INFO MIGRATIE. Meningen over terugkeerondersteuning, kennismigratie, illegaliteit, alleenstaande minderjarige vreemdelingen en migratie & ontwikkeling

Transcriptie

1 MIGRATIE INFO NUMMER 3 17e JAARGANG oktober 2011 Migratie in de actualiteit _ Meningen over terugkeerondersteuning, kennismigratie, illegaliteit, alleenstaande minderjarige vreemdelingen en migratie & ontwikkeling 6 IOM OIM IOM Internationale Organisatie voor Migratie

2 Als de vos de passie preekt, boer let op je kippen. Dit oud Nederlands gezegde lijkt toepasselijk te zijn voor het charming-offensief van de Nederlandse overheid naar de Europese collega s om haar positie ten aanzien van een EU-migratiepolitiek te bepleiten. In het kort komt het neer op ruimte geven aan legale migratie en een strikt en terughoudend beleid voor illegale migratie of migratie van mensen die niet in staat zijn voor zichzelf te zorgen. Tot zover helder en lovenswaardig - migranten tonen zich initiatief rijk en zijn over het algemeen er ook op uit om hun toekomst te verbeteren. Enig voorbehoud bij het Nederlandse denken mag wel gemaakt worden bij de eis van sociale cohesie als voorwaarde aan migranten. Dit komt nadrukkelijk aan de orde bij het recht op gezinshereniging. Voor mensen die een tijdelijk verblijf aanvragen wordt een bewijs van kennis van de Nederlandse samenleving vereist voordat ze mogen inreizen. Aan de mogelijkheden voor gezinshereniging worden bovendien nog strikte economische voorwaarden verbonden. En slaag je later niet voor het inburgeringexamen, dan raak je je verblijfsvergunning kwijt en moet je vertrekken. Het klinkt helder, maar het staat haaks op de intentie to het vrije verkeer van mensen en het bieden van ruimte aan legale migratie. Het ademt dus toch een antimigrantensentiment, waarin de migrant teveel gezien wordt als een last. Het lijkt erop dat Europa - of althans Nederland - behouden moet blijven voor een specifiek species de homo-europaeus. Een soort dat zich verschuilt achter hekwerken en bureaucratische regels, zich niet bewust van de interconnected wereld daar omheen. Voor wie dit toch nog idealistisch overkomt raad ik aan om het boek Trek naar de Stad van de Canadese auteur Doug Saunders te lezen. Een bezoek aan de tijdelijke tentoonstelling Home Call in het Museum aan de Stroom in Antwerpen geeft ook een aangrijpend beeld van onze globaliserende wereld. Joost van der Aalst Chief of Mission IOM in Nederland 2

3 Inhoud Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 VOORWOORD Migratie staat volop in de belangstelling; in politieke discussies, de media en het maatschappelijke debat. In deze uitgave van Migratie Info staat een aantal zeer actuele thema s op het gebied van migratie centraal. Kiezen meer afgewezen asielzoekers door financiële en materiële steun voor vrijwillige terugkeer naar hun land van herkomst? Zal illegaal verblijf afnemen door het strafbaar stellen ervan? Minister Gerd Leers heeft er hoge verwachtingen van. Leden van de Tweede Kamercommissie voor Immigratie en Asiel geven hun visie op migratie & ontwikkeling, terugkeer en herintegratie en arbeidsmigratie. Burgemeester Rob van Gijzel van Eindhoven maakt duidelijk hoe onmisbaar kennismigranten zijn. Ook op Europees niveau is migratie een actueel thema. Het kersverse Europees Asiel Ondersteuningsbureau komt volgens directeur Robert Visser al in 2012 met een gemeenschappelijk asielsysteem. Het is volgens Petra Stienen echter zeer de vraag of dat lukt. Rob Rozenburg van het directoraat-generaal Home Affairs van de Europese Commissie ziet grote stappen als het gaat om migratie in dienst van ontwikkeling. Richard Staring van de Erasmus Universiteit pleit naar aanleiding van zijn onderzoek Jong en illegaal in Nederland voor een ruimhartiger toelatingsbeleid voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen. Ten slotte laat Arjen Leerkes van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum zien hoe groot de zorgen van migranten over veiligheid zijn in het land van herkomst. De redactie Inhoudsopgave Meer mensen zullen kiezen voor vrijwillige terugkeer Gerd Leers, minister voor immigratie en Asiel: Als mensen hier niet kunnen blijven omdat hun asielverhaal te dun is, dan zullen ze weg moeten. Het is hun eigen verantwoordelijkheid om zelfstandig terug te keren. Pagina 2, 3 en 4 De mening van de politieke partijen De visie van de leden van de Tweede Kamercommissie voor Immigratie en Asiel op terugkeer en herintegratie, arbeidsmigratie en migratie & ontwikkeling. Pagina 5 t/m 10 De slimste regio ter wereld Zonder migranten waren we niet de tweede economische regio in Nederland geworden, zegt Rob van Gijzel, burgemeester van Eindhoven. Pagina 11 en 12 Eén Europees asielsysteem In 2012 komt er een gemeenschappelijk Europees asielsysteem, gecoördineerd door het European Asylum Support Office. Robert Visser van EASO: Wij richten ons ook op de hervestiging van asielzoekers en op hulp aan derde landen door capaciteitsopbouw. Pagina 13 en 14 Europa reageert vanuit angst Asielbeleid wordt teveel vormgegeven vanuit het tegenhouden, indammen en inperken. Europa reageert vanuit angst op het migratievraagstuk, vindt Petra Stienen. Pagina 15 en 16 Kiezen tussen terugkeer of illegaliteit Arjen Leerkes van WODC deed onderzoek naar terugkeerintenties onder (bijna) uitgeprocedeerde asielmigranten. Hun perspectief in het herkomstland is vaak nog slechter dan hun perspectief als illegale vreemdeling. Pagina 19 en 20 1

4 Interview Drs. Gerd Leers, minister voor Immigratie en Asiel Met extra ondersteuning kiezen meer mensen voor vrijwillige terugkeer Ik ben ervan overtuigd dat door de combinatie van financiële en materiële steun meer afgewezen asielzoekers zullen kiezen voor zelfstandige terugkeer. Evenzeer ben ik ervan overtuigd dat illegaal verblijf sterk zal afnemen door het strafbaar stellen ervan, aldus de minister voor Immigratie en Asiel, Gerd Leers. Op 1 juli 2011 zond hij de Tweede Kamer zijn maatregelen in het kader van terugkeer in het vreemdelingenbeleid. Kern van de plannen is het ontmoedigen van illegaal verblijf en het bevorderen, of waar nodig afdwingen, van terugkeer. Daarbij ligt extra nadruk op de terugkeer van gezinnen. Gerd Leers: We gaan IOM actief betrekken bij het uitvoeren van de ondersteuning in natura. Toekomst in herkomstland In het terugkeerbeleid staat de eigen verantwoordelijkheid van de vreemdeling voor terugkeer voorop. Dat is op zich niet nieuw, erkent Leers, maar het is uitermate relevant voor zijn beleid. Als mensen hier niet kunnen blijven omdat het asielverhaal te dun is, dan zullen ze weg moeten. Het is hun eigen verantwoordelijkheid om zelfstandig terug te keren. Die verantwoordelijkheid nemen ze echter lang niet altijd. Daarom heeft de minister een nieuw kader voorgesteld om de terugkeer te bevorderen. Als mensen geprikkeld en overtuigd kunnen worden om zelfstandig te vertrekken, is dat altijd beter dan over te gaan tot gedwongen uitzetting. Ik besef wel degelijk dat de mensen uit landen komen waar het beslist niet makkelijk is. Vaak hebben ze huis en haard verkocht en betalen ze heel veel geld aan mensensmokkelaars om hier te komen. Vervolgens melden ze zich hier als 2

5 Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 vluchteling, terwijl ze dat niet altijd zijn. Dus krijgen ze geen asielvergunning en moeten ze terug. Ik begrijp best dat dat allemaal heel moeilijk is, maar het zal toch moeten. Om die terugkeer te stimuleren en kansen te bieden in het herkomstland, heeft de minister samen met de staatssecretaris van Buitenlandse Zaken een nieuwe regeling ontwikkeld. Leers: We maken een combinatie van financiële en materiële ondersteuning mogelijk. Naast wat geld voor onder andere de terugreis en een nieuwe start, gaat het vooral om hulp bij het opzetten van een bedrijf, om scholing en onderwijs of om hulp bij het vinden van werk. Dat gebeurt aansluitend aan de terugkeer, in het herkomstland. Daarin ziet Leers een belangrijke rol voor IOM. We hebben goed contact met IOM en groot respect voor de deskundigheid, inzet en visie op een aantal terreinen. IOM heeft op heel veel plekken in herkomstlanden een thuisbasis en biedt al zestig jaar steun aan migranten. Dat spreekt voor zich. We gaan IOM actief betrekken bij het uitvoeren van de ondersteuning in natura. Terugkeer en bilaterale samenwerking Zelfstandige terugkeer of gedwongen vertrek: het kan alleen wanneer het land van herkomst de vreemdeling toelaat. Daarom is besloten de terugkeerproblematiek in te bedden in de bredere bilaterale samenwerking van Nederland met andere landen. We gaan de handelsbetrekkingen en ontwikkelingsrelaties met herkomstlanden betrekken bij de terugkeer. Indien landen van herkomst niet of onvoldoende meewerken aan de terugkeer van hun eigen onderdanen, zou dit consequenties kunnen hebben voor het geven van ontwikkelingssteun aan de regeringen van die landen. Voor wat hoort wat, is het motto. Terugkeer van gezinnen Een specifieke groep in het terugkeerbeleid vormen gezinnen met minderjarige kinderen. Vanwege de uitspraak van het Gerechtshof in Den Haag kan Nederland de huisvesting van uitgeprocedeerde gezinnen niet stoppen. Dat doen we ook niet meer. Er zijn sinds kort speciale gezinslocaties waarbinnen continue aandacht is voor de terugkeer. Ze kunnen daarbij ondersteuning krijgen. Het zijn vaak jonge gezinnen met veel energie en kwaliteiten die ze kunnen inzetten in hun eigen land. Daar is vaak grote behoefte aan. Vreemdelingenbewaring is geen straf. De grootste belemmering is dat de wil ontbreekt. Leers: Het probleem is dat de gezinnen steeds in beroep gaan tegen een negatieve beslissing over het asielverzoek. Intussen gaan de kinderen naar school, die burgeren heel snel in en zien dagelijks de positieve kanten van onze samenleving. Ze voelen er weinig voor om terug te gaan, en de ouders ook niet. Leers wil hoe dan ook voorkomen dat gezinnen door deze huisvesting opnieuw hoop krijgen op een toekomst in Nederland. Het zijn zeer sobere locaties, bedoeld als laatste fase voorafgaand aan terugkeer. We hopen hen zodanig te prikkelen dat ze snel vertrekken. Ook zij kunnen beperkte financiële en materiële ondersteuning krijgen. Maar naarmate mensen langer blijven en niet meewerken, wordt de bereidheid om een bijdrage te leveren van onze kant steeds geringer. Als mensen blijven weigeren om mee te werken aan het vertrek en als we met autoriteiten in het land van herkomst reisdocumenten kunnen regelen, dan gaan we over tot uitzetting. Illegaliteit strafbaar stellen Door het strafbaar stellen van illegaliteit en daarbij behorende maatregelen verwacht de minister meer mensen die illegaal in Nederland verblijven, uit te kunnen zetten. We hebben voorgesteld om illegaal verblijf strafbaar te stellen. Het zonder vergunning in Nederland verblijven krijgt consequenties. Want illegaal verblijf werkt ontwrichtend, voor onze samenleving en voor de mensen waar het om gaat. Het strafbaar stellen is geen doel op zichzelf, maar één van de maatregelen om illegaal verblijf in Nederland onaantrekkelijk te maken. Een aangehouden ongedocumenteerde krijgt een boete en wordt in vreemdelingenbewaring geplaatst. Het strafbaar stellen van illegaliteit is overigens in veel Europese landen al langer het geval. Nederland is een van de weinige landen waar illegaliteit nu nog niet strafbaar is. Ook daarom kwamen veel mensen hiernaartoe. Vreemdelingenbewaring is geen straf Leers benadrukt dat vreemdelingenbewaring wat anders is dan gevangenisstraf. Het is onderdeel van het uitzettingsproces. Op die manier willen we mensen beschikbaar hebben om hen uit te zetten zodra dat mogelijk is. 3

6 Want we hebben te vaak gezien dat mensen die uitgezet zouden worden, met onbekende bestemming vertrokken en uiteindelijk weer in de illegaliteit terechtkwamen. Daarom staat de rechter toe dat we iemand in vreemdelingenbewaring plaatsen ter fine van de uitzetting zoals dat heet. De minister verwacht dat veel van deze mensen voldoende geld hebben om die boete te kunnen betalen. Zo niet, dan blijft de vordering openstaan tot iemand wellicht opnieuw Nederland opzoekt. Minder aantrekkelijk voor smokkelaars Tot nu toe worden er jaarlijks ongeveer achtduizend ongedocumenteerden gedwongen uit Nederland uitgezet. Daarnaast vertrekken er duizenden vrijwillig. Dat worden er volgens de minister ongetwijfeld meer. Er zijn zo n honderdduizend mensen illegaal in Nederland. Ik hoop dat door deze strafbaarstelling mensen besluiten om te vertrekken, en in ieder geval niet te komen. Nederland wordt nu minder aantrekkelijk voor mensensmokkelaars, want ze kunnen niet meer vertellen dat je hier rustig illegaal kunt zijn en kunt werken. Ten derde gaat de Vreemdelingenpolitie deze regelgeving stevig handhaven en ook degenen aanpakken die misbruik maken van de ongedocumenteerden. Leers verwacht niet dat mensen in een nog kwetsbaarder positie komen voor werkgevers en huisjesmelkers en een nog hogere prijs moeten betalen om illegaal hier te kunnen zijn. De uitkomst van het onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) van het Ministerie van Veiligheid en Justitie (zie ook pagina 19 van deze uitgave) dat de angst voor onveiligheid in het herkomstland groter is dan leven in illegaliteit, gaat er volgens Leers dan ook anders uitzien als illegaliteit strafbaar wordt. Je stelt je menselijker op door hen te helpen bij een toekomst in het herkomstland. De minister hoopt dat ook kerken die nu noodopvang bieden aan afgewezen asielzoekers, zich willen inzetten voor hun toekomst in het herkomstland. Nu geven kerken deze asielzoekers valse hoop. Je helpt hen daar niet mee. Natuurlijk, ze hebben het zwaar. Maar je stelt je menselijker op door hen te helpen bij hun toekomst in het herkomstland dan hen hier beperkte hulp te bieden. Deze mensen zullen en kunnen niet meedoen in de samenleving hier. Ze zijn echt meer gebaat bij steun bij hun vertrek en een nieuwe start in het herkomstland. Minder kansarme migranten Leers wil ook de instroom van kansarme migranten tegengaan. Daarbij gaat het om de stroom volgmigranten van gezinsleden van een asielzoeker die in Nederland mag blijven. Of om gezinsvorming door mensen met een allochtone achtergrond. Aan deze groep migranten willen we hogere eisen stellen, zodat ze een beter perspectief hebben: kunnen meedoen in de samenleving, Nederlands spreken en werk kunnen zoeken. Daarom wil Nederland de toelating van deze migranten beperken door de leeftijdsgrens en inkomenseis te verhogen. Leers is druk bezig om in Europees verband hierover afspraken te maken. Ik krijg steeds meer bijval voor de aanpak omdat het gaat om een betere integratie van nieuwkomers. Want als je hen beter toerust en betere achtergronden vereist, dan is dat een sterkere uitgangspositie om mee te doen in de samenleving. 4

7 IOM Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 Wat vindt de politiek van: migratie & ontwikkeling Nederland zet een volgende stap met de invulling van haar migratiebeleid. IOM vroeg een aantal leden van de Tweede Kamercommissie voor Immigratie en Asiel naar hun mening over actuele migratie-onderwerpen. Helaas wilde de PVV niet op de vragen reageren. Vraag: Moet deze vorm van migratie verder gestimuleerd worden en ziet u meer mogelijkheden waarmee migranten kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van hun land? Voor het CDA zijn alle mogelijkheden die er daadwerkelijk toe leiden dat (tijdelijke) terugkeer gestimuleerd en geëffectueerd wordt bespreekbaar. Raymond Knops: Inzet van migranten in hun land van herkomst ten behoeve van ontwikkelingsgerichte programma s is alleen dan effectief als ze daadwerkelijk kennis en kunde hebben die iets toevoegt aan waar in dat betreffende land behoefte is. Voordeel is natuurlijk dat ze de cultuur en taal van dat land kennen. Naar de mening van de CDA-fractie zouden dit soort programma s gecoördineerd en afgestemd moeten worden in het kader van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking. Wat de VVD betreft is het een goede zaak als migranten tijdelijk naar hun land van herkomst terugkeren om aldaar met de in Nederland opgedane kennis bij te dragen aan de ontwikkeling. Dit is volgens Cora Nieuwenhuizen-Wijbenga in eerste instantie een eigen verantwoordelijkheid van de migrant en het is goed te zien dat vele migranten die verantwoordelijkheid ook voelen. Wanneer de overheid toch financieel bijdraagt aan deze vorm van migratie, dan gelden wat de VVD betreft enkele voorwaarden. Zo dient er enkel vanuit de gelden voor ontwikkelingssamenwerking bijgedragen te worden en dienen internationale afspraken gemaakt te worden om het weghalen van hoogopgeleiden in deze landen te voorkomen. Gebeurt dat niet, dan bestaat de kans dat de opgebouwde expertise telkens het eigen land verlaat en ontstaat braindrain in plaats van braingain. Of deze vorm van migratie verder gestimuleerd moet worden, hangt in grote mate af van de effectiviteit. Het Kabinet laat momenteel onderzoek uitvoeren naar de meerwaarde van tijdelijke terugkeer van migranten. Op basis van deze resultaten zal de VVD beoordelen of verdere stimulering nodig en nuttig is. De SP vindt het positief als mensen tijdelijk worden uitgezonden naar hun herkomstland om daar te helpen met de opbouw van hun land. De braindrain die ontstaat doordat welvarende landen kennismigranten uit ontwikkelingslanden halen wordt hiermee voor een klein deel ondervangen. Sharon Gesthuizen: Deze vorm van migratie kan wat ons betreft verder gestimuleerd worden, maar de SP wil daarnaast terughoudend zijn met het werven van meer kennismigranten uit ontwikkelingslanden. Deze hoogopgeleide werknemers uit niet- Europese landen worden geworven om hun kennis en talenten in te zetten voor ons land. Juist deze mensen zijn nodig voor de opbouw van de economie in hun geboorteland. Dit schept nieuwe problemen en tegenstellingen. Een mogelijkheid om te voorkomen dat Nederland te veel eenzijdig profiteert van kennismigranten is het opzetten van een uitwisselingsprogramma. Hierdoor wordt kennisoverdracht tussen landen verder bevorderd en kan ook het land in ontwikkeling profiteren van onze kennis en kunde. Uiteraard moet dit verder gestimuleerd worden, aldus Hans Spekman van de PvdA. Er is geen betere en mooiere manier voor een immigrant om zijn diep-gewortelde verbinding met zijn moederland vorm te geven dan door zelf een periode ter plekke een bijdrage te leveren aan de opbouw en ontwikkeling van een herkomstland. Indirect oefent Nederland daarmee internationale solidariteit uit door op individueel niveau burgers daarvoor de ruimte te bieden. Dit biedt een meerwaarde voor de migrant zelf en voor Nederland dat daarmee nieuwe 5

8 vormen van samenwerking en vriendschap realiseert met andere landen, met alle voordelen van dien. SGP er Kees van der Staaij wijst op twee fundamentele morele ankerpunten in het internationale asiel- en immigratiebeleid. Niet alleen moeten we asiel verlenen aan vluchtelingen die dat echt nodig hebben, ook moeten we mogelijkheden bieden aan immigranten om door tijdelijke terugkeer hun land van herkomst te helpen. Het beleidsmotto Uitnodigend waar het kan, restrictief waar het moet mag geen vermomming zijn van puur egoïsme. Zoals het belangrijk is voor onze samenleving en economie dat kennismigranten naar Nederland komen, is het niet minder onmisbaar voor kwetsbare regio s in de wereld dat voormalige onderdanen voor bepaalde tijd ongehinderd kunnen terugkeren. Projecten hiervoor verdienen zeker verdere ontwikkeling. Dat is in alle sectoren mogelijk, van het stimuleren van het bedrijfsleven tot uitwisseling tussen kennisinstellingen. Ook D66 vindt dit een goed initiatief dat zeker verder gestimuleerd moet worden. Gerard Schouw: Als migranten hun kennis en kunde willen inzetten voor opbouw van hun herkomstland, dan is dat toe te juichen. Voor D66 is en blijft ontwikkelingshulp aan derde landen belangrijk. Mensen verlaten dikwijls hun land, niet alleen vanwege oorlog of onveiligheid, maar ook omdat zij daar geen toegang hebben tot onderwijs, werk of een redelijk bestaansniveau. Door kennisuitwisseling en economische ontwikkeling kunnen we mensen daar verder helpen, wat de noodzaak tot vluchten of asiel ook minder groot maakt. Dit soort projecten draagt bij aan de opbouw van ontwikkelingslanden en kunnen op de steun van GroenLinks rekenen. Dat geldt niet alleen voor het zich eigen maken van praktische vaardigheden. Vooral het kennismaken met de waarden van de democratische rechtsstaat kunnen bijdragen aan de verdere ontwikkeling van herkomstlanden, aldus Tofik Dibi. De ChristenUnie is voorstander van het tegengaan van een braindrain in herkomstlanden van migranten. Joël Voordewind: Naast de genoemde vorm van migratie heeft de ChristenUnie er al vaker voor gepleit een fonds in te stellen voor studenten uit ontwikkelingslanden. Voor studenten uit niet-europese Economische Ruimtelanden (EER) is het veel moeilijker geworden hier te studeren nu instellingen in plaats van het wettelijke collegegeld een veel hoger bedrag aan instellingscollegegeld mogen vragen van niet-eer-studenten. Het lijkt de omgekeerde wereld wel: juist van mensen uit een ontwikkelingsgebied mogen dus torenhoge collegegelden worden gevraagd. Voor een evenwichtige kennisopbouw op de Nederlandse universiteiten én voor de vorming van het maatschappelijk kader in ontwikkelingslanden is het belangrijk dat deze studenten kunnen blijven komen. Daarom pleit de ChristenUnie voor een fonds dat investeert in studenten uit ontwikkelingslanden, zodat ze na hun studie kunnen bijdragen aan de opbouw van hun eigen land. Investeren in de kennis van mensen uit ontwikkelingslanden is een van de meest duurzame vormen van hulp. 6

9 IOM Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 Wat vindt de politiek van: arbeidsmigratie In mei 2009 presenteerde de Adviescommissie voor Vreemdelingenzaken het advies Tijdelijke arbeidsmigratie De commissie adviseert om arbeidsmigratie in te zetten om de gevolgen van de vergrijzing in Nederland op te vangen. De tijdelijkheid van deze arbeidsmigratie dient centraal te staan; terugkeer moet gegarandeerd zijn. Vraag: Kan arbeidsmigratie volgens u een antwoord zijn op de arbeidsmarkttekorten als gevolg van de vergrijzing? Staat de Nederlandse samenleving open voor deze migranten en verwacht u dat een terugkeergarantie haalbaar is? SGP Het aantrekken van grote groepen economische migranten lost de vergrijzing niet op, vindt Cora Nieuwenhuizen-Wijbenga van de VVD. Het CPB heeft reeds in 2004 in hun rapport Immigation and the Dutch society dit ideefixe grondig ontmanteld. De toestroom van laagopgeleide arbeidsmigranten kan geen compensatie bieden voor de vergrijzing. Het is ook niet nodig: de kaartenbakken van het arbeidsbureau zitten nog altijd vol met mensen die niet werken en er is ook nog altijd een groot verborgen potentieel in Nederland: veel vrouwen willen aan het werk. Alvorens we nieuwe mensen binnenlaten, moeten dus eerst de mensen die hier al zijn aan het werk. Wel wil de VVD de slag maken naar het aantrekken van migranten die zijn toegesneden op onze arbeidsbehoefte en bijdragen aan de ontwikkeling van de Nederlandse economie. Dat kunnen hoogopgeleide kennismigranten zijn, maar bijvoorbeeld ook specifieke beroepen in de zorg. Deze migranten dienen in eerste instantie vanuit de EU en pas vervolgens vanuit daarbuiten te komen. Zij moeten wel de juiste kwalificaties hebben en snel Nederlands leren, om te voorkomen dat grote groepen migranten rechtstreeks de sociale zekerheid in glijden. Het CDA pleit voor tijdelijkheid om te voorkomen dat er ongewenste effecten op de binnenlandse arbeidsmarkt optreden als gevolg van wijziging in de aanbod- en vraagkant van arbeid. Raymond Knops: Daarentegen zullen er ongetwijfeld vakgebieden zijn waarin een structureel arbeidsmarkttekort optreedt. De vergrijzing stelt Nederland voor nieuwe opgaven en uitdagingen. Tijdelijke arbeidsmigratie die gericht is op het oplossen van tekorten op de arbeidsmarkt is in het belang van onze economie en welvaart. Het CDA gaat ervan uit dat er wel degelijk draagvlak is voor mensen die daadwerkelijk door het leveren van arbeid (voor korte of langere tijd) een bijdrage leveren aan onze economie. Vergelijk bijvoorbeeld de Polen die een belangrijk aandeel hebben in de arbeidspopulatie in de landbouw en logistiek. Om problemen zoals met de gastarbeiders te voorkomen vraagt dat van de migrant, van werkgevers en overheid wel inspanningen die gericht zijn op duurzame integratie indien de mensen zich definitief in Nederland vestigen. Volgens SGP er Kees van der Staaij is het een gezond uitgangspunt om eerst zoveel mogelijk Nederlanders aan het werk te krijgen die nu aan de zijlijn van de arbeidsmarkt staan. In sommige sectoren moeten we eerder proberen te remmen dan de sluis te openen. Wie zijn ogen openhoudt ziet ook dat we in andere sectoren wellicht sterk afhankelijk zullen worden van arbeidsmigratie. Over een goede regeling van tijdelijke migratie moeten we nu dus al hard nadenken. Een terugkeergarantie klinkt daarbij ideaal, maar blijkt in de praktijk helaas vaak idealistisch. Tijdelijke migratie is vaak minder tijdelijk dan gedacht. Dat weten we niet alleen van de arbeidsmigratie die in de jaren 60 is gestimuleerd, maar ook de recente arbeidsmigratie van Polen, Roemenen en Bulgaren laat vaak hetzelfde patroon zien. Alertheid blijft dus geboden. De ChristenUnie ziet arbeidsmigratie als mogelijke - maar niet de enige - oplossing voor het probleem. Joël Voordewind: Allereerst zal, om het gat 7

10 tussen het aantal beschikbare en benodigde werknemers op te vullen, de participatie verhoogd moeten worden door meer mensen aan het werk te krijgen en door langer te werken. Ook een terugkeergarantie om een braindrain te voorkomen moet daarin meegenomen worden, maar we moeten reëel zijn over de afdwingbaarheid daarvan. De afweging of je wel de hoogopgeleide mensen (want daar zal het dan veelal om gaan) uit ontwikkelingslanden kan vragen, moet in het proces worden meegenomen. Omdat het vraagstuk groter is dan Nederland alleen is aandacht nodig voor internationale afstemming van het arbeidsmigratiebeleid. D66 vindt arbeidsmigranten van groot belang voor de Nederlandse economie. Door vergrijzing van onze samenleving krijgen we te maken met grote tekorten aan arbeidskrachten, bijvoorbeeld in de zorg, aldus Gerard Schouw. Als we arbeidsmigranten en kennismigranten willen binnenhalen zal Nederland aantrekkelijk moeten zijn. Dat is nu niet het geval. Het migratiebeleid verhardt. Zo worden bijvoorbeeld Oost-Europese arbeiders steeds actiever geweerd. Omdat Roemenen en Bulgaren onze aardbeien niet meer mogen plukken, komen tuinders nu mensen tekort. Met schadelijke gevolgen voor onze economie. Veel van deze seizoensarbeiders zijn tijdelijk en gaan na verloop van tijd ook weer terug. Een terugkeergarantie is bij lang verblijf echter niet reëel om van mensen te eisen. Als mensen in Nederland werken, een gezin stichten en geïntegreerd zijn, dan kun je na vele jaren niet zonder meer verlangen dat zij weer teruggaan. GroenLinks vindt dat de arbeidsmarkt gemoderniseerd moet worden, zodat outsiders meer kansen krijgen en ouders zonder problemen met opvang en schooltijden kunnen participeren. Tofik Dibi: Als deze bitter noodzakelijke arbeidsmarkthervormingen uitblijven zal arbeidsmigratie onvermijdelijk zijn. Alleen al in de zorg hebben we tot 2025 bijna mensen extra nodig. GroenLinks wil dat arbeidsmigranten die een bijdrage leveren aan onze economie eenvoudiger een tijdelijke vergunning kunnen krijgen om hier te werken en te studeren. Volgens de PvdA staat de Nederlandse samenleving zeker open voor deze migranten. De PvdA vindt dat alle werkenden in Nederland voor eenzelfde fatsoenlijk minimumsalaris moeten kunnen werken. Hans Spekman: Ook arbeidsmigranten hebben recht op het minimumloon en op fatsoenlijke huisvesting. Helaas vinden op dit terrein nog vele misstanden plaats en worden arbeidsmigranten uitgebuit. Daar moet een einde aan komen. Werkgevers die de regels overtreden moeten stevig worden aangepakt en de Arbeidsinspectie moet intensiever handhaven. De PvdA vindt dat arbeidsmigratie een bijdrage kan leveren aan het oplossen van arbeidsmarkttekorten als gevolg van de vergrijzing. Maar tegelijkertijd is het goed om in eigen land meer mensen aan het werk te krijgen. Een te massale arbeidsmigratie zou vanwege integratieproblematiek ook de spankracht van sommige wijken, dorpen en steden onder druk kunnen zetten. De SP is terughoudend met het naar Nederland halen van arbeidsmigranten. Sharon Gesthuizen: Arbeidsmigratie is doorgaans geen uitdrukking van vrijheid, maar van ongelijkheid. Dat mensen zich gedwongen voelen hun land te verlaten is voor de meesten een persoonlijk drama. En ook voor de samenleving waar zij deel van uitmaakten een slechte zaak. Zo moest een Pools ziekenhuis haar deuren sluiten omdat het personeel naar West- Europa was getrokken. De commissie-bakker, die de vergrijzingsproblematiek heeft onderzocht, concludeert in 2008 dat migratie niet zal helpen. Het aantal mensen dat wij nodig hebben is daar te groot voor. Aan de andere kant hebben we één miljoen mensen onder de 65 jaar die nog aan de kant staan. Help deze mensen eerst aan werk. Een grote toestroom van arbeidsmigranten zal op weerstand gaan stuiten in de maatschappij. Een terugkeergarantie lijkt op papier haalbaar, maar de praktijk is weerbarstiger. 8

11 IOM Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 Wat vindt de politiek van: terugkeer en herintegratie Om migranten die vrijwillig terugkeren naar hun land van herkomst te helpen met het opbouwen van een nieuw bestaan, biedt IOM herintegratieondersteuning. Dit houdt in dat IOM, naast algemene ondersteuning bij vrijwillig vertrek uit Nederland (REAN-regeling), ook ondersteuning biedt in de vorm van geld of in natura, zoals het volgen van een opleiding. Vraag: Bent u voorstander van deze terugkeerondersteuning? De VVD vindt het stimuleren van de terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers en migranten een goede zaak. Volgens Cora Nieuwenhuizen- Wijbenga kan het hen een noodzakelijk duwtje geven en ervoor zorgen dat zij zónder gezichtsverlies, maar mét een diploma op zak of de bouwstenen voor een bedrijf terugkeren naar hun land van herkomst. De cruciale vraag is alleen: welke ondersteuning helpt wel, welke helpt niet en welke werkt juist tegendraads? Zo dienen we ons af te vragen of het bieden van hoge financiële vergoedingen aan migranten die terug moeten keren, niet ook juist migranten kan aantrekken. Wat de VVD betreft ligt de nadruk dan ook vooral op het geven van steun in natura in plaats van in geld. Om de terugkeer van migranten te stimuleren, heeft het kabinet nieuwe maatregelen gepresenteerd. Kern hiervan is dat meer op maat gesneden terugkeerondersteuning wordt geboden, waardoor het perspectief bij terugkomst in het land van herkomst wordt verbeterd en belemmeringen verder worden weggenomen. De VVD ondersteunt dit beleid, maar houdt een scherp oog voor de eventuele nadelen en voor de effectiviteit van dit beleid. CDA er Raymond Knops wil de terugkeerondersteuning wel verdedigen als deze daadwerkelijk bijdraagt aan een goede terugkeer. Voorwaarde is wel dat de ondersteuning gericht is op de specifieke situatie en de behoefte die betrokkenen hebben in het land van herkomst. Maatwerk dus. De ondersteuning moet bijdragen aan een goede start voor hervestiging, maar zou wat ons betreft bescheiden in omvang moeten zijn. Op zich is terugkeerondersteuning een waardevolle bijdrage, vindt Tofik Dibi van GroenLinks. Dat neemt niet weg dat de partij grote moeite had en heeft met het Nederlandse terugkeerbeleid. De verantwoordelijkheid voor terugkeer ligt volledig bij de uitgeprocedeerde en die verantwoordelijkheid is niet te nemen, zeker niet in de krap bemeten terugkeertermijnen. De rigiditeit van het terugkeerbeleid blijkt duidelijk bij alleenstaande minderjarigen. Wie als amv achttien jaar wordt, verliest van rechtswege zijn of haar verblijfsrecht. Als er een ruimere termijn zou worden gegund, zouden de meeste ex-amv ers hun opleiding kunnen voltooien en na terugkeer niet alleen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van hun herkomstland, maar ook een betere startpositie hebben. GroenLinks bepleit daaommaatwerk om humane terugkeer beter te faciliteren. De PvdA is zeker een voorstander van terugkeerondersteuning. Hans Spekman: Een groot bestaand probleem is dat de toelatingsprocedures lang duren en uitgeprocedeerde vreemdelingen moeizaam terugkeren naar het land van herkomst. De redenen voor die moeizame terugkeer zijn talrijk. Landen van herkomst werken niet mee of de vreemdelingen willen niet terug uit angst voor de veiligheidssituatie ter plekke of uit onzekerheid over het kunnen opbouwen van een toekomst. De PvdA vindt dat Nederland een schone taak heeft om vreemdelingen die terug moeten keren, met name als zij vele jaren in Nederland hebben verbleven, op weg te helpen met hun terugkeer en het op touw zetten van een nieuwe start in het land van herkomst. Nederland is daarbij gebaat omdat het terugkeer stimuleert, en de vreemdelingen krijgen dan een eerlijke kans om een bestaan op te bouwen, na vaak jarenlange onzekerheid en ontgoocheling over het uiteindelijk ontbreken van verblijfsperspectief in Nederland, aldus Spekman. 9

12 De SP is een groot voorstander van deze terugkeerondersteuning. Sharon Gesthuizen: Bij een goed asielbeleid hoort een goed terugkeerbeleid. Als mensen na een zorgvuldige asielprocedure niet zijn erkend als vluchteling of op andere gronden voor verblijf in aanmerking komen, zullen zij moeten vertrekken. Daarbij moet altijd bedacht worden dat terugkeer voor veel mensen niet eenvoudig is: in het land van herkomst wacht vaak een onzekere toekomst. Een goed terugkeerbeleid biedt mensen intensieve begeleiding bij de voorbereiding van het vertrek en probeert obstakels die een terugkeer in de weg staan weg te nemen. Waar mogelijk worden mensen wat de SP betreft door middel van een financiële bijdrage en/of een opleiding geholpen om in het land van herkomst een nieuw bestaan op te bouwen. De ChristenUnie is voorstander van deze vormen van terugkeerondersteuning. Joël Voordewind: Als tijdens een procedure blijkt dat het perspectief voor migranten niet in Nederland ligt, is het aan hen om terug te keren. De ervaring leert dat het bieden van perspectief in het land van herkomst bijdraagt aan daadwerkelijke en duurzame terugkeer. Gerard Schouw van D66 vindt de steun die door IOM wordt geboden zonder meer belangrijk. Terugkeer is vaak ingrijpend voor migranten. Zij hebben huis en haard achtergelaten in de hoop elders een bestaan te vinden. Steun door het bieden van een opleiding of een financiële bijdrage om een eigen zaak te beginnen in hun land van herkomst, biedt mensen perspectief voor een zelfredzaam bestaan. Als wij in Nederland mogelijkheden hebben om hen daarbij te helpen, dan moeten we die benutten. SGP er Kees van der Staaij wijst erop dat uitgeprocedeerde asielzoekers terecht de plicht hebben om zelfstandig Nederland te verlaten. Eigen verantwoordelijkheid staat voorop. Dat betekent niet dat de overheid achterover kan leunen. Dat geldt allereerst voor de procedure: die moet zo snel mogelijk helderheid bieden. Bij een negatieve beslissing moet de inzet op terugkeer vervolgens helder zijn. Kwetsbare groepen verdienen daarbij bijzondere ondersteuning. Terugkeer is op zich al ingrijpend, maar zeker voor bijvoorbeeld alleenstaande minderjarigen en slachtoffers van mensenhandel. Hun achtergrond brengt extra risico s met zich mee voor een veilige en geslaagde terugkeer. Het is belangrijk dat zij een relatief bescheiden, maar wel stimulerend zetje in de rug krijgen om een goede start te maken in het land van herkomst. 10

13 Interview Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 Rob van Gijzel, voorzitter Stichting Brainport en burgemeester van Eindhoven De slimste regio in de wereld Dankzij migranten! Burgemeester Rob van Gijzel: Zonder migranten waren we niet de tweede economische regio in Nederland geworden. Van Gijzel is apetrots. We mogen ons de slimste regio van de wereld noemen. Die titel Intelligent Community of the Year 2011 geeft ons een enorme boost om Brainport regio Eindhoven nog verder op de nationale en internationale kaart te zetten. De titel wordt uitgereikt door het Intelligent Community Forum (ICF) in New york. Zo n vierhonderd steden en regio s uit de hele wereld deden een gooi naar de prestigieuze titel. Eerdere steden die de prijs kregen zijn onder andere New York, Calgary, Seoul, Taipei, Singapore, Waterloo en Stockholm. De jury was vooral lovend over het samenwerkingsmodel in de Eindhovense regio, waarin overheid, kennisinstellingen en bedrijfsleven succesvol werken aan de toekomst. Files voorkomen, gezond ouder worden, gezonde voeding, schone energie of veiligheid: Brainport regio Eindhoven bedenkt en ontwikkelt oplossingen voor uiteenlopende maatschappelijke problemen. Om voor de titel in aanmerking te komen moet een kandidaat voldoen aan een aantal criteria en succesfactoren rondom een bepaald thema. Dit jaar was het thema Zorg. Helaas mag Eindhoven volgend jaar niet meedoen, omdat ze nu de prijs hebben gewonnen. Anders zouden we weer winnen, want dan is het thema Open Innovatie. Daar zijn we echt het allerbeste in, aldus Van Gijzel. Brainport regio Eindhoven is hét innovatieve industriële en hightechcentrum van Nederland en is onlangs uitgeroepen tot de slimste regio van de wereld in Dat is ook te danken aan de vele migranten, vertelt Rob van Gijzel, voorzitter van Stichting Brainport en burgemeester van Eindhoven. Als we jaren geleden, toen Philips hier groot werd, in Eindhoven geen migratie hadden gehad, waren we nu niet de tweede economische regio van Nederland. Dan zaten we hier nog met mensen. Maar Van Gijzel maakt zich zorgen. We hebben hier veel kennismigranten nodig en moeten er wel voor zorgen dat het hier aantrekkelijk voor hen is en dat ze zich welkom voelen. Dankzij migranten De regio Eindhoven dankt zijn groei en prestaties onder meer aan de vele migranten. Als wij hier van oudsher geen migranten gehad hadden, waren we niet de tweede economische regio in Nederland geworden. De regio Amsterdam staat op de eerste plaats met 12,8% verdiensten voor de BV Nederland. Wij staan op plaats twee met 11,4% en dan volgt de Rotterdamse haven met 8,6%. Dat Eindhoven een stad is met toekomst wordt onderstreept door de keuze van de Financial Times om in 2010 Eindhoven uit te 11

14 roepen tot stad met het meeste perspectief van heel Europa. Het bevolkingsaantal in de regio is de laatste decennia explosief gegroeid. De integratie van zoveel nieuwkomers heeft weinig problemen gekend. Het succes ervan is vooral te danken aan de inzet van Philips. Die zorgde dat mensen direct konden integreren in alle vormen van sport en dat de woningcorporaties huizen beschikbaar hadden. Het hele verenigingsleven was geregeld en mensen integreerden razendsnel. Want ze kwamen hier voor hun toekomst, aldus Van Gijzel. Hoogopgeleide migranten laten Nederland links liggen Brainport Eindhoven blijft groeien en komt elke dag elf mensen tekort, zowel op mboals op hbo- en universitair niveau. Van Gijzel zoekt zowel hoogopgeleide kenniswerkers als vakmensen, beide soorten werknemers zijn hard nodig. Er wordt veel aan gedaan om de leerlingen van de basisscholen te interesseren voor techniek. Maar we moeten het vooral hebben van mensen van buiten, vervolgt Van Gijzel. Dat wordt echter een probleem, want Nederland staat niet meer open voor nieuwkomers. Met als gevolg dat hoogopgeleide migranten Nederland links laten liggen. Ze gaan naar de VS, want daar hoeven ze geen inburgeringscursus te volgen. Hier moeten ze aan zoveel voorwaarden voldoen. Van Gijzel heeft het zelf gemerkt toen hij vorig jaar in het kader van een handelsbezoek in China was. Chinese kenniswerkers die hier bijvoorbeeld drie maanden willen werken vinden het politieke klimaat in ons land niet aantrekkelijk, ze voelen zich hier niet echt welkom. We zijn niet buitenlandvriendelijk. Terwijl onze contacten in de wereld zo belangrijk zijn. Alleen al deze regio Eindhoven zorgt voor een kwart van de Nederlandse export. Zo afhankelijk zijn we van het buitenland. We hebben het buitenland dus nodig en zeggen tegelijkertijd: Maar bij ons kom je er niet in. Ik vind het zo onverstandig. Om ons welvaartsniveau, de werkgelegenheid en de sociale zekerheid in stand te houden hebben we heel hard mensen nodig. Waarom laat je dan geen mensen toe uit de rest van de wereld die hier aan mee willen doen? Geen land is groot geworden door zijn grenzen te sluiten. Het is volgens Van Gijzel hoog tijd voor een ander politiek beleid. De geschiedenis heeft duidelijk laten zien dat hoe meer je je land sluit, hoe moeilijker je het gaat krijgen. Geen land is groot geworden door zijn grenzen te sluiten. We moeten het echt verstandiger doen dan de afgelopen jaren het geval is geweest. Natuurlijk levert dat problemen op, maar je moet mensen uitdagen. Je moet ze niet zes jaar in een asielzoekerscentrum laten zitten. Laat ze komen, ook economische migranten. Laat ze aan de slag gaan en maak het hun eigen verantwoordelijkheid om de eerste vijf jaar voor hun eigen inkomen te zorgen. Dus gedurende die tijd geen aanspraak op uitkeringen, alleen voor bijvoorbeeld ongelukken op de werkplek. Uniforme regelingen voor topkenniswerkers De top van de kenniswerkers in de wereld migreert niet naar een land om er voor de rest van hun leven te blijven. Ze gaan naar een bepaald bedrijf, ontwikkelen iets nieuws en gaan verder naar de volgende plaats. Hun inzet concentreert zich eigenlijk op dertien regio s in de wereld, waaronder regio Eindhoven. Daar vindt meer dan negentig procent van alle vernieuwingen op het gebied van technologie plaats. Er is Van Gijzel veel aan gelegen om tot die top te blijven behoren. Want het is net als bij FC Barcelona: iedere topper wil bij die topclub spelen. Als je top bent, krijg je top binnen. Van Gijzel weet dat de kennismigranten te maken krijgen met zeer uiteenlopende regelingen in die dertien regio s. Bijvoorbeeld op het gebied van belastingen, hypotheken en allerlei regelgeving. Dat is lastig. Daarom wil hij, samen met minister Leers voor Immigratie en Asiel, voorstellen ontwikkelen om in die regio s tot uniforme regelingen te komen. In feite kom je dan tot een wereldnetwerk voor deze top onder de kenniswerkers. Ze kunnen dan zonder problemen overstappen van de ene naar de andere regio. Dan houd je ze binnen en worden die gebieden veel aantrekkelijker. Die top brengt bovendien veel extra banen met zich mee, in de ondersteuning, in het dagelijks leven en noem maar op. Met andere woorden: ik wil met de rijksoverheid de handen ineenslaan, zodat we een veel aantrekkelijker land worden voor kenniswerkers uit de hele wereld. 12

15 Interview Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 Mr. dr. Robert Visser, directeur Europees Asiel Ondersteuningsbureau Gemeenschappelijk Europees Asielsysteem in 2012 een feit Het mag voor een vluchteling niet meer uitmaken in welk land binnen de Europese Unie hij asiel aanvraagt. In 2012 komt er namelijk een gemeenschappelijk Europees asielsysteem. Om dat te realiseren is onlangs het European Asylum Support Office (EASO) opgericht. Directeur van dit Europees Asiel Ondersteuningsbureau Robert Visser maakt een intensieve rondreis langs de lidstaten en concludeert: Naast de politieke wil binnen de lidstaten merk ik dat er op uitvoeringsniveau grote behoefte is aan die gemeenschappelijkheid. In 1999 hebben de ministers van Justitie van de EU-lidstaten de Europese Commissie voorgesteld om een gemeenschappelijk Europees asielbeleid te vormen. De reden hiervoor was dat iedere lidstaat een ander asielbeleid voerde. Door meer samen te werken, willen de lidstaten bereiken dat asielproblematiek beter kan worden aangepakt en dat de regels voor asielopvang in de gehele EU hetzelfde zijn. Het ondersteuningsbureau is een agentschap van de EU en is sinds februari 2011 operationeel. Een gemeenschappelijk asielsysteem is volgens Visser een logisch gevolg van het vrije verkeer van personen, het opheffen van de binnengrenzen en het intracommunautaire verkeer binnen de EU. Inmiddels zijn de verschillen in asielsystemen al een stuk minder groot. Visser: Om te beginnen houden alle lidstaten zich uiteraard aan de juridische kaders van het Verdrag van Genève en het Europees verdrag voor de Rechten van de Mens. Er is steeds meer uniforme regelgeving binnen Europa over de kwaliteit en hoofdlijnen van procedures en ten aanzien van de kwaliteit van de opvangvoorzieningen. Denk aan de rechten en plichten van asielzoekers, aan mogelijkheden om in beroep te gaan of aan het bewaken van kwaliteitseisen als er sprake is van grote aantallen asielverzoeken. Het zijn essentiële zaken voor de mensen waar het om gaat. Ten aanzien van die uitvoering van deze juridische kaders werkt de EASO aan verdere uniformering. In elk EU-land krijgt een vluchteling eenzelfde behandeling en beslissing. Of het daarbij ook gaat om bijvoorbeeld de mogelijkheid om te werken in afwachting van de procedure, zover gaat de gemeenschappelijkheid voorlopig niet. De keuze voor dat soort zaken is aan de lidstaten zelf. Maar het is goed denkbaar dat je op een gegeven moment zover gaat dat hierover gemeenschappelijke afspraken worden gemaakt. Want de verschillen in het asielbeleid zijn van invloed op de keuze van het land waar een asielzoeker zijn aanvraag indient. De praktijk in de Europese Unie zal zo moeten zijn, dat het voor een asielzoeker niet meer uitmaakt waar deze asiel aanvraagt. In elk EU-land krijgt hij eenzelfde behandeling en eenzelfde beslissing. Bovendien wil een gemeenschappelijk systeem in 2012 nog niet zeggen dat je klaar bent. Er komt altijd een fase waarin je de zaken verder ontwikkelt, migratie- en asielbeleid is een levend systeem, aldus Visser. De ondersteuning in de praktijk Het EASO beschikt over diverse instrumenten om de ondersteuning vorm te geven. De medewerkers werken samen met nationale deskundigen. De permanente ondersteuning door EASO aan de lidstaten krijgt vorm door het bieden van opleidingen en bijeenkomsten voor ambtenaren en beleidsmakers in de lidstaten. Een andere permanente activiteit is het maken van gemeenschappelijke beoordelingen van landen van herkomst. Er is in het verleden veel over gesproken en het wordt nu realiteit, vertelt Visser. We zijn bezig met het opzetten van een gemeenschappelijke analyse van de situatie in Afghanistan. Vrijwel alle lidstaten hebben immers te maken met asielzoekers uit dat land. Als we tot die gemeenschappelijke analyse kunnen komen, dan wordt dat van grote betekenis voor de wijze waarop asielverzoeken van Afghanen in de lidstaten worden beoordeeld. 13

16 EASO-directeur Robert Visser: Als de capaciteit volledig is, zal de EASO zich ook richten op hervestiging van asielzoekers en op hulp aan derde landen door capaciteitsopbouw. Dan kun je bereiken dat dezelfde verzoeken op dezelfde manier worden beoordeeld, in welk Europees land dan ook. Modernisering Grieks asielsysteem Naast de permanente ondersteuning door trainingen en analyses van herkomstlanden, is het EASO ook beschikbaar om afzonderlijke lidstaten steun te bieden. Een voorbeeld hiervan is het verzoek van de Griekse overheid om hulp bij de modernisering van het asielsysteem. Visser: Daarvoor is een groot actieplan opgezet met drie componenten: namelijk het wegwerken van een achterstand van asielaanvragen, het opzetten van een onafhankelijke asieldienst (zoals de Nederlandse Immigratie- en Naturalisatiedienst) en het opzetten van een opvangorganisatie (zoals het Nederlandse Centraal Orgaan opvang Asielzoekers). Voor deze omvangrijke operatie is twee jaar tijd uitgetrokken. Samen met de Griekse overheid, de Europese Commissie en EASO-experts uit een aantal lidstaten is een gedetailleerd plan opgesteld. Bij de uitvoering ervan wordt gebruikgemaakt van EASOexperts uit alle EU-landen. Ik heb in alle lidstaten experts op uiteenlopende terreinen. Zo kan ik teams samenstellen die de Griekse ministeries kunnen bijstaan. Ik vind dit een prachtig staaltje van Europese solidariteit. Samenwerking EASO zal eind 2011 een staf tellen van circa veertig medewerkers. Het agentschap zal in 2012 verder groeien tot circa tachtig medewerkers. Als de capaciteit volledig is, zal de EASO zich ook richten op hervestiging van asielzoekers en op hulp aan derde landen door capaciteitsopbouw. Denk aan wat zich nu afspeelt in Noord-Afrika. Wat mij betreft zal Europa die landen actief steunen, ook op het gebied van migratie. Het EASO gaat nauw samenwerken met de UNHCR. Een boeiende samenwerking, vindt Visser. Want de EU is een volledig politiek georiënteerd samenwerkingsverband en qua regio beperkt. De UNHCR werkt wereldwijd. Het is heel bijzonder om het regionale en wereldwijde op die manier te verbinden. De UNHCR heeft de afgelopen jaren in een aantal EU-lidstaten kwaliteitsprojecten uitgevoerd, zoals voor het Border Agency in het Verenigd Koninkrijk en the Federal Office for Migration and Refugees in Duitsland. Aan de hand van individuele praktijkvoorbeelden is gewerkt aan verbetering van het asielsysteem. EASO zal deze initiatieven van de UNHCR voortzetten. Ook de terugkeer Het is de bedoeling dat het gemeenschappelijk Europees beleid ook voorziet in beleid met betrekking tot de terugkeer van afgewezen asielzoekers. Terugkeer is een onlosmakelijk onderdeel van het asielproces. Bij het afwijzen van een verzoek hoort onvermijdelijk de vraag naar de wijze van terugkeer. Ik heb als directeur-generaal Vreemdelingenzaken op het Nederlandse Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in Nederland gezien dat je terugkeer vanaf het begin af aan in je asielbeleid en -proces moet opnemen. Als EASO zullen we dat onderdeel duidelijk meenemen: ondersteuning in het asielproces betekent zowel ondersteuning bij positieve als negatieve asielbeslissingen. Op dit gebied zal EASO met IOM samenwerken. Visser heeft onder andere contacten met directeur-generaal van IOM, William Swing en met het IOM-kantoor in Brussel. Ik ben persoonlijk erg enthousiast over de expertise van IOM ten aanzien van terugkeer. Maar ook als het gaat om hervestiging en activiteiten in landen van herkomst zullen we van harte met IOM samenwerken. Grootste uitdaging De focus van het agentschap is geheel gericht op expertise en ondersteuning ten behoeve van de uitvoering en de praktijk van het asielbeleid. Daardoor moet het mogelijk zijn om als EASO een onomstreden onafhankelijke positie te verwerven. Visser: Dat is de enige manier waarop je deze taak kunt waarmaken. We werken immers voor zowel de lidstaten als voor het Europese geheel. Dat vereist een eigen positie met kwaliteit, expertise en onafhankelijkheid. Zodat de reactie op EASO-voorstellen niet is Waarom wilt u dat?, maar U hebt kennelijk reden en de expertise om dit voor te stellen. Het verwerven van die positie, dat is de uitdaging waar we de komende jaren voor staan! 14

17 Interview Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 Petra Stienen, publiciste en adviseur over democratisering, diversiteit en diplomatie Europa reageert vanuit angst op migratie en integratie Het huidige Europese beleid is gebaseerd op wat moeten we met die mensen en hoe krijgen we ze zo snel mogelijk terug naar hun land. Terwijl Europa moet kijken naar de oorzaak van hun vertrek en daar beleid op moet baseren. Bovendien moeten we kijken naar de kracht van deze mensen en werken aan gedeeld burgerschap. Als het zo doorgaat is de vrees dat Europa een museum wordt voor de rest van de wereld heel reëel. Angst! Het is volgens Petra Stienen, publiciste, adviseur over democratisering, diversiteit en diplomatie en voormalig diplomate in de Arabische wereld, te vaak de basis voor migratiebeleid, zowel in Nederland als in Europa. Asielbeleid wordt te veel vormgegeven vanuit het tegenhouden, indammen en inperken. Dat zie ik ook bij minister Leers. De invloed van rechtsconservatieve en populistische partijen is daarin heel groot. Europa reageert vanuit angst op het migratievraagstuk. Dat is des te zorgelijker omdat Europa miljoenen mensen nodig heeft om in de vraag op de arbeidsmarkt te voorzien. We houden de poorten dicht en geven mensen niet de gelegenheid om hun talent te gebruiken. Twijfels over gemeenschappelijk Europees asielbeleid Stienen heeft dan ook grote twijfels over de inhoud van het beoogde Europees gemeenschappelijk asielbeleid, dat in 2012 vorm moet krijgen. Het is voor haar de vraag of een asielzoeker in elke EU-lidstaat dezelfde procedure, behandeling en uitkomst van het verzoek krijgt. Daar ben ik heel kritisch over, want de laagste gemeenschappelijke deler gaat bepalen wat Europa kan doen. Ik geloof niet dat een asielzoeker dan in Zweden eenzelfde politieke inschatting krijgt als in Italië. Neem Irak! Nederland vindt dat de Iraakse asielzoekers terug kunnen, terwijl andere EU-landen Irak nog niet veilig vinden. Stienen mist daarbij aandacht voor de reden van het vertrek van mensen. Europa moet de pushfactoren analyseren en daar beleid op maken. Je moet vragen wat er aan de hand is in die landen. Waarom willen mensen hun hele leven opgeven voor een vertrek naar een ander land? Dat is ook kosteneffectief, want als je eerst werkt aan de duty to prevent dan kom je misschien minder snel terecht in een discussie over right to protect. We hebben de plicht om te voorkomen dat mensen weggaan, maar dat vergt natuurlijk veel tijd en moeite die niet meteen duidelijke resultaten afwerpen, en soms indruisen tegen andere belangen van buitenlands beleid. Waarom hebben we in de jaren negentig niets gedaan met de mensenrechtenrapporten van Max van der Stoel over Irak? Dat had toen alles met ons Iranbeleid en energiezekerheid te maken. Angst is wellicht ook de basis voor de Europese gedachte om de opvang in de regio te concentreren. Een schijnoplossing, vindt Stienen. Het is niet per definitie zo dat buurlanden voor elkaar willen zorgen. Wat hebben we te bieden, waarom moeten zij de problemen van de buren oplossen? Met welke regering maak je afspraken over de opvang? Toen in 2006 een nieuwe grote stroom Irakese vluchtelingen naar Syrië en Jordanië ging, hebben die regeringen daar de aantallen fors opgehoogd en dus veel meer geld gekregen. Er zitten veel meer haken en ogen aan dan je denkt. Stienen wijst op een onlangs verschenen rapport van Stichting Vluchteling, Uit het oog uit het hart over Irakese vluchtelingen na de Europese interventie in Irak in Volgens het UNHCR Statistical Yearbook 2009 wordt het totale aantal Irakezen dat het land ontvlucht is per eind 2009 geschat op Europa heeft de vluchtelingen uit Irak laten zitten. Pas in 2008 heeft Europa gezegd Irakese vluchtelingen op te zullen nemen. Tot nu zijn het er Nederland heeft in de jaren 2007 tot en met 2009 respectievelijk 148, 137 en 149 vluchtelingen uit Irak opgenomen. 15

18 Petra Stienen: Nog los van de vergrijzing, is er veel diversiteit nodig om tot innovatie te komen. Gedeeld burgerschap in plaats van integratie Het woord integratie roept bij Stienen onmiddellijk de vraag op Waarin? Nederland is op dit moment echt in verwarring, we weten zelf niet goed waar onze samenleving voor staat. En dan verwachten we dat de ander zich aanpast aan de algemeen geldende norm. Wat is die norm? Bovendien staat integratie inmiddels synoniem voor assimilatie. We vragen van mensen hun eigenheid af te doen, maar je geboorteland, je religieuze kompas, je moedertaal, die kun je niet ontkennen, dat is onderdeel van je identiteit. Stienen pleit voor gedeeld burgerschap. Dan heeft iedereen als Nederlands staatsburger dezelfde rechten en plichten. We zijn samen burger van Nederland, de een met Marokkaanse en de ander met Nederlandse ouders. We betalen allemaal belasting en profiteren van de voorzieningen. Zowel degene met forse hypotheekaftrek als degene met huursubsidie. We spreken dezelfde taal en respecteren elkaar en onze omgeving. We zouden kinderen in het basisonderwijs mensenrechteneducatie moeten geven om tot die gezamenlijkheid te komen. Tijdens een door de Britse tv-zender BBC georganiseerd debat kreeg Stienen het verzoek om de stelling te verdedigen Europa doet moslims tekort. Ik heb gesteld: als we mensen alleen maar blijven aanspreken op één onderdeel van hun identiteit, namelijk dat ze religieus zijn, doen we mensen enorm tekort. Ik heb verwezen naar de toespraak van Martin Luther King, namelijk they will not be judged by the color of their skin, but by the content of their character. We moeten in staat zijn om achter de huidskleur te kijken. Dat hebben we in de twintigste eeuw echt wel geleerd. In deze eeuw is de uitdaging of we ook beyond the color of religion durven te kijken. Kijk naar het menszijn. Je doet iemand enorm tekort als je hem alleen maar als moslim ziet en negeert dat het een fantastische voetballer, vader, moeder, advocaat of burgemeester is. Verschillen bieden kansen Stienen betreurt het. Nederland was gidsland, een voorbeeldland in positief opzicht. Maar Nederland verandert snel in een naar binnen gekeerd land, dat het eigenbelang eng definieert. Eigenbelang moet in relatie staan tot het belang van de ander en daar was Nederland goed in. Ik zie het afnemen en dat is jammer. Ik merk het aan gesprekken in het buitenland. Vaak krijg ik de vraag Wat is er in Nederland aan de hand? Neem mensenrechteneducatie op in het basisonderwijs. Angst is in Nederland vaak de basis voor het omgaan met andere culturen en verschillen. Natuurlijk is het een complex vraagstuk en er is geen eenduidig antwoord. Maar ik maak me grote zorgen als we een meisje van veertien jaar terug willen sturen dat hier echt opgegroeid is en geen enkele band meer heeft met Afghanistan, Somalië of Irak. De samenleving is anders dan honderd jaar geleden. Dat leidt bij sommige mensen tot angst, terwijl juist de verschillen tussen mensen zoveel kansen bieden. We moeten veel meer kijken naar de kracht van anderen, en niet alles problematiseren. Bij acht of negen van de tien mensen wiens ouders niet hier geboren zijn, gaat het goed. Iedereen heeft talent. Kijk eens naar wat ze ons te bieden hebben. Gun hen wat wij onszelf gunnen! Innovatie vraagt om diversiteit Migratie, er is volgens Stienen geen ontkomen aan. Europa is maar een heel klein deeltje in de grote wereld en hoe hoger we de muren maken, hoe meer we op een eiland komen te zitten. De vrees dat Europa een museum wordt voor de rest van de wereld is volgens haar terecht. Nog los van de vergrijzing, is er veel diversiteit nodig om tot innovatie te komen en om anders naar de vraagstukken in je samenleving te kijken. Daar zijn mensen bij nodig die een band hebben met andere landen en culturen. Stienen is positief! Het gaat lukken, omdat er een nieuwe generatie aankomt. Het zal veranderen. Wellicht kunnen we wel iets leren van de politieke veranderingsdrang in de Arabische wereld. Want vergeet niet: de Egyptenaren hebben in achttien dagen hun dictator verjaagd. Dus waarom zou het hier niet veranderen? 16

19 Interview Migratie Info 17e jaargang, nummer 3 Prof. dr. Richard Staring, bijzonder hoogleraar Erasmus Universiteit Jong en illegaal in Nederland: een schrijnend bestaan Richard Staring: Dat Nederland niets doet met de kwaliteiten van deze jongeren is kapitaalvernietiging. Ze hebben vrijwel geen enkel netwerk om op terug te vallen. De leefomstandigheden zijn schrijnend en hun perspectief is problematisch. Maar ze zijn strijdlustig en willen in Nederland blijven, want terugkeer is nog schrijnender. Dit blijkt uit het onderzoek Jong en Illegaal in Nederland, uitgevoerd door Richard Staring en José Aarts van de Eramus Universiteit Rotterdam. Staring, bijzonder hoogleraar Mobiliteit, toezicht en criminaliteit aan de Erasmus School of Law, pleit voor een ruimhartiger toelatingsbeleid voor deze jongeren. Het onderzoek geeft antwoorden op de reden van de komst van de alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv s) naar Nederland, op het leven dat zij hier leiden, de contacten die ze hebben en op hoe ze hun toekomst zien. Het is geen positief verhaal, vindt Staring. Wat hem het meeste opvalt is dat de situatie van deze illegaal verblijvende jongeren aanzienlijk anders is dan die van overige illegale vreemdelingen. Ze komen anders, namelijk alleen en op jonge leeftijd. Ze volgen onderwijs en krijgen opvang tot ze achttien jaar worden. Dan vervalt de tijdelijke verblijfsvergunning en vertrekken ze met onbekende bestemming. Probleem is echter dat ze geen familie of vrienden hebben waar ze terechtkunnen. Dat hebben veel andere illegale vreemdelingen wel. De jongeren hebben geen flauw benul wat het betekent om illegaal te zijn, merkte Staring tijdens het onderzoek. Ze belanden in de illegale situatie en hun reactie kent twee vormen. Een deel van de jongeren doet alsof hun neus bloedt. Ze leiden een redelijk normaal bestaan, hebben vrienden en gaan uit. Op sommige momenten vergeten ze zelfs dat ze illegaal zijn. Zij hebben een grotere kans om opgepakt te worden. De andere groep trekt zich helemaal terug, komt nauwelijks buiten en heeft weinig vrienden. Beide groepen hebben in feite alleen nog contact met voormalige hulpverleners, lotgenoten of kerken. Ze durven, in tegenstelling tot veel andere illegale vreemdelingen, niet te gaan werken. Ze willen het wel, maar zijn te bang dat ze opgepakt worden en uitgezet worden. Wat Staring opvalt is de strijdlust van de jongeren. Ze zijn enorm gefrustreerd en verbitterd en toch willen ze hier blijven. Ze geven het niet op en blijven zoeken naar oplossingen. Ze klampen zich vast aan voorbeelden van jongeren die na een paar jaar toch nieuw bewijsmateriaal hebben gevonden. Of aan voorbeelden van jongeren die op grond van ernstige psychische klachten mogen blijven. 17

20 Jong en illegaal in Nederland Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv s) die uitgeprocedeerd raken, krijgen voorzieningen van de overheid totdat zij kunnen worden uitgezet óf tot de dag dat zij achttien jaar worden. Op dat moment worden zij geacht, net als andere afgewezen asielzoekers, zelfstandig Nederland te verlaten. Het grote aantal jonge asielzoekers dat echter met onbekende bestemming vanuit de asielprocedure of vanuit de opvang verdwijnt, roept de vraag op wat er met hen gebeurt. Hoe voorzien de illegaal verblijvende (voormalige) amv s in hun levensonderhoud en huisvesting? Welke contacten hebben zij met anderen en de overheid? Hoe en waar zien zij hun toekomstig verblijf? Deze en andere vragen komen uitgebreid aan de orde in Jong en illegaal in Nederland. Het boek doet verslag van de levensomstandigheden van jongeren die op het moment van binnenkomst in Nederland vreemdeling, alleenstaand en minderjarig waren en die nu onrechtmatig in Nederland verblijven of hebben verbleven. Op basis van uitgebreide gesprekken met 118 jongeren wordt een indringend beeld geschetst van hun situatie en hun toekomstverwachtingen. Jong en illegaal in Nederland Uitgever Boom Lemma, ISBN paperback 231 pagina s Richards Staring en José Aarts, Erasmus Universiteit Rotterdam, Faculteit der Rechtsgeleerdheid Terugkeer is niet aan de orde Naar hun toekomst op langere termijn kijken de jongeren niet. Ze blijven hoe dan ook geloven in hun doel, namelijk legaal verblijf hier. Terugkeer is dan ook niet aan de orde, nog los van de vraag of het herkomstland hen wel erkent. Staring: Ze zijn er van overtuigd dat ze niet terug kunnen naar het herkomstland en evenmin naar een ander land. Wat moeten we in Spanje of Italië? Daar kennen we helemaal niemand en hier spreken we tenminste de taal, zo reageren ze. Staring vermoedt dat een deel van deze jongeren eigenlijk behoort tot de nieuwe groep statenlozen waar de Verenigde Naties onlangs aandacht voor vroeg. Je ziet dat ze helemaal afgesloten zijn van de formele wereld van huisvesting en arbeid. Qua inkomsten, huisvesting en sociale contacten is het een enorm mager bestaan, nog los van het perspectief. Restrictief beleid verergert het probleem Afschaffen van de tijdelijke amv-vergunning tot ze achttien zijn, zoals het Nederlandse kabinet bepleit, lost volgens Staring niets op. De overheid koerst veel te veel op nog meer restrictief beleid. Tot op heden blijkt echter op geen enkele manier dat het leidt tot minder illegaliteit. In tegendeel. Het verergert het probleem, het betekent dat illegaliteit harder wordt en dat er meer criminaliteit bij komt kijken, ook vanuit de mensen die er misbruik van maken. Het wordt nog aantrekkelijker voor huisjesmelkers om hogere prijzen te rekenen voor kamers en voor werkgevers om hen nog meer uit te buiten. Want deze jongeren zullen het misbruik echt niet bij de politie aangeven. Investeren in preventie Om herhaling van deze situaties te voorkomen pleit Staring voor preventie. Je zou moeten investeren in voorlichting in herkomstlanden, investeren in preventie. Het is een van de weinige dingen die zoden aan de dijk zet, maar helaas trekt ook op dit punt de overheid zich terug. Staring wijst op een project van stichting Maatwerk bij Terugkeer, waarin hij heeft samengewerkt met een groep ex-amv ers die terugkeerden naar Sierra Leone. De jongeren hebben na terugkeer een zelforganisatie Youth of Sierra Leone opgericht om elkaar te steunen, maar ook om voorlichting te geven aan jongeren die willen vertrekken. Het zijn heel goede initiatieven. Helaas stopt de overheid de subsidie voor dit project. Staring vindt het kapitaalvernietiging dat Nederland niets doet met de kwaliteiten van deze jongeren. Overal hoor je dat er meer mensen nodig zijn voor de arbeidsmarkt. Nu hebben we een groep die de Nederlandse taal spreekt en onderwijs gevolgd heeft. Het zijn enorm gemotiveerde mensen, maar die worden niet benut. Het is vernietiging van de investering die je hebt gepleegd. Het lijkt er niet op dat de overheid die mening deelt. Kamerleden en politici van de coalitiepartijen zien het onderzoek vooral als een bevestiging voor hun restrictieve beleid, namelijk dat het niet goed is dat jongeren langere tijd in Nederland blijven. Betrek familie in herkomstland Of extra terugkeerondersteuning een optie is, betwijfelt Staring. In ieder geval zou het onderwerp terugkeer veel breder aangekaart moeten worden. De enige partij die nu over terugkeer spreekt, is de overheid. Daarmee is het voor de jongeren bij voorbaat een fout thema. Terugkeer werkt alleen als ze er zelf van overtuigd zijn dat het het beste is. Je moet het blijven aanbieden en breder bespreekbaar maken. Ook vanuit ngo s en ook door IOM, hoewel veel jongeren IOM zien als vertegenwoordiger van de overheid. Als er sprake is van terugkeer moet er volgens Staring ook contact zijn met de familie in het herkomstland. De verwachtingen daar liggen zo hoog, daar kunnen de jongeren nooit aan voldoen. Als je niet zorgt dat de familie hen weer opneemt, wordt het een eenzame terugkeer. Dan zijn ze er nog slechter aan toe dan hier in Nederland. Het is er misschien wel veilig, maar hun isolement is nog groter dan hier in Nederland. Het zit vast, concludeert Staring. De leefomstandigheden zijn ronduit slecht. Ze hebben geen vaste woon- of verblijfplaats, ze kunnen en mogen niks en zijn bang om opgepakt te worden. Ze leven echt onder de armoedegrens en onder de algemeen geldende maatstaven als meedoen aan verenigingsleven of te kunnen reizen. Daarom pleit ik voor een ruimhartiger toelatingsbeleid voor deze groep. 18