NASIONALE SENIOR SERTIFIKAAT GRAAD 12

Transcriptie

1 NSIONLE SENIOR SERTIFIKT GRD 12 LEWENSWETENSKPPE V1 VOORBEREIDENDE EKSMEN 2008 PUNTE: 150 TYD: 2½ uur Hierdie vraestel bestaan uit 20 bladsye.

2 Lewenswetenskappe/V1 2 DoE/Voorbereidende Eksamen 2008 INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die volgende instruksies sorgvuldig deur voordat die vrae beantwoord word Beantwoord L die vrae. Skryf L die antwoorde in die NTWOORDEBOEK. Begin die antwoord op ELKE vraag boaan 'n NUWE bladsy. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. Gee jou antwoorde volgens die instruksies by elke vraag. LLE tekeninge moet met 'n potlood gemaak word en die byskrifte met blou of swart ink. Teken diagramme en vloeidiagramme SLEGS wanneer dit versoek word. Die diagramme in hierdie vraestel is NIE almal volgens skaal geteken nie. Grafiekpapier mag NIE gebruik word NIE. Nieprogrammeerbare sakrekenaars, gradeboë en passers mag gebruik word. Skryf netjies en leesbaar.

3 Lewenswetenskappe/V1 3 DoE/Voorbereidende Eksamen 2008 FDELING VRG Verskeie opsies word as moontlike antwoorde vir die volgende vrae gegee. Kies die korrekte antwoord en skryf slegs die letter ( D) langs die vraagnommer ( ) in die NTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld D Meiose vind in die plaas. B C D sigoot van mense beenmurg van mense helmknoppe van plante wortelpunt van plante Wanneer die hoeveelhede van die verskillende basisse in 'n DNmonster geanaliseer word, sal die volgende resultaat in ooreenstemming met die basis-afparingsreëls wees: B C D = G + G = C + T + T = G + T = C Watter komponent is NIE direk betrokke by translasie NIE? B C D mrn DN trn ribosome Watter wetenskaplike staan as die vader van genetika bekend? B C D Watson Darwin Mendel Newton Watter van die volgende manlike en vroulike strukture stem die MINSTE in funksie ooreen? B C D Saadbuisies (seminale tubules) vagina Spermatogonia oögonia Testes ovariums Vas deferens Fallopiusbuis (oviduk)

4 Lewenswetenskappe/V1 4 DoE/Voorbereidende Eksamen Watter van die volgende stellings oor identiese tweelinge is KORREK? B C D Hulle het verskillende stelle gene. Hulle word uit 'n enkele bevrugte eier, wat in twee selle verdeel, gevorm. Hulle kan van verskillende geslagte wees. Hulle kan deur twee aparte ovums gevorm word. (6 x 2) (12) 1.2 Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer ( ) neer Die proses waardeur DN identiese kopieë van homself maak Die buitenste van vier ekstra embrioniese membrane wat tot die vorming van die plasenta lei Die bousteen van nukleïensure 'n Draadvormige, geen-draende struktuur wat uit DN en proteïene bestaan 'n Genetiese toestand by die mens wat ontstaan waar 'n ekstra chromosoom 21 voorkom Die struktuur waarin die ovarium van 'n blom na bevrugting ontwikkel Die twee versmeltings wat in 'n angiosperm plaasvind om 'n sigoot en endospermweefsel te vorm (7 x 1) (7)

5 Lewenswetenskappe/V1 5 DoE/Voorbereidende Eksamen Kies 'n item uit KOLOM II om by 'n beskrywing in KOLOM I te pas. Skryf slegs die letter ( I) langs die vraagnommer ( ) in die NTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld J KOLUM I Verander in die corpus luteum KOLUM II Fallopiusbuis 'n Stikstofbasis wat slegs in RN gevind word Plek van bevrugting in vroue 'n Individu wat identiese allele vir 'n bepaalde eienskap het B C D E Graafse follikel vasektomie uterus heterosigoties Snykundige prosedure by mans om bevrugting van die ovum te voorkom F G urasiel ovarium H timien I homosigoties (5 x 1) (5)

6 Lewenswetenskappe/V1 6 DoE/Voorbereidende Eksamen Bestudeer die diagram hieronder wat proteïensintese illustreer en beantwoord die vrae wat volg. G C C T T T 1 Kernmembraan Ribosoom CGU UGU Benoem die molekule wat deur 2 en 3 aangedui word. (2) Gebruik die letters van die genetiese kode en skryf die komplementêre stikstofbasisse van string 1 van die DNdubbelheliks neer. Begin bo. (3)

7 Lewenswetenskappe/V1 7 DoE/Voorbereidende Eksamen Gebruik die tabel hieronder om te bepaal watter drie aminosure in die diagram deur 4, 5 en 6 aangedui word. DIE VERWNTSKP TUSSEN trn EN MINOSURE GEDURENDE PROTEÏENSINTESE trn antikodons minosuur UGU treolien CGU alanien UUU lisien C sisteïen GC arginien GUU glutamien CU aspartiensuur CC glisien fenielalanien (3 x 2) (6)

8 Lewenswetenskappe/V1 8 DoE/Voorbereidende Eksamen Sommige mutasies is die resultaat van direkte beskadiging van die DN deur bestraling. Ons word daagliks aan agtergrondbestraling blootgestel, soos byvoorbeeld radioaktiwiteit in die lug (37%), kosmiese bestraling vanuit die buitenste ruimte (14%), bestraling vanaf die grond en geboue (19%) asook vanaf voedsel en drank (17%). Verder word sommige bestraling deur die mens geproduseer, byvoorbeeld mediese X-strale (12%), kernafval in die lug (0,5%), glimhorlosies, ensovoorts (0,4%) en afval direk van kernkragsentrales (0,1%). Wetenskaplikes het 'n eksperiment ontwerp om die verwantskap tussen die X-straaldosis en die mutasiekoers by Drosophila-vrugtevlieë te ondersoek. Die grafiek hieronder toon die resultate van die eksperiment. PERSENTSIE DROSOPHIL-VRUGTEVLIEË MET GEMUTEERDE GESLGSCHROMOSOME BY VERSKILLENDE BESTRLINGSDOSISSE Persentasie vrugtevlieë met geslagschromosoommutasies X-straaldosis (arbitrêre eenhede) Definieer die term mutasie. (1) Wat is die totale daaglikse bestraling wat deur die mens geproduseer word? (2) Teken 'n tabel om die resultate van hierdie eksperiment te toon. (6)

9 Lewenswetenskappe/V1 9 DoE/Voorbereidende Eksamen Beskryf die verwantskap tussen die bestralingsdosis en die aantal mutasies. (2) In 'n kontrole-eksperiment is die vlieë nie bestraal nie. Ongeveer 0,25% van hierdie onbehandelde vlieë het mutasies getoon. Noem TWEE ander oorsake wat hierdie mutasies kon veroorsaak het. (2) Verduidelik waarom die wetenskaplikes beskermende klere dra wanneer hulle eksperimente met X-strale uitvoer. (2) TOTL FDELING : 50

10 Lewenswetenskappe/V1 10 DoE/Voorbereidende Eksamen 2008 FDELING B VRG Die diagramme hieronder illustreer sommige stadiums in die vervaardiging van insulien. Bestudeer die diagramme en beantwoord die vrae wat volg. LET WEL: Die diagramme is NIE volgens skaal geteken NIE. geen. Kies die geen vir B. 'Sny' die insuliengeen C. Voeg die insuliengeen in insulien plasmiede fermentor D. Meng plasmiede met E. Kies bakterieë met die F. Bakterieë in fermentor Esherichia coli-bakterieë insuliengeen Sommige stadiums om 'n bakterie te verander sodat dit menslike insulien kan produseer Wat is die funksie van elk van die volgende in die vervaardiging van insulien? (a) (b) (c) Ensieme Plasmiede Fermentor (1) (1) (1) Tydens watter biologiese proses word insulien ('n proteïen) vervaardig deur van die menslike geen gebruik te maak? (1)

11 Lewenswetenskappe/V1 11 DoE/Voorbereidende Eksamen In die verlede is insulien uit die pankreas van diere verkry om diabetes te behandel. (a) (b) Noem EEN nadeel van die gebruik van die pankreas van 'n dier om diabetes te behandel. Noem EEN voordeel van insulien wat deur genetiese ingryping vervaardig is. (2) (2) 2.2 'n Somatiese sel van 'n dier het 4 chromosome. Teken, met byskrifte, 'n sel van hierdie dier gedurende anafase 2 van die tweede meiotiese deling. (7) 2.3 Die geen vir bruin (B) oë by mense is dominant oor die geen vir blou (b) oë. Toon hoe die moontlike fenotipes en genotipes van die kinders van ouers met die volgende genotipes verkry kan word: Bb x bb. (7)

12 Lewenswetenskappe/V1 12 DoE/Voorbereidende Eksamen 'n Groep graad 12-leerders in 'n skool is gevra om die volgende hipotese te ondersoek: Meer dogters as seuns se oorlobbe is nie aan hul kop vasgegroei nie. l die leerders in die skool het aan die ondersoek deelgeneem Noem enige TWEE beplanningstappe wat in hierdie ondersoek oorweeg moet word. (2) Die resultate van die leerders se ondersoek word in die grafiek hieronder getoon. GETL SEUNS EN DOGTERS MET OORLOBBE N DIE KOP VSGEGROEI EN OORLOBBE NIE N DIE KOP VGEGROEI NIE Getal leerders Nie geheg Vasgegroei Geheg Nie vasgegroei nie Seuns Dogters Tipe oorlobbe van seuns en dogters Hoeveel dogters is betrokke by hierdie ondersoek? (1) Moet die Graad 12-leerders die bogenoemde hipotese aanvaar of nie aanvaar nie/verwerp? (1) Gee 'n rede vir jou antwoord in VRG (2) Noem EEN manier hoe leerders hul ondersoek kon verbeter het om die resultate geldiger en meer betroubaar te maak. (2) [30]

13 Lewenswetenskappe/V1 13 DoE/Voorbereidende Eksamen 2008 VRG Die onderstaande diagram verteenwoordig 'n dwarsdeursnee van 'n menslike saadbuisie (seminale tubule) waarin spermatogenese plaasvind. Bestudeer die diagram en beantwoord die vrae wat volg. Bindweefsel tussen naasliggende saadbuisies Leydig se selle Spermatogonium Gedeelte van wand van saadbuisie spermatiede B Dwarsdeursnee van 'n gedeelte van 'n menslike seminale tubule wat spermatogenese toon Noem die hormoon wat deur Leydig se selle geproduseer word. Noem EEN funksie van die hormoon wat in VRG genoem is. (1) (1) Hoeveel chromosome is in elk van die volgende? (a) (b) Spermatogonium Spermatied (1) (1) Verduidelik die belangrikheid van spermatogenese as 'n meganisme om variasie te bewerkstellig deur na profase 1 en metafase 1 te verwys. (4)

14 Lewenswetenskappe/V1 14 DoE/Voorbereidende Eksamen By mense word die geen wat vir bloedstolling verantwoordelik is, op die X-chromosoom gedra. Mans wat die resessiewe geen dra, bloei maklik en word bloeiers (hemofilielyers) genoem. Vroue sal slegs hemofilielyers wees as twee resessiewe gene by hulle voorkom. Die diagram hieronder illustreer die voorkoms van bloeiers in 'n sekere familie nadat opnames gemaak is. Stel H = normale bloedstolling (X H ) h = bloeiersiekte (hemofilie) (X h ) Die genotipe van individu 5 word in die diagram hieronder aangetoon X H Y 5 Nie-hemofiliese man Hemofiliese man Nie-hemofiliese vrou Skryf die genotipes van die individue 1 tot 4 neer. (8)

15 Lewenswetenskappe/V1 15 DoE/Voorbereidende Eksamen 'n Graad 12-leerder beplan 'n ondersoek om die houdings en menings van hoërskoolleerders oor albinisme te bepaal. Sy vra DRIE vrae in die ondersoek: 1. Moet die moeders alleen die blaam vir kinders wat met albinisme gebore word, dra? 2. Is mense met albinisme vervloek en moet hulle uit die publieke oog weggesteek word? 3. Moet mense met albinisme in diens geneem word? Die resultate van die ondersoek word in die tabel hieronder getoon. Bestudeer die tabel en beantwoord die vrae wat volg. Resultate van die ondersoek om mense se houdings en menings oor albinisme te bepaal NTL MENSE Ja Nee Vraag Vraag Vraag Hoeveel mense het aan hierdie ondersoek deelgeneem? (1) Teken 'n kolomgrafiek (staafgrafiek) van die resultate. (7) Skryf die gevolgtrekkings van die resultate vir elkeen van die drie vrae wat tydens die ondersoek gevra is, neer. (6) [30] TOTL FDELING B: 60

16 Lewenswetenskappe/V1 16 DoE/Voorbereidende Eksamen 2008 FDELING C VRG Die basale liggaamstemperatuur is die temperatuur wat soggens geneem word wanneer faktore soos oefening, eet, drink of emosionele steurnisse hierdie temperatuur nie beïnvloed nie. By vroue daal die basale liggaamstemperatuur net voor ovulasie en word opgevolg deur 'n skerp styging 'n dag later. Gedurende menstruasie daal die temperatuur weer na normaal. Indien die temperatuur hoog bly, word swangerskap vermoed. Josephine en Patsy, twee jong, gesonde vrouens, het hul basale liggaamstemperatuur vir 28 dae, vanaf die eerste dag van menstruasie, aangeteken. Die data word in die tabel hieronder aangedui. Bestudeer die tabel en beantwoord die vrae wat volg. BSLE LIGGMSTEMPERTUUR VN JOSEPHINE EN PTSY VIR 28 DE DG VN MENSTRULE SIKLUS LIGGMSTEMPERTUUR ( C) Josephine Patsy Menstruasie 36, , ,1 36,5 36,6 36,7 36,8 36,8 36,9 36,9 37,0 37,1 37,1 37,2 37,1 37,0 37,2 37,2 36,1 36,5 36,5 36,6 36,7 36,7 36,7 36,6 36,7 36,4

17 Lewenswetenskappe/V1 17 DoE/Voorbereidende Eksamen Op watter dag van die menstruale siklusse van die twee vroue het ovulasie plaasgevind? (1) Wat is die verskil in die basale liggaamstemperature van Josephine en Patsy op dag 28 van hul menstruale siklusse? (2) Hierdie metings is op dieselfde tyd van elke dag gedoen, in dieselfde kamer en terwyl albei vroue dieselfde tipe japonne aangehad het. Verduidelik waarom hierdie voorsorgmaatreëls nodig was. (2) Deur die data in die tabel te interpreteer: (a) (b) (c) Wie van die twee dames is swanger? Gee 'n rede vir jou antwoord. Verduidelik hoe basale liggaamstemperatuur as 'n voorbehoedmetode gebruik kan word. Verduidelik EEN nadeel om die basale liggaamstemperatuur as 'n voorbehoedmetode te gebruik. (2) (2) (2)

18 Lewenswetenskappe/V1 18 DoE/Voorbereidende Eksamen Die volgende grafiek toon die hormoonvlakke van estrogeen en progesteroon in die swanger vrou se bloed. Beantwoord die vrae wat volg. Vlakke van hormone in bloed (arbitêre eenhede) Vlakke Vlakke van van hormone hormone in in Bloed bloed (arbitêre (arbitere eenhede) eenheid) VLKKE Vlakke van VN estrogeen ESTROGEEN en progesteroon EN PROGESTEROON oor tyd OOR TYD Tyd(dae) (dae) progesteroon estrogeen ` (a) Wanneer is die estrogeen- en progesteroonvlakke dieselfde? (2) (b) Wat is die hoeveelheid estrogeen in die bloed op dag 14? (2) (c) Watter getuienis kan vanaf die grafiek verkry word dat 'n ovum bevrug is? (2)

19 Lewenswetenskappe/V1 19 DoE/Voorbereidende Eksamen Bestudeer die diagram van die ontwikkelende fetus hieronder. B C E D Diagram van 'n ontwikkelende fetus Verskaf byskrifte vir strukture, B en D. Gee TWEE funksies van die vloeistof wat in C aangetref word. Benoem die proses wanneer van die vloeistof in C deur dokters getrek word om vir abnormaliteite van die fetus te toets. Beskryf die funksie van E gedurende die geboorteproses. (3) (2) (1) (2)

20 Lewenswetenskappe/V1 20 DoE/Voorbereidende Eksamen Yvonne oorweeg dit om haar baba vir aanneming te gee as oplossing vir haar armoedige omstandighede. Sy het nie 'n permanente werk nie en die pa van haar kind wil ook nie help om hul baba te onderhou nie. Yvonne verbruik ook alkohol op 'n daaglikse basis. Skryf 'n opstel waarin jy die volgende bespreek: Kies 'n mening wat óf vir óf teen aanneming is en bespreek ten minste VIER redes om jou keuse te ondersteun. (8) Beskryf kortliks die gevolge van Yvonne se alkoholmisbruik op die ongebore kind se verstandelike en fisiese ontwikkeling. (4) LET WEL: GEEN punte sal vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme of diagramme toegeken word nie. Sintese: (3) TOTL FDELING C: GROOTTOTL: