Universitaire stemkliniek, UZGent-Ugent

Transcriptie

1 Muscle Tension Dysphonia Drs Iris Meerschman Dr Evelien D Haeseleer Lic. Sofia De Ley Dr. Maryna Krystopava Prof. Dr. Sofie Claeys Prof. Dr. Kristiane Van Lierde Universitaire stemkliniek, UZGent-Ugent

2 Definitie Muscle Tension Dysphonia (MTD) * stemprobleem in afwezigheid van zichtbare structurele of neurologische aandoening van de larynx of een stemprobleem waarbij de pathologie van de stembanden onvoldoende de graad van dysfonie vergezeld van een verhoogde spanning kan verklaren * MTD is een pathologische laryngeale conditie waarbij een verhoogde tensie van de (para)laryngeale spieren de oorzaak is van een gestoorde stem Iedere patiënt met een stemprobleem, ongeacht de etiologie, moet onderzocht worden op overdreven spanning van de laryngeale musculatuur zowel als primaire als als secundaire oorzaak van de dysfonie Aronson (1990) Use of surface EMG as diagnostic tool in patients with muscle tension dysphonia Author(s): Van Houtte Evelien, Claeys Sofie, Wuyts Floris, Van Lierde Kristiane Source: Journal of Voice, 2013,27:

3 Muscle Tension Dysphonia (MTD) MTD komt voornamelijk voor bij vrouwen (90%) een voorgeschiedenis van stemproblemen is zeer frequent (80%) volgt heel vaak na een bovenste luchtweginfectie Bij 10% van de patiënten doorverwezen naar een gespecialiseerd centrum omwille van stemproblemen Pathophysiology and Treatment of Muscle Tension Dysphonia: A Review of the Current Knowledge Author(s): Van Houtte Evelyne; Van Lierde K.; Claeys Sofie Source: JOURNAL OF VOICE 2011, 25, :

4 Muscle Tension Dyshonia: oorzaken Overmatig of een verkeerd gebruik van de intrinsieke en extrinsieke laryngeale spieren: foutieve adaptatie van de stembanden na een bovenste luchtweginfecties overcompensatie bij onderliggende organische stembandpathologie verhoogde laryngeale spanning bij gastro-oesofageale reflux bepaalde psychologische factoren en persoonlijkheidskenmerken dragen bij tot een verhoogde laryngeale spanning vaak multifactorieel Investigation of patients with muscle tensions dysphonia with high resolution manometry and 24-h dual probe impedance PH-monitoring. Author(s): Van Houtte Evelien, Van Lierde Kristiane, Wuyts Floris, Claeys Sofie Source: Dysphagia, 2012,27(2):

5 Anatomie van de larynx: Extrinsieke larynxspieren M. stylohyoideus M. digastricus-venter posterior M. mylohyoideus M. digastricus-venter anterior M. sternothyroideus M. thyrohyoideus M. omohyoideus M. sternohyoideus The Prevalence of Laryngeal Pathology in a Treatment-Seeking Population With Dysphonia Author(s): Van Houtte Evelyne; Van Lierde Kristiane; D'Haeseleer Evelien; et al. Source: LARYNGOSCOPE, 2010,120:

6 Activiteit Extrinsieke Larynxspieren Depressoren en elevatoren van de larynx Een gecoördineerde samenwerking van de larynxspieren in nodig om de larynx op de juiste plaats te houden en op- en neerwaarts te bewegen

7 Ophanging van de mucosa in de larynx membrana quadrangularis loopt over in plica vestibularis en plica vocalis en loopt onder de stembanden verder als de conus elasticus opgehangen aan kraakbeenderige elementen die bijeengehouden worden door ligamenten en spieren wanverhouding tussen de verschillende componenten van de larynx ganse stemapparaat zakt in elkaar

8 Intrinsieke Larynxspieren m. arytenoideus obliquus en transversus m. aryepiglotticus m. thyroarytenoideus m. cricoarytenoideus lateralis m. cricoarytenoideus posterior m. cricothyroideus (pars recta en pars obliqua)

9 Intrinsieke Larynxspieren m. cricoarytenoideus posterior mm. arytenoidei transversus en obliquus m. thyroarytenoideus ligament vocale m. vocalis

10 Activiteit Intrinsieke Larynxspieren m. cricothyroideus = spannen van stembanden m. cricoarytenoideus posterior = verwijden stemspleet m. cricoarytenoideus lateralis = sluiten stemspleet m. arytenoideus transversus = sluiten stemspleet m. vocalis = spannen stemplooien en m. thyroarytenoideus = vernauwen stemspleet

11 MTD: invloed op resonantie en articulatie musculatuur van mond(bodem), tong en kaken bijkomende spanning met impact op stem en spraak.

12 Principe Muscle Tension Dysphonia hoofdkenmerk: laryngeale en extralaryngeale hypertoniciteit larynx wordt uit haar normale positie getild en wordt hoger opgehangen in de nek dan normaal de afstand tussen hyoïd en thyroïd verkleind, de volledige larynx en de daarin voorkomende gewrichtjes blokkeren, spiertjes verkrampen verstoorde stemproductie

13 Symptomen van MTD keellast: gevoelige keel, ontstoken keel, gezwollen pijn, spanning. klachten nemen toe bij overmatig stemgebruik frequent unilaterale symptomen uitstralende pijn naar één of beide oren. heesheid, vocal fatigue. verminderd dynamisch bereik van de stem Factors involved in vocal fatique Authors: K. Van Lierde, M. Behlau, E. Dhaeseleer, A. Luyten, S. Lambrecht, M. Cassol, F. Wuyts, S. Claeys. Source:Folia Phoniatrica et logopaedica, 2016 submitted.

14 MTD: indeling in clusters Clusters op basis van perceptie van het hoofdkenmerk van de stemstoornis: cluster 1: ruwe stem (stemplooiwrijving)r cluster 2: gespannen stem S cluster 3: diplofonie, stembreuken I cluster 4: afonie cluster 5: falsetstem, hoge pitch Opmerking: in elke cluster wordt nog onderscheid gemaakt naar de ernst: van mild tot ernstig in elke cluster kan de klacht intermittent of continu aanwezig zijn

15 MTD: klinisch onderzoek Palpatie zeer gevoelige larynx of pijn? beweeglijkheid larynx aanwezigheid van nodules in de spieren mate van laryngeale elevatie Techniek van palperen: druk uitoefenen over cornu maiores van het hyoïd bovenste boord van het thyroïdkraakbeen voorste boord van de SCM suprahyoïdale musculatuur bepaal de ruimte tussen het hyoïd en het thyroïd

16 The Treatment of Muscle Tension Dysphonia: A Comparison of Two Treatment Techniques by Means of an Objective Multiparameter Approach Author(s): Van Lierde Kristiane M.; De Bodt Marc; Dhaeseleer Evelien; et al. Source: JOURNAL OF VOICE, 2010, 24: MTD: diagnostische handgrepen 1. Push-back manoeuvre posterieure druk op het hyoïd uitoefenen infra- en suprahyoïdaal, variëren in hoogte en diepte vd uitgeoefende kracht de patiënt tijdens het volledige klinisch onderzoek laten foneren om het effect van de manoeuvers op de stem na te gaan 2. Pull-down manoeuvre de laryngeale elevatie proberen opheffen door een caudaalwaartse tractie uit te oefenen over de superieure boord van het thyroïdkraakbeen

17 3. Laryngeale repositionering Mediale compressie en caudaalwaartse tractie: druk uitoefenen op het posterieure deel van de beide lamina thyroidea + caudaalwaartse tractie de patiënt tijdens het volledige klinisch onderzoek laten foneren om het effect van de manoeuvers op de stem na te gaan Verbetering van de stem tijdens het uitvoeren van deze manoeuvres? patiënt heeft veel kans voordeel te halen uit de behandeling circumlaryngeal massage doorverwijzen naar een logopedist met ervaring in deze behandeling

18 MTD: kenmerken op videostroboscopie Type 1: laryngeal isometric pattern Type 2: lateral contraction 2a glottic 2b supraglottic Type 3: anteriorposterior contraction Type 4: non-adducted hyperfunction Type 5: bowed vocal folds

19 Circumlaryngeal Massage = Unloading van de larynx synoniemen: laryngeal manual therapy, manual laryngeal musculoskeletal tension reduction technique doel: het wijzigen van de spanningsgraad van de laryngeale spieren en het verbeteren van de mobiliteit van larygeale gewrichten doelgroep:mtd behandeling wordt gegeven door de logopedist en duurt 1 uur; 1 sessie kan reeds volstaan, soms zijn er 2 à 3 sessies nodig

20

21 Elite professionele stemgebruikers Stemgebruikers waarbij een zelfs een minimaal stemprobleem ernstige gevolgen heeft voor de uitoefening van hun beroep Vb: Zangers, acteurs, musicalspelers Musicalspelers (in opleiding) Bijzonder kwetsbare groep Hoge stembelasting van de spreek- en zangstem zware fysieke belasting (dans) Schadelijke leefgewoontes Toekomstig professionele stemgebruikers Vertonen een zwakke stemkwaliteit (Timmermans et al. 2002) Hoe kan de stemkwaliteit geoptimaliseerd worden? Geen informatie in de huidige literatuur The effectiveness of Manual Circumlaryngeal Therapy in future elite vocal performers: a Pilot Study. Authors: E. D Haeseleer, E., Claeys, S., Van Lierde, K. Source: Laryngoscope, 2013: 123(8), Inleiding

22 Manuele Circumlaryngale Therapie (MCT) DOEL: Relaxeren van de laryngale en perilaryngale musculatuur om fonatie te verbeteren. METHODE: Os hyoideum Localisatie cornu majus met duim en wijsvinger Cirkelvormige bewegingen met een lichte druk Cartilago thyroidea Cirkelvormige bewegingen t.h.v. prominentia laryngea (adamsappel) Zelfde procedure meer posterieur t.h.v. cartilago thyroidea Totale larynx Neerwaartse en laterale beweging van de volledige larynx Inleiding

23 Effectiviteit MCT MCT verbetert de stemkwaliteit bij patiënten met hyperfunctioneel stemgebruik. (Roy et al., 1993; Roy et al., 1997; Van Lierde et al., 2004) MCT is effectiever dan ademhalingsoefeningen bij patiënten met Muscle Tension Dysphonia. (Van Lierde et al., 2008) Wat is het effect van MCT bij (gezonde) musicalspelers in opleiding? Doelstelling van dit onderzoek Inleiding

24 Methode PROEFPERSONEN 16 studenten Professionele Bachelor Musical (1e en 2e Bach) 5 mannen 11 vrouwen Gem. leeftijd: 24,4 jaar (range: jaar) Algemeen goede gezondheid, normaal gehoor, normale fysiologie en anatomie stemplooien (videostroboscopie) experimentele groep controle groep n=8 n=7 Methode

25 Methode PROCEDURE experimentele groep controle groep n=8 n=7 - stemonderzoek - stemonderzoek - MCT 20 min - rust 20 min - stemonderzoek - stemonderzoek Methode

26 Methode OBJECTIEF STEMONDERZOEK Aerodynamische parameter Maximale fonatietijd (sec) Voice Range Profile Hoogste intensiteit, Ihigh(dB) Laagste intensiteit, Ilow (db) Hoogste frequentie, Fhigh (Hz) Laagste frequentie, Flow (Hz) Akoestische analyse F0 Jitter (%) Shimmer (%) NHR Dysphonia Severity Inde Methode

27 Methode SUBJECTIEF STEMONDERZOEK Vragenlijst Was de stemkwaliteit van de spreek- en zangstem slechter, beter of hetzelfde na MCT? Is spreken makkelijker, moeilijker of hetzelfde na MCT? Is het stembereik groter, kleiner of hetzelfde na MCT? Na MCT voelde de keel en het strottenhoofd voelde pijnlijk, vrijer, hetzelfde, andere Was de therapie pijnlijk, vervelend, neutraal, aangenaam, andere Methode

28 Statistische analyse Gepaarde vergelijking van de stemparameters vóór en na MCT Experimentele groep Gepaarde vergelijking van de stemparameters vóór en na rust Controle groep Wilcoxon Signed Rank test for two related samples Methode

29 Resultaten experimentele groep MCT pre post Aerodynamische meting Maximale fonatietijd(s) Stembereik Laagste intensiteit (db) Hoogste intensiteit (db) Laagste frequentie (Hz) Hoogste frequentie (Hz) Akoestische metingen F0 (Hz) jitter (%) shimmer (%) Noise to Harmonic Ratio Dysphonia Severity Index median Pc25 Pc75 median Pc25 Pc p- value Resultaten

30 Resultaten controle groep MCT pre post median Pc25 Pc75 median Pc25 Pc75 p-value Aerodynamische meting Maximale fonatietijd(s) Stembereik Laagste intensiteit (db) Hoogste intensiteit (db) Laagste frequentie (Hz) Hoogste frequentie (Hz) Akoestische metingen F0 (Hz) jitter (%) shimmer (%) Noise to Harmonic Ratio Dysphonia Severity Index Resultaten

31 Discussie Hypothese MCT kan leiden tot verbeterde vocale mogelijkheden in deze populatie als gevolg een maximale relaxatie van de laryngale en perilaryngale musculatuur en een optimale positie van de larynx in de nek. Resultaten: enkel een effect in de experimentele groep! Stijging van de objectieve stemkwaliteit (DSI) 6,3 7,2 Subjectieve ervaringen 75% ervaart een verbetering van de spreek- of zangstem 50% ervaart de therapie zelf als vervelend of zelfs pijnlijk Opgelet: MCT kan enkel uitgevoerd worden door een ervaren logopedist of NKO arts Discussie

32 Bedankt voor uw aandacht!