuurgeschiedenis. Op 30/3. Schunk. > Maastricht Antibodies, Fernando en Humberto Campana. Van 13/3 t/m 6/6. NAiM/Bureau Europa. > Maastricht FashionClash. Van 4/6 t/m 6/6. Timmerfabriek. Beeldende kunst > Aijen (gem Bergen) Yvon van Wordragen. Van 27/2 t/m 3/4. Galerie Pictura. > Aken Bijeenkomst van schrijvers, elke eerste woensdag van de maand. Kulturhaus Barockfabrik, Löhrgraben > Aken - das ist die Lebenswelt, NAK Video-Ausstellung met werken van Knut Klaßen, Julika Rudelius, Anna Witt en Rebecca Ann Tess. Van 10/1 t/m 7/3. Anne Tismer. Van 14/3 t/m 9/5. Neuer Aachener Kunstverein. > Aken West/Ost, Ludwigs Grafik 2. Van 6/2 t/m 25/4. Andreas Fogarasi Van 28/2 t/m 25/4. schrit_tmacher 2010 tanz und tanziges von heute. Van 18/2 t/m 30/3. Ludwig Forum für Internationale Kunst. > Aken Hans von Aachen. Van 11/3 t/m 13/6. Suermondt-Ludwig-Museum. > Bedburg-Hau - wort laut: Hans FashionClash van 4/6-6/6 in de Timmerfabriek Maastricht. Christoph Buch liest aus Reise um die Kunstmuseum Bonn. Welt in acht Nächten. Op 18/3 om > Bonn - Zwischen Atelier und Bühne. uur. Museum Schloss Moyland. Egon Wilden Van 29/1 t/m 25/4. August Macke und die Rheinischen > Berlijn-Kreuzberg Knut Eckstein. Expressionisten aus der Sammlung des Van 6/3 t/m 24/4. Benedikt Partenheimer, Borders. Van 1/5 t/m 19/6. Hannah 26/9. August Macke ganz privat. Van August Macke Hauses. Van 30/4 t/m Dougherty. Van 11/9 t/m 30/10. Galerie 9/10 t/m 9/1/11. August Macke Haus. Klara Wallner. > Brussel - Felix Gonzalez-Torres : > Berlijn - Artists Beyond. Van 11/6 t/m Specific Objects without Specific Form. 8/8. KW Institute for Contemporary Art. Van 16/1 t/m 25/4. Melvin Moti, from Dust to Dust. Van 19/2 t/m 25/4. Idiolect. > Berlijn Early Years. Van 28/2 t/m Van 23/1 t/m 22/5. Speedy Wash #7 : 18/4. KW Institute for Contemporary Art. Stephanie Kiwitt & Tina Schulz. Van 12/2 t/m 21/3. Wiels. > Bonn - Neugierig? Kunst des 21. Jahrhunderts aus privaten Sammlungen. T/m 7/3. CORRELATIONS. Glass from the > Düsseldorf Glaspekte. Van 7/11 t/m 2/5. Byzanz: Pracht und Alltag. Van 26/2 Malou Majerus collection. T/m 4/4. t/m 13/6. Kunst- und Ausstellungshalle. Museum Kunstpalat. > Bonn Linie Line Linea. Van 11/2 t/m > Echt Clemens en Lucas Maassen. Van 16/5. Erwin Wurm. Van 25/3 t/m 6/6. Der 7/3 t/m 1/5. Galerie Graus, Wijnstraat 41. Westen leuchtet. Van 10/7 t/m 24/10. > Eijsden Cor van Noorden. Van 13/5 Joel Sternfeld. Van 11/11 t/m 23/1/11. t/m 24/5. Sint Christinakerk. afrit57.nl Alexander Braun. Van 18/11 t/m 9/1/11. > Eindhoven Sjanghai Double Infinity. Van 30/4 t/m 23/5. Dutch Culture Dorothea von Stetten. Van 9/11 t/m 6/3/11. Noble Gäste. T/m 31/12. Centre van de wereldtentoonstelling 20 maart 2010