Onderzoeksrapport SamenSpraak 1. Kwalitatief onderzoek naar ouderen die deelnemen aan SamenOud

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport SamenSpraak 1 Kwalitatief onderzoek naar ouderen die deelnemen aan SamenOud K. Slotman Juli 2013

2 Colofon Onderzoeksrapport SamenSpraak 1. Kwalitatief onderzoek naar ouderen die deelnemen aan SamenOud Website: Auteur: Karin Slotman MSc Onderzoeker en communicatieadviseur Onderzoeksteam: Karin Slotman MSc, onderzoeker en communicatieadviseur, Commit Communicatieadvies Dr. Andrea Fokkens, onderzoeker, Toegepast GezondheidsOnderzoek (TGO), afdeling Gezondheidswetenschappen, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Dr. Klaske Wynia, programmaleider SamenOud, afdelingen Gezondheidswetenschappen en Neurologie, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Sophie Spoorenberg MSc, projectleider en promovendus SamenOud, afdeling Gezondheidswetenschappen, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen Ronald Brans MSc, onderzoeksmedewerker, afdeling Gezondheidswetenschappen, Universitair Medisch Centrum Groningen, Rijksuniversiteit Groningen

3 Voorwoord Dit rapport is een verslag van het kwalitatieve onderzoek waarbij ouderen geïnterviewd zijn over hun ervaringen met SamenOud. De resultaten van dit onderzoek vormen een aanvulling op de kwantitatieve onderzoeksgegevens voor het meten van de effecten van SamenOud. SamenOud is een nieuw zorgmodel voor ouderen, dat ontwikkeld en gerealiseerd is in opdracht van het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). SamenOud realiseert samenhangende, vraaggerichte, preventieve en proactieve zorg en begeleiding voor thuiswonende ouderen van 75 of ouder. Doel van SamenOud is het in stand houden of bevorderen van het welbevinden en de zelfredzaamheid van ouderen zodat zij zo lang als mogelijk thuis kunnen blijven wonen. Namens het onderzoeksteam: dank aan Saskia Oldenburger-Withaar BN (casemanager SamenOud) voor haar kennis op het gebied van de ouderenzorg, en de experts in kwalitatief onderzoek: dr. Sijrieke van der Mei, Nicolien Kromme MSc, dr. Annemieke Visser en dr. Geke Dijkstra. Tot slot gaat mijn dank uit naar de collega s van het onderzoeksteam voor het gedegen onderzoekswerk, in het bijzonder aan Karin Slotman voor de coördinatie van het onderzoek en het schrijven van dit rapport. Dr. Klaske Wynia Programmaleider SamenOud Juni 2013

4 Samenvatting SamenOud is een nieuw zorgmodel voor 75-plussers. Doel van SamenOud is het in stand houden of bevorderen van het welbevinden en de zelfredzaamheid van ouderen zodat een oudere zo lang mogelijk en op een prettige manier thuis kan blijven wonen. Uit de interviews, afgenomen bij ouderen die SamenOud zorg en begeleiding ontvangen, wordt duidelijk dat ouderen graag thuis willen blijven wonen. Zelfredzaamheid, eigen regie en veiligheid zijn belangrijke thema s voor deze ouderen. Door het ouder worden, en de daarmee gepaard gaande afnemende gezondheid, ervaren ouderen dat deze thema s bedreigd worden. De geïnterviewde ouderen maken duidelijk dat de Ouderenzorg Teams van SamenOud hen ondersteunen bij de zelfredzaamheid en het blijven voeren van de eigen regie. Doordat SamenOud structureel aandacht besteedt aan hun persoonlijke situatie ervaren ouderen het gevoel van geborgenheid en veiligheid: SamenOud geeft ouderen het vertrouwen (langer) thuis te kunnen blijven wonen. In dit kwalitatieve onderzoek komen ouderen zelf aan het woord, en geven daardoor een waardevolle aanvulling op het kwantitatieve (vragenlijst) onderzoek naar de effecten van SamenOud. In totaal zijn achttien diepteinterviews afgenomen bij ouderen die SamenOud zorg en begeleiding ontvangen. Deze interviews zijn afgenomen door twee onderzoekers, vonden plaats bij ouderen thuis en duurden gemiddeld 80 minuten. Het doel van de interviews was inzicht te krijgen in de ervaringen van de ouderen met het nieuwe zorgmodel en de betekenis die SamenOud voor hen heeft. Centraal in het onderzoek stonden de vragen: Hoe ervaren de deelnemers het ouder worden? Hoe ervaren de deelnemers de zorg, begeleiding en activiteiten van SamenOud? Wat heeft SamenOud voor de deelnemers opgeleverd? In SamenOud worden - met behulp van een jaarlijkse screening - de deelnemende ouderen ingedeeld in drie profielen: Complexe zorgbehoeften : ouderen met complexe zorgbehoeften, Kwetsbaar : een verhoogd risico op complexe zorgbehoeften en Robuust : ouderen die geen complexe zorgbehoeften hebben en niet kwetsbaar zijn. De profielen waren een belangrijk selectiecriterium binnen SamenSpraak 1 omdat de zorgbehoeften tussen deze profielen verschillen en daardoor ook de (intensiteit van) zorg en begeleiding vanuit SamenOud. De interviews leverden een aantal belangrijke bevindingen op. Centraal begrip voor de ouderen was de gezondheid. De ervaren gezondheid blijkt in grote mate invloed te hebben op hoe mensen het ouder worden ervaren. Als de gezondheid matig tot slecht is, heeft dit direct invloed op het welbevinden van deze ouderen. Sociale contacten worden bijvoorbeeld minder, zeker bij alleenstaande ouderen. Bij een matige tot slechte gezondheid neemt de zelfredzaamheid af waardoor de afhankelijkheid van hulpverlening en/of begeleiding van derden toeneemt. Door deze afhankelijkheid neemt vaak ook de eigen regie af, bijvoorbeeld over de eigen dagindeling. De geïnterviewde ouderen hebben positieve ervaringen met de zorg en begeleiding aangeboden door SamenOud. Ouderen uit alle profielen vinden het prettig dat de huisarts goed geïnformeerd is over hun persoonlijke situatie. Ouderen die begeleid worden door de casemanager van het Ouderenzorg Team ervaren ondersteuning op de gebieden wonen, welzijn en zorg. Ouderen zijn heel tevreden over het contact met de casemanager. Zij is een belangrijk persoon geworden voor veel ouderen. Men heeft vertrouwen in haar en zij is goed bereikbaar; zij is een vraagbaak voor de ouderen. De bezoeken en gesprekken met de casemanager worden als een steun in de rug ervaren. Door de casemanager wordt er structureel aandacht besteed aan de persoonlijke situatie waardoor veel ouderen zich veiliger en meer geborgen voelen. Geïnterviewden geven aan door SamenOud het gevoel te hebben dat er aandacht voor hen is. SamenOud geeft vertrouwen: vertrouwen in de zorg en begeleiding, vertrouwen dat men thuis kan blijven wonen, vertrouwen dat ze zichzelf kunnen blijven redden. Uit de interviews blijkt dat de doelen van SamenOud overeenkomen met die van de ouderen, en dat SamenOud erin lijkt te slagen deze doelen te realiseren.

5 Inhoud Voorwoord 3 Samenvatting 4 1. Inleiding Achtergrond van het onderzoek SamenOud als onderdeel van het NPO SamenSpraak 1: onderzoek onder ouderen Aanleiding Doel en onderzoeksvragen Methode van dataverzameling & analyse 7 2. Resultaten Situatie van de ouderen Ontvangen hulp Hulpmiddelen Wensen Veiligheid, eigen regie, welbevinden en zelfredzaamheid Zorg en begeleiding van SamenOud SamenOud algemeen Ouderenzorg Team Schriftelijke producten SamenOud Activiteiten profiel Robuust Ervaringen en opbrengsten per profiel Conclusies Hoe ervaren de deelnemers het ouder worden? Hoe ervaren de deelnemers de zorg en begeleiding van SamenOud? Wat heeft SamenOud voor de deelnemers opgeleverd? Discussie Advies Literatuur 27 Bijlage 1: Interviewschema SamenSpraak 1 28

6 1. Inleiding In deze inleiding wordt een beeld geschetst van de achtergronden, theoretische basis en de opzet van het onderzoeksproject SamenOud. Daarna volgt een beschrijving van de methode van onderzoek. 1.1 Achtergrond van het onderzoek De verwachting is dat het aantal 65-plussers groeit tussen nu en 2040 van 2,4 naar 4,6 miljoen (CBS, 2011). Ouderen willen steeds langer thuis blijven wonen. Vooral de eerstelijnsgezondheidszorg zal hierdoor geconfronteerd worden met een toenemende en complexer wordende zorgvraag. In 2005 woonde 94% van de 65-plussers en 70% van de 80-plussers zelfstandig en dit percentage zal alleen maar toenemen (Bruggink, 2009). De provincie Groningen wordt als een van de eerste Nederlandse provincies geconfronteerd met een combinatie van ontgroening, vergrijzing en bevolkingskrimp. In 2007 is het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO) van start gegaan om oplossingen te zoeken voor deze problematiek en de afstemming en samenwerking tussen de verschillende betrokken organisaties te verbeteren zodat de zorg voor ouderen ook in de toekomst beschikbaar en betaalbaar blijft. Als onderdeel van NPO wil het Netwerk Ouderenzorg Regio Noord de ondersteuning van ouderen met complexe problemen verbeteren (NPO, 2013). 1.2 SamenOud als onderdeel van het NPO Het onderzoeksproject SamenOud is onderdeel van het NPO in Regio Noord en betreft een experimenteel onderzoek naar het effect van een nieuw zorgmodel voor 75-plussers. SamenOud wordt uitgevoerd vanuit de afdeling Gezondheidswetenschappen van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG), in samenwerking met zorgverzekeraar Menzis, Zorggroep Meander en Tinten Welzijnsgroep. Dit nieuwe zorgmodel is ontwikkeld omdat het huidige zorgmodel onvoldoende aansluit bij de behoeften van ouderen met chronische aandoeningen en langdurige beperkingen (Spoorenberg, 2013). In aanvulling op de effectmeting door middel van kwantitatief onderzoek is een tweetal kwalitatieve onderzoeken uitgevoerd om de ervaringen van de betrokkenen in kaart te brengen. In het huidige rapport Samenspraak 1 worden de resultaten van interviews met de ouderen beschreven en in Samenspraak 2 (Slotman 2013) worden de resultaten van interviews met casemanagers gepresenteerd. SamenOud is een nieuw zorgmodel voor 75-plussers. Het is een alternatief voor het huidige zorgmodel, dat onvoldoende aansluit bij de behoeften van mensen met chronische aandoeningen en langdurige beperkingen. Doel van SamenOud is het in stand houden of bevorderen van het welbevinden en de zelfredzaamheid van ouderen, zodat een oudere zo lang mogelijk en op een prettige manier thuis kan blijven wonen. Om dit te bereiken is in vijftien huisartsenpraktijken in Stadskanaal, Veendam en Pekela een Ouderenzorg Team (OT) actief. Het team biedt zorg en ondersteuning aan 75-plussers en mantelzorgers op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Een OT staat onder leiding van een huisarts en bestaat verder uit een wijkverpleegkundige, een ouderenadviseur en een specialist ouderengeneeskunde. Eén keer per jaar ontvangen de ouderen een screeningsvragenlijst waarmee de persoonlijke situatie in kaart wordt gebracht. Op basis van hun antwoorden worden de ouderen in drie profielen ingedeeld: 1. Complexe Zorgbehoeften = complexe zorgbehoeften met multimorbiditeit (20% van de ouderen). 2. Kwetsbaar = een verhoogd risico op complexe zorgbehoeften (16% van de ouderen). 3. Robuust = geen complexe zorgbehoeften en niet kwetsbaar (64% van de ouderen). Voor elke groep varieert de intensiteit van zorg en ondersteuning door SamenOud: van groepsbegeleiding (zelfmanagement support) tot (intensieve) individuele begeleiding door een casemanager. Ouderen in de eerste twee profielen ontvangen individuele begeleiding van respectievelijk een wijkverpleegkundige of een ouderenadviseur (casemanagers). Aan Robuuste ouderen worden de preventieve groepsinterventies aangeboden, bijvoorbeeld SamenOud-dagen. Door het nieuwe zorgmodel SamenOud verandert het zorgaanbod voor 75-plussers rigoureus. Verwacht wordt dat hierdoor de complexiteit van de zorgbehoeften en de kwetsbaarheid van ouderen afnemen, het welbevinden

7 van ouderen en de kwaliteit van zorg toenemen, en het zorggebruik en de kosten afnemen of minimaal gelijk blijven. Vanuit het UMCG vindt onderzoek plaats om deze effecten te meten. 1.2 SamenSpraak 1: onderzoek onder ouderen Aanleiding De effecten van SamenOud worden hoofdzakelijk onderzocht met experimenteel onderzoek. Dit is een goede methode om het effect van een interventie te onderzoeken, maar is minder geschikt om meningen en ervaringen vast te leggen van de doelgroep die de interventie ondergaat. Kwalitatief onderzoek, met interviews waarin ouderen zelf aan het woord komen, is daarom een waardevolle aanvulling in het onderzoek naar de effecten van SamenOud. In het kader van SamenOud is daarom het onderzoek SamenSpraak 1 uitgevoerd. De resultaten van dit onderzoek concretiseren de betekenis van SamenOud voor de ouderen zoals zij dat in hun eigen woorden uitleggen Doel en onderzoeksvragen Het doel van het onderzoek is inzicht te krijgen in de ervaringen van de ouderen die deelnemen aan SamenOud met het nieuwe zorgmodel en de betekenis die SamenOud voor hen heeft. Om dit doel te bereiken zijn de volgende onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Hoe ervaren de deelnemers het ouder worden? Hoe ervaren de deelnemers de ontvangen hulp? Welke behoeften en wensen hebben de deelnemers? Wat betekenen onafhankelijkheid, veiligheid, zelfredzaamheid, eigen regie en welbevinden voor de deelnemers? En hoe belangrijk zijn deze zaken voor de individuele deelnemer? 2. Hoe ervaren de deelnemers de zorg en begeleiding van SamenOud? 3. Wat heeft SamenOud voor de deelnemers opgeleverd? Methode van dataverzameling & analyse Methode: diepte-interviews Er is gekozen voor een kwalitatieve aanpak. Kwalitatief onderzoek kenmerkt zich door een cyclisch en iteratief proces waarbij dataverzameling en data-analyse zich afwisselen totdat het geen nieuwe gegevens meer oplevert, ook wel dataverzadiging genoemd (Boeije, 2012). In dit geval gaat het specifiek om een kwalitatieve survey: een onderzoek dat gericht is op de beschrijving van de inhoudelijke variatie in een bepaalde populatie met betrekking tot een bepaald gedrag of een bepaalde cognitie (Jansen, 2005). Uiteindelijk levert dit onderzoek een beschrijving op van meningen en gedragingen van zelfstandig wonende 75-plussers die deelnemen aan SamenOud (de interventiegroep van SamenOud). Het onderzoek is uitgevoerd door twee onderzoekers en een onderzoeksmedewerker. Als methode voor dataverzameling is gekozen voor semigestructureerde interviews. Interviews zijn geschikt om met enige diepgang informatie te verzamelen over de belevingswereld van de oudere vanuit een onderzoeksvraag (Evers, 2007). Met behulp van een interviewschema (bijlage 2) zijn de interviews afgenomen door de twee onderzoekers; beide hebben de helft van de interviews afgenomen. De vragen in het interviewschema vormden het begin van het gesprek waarna de onderzoeker doorvroeg naar aanleiding van de antwoorden. Om het interviewschema te testen hebben beide onderzoekers een interview met een oudere uitgevoerd waarna de lijst op details is aangepast. De interviews duurden een tot anderhalf uur en zijn opgenomen op een geluidsband. Alle ouderen zijn aan het begin van het interview geïnformeerd over het onderzoek en hebben een informed consent getekend. Selectie ouderen Een belangrijk uitgangspunt bij de werving en selectie van deelnemers aan een kwalitatief onderzoek is dat er zoveel mogelijk variatie is in persoonskenmerken ten aanzien van relevante situaties, opvattingen en meningen, en dat die variatie is vertegenwoordigd in de onderzoeksgroep. Om dit te bereiken is vooraf een lijst met

8 kenmerken opgesteld waarvoor het wenselijk was een goede spreiding te krijgen. Het belangrijkste kenmerk waarmee bij de selectie van ouderen rekening is gehouden zijn de drie profielen waarin de ouderen ingedeeld zijn: Complexe Zorgbehoeften, Kwetsbaar en Robuust. De zorg- en begeleidingsbehoeften tussen deze profielen verschilt en daardoor ook de intensiteit van de SamenOud zorg en -begeleiding. Daarnaast is gekeken voor een spreiding van de volgende kenmerken: De drie gemeenten: Stadskanaal, Veendam en Pekela. De urbanisatiegraad verschilt tussen deze drie plaatsen. Dit kan van invloed zijn op het verschil in voorzieningen en contacten. Geslacht. Verschil tussen mannen en vrouwen in ervaren gezondheid en leefstijl (Idler, 1997) kan van invloed zijn op de ervaring en mening over SamenOud en op de zorg- en begeleidingsbehoeften. Bezoek van de specialist ouderengeneeskunde. Omdat dit een speciaal zorgaanbod is van SamenOud zijn ook deelnemers die hiermee ervaring hebben geïnterviewd. Na de selectie is tevens gekeken hoe onderstaande kenmerken in de onderzoeksgroep verspreid waren: Sociaal economische status (SES). Een lage SES kan van invloed zijn op bijvoorbeeld de hoeveelheid gezondheidsproblemen (Bruggink 2009) en daardoor het type hulpvraag. Woonsituatie: alleenstaand / samenwonend. De sociale omgeving van een alleenstaanden versus samenwonenden is zeer verschillend. Daardoor kan de zorg en begeleiding variëren. Type woning: zelfstandige woning / verzorgingstehuis / aanleunwoning. Het type woning kan invloed hebben op de beschikbare zorg, begeleiding en het aanbod van sociale contacten in de directe omgeving. Zie tabel 1 voor een overzicht van de verdeling van deze kenmerken binnen de onderzoeksgroep. Tabel 1: kenmerken geïnterviewde ouderen Profiel Robuust Kwetsbaar Complex N Leeftijd, gemiddeld (std.) 80.8 (5.1) 83.0 (4.7) 85.4 (3.5) Geslacht, N(%) Man 4 (44.4) 3 (42.9) 3 (42.9) Vrouw 5 (55.6) 4 (57.1) 4 (57.1) Gemeente, N(%) Stadskanaal 5 (55.6) 2 (28.6) 3 (42.9) Veendam 3 (33.3) 2 (28.6) 2 (28.6) Pekela 1 (11.1) 3 (42.9) 2 (28.6) Woonvorm, N(%) Zelfstandig 9 (100) 4 (57.1) 6 (85.7) Service flat 0 (0) 3(42.9) 1 (14.3) Thuissituatie, N(%) Partner, ook deelnemer 7 (77.8) 2 (28.6) 4 (57.1) aan SamenOud Partner 1 (11.1) 1(14.3) 1 (14.3) Ongehuwd 0(0) 1(14.3) 0(0) Weduwnaar / weduwe 1(11.1) 3 (42.9) 2 (28.6) Dubbelinterview (echtparen) 3 (33.3) R+R X 0 (0) 2 (28.6) C+R x, C+K x Profielen van de echtparen in de dubbelinterviews zijn R+R=Robuust en Robuust, C+R= Complex en Robuust, C+K= Complex en Kwetsbaar. De deelnemers aan het onderzoek zijn geworven via een aantal casemanagers die na instructie van een van de onderzoekers ouderen hebben geselecteerd op basis van bovenstaande selectiecriteria. Doordat de casemanagers de ouderen benaderden is de kans op deelname aan het onderzoek vergroot. Ouderen Er hebben in totaal achttien interviews plaatsgevonden. Twaalf solo-interviews met deelnemers aan SamenOud en vijf dubbelinterviews met echtparen die beide meededen aan SamenOud. Alle interviews zijn vervolgens op dezelfde manier geanalyseerd, waarbij elk interview is gezien als een beschrijving van één huishouden. Binnen de huidige onderzoeksgroep was sprake van verzadiging. Dat wil zeggen dat er op een gegeven moment geen nieuwe informatie meer is verkregen bij de ouderen die relevant was om de onderzoeksvragen te beantwoorden. Aanpak analyseproces

9 De volgende stappen zijn doorlopen bij de analyse van de gegevens (Procedure naar Baarda 2005, Jansen 2005): 1. De geluidsopnames van de interviews zijn integraal uitgetypt (verbatim getranscribeerd) door de onderzoeksmedewerker. Hierbij is gebruik gemaakt van het programma F4. Voordien is een transcriptieprotocol opgesteld. Doel was het maken van een kwalitatief hoogwaardig en leesbaar verslag. Om de kans op vertekening zo klein mogelijk te houden is de transcriptie zo snel mogelijk na het interview gemaakt. Bovendien hebben de onderzoekers de transcripties van de eigen interviews gecontroleerd. 2. De uitgewerkte interviews zijn doorgelezen door de onderzoekers om een globaal idee te krijgen van de kwaliteit van de teksten in relatie tot de vraagstelling en mogelijke codes. 3. De onderzoekers hebben de interviews in het analyseprogramma Kwalitan geladen en hebben ieder de eigen interviews gecodeerd. o Aan de hand van het interviewschema is van tevoren een thematische codelijst opgesteld. o De teksten zijn in Kwalitan ingedeeld in fragmenten (segmenten) die globaal over hetzelfde thema gingen. o Vervolgens is tegelijkertijd thematisch en open gecodeerd. Teksten die niet thematisch gecodeerd konden worden zijn open gecodeerd: het onderwerp kreeg een code die kenmerkend was voor het fragment. Een fragment kon meer dan één code krijgen. o Stukken tekst zijn gecodeerd als anekdote als de relatie met de centrale vraag niet direct duidelijk was. In een latere fase zijn deze anekdotes nog een keer gecontroleerd op hun relatie met de onderzoeksvragen. 4. Elke code is direct voorzien van een definitie met als doel de betrouwbaarheid van de analyse (= operationaliseren) te verhogen. De betekenis van de code is beschreven in een memo (in Kwalitan) en is gedurende het proces aangescherpt. 5. Nadat alle interviews waren gecodeerd zijn de codes gecontroleerd en waar mogelijk gecombineerd. 6. In een totaaloverzicht zijn vervolgens de codes geclusterd in overkoepelende thema s. In het overzicht zijn resultaten, conclusies en citaten opgenomen om uiteindelijk de centrale vragen te beantwoorden. 7. Op basis van de gegevens in het totaaloverzicht is gekozen voor een aantal overkoepelende thema s. Deze thema s waren vooraf ook zichtbaar in het interviewschema en bleken nu ook op basis van de data relevant te zijn voor de beantwoording van de centrale vragen. De thema s worden in het volgende hoofdstuk beschreven en geïllustreerd met de meest informatieve citaten van de ouderen. Validiteit en betrouwbaarheid In kwalitatief onderzoek wordt vertekening van de onderzoeksresultaten tegengegaan door de rol van de onderzoeker zo zichtbaar mogelijk te maken. Dit zijn maatregelen om de betrouwbaarheid en validiteit van het onderzoek te verhogen. Hierbij zegt de validiteit iets over de deugdelijke opzet van het onderzoek en de betrouwbaarheid iets over de deugdelijke uitvoering van het onderzoek (Van Zwieten & Willems, 2004). Ter verhoging van de betrouwbaarheid hebben de onderzoekers gedurende het analyseproces elkaars materiaal beoordeeld. De onderzoekers hebben beiden een deel van dezelfde transcripties gecodeerd en geanalyseerd. Bij verschillen zijn gemeenschappelijke oplossingen gevonden. Daarnaast heeft een collega-onderzoeker het analysemateriaal gecontroleerd. Waar nodig zijn daarna kleine aanpassingen gedaan aan de codelijst. In geval van twijfel heeft er onderling overleg plaatsgevonden totdat consensus is bereikt. Om de objectiviteit van de interpretatie van de resultaten te bevorderen is triangulatie toegepast (Baarda, 2005). In dit kader waren twee onderzoekers betrokken bij de analyse van de interviews. Er zijn experts op gebied van kwalitatief onderzoek en ouderenzorg geraadpleegd. Daarnaast heeft ter voorbereiding op het onderzoek een expertmeeting plaatsgevonden en een interview met een professional uit het veld. Ook in de analysefase hebben gesprekken met experts plaats gevonden.

10 2. Resultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten van de interviews beschreven aan de hand van een aantal thema s. Hiermee worden drie onderzoeksvragen beantwoord. Als hieronder wordt gesproken over ouderen wordt gerefereerd aan de ouder een die zijn geïnterviewd in het kader van dit onderzoek. De belangrijkste thema s die tijdens de interviews aan de orde kwamen: 1. Situatie van de ouderen: a. Ontvangen hulp. b. Hulpmiddelen. c. Wensen. d. Onafhankelijkheid, veiligheid, zelfredzaamheid, eigen regie, welbevinden. 2. Zorg, begeleiding en activiteiten van SamenOud: a. SamenOud in het algemeen. b. Ouderenzorg Team met de huisarts, casemanagers en specialist ouderengeneeskunde. c. Activiteiten profiel Robuust, zoals SamenOud-dag, nieuwsbrief etc. d. Schriftelijke producten SamenOud. Kenmerkend aan de rapportage van kwalitatief onderzoek is het grote aantal citaten. Het gaat om de inhoud van de meningen en de context waarbinnen meningen gestalte krijgen. De citaten zijn letterlijk overgenomen inclusief dialect (fonetisch geschreven) en combinaties van Nederlands en dialect. Achter de citaten staat een code waarbij de letter het profiel is waartoe de oudere behoort (C = Complexe Zorgbehoeften, K = Kwetsbaar, R = Robuust). Bij de dubbelinterviews met de echtparen is de oudere uit de groep met het laagste getal aangehouden. Het getal is het nummer van het interview. Aan het einde van elk thema worden de bevindingen samengevat weergegeven in een box, waarbij de gegevens in een breder perspectief worden geplaatst. 2.1 Situatie van de ouderen Ontvangen hulp Huishoudelijke hulp In het profiel Complexe Zorgbehoeften krijgen alle ouderen huishoudelijke hulp via een thuiszorgorganisatie of particuliere hulp. In de kwetsbare groep hebben ook bijna alle ouderen hulp in de huishouding. In de Robuuste groep treffen we een heel andere situatie aan: in deze groep heeft slechts één oudere huishoudelijke hulp. Ouderen in dit profiel doen alles zelf zoals een oudere letterlijk uitdrukt: Wij zijn zuiver zelfstandig. (R4) Over het algemeen zijn mensen tevreden met de geboden hulp al geven enkelen aan dat de geboden huishoudelijke hulp via de thuiszorg te weinig uren bevat: Eén keer in de week tweeënhalf uur [ ] eigenlijk niet lang genoeg. Maar ja. (C3) Zorg Vier van de zes ouderen in het profiel Complexe Zorgbehoeften ontvangt hulp bij de lichamelijke verzorging. Bij één oudere komt veel thuiszorg over de vloer. Deze oudere geeft aan dat het bezoek van de casemanager voor hem weinig meerwaarde heeft: één van de verzorgenden van de thuiszorg vervult voor hem een coördinerende rol. Ouderen zijn over het algemeen tevreden over de ontvangen hulp zoals uit volgend citaat blijkt:

11 "Elke zuster die hier 's morgens komt voor de kousen of, en medicijnen of zoiets. Nou, ik vind ze allemaal prima, stuk voor stuk. (C2) Een aantal ouderen maakt opmerkingen over het feit dat er vaak verschillende zorgverleners komen, op verschillende tijden, waardoor zij moeilijk hun eigen dagindeling kunnen bepalen: "Maar ik heb al zo veel gezichten gezien [ ] Als je de eerste bent ben je vroeg [aan de beurt]. Als je de laatste bent, ben je laat [aan de beurt] dus. (C1) Informele hulp Naast de professionele hulp spreekt een aantal ouderen uit de profielen Complexe Zorgbehoeften en Kwetsbaar over informele hulp die ze krijgen van hun kinderen of van buren. Ze krijgen hulp bij uiteenlopende zaken zoals klusjes in huis en tuin, boodschappen doen, financiën of de belastingaangifte. Mensen in het profiel Robuust doen nauwelijks een beroep op informele hulp. De ouderen in het profiel Robuust zien het als belangrijk en positief om zelf actief bezig te zijn, ook in eigen huis en tuin: Het is ook weer goed om bezig te zijn. Kijk een tuin is ook weer beweging. (R1) De helft van de ouderen uit het profiel Robuust doet zelf regelmatig vrijwilligerswerk voor een maatschappelijke organisatie en vindt dit belangrijk. Hulp vragen De ouderen is gevraagd wie ze bellen op het moment dat ze hulp nodig hebben. Mensen die hierbij denken aan acute hulp noemen de huisarts of de eigen kinderen. Een aantal heeft een alarmknop. Veel ouderen geven aan zich veiliger te voelen door een alarm: hierdoor kan hulp snel ter plaatse komen als dat nodig is. Voor niet-acute hulp geven mensen aan te bellen met de thuiszorg, de kinderen, de verzekeraar, het gemeentehuis of de welzijnsorganisatie in Stadskanaal (Welstad). Eén persoon uit het profiel Complexe Zorgbehoeften noemt de casemanager. Eén oudere uit het profiel Robuust zegt: Dan zou ik denk ik wel naar 't gemeentehuis bellen. Want dan komt toch maar eerst eentje kijken voor. [ ] Ja, en we hebben Welstad hier in Stadskanaal, daar kun je ook heel veel inlichtingen weghalen. (R4) Box 1: Hulp Hulp Tussen de drie profielen zijn grote verschillen te zien als het gaat om ontvangen hulp. De ouderen in het profiel Complexe Zorgbehoeften zijn vaak afhankelijk van hulp van anderen. Dit kan professionele hulp zijn maar ook informele hulp. Het gaat vaak om een heel systeem van huishoudelijke hulp, thuiszorg en mantelzorg dat onmisbaar is voor de ouderen in het profiel Complexe Zorgbehoeften en in mindere mate ook voor ouderen in het profiel Kwetsbaar. Deze hulp is noodzakelijk om zelfstandig thuis te kunnen wonen. Bijna alle ouderen zijn tevreden met de hulp. Deze ouderen zijn nauwelijks kritisch op de geboden hulp en reageren bijna gelaten op de grilligheid van het zorgaanbod (wisselende hulpverleners én tijden waarop hulp wordt gegeven). De ouderen uit de Robuuste groep staan anders in het leven doordat zij zichzelf redden zonder hulp van anderen. Een aantal doet zelf aan vrijwilligerswerk en vindt dit belangrijk. De kwetsbare groep zit er letterlijk tussen in en heeft meestal wel huishoudelijke hulp nodig maar weet zich verder nog prima te redden. Opvallend is het grote aantal ouderen dat een alarm in huis heeft of om heeft hangen. Veel ouderen geven aan zich veiliger te voelen door een alarm omdat hulp dan snel ter plaatse kan zijn als dit nodig is Hulpmiddelen Er is een aantal hulpmiddelen dat door de ouderen in de profielen Complexe Zorgbehoeften en Kwetsbaar wordt gebruikt. Er zijn vier ouderen die buiten en soms binnen een stok gebruiken. Twee ouderen hebben een scootmobiel in bruikleen van een gemeentelijke instelling (Welzorg) en drie hebben een (elektrische) rolstoel. De helft van alle ouderen heeft een rollator.

12 De stap om met een stok of achter een rollator te gaan lopen is voor een aantal ouderen moeilijk. Ze voelen zich daardoor oud of gehandicapt. Dit gevoel is een reden om het gebruik van het hulpmiddel uit te stellen. Ook als hierdoor het risico op vallen groter is. Een aantal wil bijvoorbeeld een stok of rollator zelfs binnenshuis niet gebruiken en gebruiken dan het meubilair als houvast: Ik ga er echt niet mee op pad [oudere spreekt over rollator] [ ], 't gaat met de rolstoel al net zo, ik vind 't een verschrikking. Ik dacht, van alles wat mij overkomt, als ik maar lopen blijf. Maar nou zeg ik, ik kan mij thuis overal aan vasthouden. (C4) Twee ouderen zijn teleurgesteld dat een traplift niet wordt vergoed. De scootmobiel is voor de enkeling die er één heeft een middel om boodschappen te doen. Er is ook een oudere die aangeeft regelmatig met de scootmobiel er op uit te trekken: Dan kleedt deze man zich aan en gaat ie op de scootmobiel. Want ik ben feitelijk een echt natuurmens. (K3) Bijna een derde van de ouderen ervaart problemen met hulpmiddelen zoals de rollator en de rolstoel. Wieltjes die klem zitten, een rolstoel die niet gemakkelijk in een lift rolt. Het zijn redenen om niet zo graag gebruik te maken van het hulpmiddel waarvan men meestal wel afhankelijk is: De lift staat haast nooit gelijk. Ik heb er al heel vaak vastgezeten. Daar word je angstig van hoor. Dus ik zit hier als het ware een beetje opgesloten. (C3) Box 2: Hulpmiddelen Hulpmiddelen Sommigen stellen het gebruik van hulpmiddelen zo lang mogelijk uit omdat men zich oud voelt door het gebruik van een hulpmiddel. Als mensen het hulpmiddel wel gebruiken zorgt het er voor dat mensen mobiel blijven en daardoor onafhankelijk en zelfstandig blijven. Een aantal ouderen is ontevreden over de hulpmiddelen die ze gebruiken vanwege gebreken of belemmeringen in de omgeving. Hierdoor maken ze er minder gebruik van dan gewild Wensen Er is met de ouderen gesproken over wensen en behoeften die men (nog) heeft. Een betere gezondheid is een vaak geuite wens, in het bijzonder bij de ouderen in het profiel Complexe Zorgbehoeften: Ja, als je jarig bent, 'wat zou je graag hebben'. [ ] Dat kun je me niet geven, dat krijgen we niet; de gezondheid. (C4) Dingen die ik mis? Ja, ik zeg altijd geef me maar 'n beetje gezondheid. (C3) De oudere van het laatste citaat wil ook graag beter kunnen lopen zodat ze haar huis zelf kan schoonmaken. Er op uit gaan is een wens die ook vaak wordt genoemd door ouderen in het profiel Complexe Zorgbehoeften, maar ook in het profiel Kwetsbaar. Zo geeft een oudere uit het profiel Kwetsbaar aan graag af en toe uit te willen met haar echtgenoot. Een andere oudere zou wel graag een keer weer naar een tuincentrum willen. En weer iemand anders zegt dat zijn vrouw weer graag een keer op vakantie wil: We kunnen niet meer op vakantie, zou mijn vrouw graag willen. (C6) De ouderen in het profiel Robuust voelen zich meestal nog gezond en zij hebben de wens om gezond te blijven. Eén oudere uit deze groep zou ook graag zien dat ouderen en jongeren meer activiteiten samen ondernemen. En activiteiten niet alleen op ouderen richten maar tegelijk ook voor jongeren aanbieden. Daarnaast zou hij graag zien dat ouderen en jongeren in dezelfde buurt (blijven) wonen zodat er meer integratie mogelijk is. Box 3: Wens gezondheid

13 Grootste wens is: Gezondheid Een goede gezondheid is belangrijk. Het bepaalt in zo n grote mate hoe iemand zich voelt en wat iemand kan doen. Zodra de gezondheid minder wordt is dit voor velen het belangrijkste thema in hun leven. Het bepaalt onder andere hoe mobiel mensen zijn Veiligheid, eigen regie, welbevinden en zelfredzaamheid Veiligheid De meeste ouderen voelen zich veilig in huis en vinden dit belangrijk. Als gevraagd wordt naar veiligheid zijn de angst voor vallen en inbraken het meest genoemd. Een aantal ouderen treft diverse maatregelen om niet te vallen in huis, zoals het plaatsen van steungrepen of het strategisch plaatsen van de meubels. De angst voor inbraken beïnvloedt het gevoel van veiligheid. Maatregelen die mensen hiervoor hebben genomen zijn bijvoorbeeld het plaatsen van een deurknip of een bewegingssensor. Een groot aantal mensen heeft een persoonlijk alarm dat ze kunnen gebruiken als ze vallen, maar ook bij een inbraak. Er is ook een aantal ouderen die helemaal geen maatregelen nemen tegen vallen of inbraken omdat ze zich veilig voelen in huis. Het woord veiligheid in de betekenis van geborgenheid kwam niet altijd letterlijk in de interviews naar voren, maar kon vaak wel uit de context worden gehaald. Zo geeft een oudere bijvoorbeeld aan dat ze deelneemt aan SamenOud omdat ze dan hoopt op iemand te kunnen terugvallen als ze hulp nodig heeft: Ja, omdat je nooit weet wat er gaat gebeuren op onze leeftijd. En we hebben bijna geen familie hier hè. Iets om op terug te vallen. (K1) Uit een ander citaat van een oudere uit het profiel Complexe Zorgbehoeften blijkt dat zij zich geborgen voelt door de SamenOud hulpverleners. Ze weet dat de wijkverpleegkundigen en de huisarts regelmatig overleg hebben met elkaar en daardoor voelt ze dat men haar in de gaten houdt. Dat vindt ze een prettig idee: Jawel hoor, ze zegt dan 'Ik heb met de dokter gepraat en die vond dit of die vond zus'. Och ja, wij worden wel in de gaten gehouden, dat idee heb ik wel. (C6) Welbevinden Het onderwerp welbevinden is niet letterlijk aan de ouderen uitgevraagd maar door te analyseren wat mensen vinden van hun sociale contacten en hun lichamelijke en psychische situatie is inzicht in dit thema gekregen. Sociaal Bijna iedereen vindt het hebben van sociale contacten belangrijk: Kiek, maar ik zeg contacten hebben we wel [ ], dat is belangrijk. Daar ken je niet zonder. (C4) Maar de ervaringen van de ouderen met sociale contacten verschillen. Vooral de mensen in de profielen Complexe Zorgbehoeften en Kwetsbaar ervaren veel verschil met vroeger: ze hebben minder sociale contacten. In hun omgeving zijn veel mensen overleden, door beperkingen kan men er niet meer zo gemakkelijk op uit gaan of het contact is veranderd door ziekte: Een andere vriendin is aan het dementeren, ik ga er wel naartoe, het zijn altijd mijn vriendinnen en blijven mijn vriendinnen, maar dat is wel deprimerend. (K1) Andere ouderen uit de profielen Kwetsbaar en Robuust geven aan voldoende contacten te hebben, doordat ze bijvoorbeeld bij een vereniging zitten of een hobby delen met anderen. Enkele casemanagers hebben aan de deelnemers ideeën aangedragen voor (nieuwe) sociale activiteiten, zoals de SamenOud-dag of een cursus: "Ze [de casemanager] heeft bijvoorbeeld nu een folder voor mij meegenomen. Want er is hier in Stadskanaal een senioren les computeren. 'En dat is net wat voor u', zei ze. (C6) Het aangaan van nieuwe sociale contacten is voor een enkeling de reden om mee te doen aan SamenOud:

14 Ik dacht dat ik dan meer in contact zou komen met andere mensen in Pekela. Dat zou ik wel leuk vinden. (K2) Echtparen uit alle drie de profielen geven aan minder behoefte te hebben aan sociale contacten dan alleenstaanden omdat men elkaar nog heeft. Ze trekken vaak een groot deel of de hele dag met elkaar op waardoor zij minder behoefte hebben aan (nieuwe) sociale contacten. Hun dagbesteding is met elkaar verweven. Maar zodra de partner weg valt kan er sprake zijn van een groot gemis, zoals ook blijkt uit volgend citaat: Ik ga, net als ik zeg, op tijd een keer naar de begraafplaats en anders doe ik eigenlijk niks. Ik ben helemaal niet aan 'n vereniging of zo, niks. Niet kaarten of sjoelen, doen ze wel, maar daar ga ik niet naar toe. Nog geen behoefte aan, nog niet. [ ] als we uitgaan dan gingen m'n vrouw en ik altijd tegelijk uit. Ze zei wel eens 'ga maar alleen', ik zei 'nee, dat doe ik niet'. Ik wou haar mee hebben. (C5) Lichamelijk en psychisch Door de ouderen te vragen naar hun gezondheid is geprobeerd een beeld te krijgen van het lichamelijke en psychisch welbevinden van de ouderen. In het profiel Complexe Zorgbehoeften en Kwetsbaar beschrijven de ouderen hun gezondheid meestal als 'niet zo goed of 'slecht'. Ze vertellen hele verhalen over hun gezondheid. Ouderen weten veel voorbeelden te noemen van verlies en achteruitgang van lichaam en geest. Mensen zijn door lichamelijke en psychische beperkingen ook minder mobiel. De zelfredzaamheid daardoor is beperkt: Als ik weer een beetje kon lopen? Dan sprong ik weer op de fiets en dan ging ik weer een boodschapje doen. [ ] dan ging ik zelf allemaal [ ] Ik kan toch niet steeds naar andere mensen gaan wil je dat even voor me ophalen?. (C1) De mensen uit het profiel Robuust zijn meestal positief over de eigen gezondheid. Ze vertellen wel over lichamelijke of psychische klachten of achteruitgang maar dit speelt niet zo n grote rol in hun leven als in de andere twee groepen; ze ervaren hierdoor nog niet zoveel beperkingen in hun dagelijks leven. Zelfredzaamheid Alle ouderen willen zo lang mogelijk zelfredzaam zijn en vinden dit heel belangrijk: Want als je eenmaal afhankelijk bent van een ander, daar wordt het leven niet mooier op. (K3) Ze streven er bijna allemaal naar om zoveel mogelijk zelf te doen. Ook hulp vragen aan de eigen kinderen zullen enkele ouderen niet snel doen. Om zelfstandig thuis te blijven wonen zijn voorzieningen nodig, bijvoorbeeld een traplift of andere hulpmiddelen. De verschillende hulpmiddelen houden mensen mobiel. Ook gelijkvloers wonen wordt genoemd om zelfredzaamheid te bevorderen. De meeste ouderen willen graag zolang mogelijk thuis blijven wonen en niet meer verhuizen. Enkelen geven aan zeker niet naar een verpleeghuis te willen door de negatieve associaties die ze daarmee hebben. Ouderen vinden het moeilijk om concreet aan te geven wat ze nodig hebben om lang zelfstandig thuis te kunnen wonen. Vaak is dan genoemd dat men hoopt dat er hulp is zodra men die nodig heeft. Eigen regie Ook de term eigen regie is niet letterlijk tijdens de interviews gebruikt, maar ouderen noemen regelmatig dat men het belangrijk vindt om zelf de dagindeling te kunnen bepalen. Dit kan minder goed wanneer er hulp nodig is van bijvoorbeeld thuiszorg en men afhankelijk is van het tijdstip waarop die de hulpverleners komen: Als ze heel vroeg zijn [.] Daar zit uren verschil tussen, dat ze beneden komt. Als wij als laatste aan de beurt zijn dan is dat half elf. (C1) Ja, dan is het altijd wel zo half elf, dat ligt er maar aan. De één kan vlugger dan de ander, soms staat t eten ook al op tafel. Enfin.. (C3) Box 4: Veiligheid, welbevinden, zelfredzaamheid en eigen regie Veiligheid Veiligheid blijkt een erg belangrijk thema voor ouderen. Als het thema wordt besproken noemt men diverse maatregelen die men neemt om zich in en rond huis veiliger te voelen. Maar er is ook een flinke groep mensen die

15 geen maatregelen neemt hoewel er wel sprake is van bijvoorbeeld valrisico. Als men wel maatregelen neemt wordt vaak het persoonlijk alarm genoemd. Er lijkt een associatie te bestaan tussen SamenOud en veiligheid. De casemanager speelt hierin een centrale rol. Het lijkt erop dat vooral de ouderen uit de groep Complexe Zorgbehoeften zich door SamenOud veiliger (meer geborgen) voelen doordat er structureel aandacht aan hun situatie wordt besteed. Welbevinden en zelfredzaamheid Het sociaal, lichamelijk en psychisch welbevinden vinden ouderen belangrijk. Wat betreft de sociale component doen veel ouderen hun best om (nog) contacten te onderhouden en aan sociale activiteiten deel te nemen. Echtparen geven aan veel aan elkaar te hebben en zijn daardoor minder afhankelijk van contact met anderen. Als een partner wegvalt ontstaat daardoor, ook sociaal gezien, voor sommigen een moeilijke tijd. SamenOud in het algemeen en de SamenOud-dag in het bijzonder biedt voor enkelen de mogelijkheid tot het leggen van sociale contacten. Ouderen willen graag zo zelfstandig en zelfredzaam als mogelijk zijn. Lichamelijke en psychische beperkingen zorgen voor verminderde mogelijkheden om zichzelf te redden, waardoor het voor sommige ouderen moeilijk is zelfredzaam te blijven. De meeste ouderen vragen daarbij niet graag en niet snel om hulp van eigen kinderen of hulpverleners. Eigen regie Vooral de ouderen in het profiel Complexe Zorgbehoeften die afhankelijk zijn van zorgverleners ervaren een verminderde eigen regie doordat ze minder invloed hebben op de eigen dagindeling. 2.2 Zorg en begeleiding van SamenOud SamenOud algemeen Algemeen Voor de meeste ouderen in de profielen Complexe Zorgbehoeften en Kwetsbaar staat het bezoek van de casemanager gelijk aan SamenOud. Enkelen geven aan dat ze niet snappen dat sommige mensen wel mogen mee doen aan SamenOud en anderen niet. Het is niet voor iedereen duidelijk wat SamenOud precies inhoudt, of wat ze er aan hebben. Daardoor vinden ze het moeilijk om expliciete verwachtingen ten aanzien van SamenOud te formuleren. Op het moment dat de interviews zijn gehouden (8 à 10 maanden na ontvang van de eerste vragenlijst van SamenOud) weten de meesten dat ze hulp kunnen vragen bij het Ouderenzorg Team. Uit onderstaand citaat blijkt dat de casemanager hierover met de oudere heeft gesproken: Dus ze [de casemanager] heeft gezegd, als er iets is, belt u me maar. (K3) Reden om mee te doen? De ouderen geven verschillende redenen om mee te doen aan SamenOud. De meest genoemde redenen zijn algemeen van aard: "Nou, men wilde dat graag en wij kwamen er voor in aanmerking, dus zeg ik niet nee. Ik zeg 'wat kost dat?' Maar er waren geen kosten aan verbonden. (C6) Enkelen hopen dat het op korte of langere termijn persoonlijk iets oplevert. Een oudere vindt het bijvoorbeeld belangrijk geïnformeerd te worden over het ouder worden: Nou in de eerste plaats vind ik het belangrijk dat je informatie krijgt over samen oud worden, dus welke mogelijkheden er zijn. En nou, waar je eventueel aan kunt kloppen. (R2)

16 Weer anderen doen mee omdat de huisarts of het ziekenhuis hen vraagt mee te doen aan een onderzoek: "Omdat het van het UMCG uitging. Och, dat is een goeie instelling. (K3) "Nou ten dienste van de wetenschap dat vond ik nuttig, ook omdat ik ziek ben. (C7) Wensen Enkelen uitten een wens ten aanzien van SamenOud: Spreek liever over senioren dan over ouderen. Ouderen klinkt oud en heeft voor deze oudere een negatieve lading. (R1) Het zou mooi zijn als SamenOud aan meer mensen aangeboden kan worden. (K4) Ouderen met het profiel Robuust hebben verder geen concrete wensen en ideeën wat SamenOud voor hen zelf kan betekenen. Box 5: Zorg en begeleiding van SamenOud Hulp als het nodig is Van te voren hadden mensen weinig verwachtingen ten aanzien van SamenOud maar zowel uit de verwachtingen die ouderen uiten als uit de redenen die mensen hebben om mee te doen aan SamenOud blijkt dat men het ten tijde van het interview een geruststellende gedachte vindt dat ze weten waar ze terecht kunnen als ze zorgvragen hebben en dat ze hulp krijgen op het moment dat ze die nodig hebben. Reden meedoen aan project of onderzoek Er is een aantal deelnemers dat duidelijk maakt dat ze mee doen aan SamenOud omdat de huisarts of het UMCG hen heeft gevraagd mee te doen. Blijkbaar zijn zij belangrijke autoriteiten om mensen te bewegen mee te doen aan een project of onderzoek. Daarnaast doen enkelen mee aan SamenOud om bij te dragen aan (wetenschappelijk) onderzoek Ouderenzorg Team Huisarts Ouderen in alle drie de profielen geven aan dat het contact met de huisarts niet is veranderd sinds SamenOud is gestart. Ze gaan niet vaker of minder vaak naar hem/haar toe: over het algemeen gaat men niet snel naar de huisarts: "Nou, alleen als het nodig is, wij lopen niet met een scheet dwars voor de kont bij de dokter hoor. (C6) Ouderen met het profiel Complexe Zorgbehoeften weten dat de wijkverpleegkundigen en de huisarts regelmatig overleg hebben. Wat daar concreet wordt besproken is meestal niet bekend maar men heeft er wel vertrouwen in. Enkelen geven aan dat door een vraag van de wijkverpleegkundige de huisarts bij hen langs is gekomen: Ze [de casemanager] zei: Ik heb morgen een bespreking met de dokter, zal ik zeggen dat ie even weer bij je komt kijken? Ik zei: Zeg het maar Nou, toen was het meteen ook de volgende dag. [ ]. (C3) Ouderen met het profiel Kwetsbaar weten niet dat de ouderenadviseur onderdeel is van een Ouderenzorg Team en daardoor gemakkelijk contact kan leggen met de huisarts of een wijkverpleegkundige. Casemanagers Contact met casemanagers Alle ouderen zijn tevreden over de casemanagers. Ouderen vinden het prettig dat er regelmatig iemand komt om te bespreken hoe het gaat. Dat blijkt uit diverse uitspraken:

17 [...] en ik kan overal met 'r over praten. Nee, we kunnen niet anders zeggen 'wij ben wies met haar. (C4) Zij weet meer van mij als de dokter geloof ik (lacht). [.] Ze weet overal raad hoor. (C5) Heel prettig, heel prettig om mee om te gaan. Ja, ik kan heel goed met 'r worden, ja. (K5/K5) De frequentie van de bezoeken van de wijkverpleegkundigen varieert van één keer in de twee tot vijf weken en is gemiddeld één keer per maand. De frequentie van de bezoeken van de ouderenadviseur is iets lager dan van de wijkverpleegkundige en varieert van één keer in de vier tot zes weken. Uit de antwoorden van de ouderen blijkt dat ook de duur van het bezoek varieert van een kwartier tot 2,5 uur. Een enkeling spreekt ook van telefonisch contact met de casemanager. Er is een oudere in het profiel Kwetsbaar die duidelijk aangeeft dat ze een bezoek van de ouderenadviseur een keer in het kwartaal voldoende vindt, zo vaak verandert haar situatie niet. De andere ouderen hebben hierover geen uitgesproken mening en accepteren het aanbod zoals het komt. Ouderen vinden het belangrijk dat zij de casemanager kunnen vertrouwen. Dit kost bij de ene oudere meer tijd dan bij de ander. Een van de casemanagers komt bij twee ouderen al langer dan twee jaar i.v.m. het pilot project dat voorafgaand aan SamenOud plaatsvond. Deze ouderen zijn nog positiever in hun bewoordingen over SamenOud dan de andere ouderen. Echter, alle ouderen zijn positief over het contact met de casemanager, onafhankelijk van de periode die de casemanager bij de ouderen komt: Ze weet overal raad hoor. [.] In haar heb ik het volste vertrouwen en die vertel ik ook alles, en dan heb je één waar je het aan vertellen kunt hè. En 't wordt niet naverteld. (C5) Het feit dat er iemand is aan wie ze vragen kunnen stellen en die voor hen zaken kan uitzoeken ervaren mensen als een ondersteuning. Ook als ze zelf nog van alles kunnen regelen, zoals dat het geval is bij de ouderen in het profiel Kwetsbaar, ervaart men het als prettig om iemand te hebben om zaken mee te bespreken: Het is leerzaam, zeker wel [ ] Twee weten meer dan één. (K3) [ ] met die vrouw kan ik heel goed praten, ja (K5). [ ] Als er iets is wat ik niet weet of zo, dat bespreek ik altijd met haar. (K5) Bovendien biedt de casemanager steun en geruststelling. Een oudere vertelt daarover het volgende: Nou, ik ben een beetje geruster geworden. Ja, dat is wel zo. Ik had net bericht gehad dat ik nog een poosje zou leven, toen is ik bang. Zij [de casemanager] zei toen 'als er hulp nodig is, dan komt er hulp, één telefoontje, en je krijgt hulp. Ik zal het ook met de huisarts bespreken.' Nou, ik zeg, dat is een hele geruststelling'. (C6) Wat 'meeleven' betreft, is ze geweldig. En de ondersteuning die ze geestelijk geeft. Want je hebt wel wat aan die woorden van haar. (C6) Vooral de ouderen in het profiel Complexe Zorgbehoeften willen de bezoeken van de casemanager niet missen. Als ze niet meer komt dan mis ik een vriendin. (C3) Een voorbeeld hiervan is een echtpaar dat is overgeplaatst naar het profiel Robuust. Ondanks het feit dat de casemanager niet veel voor hen heeft kunnen betekenen vinden ze het jammer dat de casemanager niet meer langs komt. Ze zijn al rond de 80 jaar en vinden het een prettig idee dat er af en toe iemand langs komt (C7). Wat kunnen ze regelen? Ouderen kunnen bij de casemanagers terecht met vragen, daarnaast regelen de casemanagers regelmatig praktische zaken voor de ouderen. Men noemt een aantal concrete voorbeelden die zijn opgepakt door de casemanagers: Subsidie voor aanpassingen in huis. (C2)

18 Douchestoeltje met verstelbare pootjes, kussens voor in de stoel tegen (door)zitten. (C3/C3) Elektrische rolstoel. (C4) Vrijwilliger voor computerzaken, idee voor een computercursus in de bibliotheek, mantelzorgcompliment. (C6) Respondent is door de casemanager naar SamenOud-dag gegaan. (K2) Aanvraag voor een rolstoel. (K6) Voor enkele ouderen probeerde een casemanager vergeefs een aanvraag voor hulpmiddelen te regelen. In één situatie kwamen de mensen niet in aanmerking voor deze hulpmiddelen omdat er nog een zoon in huis woont. Maar de hulp bij deze aanvraag door de casemanager wordt wel gewaardeerd, zoals blijkt uit volgend citaat: Ze is heel gemoedelijk. Ze doet 'r best. En als ze dan tegen muren loopt, daar kan zij ook niet voor zijn. (C2) Wat bespreken ze? Mensen bespreken heel veel verschillende zaken met de casemanagers. Vaak zijn het dagelijkse en praktische zaken. Daarnaast noemen bijna alle ouderen gezondheid een onderwerp van gesprek. Overzicht gespreksonderwerpen: Veranderingen in de gezondheid Dieet en voeding Medicijnen Extra hulp Hulpmiddelen zoals een traplift of een rolstoel Bezoek van een vrijwilliger SamenOud-dag Kinderen en kleinkinderen Bereikbaarheid casemanagers De casemanagers hebben de mogelijkheid een kaart achter te laten met de bereikbaarheidsgegevens en eventueel gemaakte afspraken. Bijna iedereen heeft deze kaart bewaard op een vaste plek in huis. Een oudere zegt bijvoorbeeld: Die ligt daar boven in het laatje. (K4) Een enkeling heeft de gegevens van de casemanagers zelf ergens opgeschreven. Alle ouderen weten hoe ze de casemanager kunnen bereiken zoals ook uit volgende uitspraak blijkt: "Als er iets is dan kun je haar ook bellen, maar dat is nog niet voorgekomen. (K4) Contact casemanager en andere betrokkenen Ouderen geven aan dat er volgens hen geen contact is tussen de reguliere thuiszorg en de casemanagers. Eén oudere spreekt van contact tussen de vaste huishoudelijke hulp en casemanager en een ander geeft aan dat de casemanager contact heeft met haar dochter. Specialist ouderengeneeskunde De specialist ouderengeneeskunde (voorheen verpleeghuisarts genoemd) heeft veel specifieke kennis over en ervaring met de zorg voor ouderen met gezondheidsproblemen en kan na overleg in het Ouderenzorg Team op huisbezoek gaan bij de oudere. Er zijn twee ouderen geïnterviewd waar de specialist ouderengeneeskunde op huisbezoek is geweest. Bijgaand citaat geeft een voorbeeld van de rol van de specialist ouderengeneeskunde binnen SamenOud: De dokter [specialist ouderengeneeskunde] heeft mij helemaal onderzocht; longen en hart beluisterd. Ze heeft de gewrichten en de knieën onderzocht. [ ] Ze was heel gemoedelijk en heeft haar onderzoek goed gedaan. Omdat hij [oudere wijst naar haar echtgenoot] ouderdomssuikerziekte heeft, had hij een