21 september houden we erin! pagina 5. Dr. Martin Luther King jr. vergezeld door zijn publiciteitsmedewerker Harcourt Klinefelter

Transcriptie

1 geweldloosheid en geloven redesspiraal Kwartaalblad van Kerk en Vrede, zomer 2008, jaargang 4, nummer 2, Afscheid inspirerend redacteur Piet Vliegenthart pagina 4 21 september houden we erin! pagina 5 De uitbreidende IFOR- familie van Kerk en Vrede pagina. 6/7 Annelies Klinefelter Op 4 april jl. was het 40 jaar geleden dat ds. Martin Luther King werd doodgeschoten in Memphis, Tennessee, USA. In een internationale bijeenkomst in de doopsgezinde kerk Alkmaar is dit feit herdacht. Leden van de Europese IFOR groepen waren bijeen in Schoorl en hebben deelgenomen aan deze herdenking. Centraal stond het thema: De relevantie van de droom van Martin Luther King in de 21ste eeuw. De hoofdspreker, ds. Harcourt Klinefelter, was destijds persvoorlichter van ds. King en heeft toen ook Heschel wel meegemaakt. Hoofdlijn van zijn toespraak was: Als wij de Droom en erfenis van ds. King wereldwijd willen verspreiden roept het de vraag op: Waarom is zijn boodschap vandaag de dag in onze wereld nog relevant? Het woord Globalisatie is nu in. Twee generaties terug had ds. King het visioen om over de grenzen van tijd en ruimte te kijken. Hij zag niet alleen de onderlinge verbanden op onze planeet, maar hij realiseerde zich dat als we het duivelse onrecht willen oplossen dan zal dit moeten gebeuren op een wereldwijde schaal. Ds. King zelf zegt er het volgende over: Het komt hier op neer: alle leven is onderling verbonden. We zijn allen gevangen in een gemeenschappelijk netwerk. Wat direct invloed heeft op één persoon, heeft indirect invloed op allen. Wij zijn tot elkaar veroordeeld om samen te leven, omdat de realiteit van onderlinge verbondenheid heden ten dage actueel is. I have a dream! Veel van wat ds. King in zijn beroemde rede Í have a dream (1963) aanroerde is realiteit geworden. In de Verenigde Staten is de rassenscheiding in de praktijk afgeschaft en heeft de zwarte bevolking het stemrecht teruggekregen. Ds. King besefte dat er een samenhang was tussen de problemen van armoede, racisme en militarisme. Nog steeds worden de arme zwarten in Amerika het meest getroffen door de achteruitgang van de economie. In de jaren 60 streed ds. King al voor een minimumloon voor allen. Het opheffen De Boodschap van Martin Luther King is nog steeds actueel! Dr. Martin Luther King jr. vergezeld door zijn publiciteitsmedewerker Harcourt Klinefelter van economische ongelijkheid zal veel geld gaan kosten; maar de welgestelden hebben in deze wereld de politieke machthebbers in hun broekzak. Racisme wordt nog steeds aangewakkerd door doelbewuste manipulatie met als hoofdaccent het aanpraten van angst. Mensen worden bang gemaakt voor immigranten en vluchtelingen. De anti-islam-stemmingmakerij in Nederland bv. is doelbewust. Wilders is daar een voorbeeld van en ook Rita Verdonk gebruikt de angst om stemmen te werven. Is het bij Wilders vooral gericht op mensen met een andere religie (Islam), bij Verdonk is het gericht op angst voor mensen van een andere cultuur, met andere gewoontes en een andere huids- kleur. Vroeger hielden we het Oostblok buiten, nu houden we de goedkope arbeidskrachten uit het Zuidelijk halfrond buiten. Militarisme is een uitvloeisel van de eeuwenlange onderdrukking van mensen en van machthebbers die de macht hoe dan ook willen behouden. Het militair-industriële complex met bedrijven, olie en gas, grondstoffen en kenniscentra beheerst de economie en de politiek. Veel mensen zijn voor hun baan en inkomen afhankelijk van dit complex. Kom je aan het militarisme, dan kom je al snel aan de portemonnee van velen. Je nuttig voelen Het nationale gevoel van ergens bijhoren en dat willen beschermen wordt ook gebruikt om vele jonge mensen in de militaire dienst te krijgen. Zij voelen zich nuttig en denken iets te doen aan de wereldvrede. In King zijn tijd was het Vietnam ( de wereld veilig maken voor democratie) en in onze tijd zijn het de vredesmissies naar Afghanistan en Irak.(terroristen bestrijden en de olie veilig stellen) om onze directe betrokkenheid bij gevechtshandelingen maar te noemen. Toen ds. King zich in 1968 uitsprak tegen de oorlog in Vietnam werd dit lauw ontvangen. Toch schrijft ds. King in zijn boek Waarom we niet kunnen wachten : In het meten van wat het effect van de burgerrechtenbeweging in zijn algemeenheid is, kan het nog wel eens zo zijn dat de grootste bijdrage ligt op het vlak van de wereld vrede. Geweldloosheid, het antwoord op de noden van de negers, kan het antwoord worden op de meest wanhopige noden van de mensheid. Ds. King stelde: Een atoombom kan alleen vernietigen. Alleen Liefde kan de levenshouding van mensen veranderen. Ds. Kings geweldloosheid wordt gekarakteriseerd door het woord Liefde en niet slechts de weigering om geweld te gebruiken; door gehoorzaam te zijn aan een onvoorwaardelijk gebod. Niet alleen hij, maar iedereen om hem heen straalde respect en begrip voor mensen uit, evenals een zorg voor de ander en de bereidheid te vergeven. Men had plezier en het vertrouwen dat God voor hen zou zorgen. Speciaal indrukwekkend was het diepe geloof dat ondanks alle lijden en moeilijkheden, uiteindelijk gerechtigheid tevoorschijn zou komen als een grote stroom water. Voor ds. King was onvoorwaardelijke universele Liefde de meest krachtige stimulans voor sociale verandering, voor het promoten van gerechtigheid, vrede en het welzijn van al Gods kinderen op aarde. Dit was de hoeksteen van zijn theologie. Zijn vertrouwen in Gods Liefde maakte het hem mogelijk in te zien dat liefde de enige mogelijk was om angst te boven te komen. Het is belangrijk de relatie tussen angst en geweld te zien om te kunnen begrijpen hoe liefde en geweldloosheid mensen en gemeenschappen kunnen veranderen. Liefde is de sleutel tot geweldloosheid. Ds. King geloofde dat Liefde niet alleen op persoonlijk niveau kon werken, maar ook op samenlevingsniveau. Ds. King geloofde dat economische rechten en de eerlijke verdeling van eerste levensbehoeften en mogelijkheden tot ontplooiing de sleutel waren tot een vreedzame wereld. Je moet de oorzaak aan de basis aanpakken. Het is nodig dat dit op wereld niveau gebeurt, want anders zullen we met elkaar niet op deze wereld overleven. De Verenigde Naties en de Wereld Raad van Kerken hebben uitgeroepen tot Decennium voor Vrede en Gerechtigheid en Geweldloosheid. Dit is een kapstok waar veel aan opgehangen kan worden en waar inspiratie uit gehaald mag worden voor het eigen handelen. In de geest van Pinksteren zei King: Onze enige echte hoop vandaag ligt in onze mogelijkheid om de revolutionaire geest weer te pakken en uit te gaan naar de soms vijandige wereld en eeuwig durende tegenstand te verklaren aan armoede, racisme; en geweldloosheid te omarmen als een principiële manier van leven. Laten we hopen dat we eens kunnen zeggen: Miljoenen gaan naar preventie van geweld in plaats van wapens. Er zijn miljoenen betaalde vredeswerkers. Handelsakkoorden zijn gemaakt om de buiken van de armen te vullen en niet de portemonnee van de rijken. Gerechtelijke systemen zijn meer gericht op verbetering van relaties en minder op straffen van daders. Annelies Klinefelter, mei 2008 ingekorte rede van ds. Harcourt Klinefelter.

2 pagina 2 Vredesspiraal VREDEsFILOSOOF VREDEsrubriek najaar Juni Door At Polhuis. predikant te Rotterdam De redactie wilde wel iets meer doen met het internationale nummer van April. We hadden daarin al wat commentatoren aan het woord gezien. Het lijkt de moeite waard om de aandacht voor Heschel nog even vast te houden. Daarvoor reserveren we de komende nummers van Vredesspiraal de pagina 2. Als eerste vroegen we At Polhuis het geheel eens te bezien en te melden wat hem geraakt had. Lezen dus. De eerlijkheid gebiedt te zeggen, dat ik nog nooit van Abraham Heschel gehoord had. Ik moet het dus doen met de citaten, opgenomen in de Vredesspiraal van voorjaar Daarin staan mooie dingen. Wat kan je anders verwachten van iemand die zij aan zij met Martin Luther King voor de zwarte burgerrechten gedemonstreerd heeft? Tegenspraak De verschillende commentatoren die in het nummer aan het woord komen, halen hem dan ook allen in positieve zin aan. Er is één uitzondering: Guus Kuijer. Hij laat weten, dat hij, zou hij reageren, dat met veel tegenspraak zou doen. Hij doet het niet, omdat hij niet met aardige gelovigen wil kissebissen. Daarmee zet hij mij voor een lastig dilemma. Ook bij mij roepen de citaten van Heschel tegenspraak op en niet alleen de citaten maar ook de commentaren. Ook ik vind de commentatoren, voor zo ver ik ze ken, aardige gelovigen. Toch kan ik mijn mond niet houden. Niet alleen omdat de redactie mij uitdrukkelijk vroeg te reageren, maar vooral omdat het punt waar het mij om gaat mij in het hedendaagse debat van belang lijkt. In het afgelopen decennium zijn we in onze eigen samenleving sterk bepaald bij religieus geïnspireerd geweld. Daaronder versta ik voor het gemak geweld dat voortkomt vanuit een door de dader aangehangen hoger doel. Dat kan God zijn, maar ook het opkomen voor milieu. Mohammed B. en A.J.Heschel Volkert van de G. zijn de voorbeelden. Het is opvallend dat de vragen die dit geweld oproepen bijna onveranderd onschadelijk gemaakt wordt met een beroep op de zuiverheid van de betrokken religie. Geweld hoort niet bij de kern van het geloof. Het zijn ontsporingen. Hoewel iemand als Mohammed B. nu juist betoogt dat zijn daad de zuivere Islam weerspiegelt en hij de lauwe houding van zijn medegelovigen kapittelt, ben ik bereid aan te nemen dat in de kern geen enkele religie geweld predikt. Toch betekent dat niet dat we gerustgesteld achterover kunnen leunen. Op z n minst moet toch de vraag gesteld worden waarom mensen als Mohammed B. met een beroep op God zo konden ontsporen? Heeft dat misschien te maken met de structuur van het religieuze denken? Denkstructuur Ik bedoel daar dit mee. We kunnen wel hele mooie dingen zeggen, maar de structuur van ons denken kan toch geweld in zich dragen. Het lijkt mij dat wij ons, ook als Christenen, diepgaand over deze vraag moeten bezinnen. Kortom, veel radicaler dan nu het geval is, moet de vraag naar het geweld, juist ook in ons religieuze denken, aan de orde komen. Om dit punt gaat het mij. Daarom reageer ik, anders dan Kuijer, toch op de citaten van Heschel. De structuur van zijn denken heeft onbedoeld het Geweldloze religie? zuurdesem van het geweld in zich, ondanks de goede dingen die hij zegt. Ik zeg het in bescheidenheid, want nogmaals, ik moet het alleen doen met de gegeven citaten. Kern bij Heschel is de vraag: Wat verlangt God van de mens? Uit de andere citaten wordt wel duidelijk, dat dat heel wat is. Er wordt gesproken over opoffering, gehoorzaamheid, zedelijke en geestelijke vervoering, fundamentele betrokkenheid. Allemaal deugden waaraan de gewone mens niet van uit zichzelf voldoet. Integendeel, als het aan ons ligt liggen we liever aan het strand, genietend van de vleespotten, ongevoelig voor het kwaad. We bevredigen liever onze eigen behoeften, dan te doen wat God van ons vraagt. Wat God van ons verlangt, wordt beschreven in de bijbel. Onderwezen door Krijn Strijd weet ik van de argwaan die ethisch op zijn plaats is. Freud en Marx prikten de mythe door dat in het hogere God sprak. Het zijn vaak ethische idealen van onszelf waaraan we ons ondergeschikt maken, psychologische en maatschappelijke projecties. Zo wordt uit de citaten volstrekt niet duidelijk welke God spreekt en hoe en waar Hij dan wel spreekt. Zou het niet kunnen zijn dat wij zelf in wat God vraagt aan het woord zijn? Het zijn maar weinigen die aan dit ideaal kunnen voldoen en niet toevallig zijn dat bijna altijd degenen die deze stellingen poneren. Wel niet volmaakt, maar wij proberen het toch in ieder geval om met onze moslimse broeders en zusters samen te leven, niet te vervallen in populisme, ons te ontworstelen aan de commune van Indiase mantrazangers. Het zijn de anderen, die met mededogen weliswaar, maar toch de maat genomen wordt. Als die oproep niet gehoord wordt, wat dan? Als de ander blijft volharden in zijn gedrag dat niet voldoet aan het verlangen van God? U voelt wel dan is geweld niet ver weg. Of moet je niet zeggen dat in deze denktrant de ongelijkheid en het geweld al ingebakken is? Project menselijkheid Anders wordt het, wanneer begonnen wordt met de bijbel als Woord Gods dat tot mensen gesproken wordt. In dat Woord maakt God zich geheel en al bekend aan ons. Het is verrassend wat we dan horen. God zelf voltooit het project waaraan wij ons telkens weer vertillen. Het project van de menselijkheid. Juist in onze pogingen die te realiseren verspelen we de gewilde menselijkheid telkens weer. Die paradox wordt doorbroken, zo wordt ons verkondigd. In Jezus Christus richt God de menselijkheid op. Daar hoeven we geen titel of jota meer aan toe te voegen. De pretentie alleen al verbreekt de solidariteit van mensen onder elkaar. U en ik, wij moeten niet de pretentie hebben menselijk te kunnen leven, geweldloos, op de ander gericht. Wantrouw jezelf, lijkt mij hier een inderdaad een gulden regel. Ik ben geen haar beter dan de luiaard die aan het strand ligt, of moeite heeft met zijn moslimse buren. De menselijkheid wordt ons geschonken. We mogen er van getuigen en zo af en toe, tot onze verrassing een teken van zien. Anders gezegd, we zijn niet geweldloos. We mogen er met elkaar naar zoeken. We zijn van nature geneigd onze naaste niet te beminnen. Het onderkennen daarvan maakt de weg naar elkaar, naar de gewone mannen/vrouwen vrij. Dan kan er in solidariteit gezocht worden naar een weg naar de ander. Samenvattend. Heschel zegt mooie dingen, maar zijn inzet zal radicaler doordacht moeten worden. Het begin van die doordenking is niet de vraag wat God van ons verlangt. Begonnen dient te worden met wat tot ons van Godswege bevrijdend gezegd wordt. Dan is er een kans dat er een (theologische) ethiek ontstaat die tot in zijn structuur geweldloos en dus menselijk is. Redactioneel In een ongekend hoog tempo, mag men wel zeggen, wordt de nieuwe Vredesspiraal op u afgevuurd. Geen twee-taligheid en internationale allure meer; geen lange wachtperiode. Gewoon op de tijd die ervoor staat. Alles weer terug naar normaal. Wel, niet helemaal, want we nemen node afscheid van Piet Vliegenthart. Dat rechtvaardigt een apart onderkantje. We willen dit nummer body geven met hoe kan het ook anders artikelen rond Nederland en oorlog. De openheid van de kant van de regering; de journalistieke begeleiding van een krant; ja zelfs spreken we van oorlogsonbekwaamheid. Maar als opening beginnen we niet met hoe het niet moet maar hoe het wel kan: met de geweldloze aanpak van dr. Martin Luther King jr. van wie we dit jaar de 40 ste sterfdag herdacht hebben. Ook vindt u een reactie op ons buitenlandse avontuur met Heschel.Laten we kijken of we Heschel niet ook in 2009 het VNjaar van de verzoening tegenkomen. Twee verzoeken om meteen nog twee dubbeltalige nummers te maken hebben ons zeer vereerd, maar hebben we afgewimpeld. Goed om niet alleen maar in te haken op de jagende actualiteit. Een artikel over een van de oudvaders van Kerk en Vrede. Daarnaast een opstel van Corinne Bos (5VWO) ; we willen kijken of we haar te spreken kunnen krijgen nadat ze de reis door de VN die ze hiermee won achter de rug heeft. Een tekst af van Joke Roos bij haar gedenkdag 15 Juni. Uit dat boekje om een mens die hoort naar een mens. Dat fraaie boekje dat we ooit uitgaven en waarvan nog exemplaren te koop zijn. Daar moet nog eens een complete gedenkkalender uit groeien. We feliciteren graag Greetje Witte met haar promotie. We moeten een artikel over haar dissertatie helaas uitstellen tot een volgend nummer. En Herman Noordegraaf krijgt onze gelukwensen met zijn oratie bij aantrede in zijn professoraat. Een wijze foto bij een onderkant is gepast. Lees ook de andere normale rubrieken. Zoals de bon waarop u in alle toonaarden kunt reageren. De redactie

3 Juni najaar VredesMEDIA VREDEsrubriek pagina Vredesspiraal Hoe een krant haar lezers een oorlog binnenrommelt Door Dick Boer, lid theologische werkgroep Wat houdt ons nu zo bezig over Afghanistan? Is dat het omkomen van Afghanen? Het sneuvelen van onze mensen? En de politieke besluitvorming dan? En dan nog de begeleiding van de meningsvorming door de media. We blijven het volgen. Twee artikelen : een van Dick Boer en een van Arjan Vliegenthart. De waarheid en de media In het redactionele commentaar van 11 februari van dit jaar schrijft de NRC dat de militaire wederopbouwmissie in Afghanistan nog steeds niet aan de verwachtingen heeft voldaan. Integendeel. Van een krant die die missie van het begin af aan zeer kritisch heeft begeleid zou je dan verwachten dat zij daaruit de conclusie trekt dat Nederland zich zo snel als het gaat uit Afghanistan terugtrekt. Maar nee, het commentaar vervolgt: Al die kanttekeningen laten onverlet dat een eventuele terugkeer van de Taliban in Kabul een bedreiging voor de NAVO is. Dat alleen al is genoeg motief om de NAVO niet op te geven als militair instrument in de asymmetrische strijd met terroristische bewegingen. Met andere woorden: het doorslaggevende motief om in Afghanistan te blijven vechten is het voortbestaan van de NAVO. Ja, als instrument in de war on terrorism. Maar het is juist die oorlog waarvan niet meer mag worden gevraagd of zij überhaupt nog winbaar is en of het dus überhaupt nog zin heeft eraan deel te nemen. Nog daargelaten de principiëlere vraag of door oorlog de vrede kán worden gewonnen. Ik stel mij nu voor wat er gebeurd was als de regering parlement en volk, toen de beslissing moest worden genomen of Nederland soldaten naar de Afghaanse provincie Uruzgan zou sturen, gezegd had: het gaat om de NAVO. Die moet daar bewijzen dat zij er wezen mag en een oorlog winnen kan. Zou er dan een schijn van kans zijn geweest dat het parlement voor die missie gestemd had? Het ging natuurlijk toentertijd om iets veel nobelers: het Nederlandse leger zou helpen Afghanistan op te bouwen tot een redelijk functionerende maatschappij. En de vraag was daarbij vooral of dat echt de bedoeling was zou het toch geen vechtmissie worden? en of die bedoeling ook kans van slagen had. De NRC vond van niet. Het redactioneel commentaar van 1 december 2005 begint met: Het is ongewenst onder de huidige omstandigheden Nederlandse militairen naar de Afghaanse provincie Uruzgan te sturen. De veiligheidssituatie, de beperkte mogelijkheid om aan wederopbouw te werken en onzekerheid over een correcte behandeling van krijgsgevangenen door de Amerikanen, maken dat uitstel van een beslissing over deze nieuwe missie te verkiezen is boven een positief besluit nu en een sprong in het onbekende dadelijk. En verderop wordt voor de Nederlandse aanwezigheid in Afghanistan een antwoord op de vraag, of er uitzicht op een verantwoorde troepenterugtrekking is ( en zo ja, wanneer dan? ), van vitaal belang geacht. Ook op 23 december 2005 de regering heeft intussen duidelijk gemaakt voor de missie te zijn schrijft het redactioneel commentaar: deze missie is een stap te ver. De ministers Kamp en Bot worden weliswaar geprezen om hun eerlijkheid eventuele slachtoffers niet uit te sluiten. Maar de essentie blijft onbenoemd : Nederland kan in Uruzgan onder de heersende omstandigheden in zijn eentje onvoldoende aan wederopbouw werken, en het is onrealistisch te verwachten dat Nederland met een missie van twee jaar zonder hulp slaagt waar anderen faalden. Niets is hier blijvend...! Vervolgens begint de afwijzing van de missie te verschuiven van niet-gaan naar gaan, zij het onder strenge voorwaarden (commentaar van ). Deze verschuiving loopt parallel met de ontwikkeling van de meningsvorming in het parlement. Vooral de PvdA maakt haar toestemming afhankelijk van de garantie dat het inderdaad om een opbouw-, niet om een vechtmissie gaat. De NRC is er zich ook van bewust dat zij van mening veranderd is. Het redactioneel commentaar van 3 februari 2006 herinnert eraan dat de krant aanvankelijk en onder de toen heersende omstandigheden, geen voorstander was. Maar de afgelopen weken is er het nodige veranderd. Over wat er veranderd is doet het commentaar nogal zuinig: de eisen en voorwaarden die de Tweede Kamer en anderen aan de missie verbonden zijn deels gehonoreerd. De situatie echter waarin de Nederlandse soldaten terechtkomen is nog steeds: Nederland staat er in het zwarte gat van Uruzgan in essentie in zijn eentje voor. En: De Nederlanders moeten orde en veiligheid brengen waar de Britten, de Russen en de Amerikanen faalden. Het is dus maar wat je verstaat onder er is het nodige veranderd. Veranderd lijkt vooral dat Nederland besloten heeft naar Uruzgan te gaan en de NRC blijkbaar geen zin heeft om uit de toon te vallen door deze missie te blijven afwijzen. Zij stelt zich gouvernementeel op en nodigt de lezers uit hetzelfde te doen. Ik signaleer echter ook een andere verschuiving. In het redactionele commentaar van 31 juni 2006 krijgen wij te horen: Niet alleen de stabilisatie en de wederopbouw van Afghanistan staan op het spel, ook het bestaansrecht van de NAVO is aan de orde. En het commentaar lijkt in te stemmen met de Secretaris-generaal van deze organisatie, De Hoop Scheffer, als die zegt dat de NAVO het zich niet veroorloven kan te falen. Al wordt nog wel herhaald dat de ISAF-missie onder NAVOcommando een duidelijk andere [is] dan operatie Enduring Free- dom die onder auspiciën van de Amerikanen wordt uitgevoerd. De laatste is primair gericht op het uitschakelen van terroristen, de eerste op de normalisering van het land. Wordt de NAVO-operatie een vechtmissie, dan heet dat in dit commentaar nog een ontaarding. Want (commentaar van ) de NAVO is nadrukkelijk niet in Afghanistan om oorlog te voeren. Als dat vervolgens wel gaat gebeuren stelt het redactionele commentaar van 22 november 2006 vast: In het gewelddadige zuiden [Uruzgan dus] gaan vechten en opbouwen niet samen. Het brengt het vreedzame doel van de operatie in gevaar. En het beantwoordt de vraag, wat te doen, met: Laat Duitsland als voorbeeld voor Nederland en andere NAVO-partners dienen. Het land is al jaren in en om Kabul actief, maar laat zich niet verleiden tot uitzichtloze gevechten elders. Geloofwaardigheid Navo En dan komt het moment dat Nederland moet gaan besluiten of de missie wordt verlengd. De NRC herinnert eraan waar het ook al weer primair om ging (commentaar van ). En antwoordt: om veiligheid. Daarna stelt het commentaar de centrale vraag : dienen de gebruikte middelen het onomstreden doel? In een volgende passage lijkt die vraag een retorische: De militaire aanwezigheid in Afghanistan van in het bijzonder de Verenigde Staten, maar ook van andere landen (zoals Nederland) sinds 2001, had wel incidenteel succes gebracht, maar bleek uiteindelijk geen genadeklap voor de Taliban. De Russen waren eerder al evenmin in staat om hun orde te handhaven in het door tribale twisten verscheurde en gedeeltelijk door drugshandelaren gedomineerde land. Waarom zou het nu dan wel lukken? Toch spreekt het commentaar zich niet uit tegen een verlenging: Het wordt een moeilijke afweging. vervolg op pagina 4 De laatste jaren wordt de Nederlandse krijgsmacht vooral ingezet in zgn. stabiliteitsmissies in Irak en Afghanistan. Als een soort stoffer en blik proberen om de troep op te ruimen die het Amerikaanse leger daar, overigens ook weer met Nederlandse (politiek of militaire) heeft veroorzaakt. Andere veel hemeltergender situaties, met name in Afrika, zijn hierdoor uit het zicht verdwenen en de krijgsmacht heeft domweg geen capaciteit meer om daar ingezet te worden. Een inzet waar veel vredesbewegers zich wel iets bij kunnen voorstellen; in ieder geval veel EUFORie of toch niet? zinvoller achten. Het geweld in Darfur vormt in deze discussie een belangrijk kristallisatiepunt en in april besloot de Nederlandse regering om een aantal militairen naar de Europese EUFORmacht het aanpalende Tsjaad te sturen. Iedereen blij. Of toch niet? Op de jaarlijkse Pinksterconferentie van de oecumenische vredesdienst EIRENE plaatste Martin Zint, die vanuit de Duitse EIRENE-afdeling veel met Tsjaad te maken heeft, een aantal kritische kanttekeningen. In de eerste plaats lijkt EUFOR toch wel heel erg een doekje voor het bloeden. Men houdt toezicht op vluchtelingenkampen in de grensregio. Het geweld in Darfur zelf moet noodgedwongen aan een gecombineerde macht van Verenigde Naties en Afrikaanse Unie overgelaten worden, maar ook aan het nauwverwante gewelddadige conflict in Tsjaad zelf doet de EU-troepenmacht helemaal niets. Door de stationering van buitenlandse troepen vanaf februari dit jaar laaide het conflict in Tsjaad in januari zelfs weer op om als rebellen of regeringsleger betere uitgangsposities te krijgen. De hele EUFORie is volgens Zint dus vooral voor de show, pakt het eigenlijke probleem in Tsjaad (en Darfur) niet aan en heeft de verhoudingen in Tsjaad zelfs verder op scherp gezet.

4 pagina 4 Vredesspiraal VREDesonderzoek VREDEsrubriek najaar Juni Door Arjan Vliegenthart, lid politieke werkgroep Onlangs dienden vier fracties uit de Eerste Kamer vragen in over de Nederlandse besluitvorming rond Irak. De fracties van de PvdA, de SP, GroenLinks en D66 hebben samen meer dan honderd vragen ingediend over het hoe en waarom van de Nederlandse steun aan deze oorlog. Daarmee lijkt een nieuwe stap gezet in het proces om, meer dan vijf jaar na het begin van deze oorlog, eindelijk openheid over Irak te krijgen. In internationaal vergelijkend perspectief is deze poging niet meer dan vanzelfsprekend. Ook in andere landen blijft de oorlog tegen Irak de gemoederen namelijk bezighouden. Dat is ook niet zo vreemd, gezien de desastreuze afloop ervan. Afgelopen week vonden er in Bagdad weer hevige gevechten plaats met tientallen doden. De wederopbouw van het land verloopt uiterst moeizaam en wordt bij voortduring gefrustreerd door opstandelingen die in de Amerikaanse aanwezigheid in het land een rechtvaardiging zien voor hun bloedige strijd. Het is dan ook volstrekt begrijpelijk dat politici wereldwijd lering proberen te trekken uit deze oorlog. Hoe kon het gebeuren dat heel veel internationale inlichtingendiensten ernaast zaten als het ging om de Iraakse dreiging met betrekking tot massavernietigingswapens? Openheid over Irak Waarom waren de bevrijders van Irak zo slecht voorbereid op het post-saddam tijdperk waardoor zij in een mum van tijd door het overgrote gedeelte van de bevolking als bezetter werden gezien? Het zijn essentiële vragen die in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten tot parlementaire onderzoeken hebben geleid. Uit deze onderzoeken is een redelijk gedetailleerd beeld ontstaan over hoe de besluitvorming in deze landen heeft plaatsgevonden. Betreffende landen, hun regeringen en parlementen, hebben daar lering uit kunnen trekken. Op basis van deze kennis kunnen zij in de toekomst tot een kwalitatief betere en transparantere manier van besluitvorming komen. Alleen zo kunnen de fouten die in Irak gemaakt zijn in het vervolg voorkomen worden. Politiek taboe In Nederland heeft een dergelijke gedetailleerde reconstructie niet plaatsgevonden. Het is dan ook niet duidelijk of en zo ja welke lering wij uit een reconstructie hadden kunnen trekken. Sterker nog, tijdens de coalitiebesprekingen die tot Balkenende IV leidden, is een dergelijk onderzoek tot politiek taboe verklaard. Een meerderheid van het parlement heeft zich daaraan vrijwillig gebonden. Dat is op zichzelf al een curieuze ontwikkeling: een kabinet dat door middel van een ongeschreven clausule in het regeerakkoord het parlement wil controleren in plaats van het parlement dat de regering controleert. Maar tegelijkertijd en dat is veel belangrijker- is het ook een gevaarlijke ontwikkeling. In een onzekere wereld waarin vele conflicten spelen of dreigen moet een parlement dat uiteindelijk over oorlog, vrede en mensenlevens dient te besluiten zo veel mogelijk helderheid krijgen. Het is dan ook van harte te hopen dat deze vragen snel en diepgaand door de regering worden beantwoord. Het Nederlandse parlement heeft namelijk recht op openheid. Een democratie die zichzelf serieus neemt, moet zoveel mogelijk willen leren uit het verleden. Niet omdat dat een garantie biedt dat fouten in toekomst voorkomen zullen worden. Maar wel omdat we anders onherroepelijk dezelfde fouten opnieuw zullen maken. En dat is bij vraagstukken van oorlog en vrede een absolute doodzonde. vervolg van pagina 3 Helder is de krant in de afwijzing van de koersverandering die de regering en de leiding van de strijdkrachten aanbrengen in het publiek debat. Oorzaak is dat de stemming onder de bevolking omslaat: is zij wel voldoende bereid gesneuvelde soldaten te accepteren? Het commentaar van 13 september 2007 stelt vast: Kennelijk is het moment gekomen voor een andere toon [minister Middelkoop had gesproken van een tekort aan patriottisme bij het Nederlandse publiek]. Eerder speelde de commandant der strijdkrachten, Dick Berlijn, in een gesprek met deze krant ook in op het nationale gemoed door zware woorden te kiezen [beëindiging van de missie zou een moreel failliet betekenen]. Het commentaar noemt die benadering gebrekkig : Een beslissing over verlenging van de missie moet vooral op zakelijke gronden genomen worden. Het verbaast dan ook niet dat een volgend redactioneel commentaar ( ) inzet met: Strikt genomen lijken er meer argumenten tégen verlenging dan vóór een voortgezet verblijf in Uruzgan. Want Ten eerste heeft vanaf het begin vastgestaan dat Nederland niet tot in lengte van dagen in Uruzgan zou blijven. Ten tweede is er van de aanvankelijke doelstellingen weinig terechtgekomen. Maar zo strikt moeten wij het toch blijkbaar niet nemen. Betrouwbaarheid Nederland als Navo-lid Alweer verschuift de argumentatie, weg van de kans van slagen van de opbouwmissie. Waar het om gaat is dat Nederland een betrouwbare bondgenoot moet willen blijven. Als Nederland nu afhaakt, verzwakt het zijn toch al bescheiden positie in de internationale gemeenschap en slaat het ook een nageltje in de doodskist van de NAVO. Conclusie: Per saldo hebben de motieven voor verlenging van de missie een zwaardere strategische lading en moeten ze dus ook zwaarder wegen. De oorspronkelijke doelstelling heet nu laatdunkend het product van het offensieve optimisme van de wereldverbeteraars dat moet plaatsmaken voor de defensieve scepsis van de geopolitiek. Wij zijn met andere woorden geleidelijk een oorlog binnengerommeld waarin de Realpolitik de doorslag geeft: Geopolitieke overwegingen zijn soms nu eenmaal [cursivering van mij] belangrijker dan concrete en berekenbare doelstellingen. Wil je de mensen winnen voor een militair optreden dan moet je ze natuurlijk een ideëel, opbouwend motief aanbieden: wij gaan zorgen voor rust en veiligheid, wij gaan arme mensen de kans geven op een menswaardig bestaan, wij gaan ons inzetten voor de emancipatie van de Afghaanse vrouw. Maar als het vervolgens gewoon een oorlog wordt en het zicht op de oorspronkelijke doelstelling steeds verder uit het zicht raakt, dan brengen wij onze lezers weer bij hoe de echte wereld nu eenmaal in elkaar zit. Want de oorlog moet wel doorgaan omdat de NAVO niet falen mag. Dan schrikt zelfs een kwaliteitskrant als de NRC er niet meer voor terug zich te verwikkelen in tegenspraken. Zij stelt: Een land dat ten oorlog trekt die termen zijn helaas meer en meer van toepassing op de missie van Afghanistan moet minimaal [!] vier beleidslijnen op orde hebben, te weten <1> een concreet doel, <2> het zelfvertrouwen dat de middelen daartoe voorhanden zijn, <3> een redelijke verwachting dat het zal lukken, en <4> een exitstrategie (commentaar van ). Vervolgens stelt de krant dat de (nogmaals: minimale!) doelstellingen drie en vier wel te wensen overlaten. Maar het commentaar is dan wel begonnen met de zinnen: Langer in Uruzgan. Er is geen weg meer terug. Er is geen weg meer terug. In een oorlog die gevoerd wordt door een organisatie die niet mag verliezen. Maar volgens de NRC waarschijnlijk ook niet kan worden gewonnen. In dat licht is het op het cynische af wanneer het commentaar van 14 januari 2008 schrijft: Het zou bijzonder pijnlijk zijn als de Afghaanse, Amerikaanse, Australische, Canadese, Nederlandse en andere militairen die in deze strijd zijn gesneuveld en nog zullen sneuvelen, straks het slachtoffer blijken van een missie die geen vrede bracht. Bijzonder pijnlijk, inderdaad. En bijzonder waarschijnlijk dus. Afscheid Piet Vliegenthart Heel sober vermeldt het redactioneel dat er geen terugkeer naar business as usual inzit omdat Piet Vliegenthart de redactie verlaat. Hier grijp ik de kans aan om deze kleurige figuur in de eerste plaats hartelijk te bedanken. Ik ben geen anecdotenman,- anders zou ik citaten kunnen leveren van de buitengewoon gevatte humor waarmee Piet de redactievergaderingen wist te kruiden. Hij vond dat we dat wel verdienden bij de nimmer aflatende strijd tegen artikelen die maar niet afkwamen en al te brede ontboezemingen van mederedacteuren. Hij heeft zich nooit als Eindredacteur laten kronen, al was hij met zijn wonderlijke kwaliteit om van alles paraat te hebben er zeker geschikt voor. In die zin zijn we ook nog niet van hem af, nu hij zijn werkzaamheden als predikant naar Rosmalen verlegt. Hij zal stellig over onze zwakke schoudertjes mee blijven kijken of we een kwaliteitsorgaan als Vredesspiraal in de lucht kunnen houden. En wij maar schudden aan de boom met opvolgers! De vraag mag ook gesteld worden of het werkingsgebied van ons blad niet te klein wordt vergeleken met de arbeid die er door te weinig mensen in gestoken moet worden. Ook met dat soort vragen liet Piet ons niet met rust. Een prima redacteur dus. Gezien Piets investering zou natuurlijk het mooiste afscheidsgeschenk zijn een blad dat zich ver buiten de eigen kring weet te laten horen. Maar het is een goeie fles wijn geworden, Piet. Vrede en alle goeds. Jab.

5 Juni 2008 Wereldvredesdag pagina 5 Vredesspiraal 21 September houden we erin! Door Jan Anne Bos De VN heeft in September uitgeroepen tot Internationale Dag voor de vrede. Heel simpel natuurlijk: de hele wereld draagt de schroeiplekken van de oorlog, dus laten we een tegengeluid laten horen. En tegenkleuren aanbrengen. Als wereldspeler zou het de kerk een eer moeten zijn daarop in te haken. Het staat wel is waar niet in de kerkorde van de meeste kerken dat ze Vredeskerk willen zijn, maar natuurlijk heeft de kerk iets met vrede. Zo zou het aan moeten gaan voelen op deze dag... Omdat het zo n mond vol is, is het niet de internationale dag van vrede en geweldloosheid geworden. Maar qua thema moeten we wel op die toer, natuurlijk. Vrede waar geweld nog een plaats heeft door wie of tegen wie dan ook gebruikt, mist een heel belangrijk element van het goede leven. Vrede die geschraagd moet worden door de wrede hand van haantjes en macho s is natuurlijk een vrijheid, waar geen mens de oorlog voor in mag gestuurd worden. De cultuur waar structureel nog zo veel geweld in gebouwd zit van geld en wapens en zelfs in de taal moet weer leren schreeuwen om vrede. Reden genoeg dus om de Internationale dag van de Vrede flink aan te zetten. Dit jaar is het nog Zondag ook! Waar mikken we op? Dat het een zinvolle traditie gaat worden om deze dag jaarlijks te vieren. Het verlangen wekken of verlevendigen naar een cultuur van vrede. Dat kan een goed tegenwicht leveren tegen een trend van donkere berichtgeving. Deze dag kan prima vorm krijgen rond het algemene thema van de Vredesweek. Dat luidt dit jaar: Kiezen voor vrede. Maar wij spitsen die keuze toe, en wel naar Beter geweldloos. De achterliggende gedachte daarvan is tweeërlei : a. we denken dat de zgn militaire vredesoperaties beter geweldloos kunnen. b. en we denken dat je als je je geweldloos wilt opstellen, zou moeten trainen om een geweldloze benadering effectiever te laten zijn. De inhoudelijke bezinning hierop komt verder in dit artikel niet aan de orde. Wat nu volgt ligt dicht in de buurt van wat Kees Tinga beschrijft in zijn brochure Vrede in de buurt. Zie onze website. Neem het werkmateriaal van Overcome. Vraag sprekers. Zie ook een site als Eredienst Aan allerlei elementen van de eredienst is het thema vrede, geweldloosheid aan te knopen. Als men het maar niet uit angst voor gedoe achterwege laat. We geven hier invulling bij een paar onderdelen. Voor de verkondiging - De lezingen van dit jaar Jona 3 en 4; en Matheus 20 worden besproken in het prekenplan op onze site; en in de liturgiekrant. Misschien zou Jesaja 2:4 een vaste lezing op deze zondag moeten worden. NBV Geen mens zal meer weten wat oorlog is. Uitgaande daarvan kom je op de thematiek van cultuur van geweldloosheid. Niet nationalistisch lezen. Oecumenische trekken. Oorlog afleren. Vrede aanleren. Contra het geloof in de bruikbaarheid van (verschillende soorten) geweld. Het geloof in de bruikbaarheid van geweld of agressie. En wie niet om de hete brei heen wil draaien stelt maar aan de orde wat zo n omslag mag kosten?!. Tegen die achtergrond vragen naar Vrede in de buurt. - Als er samen gewerkt kan worden met scholen die een project vredesonderwijs doen is dat natuurlijk een bonus. Vormgeving. - Men zou door de hele dienst een speciale liturgische figuur kunnen laten optreden: een profeet; een clown; een zwerver; een Jezus-figuur; een engel. Zijn of haar functie is om de liturgie en ook de preek regelmatig te onderbreken met Goed nieuws - berichten. - Geschreven media. - TV. Beelden; gesprekjes. - YouTube? - Doe dingen met de Pacevlag. In samenwerking met People building Peace hopen we rond de Vredesweek van die vlag ook een grotere versie uit te brengen, zodat deze ook van de kerktoren kan wapperen. Dat heeft symbool waarde. Het kan verwijzen naar de hele wereld die ermee kleurt. Overal hangen ze. Het geeft de kerk een zeker gezicht naar buiten. Rondom de vlaggen is waarschijnlijk ook wel wat publiciteit te genereren. Kinderen zouden eigen vredesvlaggen kunnen maken. Klein prijsje uitloven. Het hijsen van de vlag zou buiten kunnen gebeuren als onderdeel van de dienst. Daar beginnen een lied te zingen. (Met blazers erbij!). Via mobiels of internetverbinding zou men eventuele Partnergemeentes erbij kunnen betrekken in binnen- of buitenland. Ook kan de kerk van binnen er mee versierd worden. Als er in het dorp aandacht voor is geweest moet je daar op inhaken. Men zou met een beamer plaatsen kunnen laten zien, waar hij hangt (in het dorp). Je kunt aanbellen bij huizen waar hij hangt en even vragen waarom en hoe; en een vredeswens uitwisselen. Gebeden - De gebeden kunnen misschien vanaf markante plaatsen waar een vlag hangt in de kerkdienst ingebracht worden. Vanuit een kazerne; gezin van een uitgezonden militair. Van bij een vredesactivist; een plek van geweld. Men kan ook vlaggen op dergelijke plaatsen planten, natuurlijk. Zo iets kost voorbereidingstijd maar betaalt zich vast uit in betrokkenheid. - Doorbordurend op de mogelijke beeld- en geluidsverbindingen: zoek communicatie met andere groepen; via Internet, SMS. Denk aan bestaande partnergemeentes. Stuur die een Pacevlag en leg uit wat je doet. Bid voor elkaar; wissel vredesboodschappen uit op zo n dag. Collecte - Kies de bestemming zeer zorgvuldig. En geef frisse informatie over het project. - Natuurlijk zijn de collectezakken of -schalen van het Pace-vlag logo voorzien. Verhalen vertellen. Zou het ook goed doen. Naast de betogende lijnen in de verkondiging. Die kunnen gaan over: - Leed van oorlogen; aanslagen; dreigingen. - Noodzaak om aan de oorzaken iets te doen. - Aangepakte projecten. Waar het werkte. Gied ten Berge: 35 jaar vredesbeweger Begeleidende verschijnselen - Flyer samenstellen en uitdelen met de zin en geschiedenis van het Decennium voor de cultuur van geweldloosheid en vrede. - Materiaal van Kerk en Vrede aanbieden. Vredesspiraal en kijk op onze website welke brochures we ook alweer in de aanbieding hadden. - Ga een (gelegenheids-) verbinding aan met (een kerk in) een van de krachtwijken van minister Vogelaar. Wat weten die van en wat kunnen ze doen aan leefbaarheid in hun wijk. - Doe onderzoek naar plaatsen in je eigen omgeving die je gewelddadig of gevoelig voor geweld (historisch of recent) kunt noemen. Er is een leefbaarheidsscore waarop als indicatoren staan: wonen, sociale samenhang, woonomgeving, veiligheid in de buurt, voorzieningen in de buurt. Vaak bestaand materiaal bij de gemeente. Maak een kaart of thermometer van het dorp waarin het geweld wordt bijgehouden. Voor de vormgeving van een of ander type van een partnerschap zou te denken zijn aan: - Er zou een maaltijd/lunch aan verbonden kunnen worden. - Of het optreden van een band. - Gesprek. In de dienst; maar misschien ook verderop in de week. - Ook denken aan partijtje (straat) voetbal bijvoorbeeld met groepen die elkaar als anders ervaren. Laat je uitnodigen in een moslimbuurt oid. Maar dan voor ter plekke samen te stellen GEMENGDE teams. En het kunnen ook andere spelen of sporten zijn. Filmpjes misschien uit de verschillende landen van herkomst. Misschien zelfs wel met een bepaald thema waar iedereen belang bij heeft. - En gespreks- of discussie bijeenkomst. Thema: Vredesbevordering in de buurt? Stellingenspel: Wie trekt mij over de streep!? Er zal in bepaalde plaatsen reden zijn om speciale aandacht te geven aan slachtoffers van geweld of onvrede. Het spreekt vanzelf dat dat zeer kies dient te gebeuren. Eind april dit jaar nam Gied ten Berge afscheid na een jarenlang dienstverband, eerst bij het IKV, later bij Pax Christi en de laatste jaren bij de gefuseerde werkorganisatie IKV Pax Christi. Maar ook buiten die organisaties mag hij binnen politiek, kerk en samenleving gelden als een vredesbeweger : een term die hij in de hoogtijdagen van de vredesbeweging al eens, tevergeefs, gelanceerd heeft. Met de titel van zijn gebundelde ervaringen onderneemt hij een nieuwe poging. Maar behalve voor het woord vredesbeweger vormt het boekje ook een pleidooi voor een vredesbeweging. Met leedwezen stelt Ten Berge vast dat binnen IKV Pax Christi (en mogelijk ook elders) het denken in termen van projectenorganisatie het denken in die van politiek, maatschappelijke en kerkelijke (interreligieuze) beweging heeft overgenomen. Vredesactiviteiten zijn projecten elders in de wereld; er is nauwelijks enig politiek debat over onze betrokkenheid. De kritiek op de huidige situatie in vredesland laat Ten Berge echter gepaard gaan aan een aantal concrete voorstellen waar de vredesbeweging zich voor zouden kunnen inzetten. Zo bepleit hij een initiatiefwet voor gewetensbezwaarde militairen (stel dat je als beroeps aan een missie moet deelnemen die je helemaal niet ziet zitten) en het opwaarderen van de tweede zondag van de Vredesweek tot Dag van Ontmoeting en Dialoog tussen Religies en Wereldbeschouwingen. Gied ten Berge: Vredesbeweger ervaringen in de vredesbeweging Valkhof Pers, Nijmegen, 2008 ISBN ,95

6 pagina 6 Vredesspiraal VREDEstheoloog VREDEsrubriek najaar Juni Edward Schillebeeckx over religie en geweld door Harry Zeldenrust We willen graag de boodschap uitdragen dat religie en vrede bij elkaar horen. Veel vredestichters hebben hun inspiratie ontleend aan de religie. Franciscus, Gandhi, Martin Luther King en vele anderen droegen een visioen met zich mee, dat religieus geladen was. Gandhi wist als geen ander de centrale waarden van Hindoeïsme en Christendom met elkaar te verbinden. Toch horen we steeds weer ook het tegendeel: religie is oorzaak van geweld. De geschiedenis van het christendom is ondanks de voorbeelden van geweldloosheid misvormd door religieus geweld. De oorlogen des Heren hebben meer sporen nagelaten dan de weg van het niet vergelden, zoals door Jezus gewezen in de Bergrede. In onze tijd is het de vooral de Islam die wordt gezien als een gewelddadige religie. Ik ontken niet dat er een verband bestaat tussen religie en geweld. Het ergerlijke is de grove versimpeling die plaats vindt. Schillebeeckx Een aantal jaren geleden schreef Professor Edward Schillebeeckx (1914) in het internationale tijdschrift Concilium (jaargang 1997, nr. 4) een uitvoerig artikel waarin hij ingaat op de relatie tussen christelijke religie en geweld en zich verzet tegen de gedachte dat geweld zou behoren tot het wezen van de religie. In het volgende wil ik een paar aspecten uit zijn uitvoerige betoog naar voren halen, waarin hij aangeeft welke aspecten van de christelijke religie aanleiding kunnen zijn tot geweld. Het is te veel om letterlijk te citeren. Het volgende is dus mijn weergave en mijn verantwoordelijkheid. Aanspraak op absoluutheid De belangrijkste oorzaak van religieus geweld is de pretentie van een religie de enig ware te zijn. Godsdiensten hebben alle een eigenheid en zijn daarin tegenover de andere godsdiensten in hun eigen karakter zonder meer uniek. Maar godsdienst ontstaat en wordt doorgegeven in een sociaal cultureel kader. De band met het absolute komt alleen tot stand door bemiddeling. Godsdienst kan zich verbinden met gewelddadige aspecten van de gegeven cultuur en kan ook zelf gewelddadig worden. De bemiddeling wordt dan verheven tot wil van God en dit leidt tot exclusivisme en geweld. Andere vormen worden uitgesloten of afgewezen en een bepaalde historisch culturele en dus beperkte vormgeving van religie heeft dan de claim de enig ware religie te zijn. Dat is verkeerd en gevaarlijk, zeker in een veelkleurige samenleving als de onze. Het christendom is net als elke andere godsdienst gebonden aan een historische begrenzing. Daarmee ontkennen we niet het unieke karakter van Jezus, die we als Christus belijden. Maar we willen wel de christelijke aanspraken op absolute waarheid elimineren. De noodzaak van dialoog verdraagt zich niet met de claim van absolute waarheid. Religie en politieke orde Binnen een religie en ook binnen het christendom is vaak de verbinding gelegd met een bepaald politiek systeem. God werd gezien als de garant voor de bestaande maatschappelijke orde. Religio was in het oude Romeinse recht, zoals dat gold bij het begin van onze jaartelling, de eerste en hoogste burgerplicht. Elke afwijking daarvan was een aantasting van het staatsbestel. Er was wel een tolerant pantheon, waarbinnen het heel goed mogelijk was om allerlei verschillende goden te vereren. Ook oosterse godsdiensten werden geaccepteerd. Maar de eerste christenen pasten daar niet in. Ze werden niet vervolgd omdat ze Jezus als God vereerden, maar omdat ze atheïsten waren, niet passend binnen het religieus systeem en dus gevaarlijk voor de politieke macht. In de vierde eeuw heeft de kerk het Romeinse begrip religio overgenomen. De god van de christenen werd de waarborg van de feitelijke gevestigde politieke orde. Alles wat ervan afweek was staatsgevaarlijk en ketters. Het kerkelijk dogma werd de garantie van keizerlijke macht en elke afwijking moest worden bestraft. Ketters zoals de Arianen werden politiek vervolgd. Dezelfde visie maakte later de kruistochten en de inquisitie mogelijk. Het berust op de valse voorstelling dat betrokkenheid op het absolute een rechtstreekse band is met God als garant van de orde. Om humaan ethische redenen is het verwerpelijk en discriminerend om te stellen dat er een rechtstreeks verband zou zijn tussen een bepaalde godsdienst en de maatschappelijke ordening. Elke staatsgodsdienst is dan ook een bedreiging voor de mens en potentieel gewelddadig. Uitverkiezing en verbond Binnen een religie spelen altijd gedachten van uitverkiezing en verbond een rol. Dat komt vanwege de historische en sociaal cultureel bepaalde vormgeving. Alle historische vormen zijn beperkt. We zien al in het Oude Testament dat het particuliere is ingebed in het universele. Uitverkiezing en verbond zijn ondergeschikt aan Gods scheppingsbedoeling en zijn van voorbijgaande aard. Ze staan in dienst van universaliteit. Ze mogen dus geen doel in zich worden, want dat leidt tot uitsluiting van anderen. Datzelfde geldt ook van het spreken over Jezus als verlosser. Jezus is uniek als persoon, maar hij is ook een historische en dus beperkte manifestatie van absolute zin. Hij ervaart zichzelf als gezonden tot het huis van Israël, dus een beperkte vorm van verschijnen in onze precaire geschiedenis. Zijn particulier optreden staat in dienst van het universele, dat zichtbaar wordt door de openbaring van de Geest. De eigen woorden van Jezus wijzen naar een universaliteit, die niet meer gebonden is aan zijn persoon. Het gaat om humaniteit waarbij de norm is: wat je de minste van deze mensen hebt gedaan. De aanvaarding of afwijzing van de ander in zijn situatie van anderszijn en vreemde zijn, ook buiten elke bewuste verhouding tot Jezus Christus en zelfs tot God, beslist over heil van Jood, christen, humanist of wie dan ook. Elk idee van verkiezing is daaraan ondergeschikt. Het lijden en het kruis Het lijden van Jezus is niet beslissend voor universeel heil of onheil. Aan het lijden op zich valt ook geen zin te ontlenen. Het lijden van Jezus en zijn dood aan het kruis is een historisch gebeuren in een gewelddadige mensengeschiedenis. Voor het geloof is het kruis zinloos en als zodanig een historisch fiasco. Het gaat over een mens die in zijn radicale inzet voor een goede zaak een nederlaag lijdt. Maar wel blijft staande dat van het gezicht van de lijdende mens een appèl uitgaat. Daarin, in de ontmoeting met de lijdende, is de godsontmoeting gelegen. De opvatting dat God door een kruis verzoend zou moeten worden is daarmee in tegenspraak. Het roept het beeld op van een gewelddadige god en is daarin legitimatie van geweld. In de kerk zou veel meer de nadruk moeten worden gelegd op de pneumatologie. Want de Geest van God herinnert ons aan de historische mens Jezus, zijn profetische boodschap, zijn levensweg en zijn vrijwillig aanvaarde dood als protest tegen alle geweld. Godsdiensten voor vrede Godsdiensten zullen zich moeten onthouden zowel van relativisme als van absolutisme. Het gevaar van relativisme doet zich voor als de diepste overtuigingen van mensen worden tot een ruilmarkt van de vele wereldgodsdiensten. De verhouding tussen de godsdiensten zal zo geregeld moeten worden dat elk spoor van discriminatie afwezig is en dat geen vrij baan wordt gegeven aan superioriteitsgevoelens. In het christendom schuilt een onuitputtelijk krachtenveld voor verantwoord handelen. Zonder christelijke humaniteit is het christendom in de toekomst van geen belang meer. Zonder een christendom dat trouw is aan het evangelie kan ook de mensheid verkommeren. Een open religieuze beweging blijft één van de meest dynamische krachten bij het realiseren van een menswaardige cultuur, een cultuur van geweldloosheid. Verslag bijeenkomst Europese IFOR afdelingen in Schoorl Een groeiend Europees netwerk Van 4 tot en met 6 april vond in het Doopsgezind Broederschapshuis in Schoorl de zesde jaarlijkse bijeenkomst plaats van de Europese afdelingen van IFOR, georganiseerd door Kerk en Vrede. Abe Thijs doet verslag. Op donderdag 3 april was het zover: de eerste internationale gasten kwamen s avonds laat aan in het Doopsgezind Broederschapshuis in Schoorl. De routebeschrijvingen hadden tot het gewenste resultaat geleid en de voorbereidingen hadden hun vruchten afgeworpen: rond een uur of tien waren alle gasten binnen. Kerk en Vrede was verantwoordelijk voor de organisatie van de zesde bijeenkomst van de Europese afdelingen van IFOR (International Fellowship of Renconciliation). In de loop van de jaren is deze bijeenkomst, die ook wel EFOR of EuFOR wordt genoemd, steeds meer een traditie gaan worden, wat onder andere blijkt uit de nog steeds groeiende deelname: tijdens het weekend in Schoorl zijn er in wisselende samenstelling 30 mensen aanwezig, die 16 organisaties vertegenwoordigen, waarvan er dan weer 14 lid zijn van IFOR. Voor een deel is het een weerzien van oude bekenden, voor een deel het verwelkomen van nieuwe gezichten. Tijdens de EFOR bijeenkomsten wordt er altijd gezocht naar een mix tussen zakelijk vergaderen en vieren, uitwisselen en ontspannen. Vrijdag 4 april stond dit jaar in het teken van het laatste. Omdat het internationale kantoor van IFOR in Alkmaar is gevestigd, lag het voor de hand om vrijdag te beginnen met een welkom en rondleiding door het kantoor. Vervolgens was er het vaste agendapunt rapportage vanuit de verschillende organisaties. Hier bleek maar weer eens goed hoe divers de internationale beweging is; de meest uiteenlopende activiteiten werden gepresenteerd. Zo is de Zweedse branch veel bezig met het onderhouden van contacten in Zuid-Amerika en Afrika, zijn de Britse en Italiaanse afdelingen campagnes tegen kernwapens en kleine handwapens aan het opzetten, en zijn de Duitse en Oostenrijkse afdelingen meer bezig met workshops over geweldloze communicatie. vervolg op pagina 7

7 Juni najaar VREDEsgeschiedenis VREDEsrubriek pagina page 7 Vredesspiraal door Herman Noordegraaf Wie Christen is, moet het geheel en al zijn of hij heet alleen maar zoo. Deze woorden van de hervormde predikant Josef Wilhelm Barend Cohen ( ) typeren hem. Hij trok de uiterste consequenties uit zijn opvattingen. Daarom betekende de navolging van Christus voor hem dat hij niet anders dan radicaal pacifist kon en wilde zijn. Hij bleef tot het einde trouw aan zijn overtuiging en werd daarmee een van de eerste predikanten die in de Tweede Wereldoorlog in gevangenschap omkwam. Een kort levensbericht van dit markante lid van Kerk en Vrede. Cohen was afkomstig uit een niet praktizerend joods gezin en werd al jong actief in de idealistische jeugdbeweging. In zijn gymnasiumtijd werd hij gegrepen door het geloof in Christus en ging hij over tot het christelijk geloof. Hij werd lid van de Nederlandse Hervormde Kerk en was na zijn studie theologie in Utrecht predikant in Wapserveen (1930) en daarna in Dokkum (vanaf 1935). Tijdens zijn predikantschap kwam hij zonder een blad voor zijn mond te nemen uit voor zijn sociale en pacifistische inzichten. Zo riep hij bij de installatie van de nieuwe burgemeester in Wapserveen deze op om bij het uitbreken van een oorlog zijn medewerking te weigeren aan de uitvoering van de dienstplichtwet! In 1931 werd hij lid van Kerk en Vrede. J.W.B. Cohen christenpacifistisch predikant Non-conformistisch In Dokkum was hij een nonconformistisch predikant die een bloeiend jeugdwerk opzette en voor vele jongeren nieuwe werelden opende. Zelf de vrijzinnige richting toegedaan, zette hij zich, overigens zonder succes, in voor toenadering tot de orthodoxe minderheid. Zijn prikkelende en uitdagende werkwijzen en zijn radicale standpunten riepen echter ook de nodige weerstand op. Er waren conflicten met kerkenraadsleden en anderen in de gemeente. Dat alles werd nog versterkt door zijn rechtlijnige opvattingen. Maar hij had wat te vertellen! Hij kon zich soms niet meer inhouden. Dan werd het hem te veel als de brandende politieke en maatschappelijke kwesties niet aan de orde kwamen Zo op de eerste vergadering van de classis Dokkum die hij meemaakte, op 26 juni 1935: Hoe is het mogelijk (...), dat de kerk in een tijd van crisis waarin de nood zeer hoog is, niet anders aan de vergaderingen weet voor te leggen dan de punten van vandaag. Er zijn zoveel brandende quaesties: die van de houding tegenover de Nationaal Socialisme bond, die van het anti-militarisme. Een rede op een door de afdeling Dokkum van Kerk en Vrede georganiseerde bijeenkomst over Jezus Christus en het antimilitairisme leidde wegens de oproep tot dienstweigeren tot een veel aandacht trekkend proces en bracht hem twee weken in de gevangenis. Weer een volgend incident deed zich voor toen Cohen in een preek opriep om niet mee te doen aan oefeningen in het kader van de luchtbescherming iets waar Kerk en Vrede zich tegen verzette omdat het valse zekerheid gaf en ertoe bijdroeg dat bewapening een legitimatie kreeg. Zijn preek, die hij had laten drukken, werd in beslag genomen. Toen na nader onderzoek de Officier van Justitie de preek toch vrij gaf, werd deze na en advertentie in het blad van Kerk en Vrede bij duizenden in het land afgenomen. Met twee collega s werkte hij in die tijd veel samen, te weten de oude christen-anarchist J. Sevenster uit Hogebeintum en Kr. Strijd uit Blija. De laatste, die in de jaren zestig studiesecretaris van Kerk en Vrede zou worden (en daarna kerkelijk hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam), werd in zijn keuze voor het christen-pacifisme beslissend beïnvloed door Cohen. In Dokkum was er al een afdeling van Kerk en Vrede, nu kwam er ook een afdeling Hogebeintum-Blija- Ferwerd. Samen voerden zij het woord op openluchtbijeenkomsten, waar Cohen sprak over De achtergrond van het militairisme en Strijd over Wat is voor ons het hoogste, Christus of.... Tijdens de oorlog bleef Cohen zijn overtuiging uitdragen. Dat leidde er uiteraard toe dat hij al spoedig gevolgd werd door de Duitsers. Op 11 mei 1941 hield hij een boetepreek, die leidde tot zijn aanhouding. Kwam hij toen nog vrij; dat was anders na zijn preek op 15 juni 1941, die ging over Handelingen 5: 29: Men moet Gode meer gehoorzaam zijn dan mensen. Hij sprak daarin onder meer de volgende woorden: Gode meer gehoorzamen dan mensen. Wat kunnen mensen doen? Geweldig veel. Ze kunnen je brodeloos maken, je gezin stukslaan, ze kunnen je aangeven, in de gevangenis zetten, martelen en doden. Ze kunnen de aarde vervullen met bloed en tranen. Wat kunnen mensen doen aan de gelovige die uit de opstanding leeft, dit is uit die hogere onzichtbare werkelijkheid? Het geloof is de vaste grond der dingen die men hoopt, een bewijs der zaken die men niet ziet. Velen in deze gemeente geloven dit niet. Ze zeggen: Wat ik niet zie bestaat niet. Och, ik zie niet dat er iemand achter één der pilaren zit. Ik zie dat niet, maar daarom is hij er wel (achter die pilaar zat, verholen opgesteld, een NSB-er die hem al een tijd volgde, H.N.). Alleen wanneer de mens leeft uit de Waarheid om de Waarheid, dan kan de wereld niets bereiken aan hem. Omdat hij leeft naar Gods wil. Vergast Kort daarna werd hij gearresteerd en overgebracht naar Dachau. Met een bijna kinderlijke goedheid was hij zijn medegevangenen tot steun, bijvoorbeeld door een jarige zijn kuch te geven. In mei 1942 werd hij vergast. Op 12 december 1968 vond in de Martinuskerk in Dokkum de onthulling van een bronzen drieluik plaats. Daarop waren te zien van links naar rechts: de klauwen van de duivel die de wereld omklemmen (als uitdrukking van de gruwelen van de bezetting), de karakteristieke kop van ds. Cohen en liefderijke handen van een gevangene die een medegevangene een stuk brood geeft. Onder het luik is de tekst te vinden van de laatste strofe van het Lutherlied dat de slotzang vormde van de dienst van 15 juni 1941: Al rooft g ons al ons goed, Vrouw, kind en eer en bloed, Ontneem ons alles vrij, Gij wint er toch niets bij, Het rijk blijft ons behouden. De naam van ds. Cohen staat ook vermeld op het Algemeen Oorlogsmonument in Dokkum. In het Verzetsmusem Friesland, dat deel uitmaakt van het Fries Museum, bevindt zich een namenwand met meer dan zeshonderd in goud gezeefdrukte namen van joodse oorlogsslachtoffers. Onder hen ook Joop Cohen. Een uitgebreide versie van dit artikel verscheen in De Vrije Fries (87) 2007, pp vervolg van pagina 6 s Avond stond er een viering in het kader de moord op Martin Luther King Jr. op het programma. Op 4 april 1968 werd dit icoon van de vredesbeweging vermoord en ter ere hiervan was er een vertoning van een film die Harcourt Klinefelter over zijn leven met dr. King had gemaakt. Op zaterdag en zondag is er vervolgens vergaderd over verschillende onderwerpen. Van de bereikte resultaten zijn dit de belangrijkste: Ten eerste is er in Schoorl voor het eerst serieus kennis gemaakt met een vredesorganisatie uit Polen. Twee dames van de Poolse Foundation for Tolerance waren in Schoorl aanwezig om kennis te maken met IFOR en om een lidmaatschap te overwegen. Omdat bijna alle Europese afdelingen op dit moment West-Europees zijn, en de Oost-West verzoening in Europa nog steeds een belangrijk thema is, waren deze bezoekers meer dan welkom. Het lidmaatschap is inmiddels geregeld, en zo is er in Schoorl dus een eerste stap gezet naar een verbreding van de Europese vredesbeweging naar het voormalige Oost- Europa. Een volgende stap in deze verbreding zal volgend jaar gezet gaan worden. Het jaar 2009 is namelijk door de Verenigde Naties uitgeroepen tot het jaar van de verzoening. In het kader hiervan hebben de Europese afdelingen besloten om volgend jaar de EFOR bijeenkomst in Polen te organiseren. De bedoeling is dat het regionale netwerk van de Poolse organisatie dan ook wordt uitgenodigd, en op deze manier er ook contacten in andere voormalige Oostbloklanden gelegd zullen worden. Daarnaast zal er aansluitend aan de EFOR bijeenkomst, die gehouden zal worden in Poltuwsk, 60 km boven Warschau, een internationale conferentie worden georganiseerd met als thema de verzoening tussen Oost en West. Deze bijeenkomsten zullen plaatsvinden tussen 23 en 27 april Een tweede belangrijke trend binnen het netwerk van IFOR is regionalisering. IFOR heeft leden die uit verschillende regio s komen: Europa, Azië, Afrika en de Amerika s. Op de bijeenkomst in Schoorl is er de wens geuit om de regionalisering wat meer gestalte te geven, bijvoorbeeld door de jaarlijkse EFOR bijeenkomsten een wat meer formeel karakter te geven. Hierdoor zou het gezamenlijk opzetten van projecten, bijvoorbeeld over de toekomst van de Europese Unie, een stuk eenvoudiger worden, en ook de beweging wat meer uitstraling geven. Voorlopig zijn deze voorstellen nog in een eerste fase, maar de komende jaren zal er ook in andere regio s gewerkt worden aan meer samenwerking binnen de regio, wat de slagkracht van de beweging zal vergroten. En zo bouwen de Europese afdelingen van IFOR steeds verder door aan een groter netwerk. In Schoorl is er in ieder geval een grote stap in de goede richting gezet: zowel door de doorgaande uitwisseling van de bestaande leden, als met de uitbreiding van het netwerk naar Polen, en het opdoen van nieuwe contacten in voormalig Oost-Europa. Abe Thijs

8 pagina 8 Vredesspiraal VREDEsmilitair VREDEsrubriek najaar Juni Zwaarden of ploegscharen? Corine Bos TCC de Thij, Oldenzaal Klas 5V3 In de buurt van het hoofdgebouw van het VN Secretariaat in New York staat een mooi beeld. Dat is het beeld van de zwaarden en ploegscharen: tussen vele volken, zal Hij rechtspreken, geschillen oplossen. Dan smeden ze hun zwaarden om tot ploegscharen en hun speren tot snoeimessen. Geen volk neemt nog de wapens op, nooit meer bereidt men zich voor op een oorlog. Naar deze tekst uit de bijbel (Micha 4: 3-4) ontwierp Eugeny Vuchetich een prachtig beeld. VN-militairen spelen een belangrijke rol in de strijd om vrede. De militairen dragen zwaarden en speren en rijden in tanks. Zij moeten voor wereldvrede vechten en de wereld wederopbouwen. Maar wat doen zij ermee? Er zijn ongetwijfeld momenten en omstandigheden waarbij het menszijn van de militair geschaad wordt. Handel je uit militair oogpunt, of handel je als mens? Een belangrijke vraag, een groot dilemma, waar het in dit artikel over gaat. Binnen de VN wordt gestreefd naar een vredige, welvarende wereld. Volgende generaties moeten beschermd worden tegen de kwelling van oorlog, welke onnoemelijk veel leed toebrengt aan de mensheid. Recht en gelijkheid moeten worden nagestreefd en vriendschappelijke relaties tussen landen moeten worden bevorderd. De mensheid moet beschermd worden tegen het leed van oorlogen. Om deze doelstellingen waar te maken zijn VN-militairen erg belangrijk. De blauwe baret geeft aan dat de militair niet vecht, althans, niet aanvallend. VN-militairen worden ook niet zomaar ingezet: pas als andere vredesinitiatieven gefaald hebben. Voor de uitzending worden er instructies gegeven over het gebruik van geweld. Alleen bij zelfverdediging en verdediging van andermans lichaam is geweld toegestaan. Geweld moet beperkt blijven tot het geweld dat strikt noodzakelijk is. Daarmee wordt ook bedoeld dat vuurwapens alleen gebruikt mogen worden als uiterste middel. Mocht het zo zijn dat je als militair toch een vuurwapen moet gebruiken, dan zijn ook daar regels voor. Het vuur mag alleen geopend worden tegen een persoon die een vijandige handeling pleegt of op het punt staat dat te doen. Voor het openen van vuur uit zelfverdediging is het verplicht te waarschuwen. Dit kan mondeling, maar kan ook door een paar keer in de lucht te schieten. Pas als de vijand ook na deze waarschuwing(en) niet ophoudt, is het toegestaan om gericht te schieten. Als militair ben je in dienst van de Verenigde Naties. Je hoort je aan deze regels en instructies te houden. Maar wat nou als er een situatie plaatsvindt, waarbij jij als militair de trekker over moet halen uit zelfverdediging, maar dat als mens niet kunt? Kun je als militair wel mens zijn? Vroeger konden we er om lachen tijdens het spelen van politie en boefje: handen omhoog, of ik schiet!. Nu als VN-militair is dat wel andere koek. Het is menens. Kun je ook falen als militair, omdat je menszijn je in de weg staat? Deze vraag legde ik voor aan een ex-militair van de Verenigde Naties, waarmee ik via mijn tante in contact kwam. Volgens zijn antwoord kun je absoluut falen als militair. Slechte persoonlijke hygiëne, drugsgebruik, slapen op wacht en oneigenlijk gebruik van voertuigen kunnen redenen zijn tot ontslag. Maar dat niet alleen. Ook het oneigenlijk toepassen van geweld of het in gevaar brengen van derden kan als falen worden beschouwd. Mocht er een situatie plaatsvinden waarbij je menszijn in de weg staat, dan ben je niet geschikt als militair. Aangezien het menszijn snel in de weg kan staan, vraag ik me af of er een tweede persoonlijkheid nodig is voor een militair. Een blik op oneindig en verstand op nul lijkt me haast noodzakelijk om zulke barre en heftige omstandigheden goed door te kunnen komen, zowel als mens als militair. Emoties moet je als het ware kunnen wegdrukken, werk is werk. Wat ben je voor militair die niet vecht als dat moet? Dat is net als een politieagent die geen bekeuring durft uit te delen. Emoties wegdrukken is natuurlijk niet zo eenvoudig en het kan ook negatief uitpakken. Je kunt jezelf behoorlijk schaden door je menszijn achterwege te laten. Het kan lang duren voor je jezelf weer bent en ontspannen door het leven kunt gaan. Kun je als VN-militair meer menszijn dan een gewone militair? Je draagt immers een blauwe baret. Het idee dat je niet aanvallend vecht en dat kenbaar maakt aan de plaatselijke bevolking moet je toch een menselijker gevoel geven? De waardering die je als militair hoopt te krijgen is lang niet altijd vanzelfsprekend. De blauwe baret valt veel mensen niet eens op. De plaatselijke bevolking ziet vaak alleen een militair. Als militair ben je er met hele goede bedoelingen, maar omdat de bevolking dat niet begrijpt voel je je niet gewaardeerd, niet welkom en onmachtig. Naar mijn mening schaad je jezelf sowieso als militair zijnde. Mocht je het menszijn uitschakelen en alleen werken, dan krijg je achteraf spijt van je beslissingen. Je gaat je afvragen of je niet te zakelijk gehandeld hebt, zonder persoonlijkheid en liefde. Als je daarentegen je menszijn juist laat meewerken schaad je jezelf ook. Als militair maak je heftige, gevaarlijke en indrukwekkende situaties mee. Emotioneel is dat erg zwaar en zul je daar nog jaren last van hebben. Militair zijn is erg zwaar werk. Je moet stevig in de schoenen staan en erg dapper, sterk en moedig zijn. Je wordt een ander mens als je hebt deelgenomen aan een missie. Je hebt veel ervaringen opgedaan, zowel positieve als negatieve. Je ziet mensen sterven en vechten, vallen en opstaan. Hoe geweldig is het als jij als militair je zwaarden en speren kunt gebruiken als ploegscharen en snoeimessen? De mensen hebben door jouw goede inzet een beter leven, een betere toekomst. Zij kunnen er weer tegenaan, in een vredige en veilige omgeving. Positieve acties leiden tot positieve reacties! Als je als militair weet waar je het voor doet, kun je prima mens en militair tezamen zijn. Alternatief krijgsmachtpastoraat Vorig jaar is de Duitse zusterorganisatie van Kerk en Vrede, de Versöhnungsbund, een alternatief krijgsmachtpastoraat begonnen. Initiatiefnemer is voormalige krijgsmachtpredikant Matthias Engelke die tijdens de Kosovo-oorlog, de eerste oorlog na de Tweede Wereldoorlog waarin de Duitse krijgsmacht buiten de landsgrenzen optrad, zelf gewetensproblemen kreeg en ontslag nam. Voor hem zelf was dit ontslag en zijn overstap naar de vredesbeweging een oplossing; voor de militairen die dergelijke gewetensproblemen hadden en hebben niet. Met een militair verleden waarin het Befehl ist Befehl grote ongelukken heeft veroorzaakt heeft de hoogste militaire rechtbank in Duitsland zich in 2005 reeds uitgesproken voor een soort partiële dienstweigering als een bepaalde missie of operatie lijnrecht tegen het geweten van de betreffende militair ingaat. Engelke heeft echter vast moeten stellen dat het krijgsmachtpastoraat militairen die daadwerkelijk bij bepaalde operaties in gewetensnood komen niet op deze mogelijkheid wijst, maar feitelijk vooral de Duitse krijgsmacht en niet de individuele militair dienstbaar wil zijn. Ook maakt ze geen werk van gewetensvorming door in groepenwerk het evangelie en het militaire bedrijf kritisch naast elkaar te zetten. Dat alles wil de door de Versöhnungsbund begonnen alternatieve Soldatenseelsorge wel doen. Onder de titel Als het geweten zich meldt (analoog aan Soldaat Jansen meldt zich ) zijn duizenden flyers verspreid op plekken waar militairen regelmatig komen en is een telefonische hulpdienst gestart. Daarnaast is een vredestheologisch zelfonderzoek uitgebracht aan de hand waarvan individuele militairen zichzelf de biecht kunnen afnemen als het gaat om hun staan in de kerkelijke traditie.

9 Juni 2008 Vredesvrouwen pagina Vredesspiraal Bram Schriever Ik herinner me de vrouwen in het zwart vanuit één van mijn bezoeken aan Israël. Vanuit de bus zag ik ze staan op een druk kruispunt. Bijna twintig jaar later zijn ze er nog. Niet alleen meer in Israël. Ook in Nederland zijn verschillende groepen actief, waaronder in Utrecht. Wie zijn ze en waarom staan ze daar in het zwart? Het internationale Netwerk Vrouwen in het Zwart, in samenwerking met de Coalition of Women for a Just Peace, bestaat al sinds De beweging begon in Israël. In januari 1988, één maand na het uitbreken van de eerste Intifada, kwam een aantal Palestijnse en Israëlische vrouwen samen. Op het drukste kruispunt van Jeruzalem begonnen ze een demonstratie tegen de Israëlische bezetting van Gaza en de Westoever. De eerste stille wake was een feit. Eén keer per week op dezelfde plek in het centrum van Jeruzalem stonden de moedige vrouwen daar, in het zwart gekleed met de leuze: Stop de Bezetting, zwijgend, vaak bespuugd en uitgejouwd, soms zelfs aangevallen door fanatieke Israëlische passanten. Al gauw werden er wakes gehouden in vele Israëlische steden en in de afgelopen 15 jaar zijn Vrouwen in het Zwart - groepen opgericht in meer dan 150 steden in de wereld. Nederzettingen In Nederland waren de eerste vrouwen al in januari 1990 op het Spui in Amsterdam aanwezig. Een paar jaar waren ze er niet, tijdens de Akkoorden van Oslo, die naar later bleek, ten onrechte hoop gaven dat er snel een levensvatbare Palestijnse staat zou komen. Helaas werden juist tijdens die onderhandelingen de meeste nederzettingen gebouwd. Wat Vrouwen in het Zwart wereldwijd verbindt is hun betrokkenheid bij een rechtvaardige wereld, waarvan ze wensen dat die eens vrij van geweld zal zijn. Ieder vult dat in haar land naar eigen inzicht in. Een hele reeks zaken komt daarbij aan de orde. VROUWEN IN HET ZWART STAAN EVENEENS IN UTRECHT Ook voor mannen Irak In de VS en Groot Brittannië worden de meeste wakes tegen de oorlog in Irak gehouden, vaak gekoppeld aan het Mid- Een enkele witte bloem den Oosten probleem. In Italië protesteert men bijvoorbeeld tegen de mafia, in Duitsland tegen racisme en vreemdelingenhaat van neo-nazi s en In de jaren dertig hadden we als vrouwen Ook onze vrouwenvredesgangen. Op onze schoorsteen hadden we een busje staan En daar stond op vrouwenvredesgang. Als je bezoek kreeg zette je Het op tafel in de hoop dat je gasten Bereid waren daar wat in te stoppen. Zo had je aan het eind van het jaar Wat geld om de reis te ondernemen. Met een groep vrouwen trokken we dan vanuit Groningen naar het westen, Naar Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Dan gingen we met duizenden Vrouwen door de straten, heel keurig in rijen van vier, Met een enkele witte bloem op, Volkomen zwijgend. En juist het zwijgen, het niet spreken. Het stilzwijgend door zo n stad trekken. Dat was heel indrukwekkend. De mannen - velen namen hun hoed voor ons af. In 1963 werd ik namens Kerk en Vrede afgevaardigd naar Rome toen daar 250 vrouwen uit de hele wereld bijeenkwamen namens de beweging Women strike for peace. Wij werden door Paus Johannes XXIII in audiëntie ontvangen in de Sint Pieter, Dat was kort voor zijn overlijden. Zijn oproep aan ons om ieder in eigen land Te blijven werken voor de vrede Heeft toen grote indruk op mij gemaakt. Er is pas democratie Als de kleinst mogelijke meerderheid Zich bekommert Over de grootste mogelijke minderheid. In Een enkele witte bloem (Vrouwen tegen Kernwapens, Utrecht) blikt Joke Roos terug op haar leven gewijd aan de strijd voor vrede, ontwapening en gerechtigheid. Zij overleed op 15 juni Overgenomen uit: Om een mens die hoort naar een mens woorden van reisgenoten naar de stad van de vrede. Samengesteld door Henk Eisma. Uitgave Narratio tegen atoomwapens. In India worden wakes gehouden tegen vrouwenonderdrukking door religieuze fundamentalisten, terwijl tijdens de Balkan-oorlogen Servische, Kroatische en Moslimvrouwen samen tegen de oorlog demonstreerden onder het motto: Wij laten ons niet tot elkaars vijanden bombarderen. In Nederland zijn Vrouwen in het zwart actief in Amsterdam, Maastricht, Leeuwarden, Groningen, Haarlem en Utrecht. In Utrecht staan zij elke laatste zaterdag van de maand van tot uur op de Stadhuisbrug tegenover boekhandel Broese. Voor 2008 is de planning: 26 april, 31 mei, 28 juni, 26 juli, 30 augustus, 27 september, 25 oktober, 29 november en 27 december. Sympathisanten (ook mannen) worden hartelijk uitgenodigd zich aan te sluiten. Voor meer informatie zie www. vrouweninhetzwart.nl. Vrouwen in het Zwart, ook maandelijks in Utrecht. Artikel werd met vriendelijke toestemming overgenomen uit Kerk in de stad. Joke Roos Onder het uitspreken van een rede met deze titel heeft Herman Noordegraaf op 25 april j.l. in Leiden het ambt aanvaard van bijzonder hoogleraar diaconaat. Een grote man gehuld in toog loopt in gezwinde pas naar zijn bestemming. Op de veranda van een klein huis ziet hij een zwarte vrouw staan met haar kind. Hij neemt zijn hoed af en groet deze vrouw. Zo begint Noordegraaf zijn rede. Het is een gebeurtenis uit het de kinderjaren van Desmond Tutu. Het maakte op Tutu een onuitwisbare indruk. In de ogen van de wereld was deze vrouw, zwart en ongeletterd, zijn moeder, een niet bestaande entiteit. Hij stond perplex: een blanke man die zijn hoed afneemt voor een zwarte Voor wie nemen wij de hoed af? vrouw! Zulke dingen gebeurden niet in het echte leven. Noordegraaf citeert Tutu zelf: Het hielp mij tot in het diepst van mijn wezen om te beseffen dat we kostbaar waren voor God en voor deze blanke man. Misschien heeft het mij geholpen om niet anti-blank te worden, ondanks de hardvochtige behandeling die we van de meesten van hen ondervonden. Met dit gebeuren als opstap doordenkt Noordegraaf de taak van de diaconiewetenschap. Invalshoek is de waardigheid van de mens. Weet de mens in nood zich werkelijk gezien? Van hieruit trekt Noordegraaf brede kringen. We willen Herman vanuit Kerk en Vrede hartelijk feliciteren met het aanvaarden van dit ambt. We hopen en verwachten dat we ook in de toekomst nog rijkelijk vruchten zullen kunnen plukken van de intellectuele inspanningen van deze bijzondere hoogleraar. Wat hij schrijft wordt altijd weer gekenmerkt door twee dingen: toegankelijk en tegelijkertijd diepgravend. Dat geldt ook voor de rede die hij op 25 april uitsprak. Wie haar geheel wil lezen kan terecht op: pthu.nl/, zoeken onder Noordegraaf. Piet Vliegenthart

10 pagina 10 Vredesspiraal VREDEskroniek VREDEsrubriek najaar Juni Indonesiëkroniek januari 1948 april 1948 Januari: 17: De Nederlandse en de Republikeinen tekenen een overeenkomst over het staken van de vijandelijkheden. Op dezelfde dag hebben de opperbevelhebbers hun instructies gegeven aan de troepen. De bevelhebbers vragen het uiterste aan discipline en besef van de troepen gevraagd. T/m zo 31 aug 2008 Overloon Tentoonstelling Onderdrukking en bevrijding over dienstweigeraars en deserteurs in nazi-duitsland. Museum Liberty Park Overloon, , i.s.m. Museum voor Vrede en Geweldloosheid, za. 14 juni Arnhem Kerk en Vrede zal voor het tweede achtereenvolgende jaar met een eigen stand aanwezig zijn op de EO-jongerendag in het Gelredome. www. eo.nl/jongerendag za 21 juni Utrecht Jubileumsymposium en -viering van de Raad van Kerken in Nederland. Van tot uur in de Jacobikerk te Utrecht. Halverwege de middag, tussen symposium en viering, wordt het jubileumboek Waakvlam van de Geest gepresenteerd waaraan een groot aantal actieve Kerk en Vrede leden hebben meegeschreven. Informatie op: Aanmelden via 40jaar@ raadvankerken.nl zo 13 jul 2008 t/m vr 18 jul 2008 Hoenderloo Antimilitaristische vierdaagse Is Het Hier Oorlog? Per dag wordt ongeveer 20 km gewandeld Februari: 6: De opperste leiding van de strijdmacht van de Republikeinen zou ontbonden worden, maar later wordt dit besluit herroepen: het besluit zou onofficieel zijn en per ongeluk gepubliceerd. De republikeinse regering verleent gratie aan de republikeinse ambtenaren die hun A g e n d a eend aan de republiek hebben geschonden en in Nederlandse dienst traden. 15: Steeds grotere goederen van minderwaardige kwaliteit worden geïmporteerd vanuit Nederland en in Nederlands Indië tegen fancy-prijzen op de markt gebracht. en op enkele avonden is er een inhoudelijk programma.. Info: of vredescentrum@ hotmail.com za 23 aug 2008 t/m zo 31 aug Büchel (Eifel) Burgerinspectie Kernwapenbasis Buchel: Bye Bye Nuclear Bombs, georganiseerd door o.a. onze Duitse zusterorganisatie Versöhnungsbund. Een week lang wordt elke dag rond deze Duitse luchtmachtbasis gelopen waar Amerikaanse kernwapens liggen; de zevende dag zeven maal Algemene organisatie: Gewaltfreie Aktion Atomwaffen Abschaffen (GAAA). Info: Web: gaaa.org. za 30 aug t/m di 2 sep Elspeet Seminars Omgaan met conflicten in de kerk en Transformatie van conflicten in kerk en samenleving met Richard Blackburn. Voertaal is Engels. Kosten voor het eerstgenoemde seminar op 30 augustus is 45; voor het als tweede genoemde, vierdaagse seminar 410 (inclusief verblijf). Georganiseerd door Geweldloos Samenleven (zie pagina 12) Zolang er geen definitief politiek akkoord betreffende het Nederlands-Indische geschil is kan de Republiek niet deelnemen aan de interim-regering, is het Nederlands standpunt. 22: De ramingen van de uitvoer naar Indonesië in de periode september 1947 augustus 1948 zijn 168 miljoen gulden. De invoer uit Indonesië is 149 miljoen gulden. De vordering van Nederland op Indonesië beloopt ong. 60 miljoen gulden. De potentiële vordering van Nederland op Nederlands Indië is 5,3 miljard gulden. Maart: 9: De voorlopige Federale Regering is geïnstalleerd met als voorzitter Lt.-Gouverneur- Generaal dr. Van Mook. In een korte rede constateert hij ook in republikeinse sfeer een toenemende positieve instelling voor democratie. In een verklaring van de Republikeinen spreken zij hun diep leedwezen uit dat het regeringslichaam noch in vorm noch in houd bij benadering de naam voorlopige regering rechtvaardigt. Het nieuwe regeringsapparaat is niet anders dan een andere N.I.- regering, aldus het communiqué. 13: Het eerste vertrouwelijke onderhoud tussen van Mook en Moh. Hatta heeft plaatsgevonden op verzoek van van Mook. April: 13: wordt Het afschaft. grootgrondbezit Van officiële de beginselen van de demo- grootgrondbezit.. Een liqui- over te nemen. 24: Van Nederlandse zijde worden 1599 krijgsgevangenen vrijgelaten, de Republikeinen hergeven zes Nederlanders de vrijheid.(de enige die zich op Republikeins grondgebied bevinden). De regeringsvoorlichtingsdienst doet melding over communistische agitatie op Oost- Java. wg Colofon Vredesspiraal is het kwartaalblad van de Vereniging Kerk en Vrede. Redactie Jan Anne Bos, Héleen Broekema, Willie Gardien, Leen van den Herik, Yosé Höhne-Sparborth, Jan Schaake. Aan dit nummer werkten verder mee: Dick Boer. Corine Bos. Bertram Flesch. Annelies Klinefelter. Herman Noordegraaf. At Polhuis. Heleen Ransijn (column). Abe Thijs. Arjan Vliegenthart. Piet Vliegenthart. Harry Zeldenrust. Redactie- en administratieadres Vredesspiraal, Postbus 1528, 3500 BM, Utrecht. Telefoon: , fax: vredesspiraal@kerkenvrede.nl Kerk en Vrede Kerk en Vrede is een landelijke vereniging van mensen die binnen en buiten de kerken actief zijn voor ontwapening en geweldloosheid. Het alom heersende geloof in geweld ook binnen de kerken nog niet overwonnen moet weerlegd en ontzenuwd worden. Elke poging tot (christelijke) rechtvaardiging van militair geweld en van voorbereiding daartoe verhindert de dienst der verzoening waartoe kerken en christenen geroepen zijn. Als u het werk van Kerk en Vrede onderschrijft en wilt steunen, meldt u dan aan als lid of donateur. Leden betalen tenminste 40,00 per jaar (inclusief een abonnement op Vredesspiraal en een aantal keer per jaar een ledenbrief). Kerk en Vrede, Obrechtstraat 43; Postbus 1528, 3500 BM Utrecht; telefoon: ; fax: ; secretariaat@kerkenvrede.nl; Abonnement Leden van Kerk en Vrede ontvangen Vredesspiraal gratis. Een abonnement op het blad kost 15 per jaar. giro Lay-out en druk Narratio, Gorinchem ISSN-nummer:

11 Juni najaar VREDEsveteranen VREDEsrubriek pagina 11 Vredesspiraal Door Yosé Höhne Sparborth. Op 4 mei herdachten we allen burgers en militairen die in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Een formule die ruimte geeft aan actueel herdenken. Utrecht deed dat, door de eigenzinnige oorlogsjournalist Arnold Karskens aan het woord te laten na de Dodenherdenking bij de Dom. Karskens korte voordracht en het gesprek met de zaal maakten weer eens zeer helder: het moge waar zijn dat de Amerikanen het slechter doen dan wij, dat neemt niet weg dat ook Nederland het slecht doet. Jawel, onze troepen, onze meisjes en jongens, zijn professioneel getraind. Daar ligt het probleem niet. Het probleem zijn de randvoorwaarden voor oorlogvoering als natie die zich democratisch wenst te noemen. Het her-denken in de Aula van het Academiegebouw aan het Domplein maakte opnieuw een aantal zaken helder over onze nationale ongeschiktheid tot oorlogvoering. Fouten verhuld Karskens sprak over Afghanistan en wat daar nu gebeurt, binnen het gebied waar Nederland opereert. Zijn stelling is, dat herdenken vooral ook is: her denken. En dat doen op basis van jongste ervaringen. Her denken omdat de praktijk in Afghanistan ver weg ligt van de mooi geformuleerde opdracht waarmee de soldaten weggestuurd werden. In Afghanistan wordt ook aan Nederlandse zijde onproportioneel geweld gebruikt tegen burgers. Er sterven veel meer burgers dan Taliban. Er wordt veel meer vernield dan opgebouwd. En, en daar komt de vraag van de oorlogsbekwaamheid om de hoek: dat nieuws wordt zoveel mogelijk uit de media gehouden. Het beeld van onze jongens die daar goed werk doen mag niet verstoord worden. En er blijkt zelfs geen liefde voor onze jongens. Als er in Kamp Holland iets helemaal misgaat zodat de veiligheid van de troepen in gevaar komt, worden de journalisten dringend verzocht dat niet te melden uit overweging van strategische veiligheid. Door het niet te melden Nederland onbekwaam tot oorlogvoeren kon de gevaarlijke situatie maanden voortduren. De zaak moest verzwegen worden vanwege de minister, die anders door de Tweede Kamer op het matje geroepen zou zijn. Militairen en politici houden zo lang mogelijk buiten de media dat het werkelijk om oorlog gaat. Een moderne oorlog, waarin op elke soldaat die sneuvelt ook honderd burgers sneuvelen. Karskens vindt dat de militairen die zoveel burgerdoden veroorzaken, ter verantwoording geroepen moeten worden. De zaal neigde meer ertoe, allereerst de politici ter verantwoording te roepen die die oorlog wilden. Politieke verantwoordelijkheid Dat Erik O. gedetineerd werd gedurende het onderzoek naar het dodelijke schot dat hij op een Irakees loste, terwijl premier Balkenende een onderzoek naar de politieke motieven om militairen naar Irak te sturen kan tegenhouden, spreekt boekdelen. Dat is wat de aanwezigen in Utrecht in ieder geval niet willen. Maar er was brede steun voor Karskens pleidooi om de Nederlandse wil tot militaire operaties te her denken. En dat dat op 4 mei gebeurde, vond brede instemming. In een democratie is oorlogvoering allereerst een zaak van politici die daartoe besluiten. En een zaak van het volk, dat díe regering en díe volksvertegenwoordiging koos en ze ook niet naar huis stuurt. De militairen knappen het op, voor onze belangen : onze economie, onze oliebehoefte of onze relatie met machtige staten. Als een vredesmissie toch gewelddadig blijkt te zijn tegenover burgers, dienen wij als volk ons erin te verdiepen en onze volksvertegenwoordigers tot de orde te roepen. Het is allemaal niet nieuw. In de oorlog met Indonesië verzeilden we ook al in een guerrillaoorlog. Afghanistan is ook een guerillaoorlog, Irak is dat ook. Wil je die als regulier leger winnen, moet je hen in geweld durven overtreffen. In Afghanistan gebeurt dat met bom- Op enkele plaatsen besprak ik de afgelopen jaren ons publieke verdringen van onze oorlog in Indonesië, de Nederlandse rol. Het was schrikken, de emoties die er onverwacht loskwamen bij zelfs maar familie van veteranen. Absoluut onverwerkte geschiedenissen waar we die mensen al 60 jaar mee laten tobben. Ze moeten het zelf maar uitzoeken. De idee lijkt dat stevige knapen en meiden tegen een stootje moeten kunnen. Men vergeet, dat onze kerels hun adrenaline en agressie hooguit hebben inbardementen van dorpen, bij voorkeur s nachts als de burgers in bed liggen. Het zijn oorlogsmisdaden, en allereerst zijn de politici verantwoordelijk die tot zo n oorlog besloten. Kan het dan anders? vroeg iemand in de Aula van Utrecht. In een guerrillaoorlog heb je maar één mogelijkheid, stelde Karskens. Je moet als enkelingen tussen de bewoners in gaan wonen, lang, een jaar, jaren. Je moet eten wat zij eten, drinken wat zij drinken en leven zoals zij leven. Dan kun je hen winnen en dan kun je het winnen. Maar je opsluiten in zo n Kamp Holland, zeer afgezonderd van de bevolking daar, van hun dagelijkse leven werkt niet. De militairen eten niets van wat daar groeit. Alle eten en drinken wordt ingevlogen. Hoe kunnen ze dat land ooit begrijpen? Zo win je geen guerrilla, want de Afghanen gaan hen haten. Geen nazorg voor veteranen De Nederlandse onbekwaamheid tot oorlogvoeren blijkt ook op 5 mei. Voor het eerst waren de Jonge Veteranen in Wageningen aanwezig. De vereniging bestaat pas een jaar en is opgericht omdat de jongere generatie vindt dat zij nergens met haar problemen terecht kan. Zelf zat ik die dag bij een vriendin in de zon en haar buurman kwam langs. Had die nacht de hele straat op stelten gezet, politie was erbij gekomen. Een veteraan uit Libanon, in de Unifilmissie die in 1979 van start ging. Zwaar getraumatiseerd, nog steeds helemaal ontregeld. Kan bij niemand terecht. Is ooit door een psychiater bekeken, maar die vond dat hij enkel een alcoholprobleem had. In de nacht van 4 op 5 mei werd hij in een politiecel ingesloten, om 8 uur s morgens weer losgelaten. Indonesië, Nederland en het publieke vergeten geschapen gekregen om elkaar met een knots te lijf te gaan. Maar mensen zijn er niet op gebouwd om met kogels doorzeefd te worden. Evenmin om bommen op hun hoofd te krijgen. Nog minder om nadien het vlees van familieleden of vrienden uit de bomen te moeten plukken. Daarvoor zijn we niet gemaakt. Dat laat zich dus ook niet verwerken. De paradox: bommen gooien van enkele kilometers hoogte, op een knop drukken om een raket af te schieten, dat is heel makkelijk. Je ziet het bloed niet, de vernieling niet, de slachtoffers niet. Alsof het een computerspel is. Dat maakt het besluit tot oorlogvoering zo eenvoudig: het is opbouwwerk, het is veilig, het is niet gewelddadig. Een politieke illusie die overeind gehouden wordt. De veteranen weten beter. Hun weten wordt niet op prijs gesteld. Een natie die geen verantwoordelijkheid neemt voor de levenslange trauma s bij de slachtoffers van haar oorlogvoering en bij de soldaten die de oorlog werden ingestuurd, is niet bekwaam om tot een oorlog te besluiten. Er is nu een brochure beschikbaar bij Kerken Vrede, die ingaat op de Nederlandse geschiedenis met Indonesië. Aangestipt wordt wat er gebeurde in de politionele acties, maar vooral hoe er nadien gezwegen werd over wat er in die politionele acties gebeurde. Er wordt uitvoerig ingegaan op de bredere situatie van het Nederland dat tegen Indonesië ten strijde trok om de onafhankelijkheid te verhinderen. Besproken worden de groepen die het meeste getroffen werden door het publieke zwijgen, vergeten, ontkennen. Uitvoerig wordt aandacht besteed aan het Kamerdebat in februari 2008, dat inging op een verzoek om erkenning van de massamoord op 431 burgers van Rawagede op 9 december De argumenten waarmee minister Verhagen twee moties verwerpt worden nader onder de loep genomen. Uiteindelijk wordt ingegaan op de vraag welk belang het nog heeft om ons alsnog over die geschiedenis te buigen. De brochure is te bestellen voor 3,- plus verzendkosten. Ook is het mogelijk om een avond over Indonesië te houden en via Kerk en Vrede sprekers erbij te vragen. De brochure telt 56 pagina s. YHS

12 pagina 12 Vredesspiraal VREDEstraining Juni 2008 Praktijk voorbeeld: De zomer is aantocht en zo ook de dorpsfeesten. In Steenwijkerwold is dat altijd het weekend van Hemelvaart. Bij een dorpsfeest horen straatversieringen. Ons huizenblok heeft goed onderling contact, één keer per jaar met elkaar uit eten en voor elkaar zorgen bij wel en wee. Op 29 april bedachten we á la minuut dat we in ieder geval ons blok wilden versieren met spoken (een laken, een bal, en een paar stokken). Mijn buurvrouw zou een briefje rondbrengen in de straat om ons voornemen kenbaar te maken. Over de stroomkabel met de lampen maakten we alsnog afspraken met de stroomleverancier en de kabelophanger. Tot zover leek het nog goed te gaan wat de communicatie met de buurt betrof. Helaas: wat fout kon gaan ging fout. Ons blok initiatief werd niet goed doorgecommuniceerd - het briefje is namelijk nooit rondgebracht - naar de rest van de straat en op 1 mei had alleen ons blok spoken en straatverlichting. De rest van de straat was of danig ontstemd: wat jammer dat we van niets wisten of geheel niet aanspreekbaar: we doen nooit weer iets met de straat. Annelies Klinefelter De vraag is: hoe nu verder. Hoe kun je de schade nog beperken. Persoonlijk hoop ik dat de straatbewoners (het merendeel in ieder geval) nog een keer bij elkaar willen komen om samen te bespreken wat er fout ging en hoe het voor volgend jaar beter moet. Geweldloos samenleven in je eigen straat= een oefening zonder eind. Training Wat mij steeds weer opvalt met samenleven is dat het een eeuwig durende oefening is die op allerlei momenten weer aandacht en creativiteit vergt. Deze aandacht en creativiteit op te brengen vereist training en aandachtig leven. Geweldloos Samenleven: het cursus/ training en mediation instituut vanuit de doopsgezinde broederschap, biedt mogelijkheden om vaardigheden te trainen. In het cursus/trainingsaanbod staat preventief/de-escalerend handelen centraal. U mag ons uitnodigen voor een op maat gemaakte Geweldloos Samenleven, een levenslange oefening!?? cursus/training bv.: Voorkomen is beter dan genezen en Ruzie zonder brokken- geweldloze communicatie. Een ander aspect is de behoefte aan gespecialiseerd aanbod voor predikanten, kerkelijk werkers en vrijwilligers in het pastoraat mediationvaardigheden in het pastoraat. Voor ons cursus werk geldt: 8 personen is voldoende om het door te laten gaan. De nieuwe invalshoek van Mediation Service zal zijn de oriëntatie op Conflictbemiddeling zonder Grenzen. Dit houdt in meer aandacht voor de multiculturele/religieuze aspecten van conflicten bv. in buurten en wijken, generatieconflicten en straathoekconflicten, meer dienstbaarheid aan de samenleving als geheel en niet meer alleen gericht op kerken. De kerken kunnen wel een plek zijn waar de contacten gestalte kunnen krijgen. Op die manier kan ook de kerk zichtbaarder worden in de samenleving. Internationaal Speciale aandacht vraag ik voor de internationale trainingen: 28/29 augustus Familie systemen en emotionele processen in kerk en samenleving 1 /2 september Transforming Church Conflict. In het kader van de vredeweek 2008 zal ds. Harcourt Klinefelter op 26/27 september een training verzorgen: Beter Geweldloos Weerbaar: de spiritualiteit en handelingsmogelijkheden, zowel privé en maatschappelijk. Voor meer informatie verwijs ik u naar de website: doopsgezind.nl Aanvragen en aanmeldingen bij: Annelies Klinefelter, coördinator Geweldloos Samenleven, a.klinefelter@geweldloossamenleven.nl BON (aankruisen wat van toepassing is) Noteer mij voor 15 als abonnee op het kwartaalblad Vredesspiraal. Daarmee ondersteun ik ook het werk van Kerk en Vrede. Ik wacht met betalen op de acceptgiro. Noteer mij als lid van Kerk en Vrede voor 40,00 per jaar. I k ontvang dan de Vredesspiraal en de ledenbrief van Kerk en Vrede. Ik wacht met betalen op de acceptgiro. Stuur mij: een PACE-vredesvlag vredesvlag afm. 100x150 cm. à 10 de brochure Islam of Fobie à 3 informatie over redactiewerk voor de Vredesspiraal. Of kom met mij praten. Ik bied aan: een idee voor de viering van 21 September. ik wil meewerken aan de werving van 250 abonnees voor het jubileum van 2009 Ik kan natuurlijk ook een mail sturen. p.a. secretariaat@kerkenvrede.nl bij het bestelde ontvang ik een acceptgiro naam: adres: Deze bon kunt u opsturen aan Kerk en Vrede, Antwoordnummer 4448, 3500 VB Utrecht (een postzegel mag, maar hoeft niet) c o l u m n Van binnenuit Na een paar drukke dagen waarin het dagschema behoorlijk op z n kop stond is het haast vreemd om weer gewoon thuis te zitten. En om te weten dat ik morgenochtend weer ge-woon om half 9 op kantoor ben om al het achterstallige werk van vorige week in te halen. De hele middelste week van mei heeft zo n beetje in het teken gestaan van het herdenken van zes-tig jaar Israël en zestig jaar Nakba, de verdrijving van de Palestijnse burgerbevolking in Voor één keer hebben wij zelf - dat wil zeggen, ik en mijn collega s van United Civilians for Peace - de Palestijnse kant grotendeels overgelaten aan anderen, en ons geconcentreerd op de Israëlische kant. Wél de kritische Israëlische kant, die al te goed weet dat er niet veel te vie-ren valt aan zestig jaar Israël. Vijf avonden lang hebben er kritische documentaires uit Israël gedraaid in De Balie in Amsterdam. In een aantal gevallen gevolgd door altijd boeiende ge-sprekken met mensen die betrokken waren geweest bij de films. Yoav Shamir was er, voor een volle zaal bij de première van zijn film Flipping out over uit de band springende soldaten na hun diensttijd. Maar ook Ezra Nawi, de activist die de hoofdpersoon is in Citizen Nawi. Smadar Ben Natan was er, de even dappere als innemende mensenrechtenadvocate, en Inbar Michelzon, die de moed had om haar ervaringen in het leger ter discussie te stellen. Vier getui-gen van binnenuit, die laten zien hoezeer de Israëlische samenleving bepaald en misvormd wordt door de bezetting van de Palestijnse gebieden. Een verhaal dat veel te weinig gehoord wordt in ons land en daarbuiten. We hebben ze voor even een spreekbuis kunnen bieden. Het was een eer om daaraan mee te werken. En nu, weer over tot de orde van de dag.