Helpende hand bij het werven en inhuren van personeel

Transcriptie

1 Helpende hand bij het werven en inhuren van personeel Een naslagwerk om kennis over effectiever en efficiënter werken, met behulp van open standaarden en open source software, te verankeren binnen uw organisatie

2 ICTU / Programma Nederland Open in Verbinding (NOiV) Wilhelmina van Pruisenweg AN Den Haag Postbus AA Den Haag NOiV is een programma van

3 Mensen die met open standaarden en open source software werken, hebben een open mind. Ze zijn zich bewust van de Europese context waarin ze werken en zijn op de toekomst gericht. Leo Smits, directeur Het Expertise Centrum (HEC) Als je de capaciteiten van je ICT-mensen niet ontwikkelt, blijf je als organisatie hangen in het verleden. De productspecifieke kennis die zij nu hebben, is al snel verouderd. Met kennis van ontwikkeling van open source software en gebruik van open standaarden heb je toekomstvaste kennis in huis. Michiel Leenaars, directeur NLnet De kracht van open standaarden en open source is de kracht van mensen, zowel van ontwikkelaars als toepassers. De competentiematrix helpt ons de juiste mensen te selecteren bij de schaarse kansen die zich aandienen - we hebben niet zoveel verloop. Tegelijk voorziet de matrix in de behoefte open standaarden en open source in onze competentiegerichte jaargesprekken op te nemen. Bart Lindeboom, afdelingshoofd Informatievoorziening en Automatisering gemeente Ede en voorzitter van de overheidscommunity Typo3Gem Het goed gebruiken van open source en open standaarden eist een breed kennisniveau in de organisatie, en absoluut niet alleen bij de techneuten. Opbouw en bijhouden van bewustzijn en kennis is dus essentieel. Een open standaarden-open source software competentiematrix, bij werving en ontwikkeling van medewerkers, is hiervoor een uitstekend hulpmiddel. Marcel Gijtenbeek, directeur Ivective Binnen het rijk worden functieomschrijvingen teruggebracht naar 52 profielen. Naast globale profielen is er behoefte aan beschrijving van gewenste specifieke kennis van medewerkers en managers. De competentiematrix van NOiV op het gebied van open standaarden en open source is wat dat betreft een praktische aanvulling waar we graag gebruik van maken. Harry Roumen, hoofd informatiemanagement Ministerie van Financiën 1

4 Inhoudsopgave 2

5 HOOFDSTUK 1 HOOFDSTUK 2 HOOFDSTUK 3 HOOFDSTUK 4 BIJLAGEN Voorwoord Inleiding 1.1 Wie moet deze helpende hand kennen.. en gebruiken? 1.2 Hoe deze helpende hand te gebruiken? Competenties: kennis en gedragscompetenties 2.1 Definitie competentie 2.2 Kennis 2.3 Gedragscompetenties Competentiematrix Kwalificeren leveranciers raam- of mantelovereenkomsten 1: Standaardpublicaties open standaarden en open source software 2: Competentie definities

6 Voorwoord 4

7 In mijn visie is open de enige realistische en betaalbare weg naar een moderne, slimme publieke sector die gegevens kan delen en hergebruiken op de manier die ze wil. Het gebruik van open standaarden vergroot het vermogen om elektronisch samen te werken, en vormt daarmee de basis voor duurzame samenwerking. Hergebruik van open software levert besparingen op. Helaas benutten veel organisaties deze mogelijkheden onvoldoende. Eén van de oorzaken dat dit niet gebeurt, ligt mijns inziens in het feit dat medewerkers onvoldoende weet hebben van de mogelijkheden. Ik denk daarom dat deze publicatie zeker een helpende hand zal zijn voor organisaties die hier werk van willen maken. Kennis van open standaarden en open source software is niet alleen nu belangrijk, maar zeker ook in de toekomst. Het belang van interoperabiliteit en flexibele informatiehuishoudingen zal de komende jaren alleen maar toenemen. Denk aan de mobilisering van de werkplek, inclusief gebruik van tablets, waarbij software op verschillende apparaten moet kunnen draaien. Dat kan wanneer in de software open standaarden zijn verwerkt. Verder zal de overheid steeds meer open data beschikbaar stellen ruwe, gestructureerde en machine-readable overheidsinformatie, zoals internationaal al veel gebeurt. Zonder open format kunnen bedrijven, non-profit organisaties en burgers deze data niet interpreteren en gebruiken om er waarde mee te creëren. Terwijl dát nu juist de gedachte is achter open data. Door het gebruik van open data wordt de kloof tussen overheid en burger kleiner, en kunnen burgers meer betrokken worden in beleidsprocessen. Ook cloud computing het leveren en gebruiken van schaalbare en elastische diensten die via internet worden aangeboden zal een vlucht nemen en moet het hebben van open standaarden. Deze handreiking is een naslagwerk. U kunt de voor u relevante informatie eruit pikken. Mijn advies is: geef de onderdelen binnen uw organisatie de juiste plek, het liefst in de gebruikelijke werkprocessen. Deze publicatie is niet alleen om te lezen van a tot z, maar vooral om te gebruiken. Ik wens u daarom veel lees-, maar vooral doe -plezier toe met deze publicatie! Ineke Schop, programmamanager Nederland Open in Verbinding (NOiV) Leeswijzer De inleiding gaat in op de noodzaak van verankering van kennis van open source software en open standaarden in mensen: de enige manier om de voordelen hiervan te realiseren. Vervolgens staan we kort stil hoe deze helpende hand te gebruiken. Hoofdstuk 2 behandelt kort de basiskennis over open standaarden en open source software, gerangschikt naar kennisgebied. In dit hoofdstuk komen ook de gedragscompetenties aan bod. Hoofdstuk 3 vormt het hart van de publicatie: de competentiematrix. Omdat op het vlak van architectuur, informatievoorziening en projectmanagement veel gebruik wordt gemaakt van ingeleend personeel, gaat het in hoofdstuk 4 over de kwalificatie van leveranciers bij het aangaan van raamovereenkomsten. Ook worden suggesties gedaan om mee te nemen in een aanbesteding. De publicatie eindigt met twee bijlagen: standaardpublicaties over open standaarden en open source software, en definities van de in deze publicatie genoemde gedragscompetenties. 5

8 Inleiding 6

9 De wereld om ons heen verandert snel. Maatschappelijke problemen, als schooluitval, hebben vaak meerdere oorzaken en vragen om een ketengerichte aanpak. Social media zorgen voor een snelle informatiestroom naar burgers en bedrijven, naast de formele informatievoorziening door de overheid, gebaseerd op systemen met de technologie van een aantal jaar geleden. De budgetten van de overheid staan onder druk: de overheid moet het met minder geld doen en wordt uitgedaagd om slimmer en efficiënter te werken. Hoe zorgt ú ervoor dat uw organisatie om kan gaan met deze ontwikkelingen? Kenmerkend in al deze ontwikkelingen, is het gebruik van open standaarden (zie kader op deze pagina). Dit is voor de meeste mensen in een organisatie niet zo zichtbaar, maar achter de schermen bepaalt dit of u klaar bent voor de toekomst. De noodzakelijke samenwerking tussen mensen en organisaties, bijvoorbeeld in de zorg, het onderwijs of de veiligheidssector, wordt bemoeilijkt doordat zij niet eenvoudig over elkaars informatie kunnen beschikken. Een essentiële randvoorwaarde hiervoor is dat systemen van verschillende organisaties met elkaar kunnen praten, ook wel interoperabiliteit genoemd. Open standaarden bevorderen interoperabiliteit: deze slimme combinatie van afspraken kunnen de randen van overheidsorganisaties openbreken. Hierdoor kunnen (semi-)publieke organisaties vanuit hun eigen autonomie flexibele en snel wisselende onderlinge samenwerkingsverbanden aangaan. Het stelt hen tevens in staat partnerships te sluiten met leveranciers. Afhankelijkheid van een enkele leverancier, of oplossing. Het niet gebruiken van open standaarden bevordert een potentiële vendor lock-in. Wat zijn open standaarden? Standaarden zijn afspraken over de vorm van de uitwisseling van gegevens. Kenmerkend voor open standaarden is dat er geen barrières zijn aan het gebruik van de standaarden door ICT-gebruikers en ICT-aanbieders. Standaarden zijn open als ze voldoen aan de volgende criteria: 1. De standaard is goedgekeurd en zal worden gehandhaafd door een non-profit organisatie, en de lopende ontwikkeling gebeurt op basis van een open besluitvormingsprocedure die toegankelijk is voor alle belanghebbende partijen (consensus of meerderheidsbeschikking enz.); 2. De standaard is gepubliceerd en over het specificatiedocument van de standaard kan vrijelijk worden beschikt of het is te verkrijgen tegen een nominale bijdrage. Het moet voor eenieder mogelijk zijn om het te kopiëren, beschikbaar te stellen en te gebruiken om niet of tegen een nominale prijs; 3. Het intellectuele eigendom met betrekking tot mogelijk aanwezige patenten - van (delen) van de standaard, is onherroepelijk ter beschikking gesteld op een royalty-free basis; 4. Er zijn geen beperkingen omtrent het hergebruik van de standaard. Wat is open source software? Open source software is software met twee kenmerken: 1. De broncode van de software is vrij beschikbaar; 2. In het licentiemodel is het intellectueel eigendom en het (her)gebruik van de software en bijbehorende broncode dusdanig geregeld dat de licentienemer de broncode mag inzien, gebruiken, verbeteren, aanvullen en distribueren. 7

10 Open source software (zie kader op vorige pagina) kan, omdat het in de regel gebruik maakt van open standaarden, een belangrijke bijdrage leveren aan vergroten van de interoperabiliteit en verminderen van een vendor lock-in. Goed en functioneel aanbesteden levert de beste oplossing tegen de laagste kosten. Voor de organisaties die zelf ontwikkelen, kan het toepassen van open source software innovatie versnellen. Veel van door de overheid ontwikkelde software, c.q in opdracht van de overheid ontwikkelde software, is geschikt voor hergebruik. Steeds vaker wordt ingezien dat het hergebruik van ICT-oplossingen grote voordelen kan opleveren, zoals kostenverlaging, standaardiserende werking en meer flexibiliteit. Zowel door goede verwerving, als door hergebruik van software en oplossingen, ontstaan er steeds meer hybride oplossingen waar open en closed source software naast elkaar kunnen bestaan. Gezamenlijk kunnen zij voor een betere informatie-uitwisseling zorgen, mits gebaseerd op open standaarden. Mensen zijn het belangrijkste kapitaal van dienstverlenende organisaties en overheden. Het gebruik van open standaarden gaat pas gebeuren als medewerkers er weet van hebben. Pas dan worden bewust oplossingen, gebaseerd op open standaarden, aan leveranciers gevraagd en meegewogen bij de uiteindelijke keuze. En zolang de afhankelijkheid (vendor lock- in) niet als knelpunt wordt ervaren, worden nieuwe kansen en mogelijkheid lang niet altijd op waarde geschat en ingezet. Basiskennis van open source software is een randvoorwaarde om er naar te willen kijken en zo te kunnen beoordelen of het zinnig is om in te zetten. Het realiseren van hergebruik van (ICT-oplossingen en data) betekent ook dat medewerkers gestuurd moeten worden op samenwerking. Het doel is om kennis en competenties te verankeren in de medewerkers door bij inhuur, werving en selectie en persoonlijke ontwikkeling van medewerkers, gericht te sturen op deze kennis en competenties. Het kabinetsbeleid Nederland Open in Verbinding Het kabinetsbeleid Nederland Open in Verbinding (NOiV) beoogt binnen de overheid en sectoren zorg en onderwijs de interoperabiliteit te vergroten, leveranciersafhankelijkheid te verminderen en innovatie een impuls te geven. Het kabinetsbeleid is in 2007 aan de Tweede Kamer voorgelegd, dat de start van programmabureau NOiV inluidde. Het programmabureau houdt eind 2011 op te bestaan, maar de onderwerpen gaan verder. Alle opgeleverde producten en diensten van NOiV worden, na het beëindigen van het programma, overgedragen zodat deze beschikbaar blijven. Om ervoor te zorgen dat uw medewerkers (nog) beter aansluiten bij de eisen die de omgeving aan de overheid stelt, heeft het programmabureau NOiV (zie kader) deze helpende hand opgesteld. 8

11 Moet iedereen ervan weten? Ja! Eigenlijk moeten meer medewerkers van open standaarden en open source software weten dan op het eerste gezicht wellicht gedacht wordt. Immers, onbekend maakt onbemind. Deze hulp is geen pleidooi voor het altijd en overal toepassen van open source software. Het is wel een pleidooi om zoveel kennis te hebben dat de kansen die het toepassen van open source software soms biedt, onderkend kunnen worden. Willen de voordelen van het gebruik van open standaarden in de volle breedte benut worden, is kennis nodig. Op die manier kan er een bewuste afweging worden gemaakt, in plaats van een automatische afweging. Deze publicatie bevat informatie over kennisontwikkeling over open source software en open standaarden waarvan het nuttig is wanneer medewerkers hierover beschikken. Wie er over welke kennis en vaardigheden moet beschikken, hangt af van uw organisatie. 1.1 Wie moet deze helpende hand kennen.. en gebruiken? Deze is handig voor iedereen die te maken heeft met: inhuur van externe medewerkers, en het aanbesteden van de raam- of mantelovereenkomsten werving en selectie van interne medewerkers organisatieontwikkeling en persoonlijke ontwikkeling van medewerkers 1.2 Hoe deze helpende hand te gebruiken? In functieomschrijvingen wordt per functie aangegeven aan welke competenties kennis en gedragscompetenties de medewerker zou moeten voldoen. In sommige sectoren worden de functieprofielen algemeen geformuleerd en maakt specifieke kennis geen onderdeel uit van de profielen. Bij de rijksoverheid is bijvoorbeeld het bevorderen van een brede inzetbaarheid van ambtenaren een trend om meer flexibiliteit te creëren. Deze handreiking wil inzicht geven in welke kennis en gedragscompetenties nuttig zijn om sturing op open in de praktijk vorm te geven. Het is een aanvulling op of specifieke invulling van de in uw organisatie bestaande functieprofielen. Vanzelfsprekend bepaalt u zelf de mate daarvan. Zo zijn er mensen voor wie het weten van het bestaan van open standaarden en open source software voldoende is, terwijl voor anderen meer inhoudelijke kennis nodig is om de mogelijkheden te zien en op waarde te kunnen schatten voor uw organisatie. 9

12 Deze handreiking kan op verschillende momenten nuttig zijn: Werven Bij het werven van nieuw personeel (zowel intern als extern) vertaalt u het in uw organisatie bestaande functieprofiel naar een vacaturetekst voor een specifieke functie. Bij deze vertaling kunt u de suggesties, die in de competentiematrix in hoofdstuk 3 zijn opgenomen, verwerken. Organisatie- en persoonlijke ontwikkeling Medewerkers die in dienst zijn, zullen zich ook moeten ontwikkelen om aan te blijven sluiten op de veranderende omgeving. In persoonlijke ontwikkelingsplannen kunnen de suggesties uit de competentiematrix een plek krijgen. Aanbesteden raam- of mantelovereenkomsten Bij het afsluiten van een raamovereenkomst gaat u een langdurige relatie aan met enkele leveranciers. Bij die leveranciers worden uitvragen gedaan om extern personeel te leveren. Wanneer deze leveranciers u niet de mensen kunnen bieden met kennis die u nodig acht op het gebied van open standaarden en open source software, kan dat zeer belemmerend zijn. Daarom doet deze handreiking, naast de competentiematrix, ook suggesties om leveranciers te kwalificeren op de aspecten open standaarden en open source software. Die suggesties vindt u in hoofdstuk 4. In het volgende hoofdstuk gaan we in op benodigde kennis en gedragscompetenties. 10

13 11

14 2. Competenties: kennis en gedragscompetenties 12

15 2.1 Definitie competentie In deze handleiding worden competenties gedefi nieerd als het geschikt zijn voor een taak of functie, op grond van kennis, vaardigheden en houdingen. 1 Het (meer) gaan werken met open standaarden en/of open source software vraagt dikwijls om een gedragsverandering. Er zal anders gewerkt moeten worden dan de medewerkers in het verleden gewend waren. Daarom geven we niet alleen suggesties voor benodigde kennis, maar ook voor benodigde vaardigheden en houdingen. Vaardigheden en houdingen voegen we samen tot gedragscompetenties. Elementaire kennis over open standaarden In tabel 1 (zie pagina 14) staat per kennisgebied binnen het domein open standaarden de benodigde elementaire kennis, gebaseerd op de op dit moment bekende basismodellen. Voor het komen tot deze lijst is met name gebruikgemaakt van het overzichtswerk van Folmer en Verhoosel (2011). In bijlage 1 staat de complete verwijzing. Deze opsomming dient als kapstok voor de competentiematrix in hoofdstuk 3, waar per functiegebied of afdeling aangegeven staat over welke kennis een medewerker in die functiegroep moet beschikken. We onderscheiden drie niveaus voor de competenties: Organisatie: over deze competenties zouden alle medewerkers moeten beschikken; Afdeling: deze competenties zijn aanvullend op de organisatiecompetenties nodig voor deze afdeling; Functie: deze competenties zijn aanvullend op de organisatieen afdelingscompetenties nodig voor deze functie. 2.2 Kennis Het gaat in deze handreiking om elementaire kennis die bekend zou moeten zijn, wil een medewerker de mogelijkheden (kunnen) benutten van open standaarden en open source software. Productspecifi eke kennis staat, vanwege de vluchtigheid, niet in de matrix. Met inzet van een ander systeem is kennis van het huidige systeem minder relevant. Daarbij is het onnodig kennis van een bepaald systeem te eisen, als dit systeem niet gebruikt wordt of de komende tijd ook niet gebruikt gaat worden. Bij de voorbeelden in de matrix wordt productspecifi eke kennis wel genoemd, met name om hier meer beeld bij te krijgen. 1 Bron: Wikipedia.nl 13

16 Kennisgebied Basismodellen Kern / essentie Vertaling naar specifieke kennis Openheid Krechmer (2009) Een model om op basis van tien eisen de openheid van standaarden te bepalen Kennen van verschil tussen open en gesloten standaarden In staat zijn om standaard te beoordelen op openheid West (2007) Stadia van openheid op basis van tien dimensies van openheid Kennen van verschil tussen open en gesloten standaarden In staat zijn om standaard te beoordelen op openheid Adoptie Markus (2006) Vier aanbevelingen voor succesvolle adoptie van (met name semantische) standaarden Kunnen zorgen voor een succesvolle adoptie van open standaarden Semantische standaarden Nelson (2005) Ontwikkelingscyclus voor standaarden Kennen van voorbeelden van semantische standaarden Zhao (2005) Verschillen tussen semantische standaarden en andere (met name technische) standaarden, met daarbij beleid dat wel en niet werkt. Kennen van de verschillen tussen semantische standaarden en technische standaarden Ontwikkeling en beheer BOMOS2 Model voor het opzetten van het beheer van open standaarden (vervolg op eerste versie: BOMOS) Weten hoe het beheer van open standaarden kan worden opgezet Economics Zhu (2006) Impact van netwerkeffecten op adoptie van systemen gebaseerd op open standaarden Weten wat netwerkeffecten betekenen voor standaarden Swann (2010) Economische effecten van standaarden, zowel positief als negatief, en verschillende soorten overheidsbeleid op het gebied van standaardisatie Weten welke economische effecten van standaarden staan Beleid Digitale agenda EU (Kroes) Digitale agenda van Eurocommissaris Kroes met als doel het realiseren van duurzame economische en sociale voordelen met één digitale interne markt, gebaseerd op ultrasnel internet en interoperabele toepassingen Kennen van het Europese beleid op het gebied van open standaarden EIF 2.0 (European Interoperability Framework) Interoperabiliteitsraamwerk voor organisaties die willen samenwerken aan de gezamenlijke levering van grensoverschrijdende publieke diensten. Kennen van het Europese beleid op het gebied van open standaarden Actieplan Nederland Open in Verbinding Actieplan vanuit het kabinet Balkenende 4 met als doel om (semi)publieke organisaties te helpen hun weg te vinden waar het gaat om open standaarden, en hen meer bewust te maken van de mogelijkheden van open source software. Kennen van het Nederlandse beleid op het gebied van open standaarden Lijst met open standaarden voor pas toe of leg uit en lijst met gangbare open standaarden Op de lijst voor pas toe of leg uit staan door het College Standaardisatie geselecteerde open standaarden, die nog door weinig overheden en organisaties worden gebruikt. Met de opname op de lijst krijgen deze standaarden een duwtje in de rug. Voor de standaarden op deze lijst geldt dat (semi-)publieke organisaties het pas toe of leg uit -principe moeten volgen. Op de lijst met gangbare open standaarden staan open standaarden die binnen de (semi-) publieke sector de facto zijn. Een bepaalde open standaard is een de facto standaard als er voldoende overeenstemming is over de toepassing van juist die specifieke open standaard. Kennen van open standaarden op de werkterreinen van de organisatie Tabel 1. Elementaire kennis over open standaarden. 14

17 Een alternatief voor deze artikelen is het boek Standards & Public Policy (Greenstein & Stango, 2007). Dit boek gaat in op de vraag of markten efficiënte standaarden kiezen, hoe standaardisatieorganisaties de ontwikkeling van standaarden beïnvloeden, en wat geschikt publiek beleid is op het gebied van standaarden. Elementaire kennis over open source software In tabel 2 (zie pagina 16) staat per kennisgebied binnen het domein open source software de benodigde elementaire kennis, gebaseerd op de op dit moment bekende basismodellen. Voor het komen tot deze lijst is met name gebruikgemaakt van het overzichtswerk van Aksulu en Wade (2010). In bijlage 1 staat de complete verwijzing. Deze opsomming dient als kapstok voor de competentiematrix in hoofdstuk 3, waar per functiegebied of afdeling aangegeven staat over welke kennis een medewerker in die functiegroep moet beschikken. 15

18 Kennisgebied Basismodellen Kern / essentie Vertaling naar specifieke kennis Conceptueel Raymond (1999) Verschil tussen het Cathedral-model (broncode niet meegeleverd of alleen beschikbaar bij elke nieuwe versie; de ontwikkelde code tussen de versies door is alleen toegankelijk voor een beperkte groep van softwareontwikkelaars) en het Bazaar-model (broncode ontwikkeld over het Internet, openbaar). Centrale thesis: als er genoeg ogen zijn, zijn alle bugs snel gevonden. Fitzgerald (2006) Verandering van Free and open source software (FOSS) naar Open Source Software 2.0. Het ontwikkelingsproces wordt minder bazaar -achtig, productlevering en ondersteunende diensten worden meer bazaar -achtig. Nieuwe business modellen ontstaan om geld te verdienen aan open source software. Kennen van de visie achter open source software Kennen van verschil tussen open en gesloten source software Kennen van open source software businessmodellen voor ICT-bedrijven Prestatie-meting MacCormack (2006) Software ontwikkelingsproces van open source software. De kwaliteit van open source software kunnen beoordelen Juridisch en inkoop Intellectuele eigendomsrechten Licenties Boldrine & Levine (2008) De relatie tussen intellectueel eigendom (auteursrecht) en innovatie, groei, welvaart en vrijheid. Kennen van het effect van intellectuele eigendomsrechten op innovatie en groei Kennen van (open source) softwarelicenties Kennen van selectie- en verwervingsproces van open en closed source software (weten welke stappen moeten worden genomen) Productieproces van OSS Karl Fogel (2007) Het succesvol ontwikkelen van open source software, met de nadruk op de menselijke kant van ontwikkeltrajecten. Kennen van het ontwikkelproces van OSS en de bijzondere rol van communities daarin Afweging kunnen maken welke rol de organisatie neemt in het OSS productieproces OSS applicaties Wiki NOiV/lijst OSS Lijst met OSS applicaties per toepassingsgebied. Kennen van OSS applicaties op de werkterreinen van de organisatie OSS adoptie en implementatie Rooij (2009) Stand van zaken overzicht van beschikbare kennis rond de belangrijkste drijfveren van adoptie van OSS. Weten welke factoren de adoptie van OSS beïnvloeden OSS binnen de organisatie kunnen implementeren Beleid Actieplan Nederland Open in Verbinding Actieplan vanuit het kabinet Balkenende 4 met als doel om (semi)publieke organisaties te helpen hun weg te vinden waar het gaat om open standaarden, en hen meer bewust te maken van de mogelijkheden van open source software. Kennen van het Nederlandse beleid op het gebied van open source software Tabel 2. Elementaire kennis over open source software. 16

19 Een alternatief voor deze artikelen is het boek Open source software en standaarden (Lahaye, 2009). Dit boek bespreekt praktische elementen zoals licenties, auteursrechten, keuzeprocessen en businessmodellen. Daarnaast worden ethische, politieke en maatschappelijke aspecten behandeld, zoals transparantie, vrije marktwerking en gelijke kansen. 2.3 Gedragscompetenties Zoals aan het begin van dit hoofdstuk beschreven, vraagt het (meer) gaan werken met open standaarden en/of open source software dikwijls om een gedragsverandering. Naast benodigde kennis geven we ook suggesties voor benodigde vaardigheden en houdingen, die we samenvoegen tot gedragscompetenties. Voor de gedragscompetenties is NOiV uitgegaan van de gangbare lijsten met competenties. In bijlage 2 staan de definities van de in deze handreiking opgenomen gedragscompetenties. Hierin zijn alleen de competenties opgenomen die een relatie hebben met open. 17

20 3. Competentiematrix 18

21 Elke organisatie is anders ingericht. Sommigen beheren de ICT zelf, anderen hebben veel uitbesteed. In alle gevallen is er vraag naar informatievoorziening die ingevuld wordt met ICT-oplossingen. Onderstaand zijn verschillende afdelingen en functies opgesomd die in meer of mindere mate voorkomen binnen een organisatie. De afdelings- en functienamen kunnen verschillen, maar het gaat om een schets van een herkenbaar beeld. De idee is dat een organisatie zelf bekijkt welke functies overeenkomen met de ICT-functies binnen de eigen organisatie om vervolgens de relevante aanvullingen op te nemen in hun eigen functieprofielen. Kennis en gedragscompetenties De kennis is afgeleid uit tabel 1 (Elementaire kennis over open standaarden) en tabel 2 (Elementaire kennis over open source software). De gedragscompetenties zijn afgeleid uit de competentielijst in bijlage 2. Bij een aantal competenties staat in de matrix nadere uitleg wat van die functionaris wordt verwacht op het vlak van deze competentie. Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) hebben dit later opgepakt (Furore, 2007). Ook deze groep medewerkers moet goed op de hoogte zijn van nieuwe trends en ontwikkelingen, zoals open standaarden en open source software. Er zijn daarom twee matrices: één voor de afdelingen en functies die een directe relatie hebben met ICT en één voor de afdelingen en functies die een indirecte relatie hebben met ICT. Let wel: het koppelen van kennis en gedragscompetenties aan afdelingen en functies is geen rocket science. We hebben door het betrekken van diverse ervaringsdeskundigen en specialisten zoveel mogelijk betracht de kennis en competenties op de juiste plaats te zetten. Maar het blijft mensenwerk en maak dus de vertaling tussen deze algemene matrices en uw praktijk (zie de tabellen op pagina 20 t/m 23). Twee soorten functies ICT is steeds meer onderdeel van het primaire proces geworden. Sommige functies en projecten lijken op het eerste gezicht niets met ICT te maken te hebben, maar hebben ICT nodig om het vraagstuk te kunnen oplossen. Bijvoorbeeld de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), die een aantal jaar geleden bij gemeenten is ingevoerd. Dat heeft zich in het begin uitsluitend gericht op zorgprocessen, waarbij was nagelaten na te denken over de informatievoorziening ter ondersteuning van de Wmo-processen. Gemeenten en zorgaanbieders hebben vervolgens gevraagd om standaardisatie van informatie en informatiestromen. De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het ministerie van 19

22 Afdelingen en functies die een directe relatie hebben met ICT Afdeling / functie Elementaire kennis over open standaarden en open source software Gedragscompetenties voor werken met open standaarden en open source software Alle afdelingen en functies die een directe relatie hebben met ICT ICT-afdeling (beheer) Dit omvat de uitvoering van de ICT-functie, gericht op het ICT -beheer. Al naar gelang de omvang zijn dit verschillende afdelingen / directies. Hier werken de ICT-specialisten. Denk aan: Netwerkbeheerder (MBO-4) ICT-beheerder (MBO-4) Medewerker beheer ICT (MBO-3) Applicatiebeheerder Technisch adviseur ICT-specialist Functioneel beheerder Medewerker helpdesk ICT-afdeling (ontwikkeling) Dit omvat de uitvoering van de ICT-functie, gericht op ICT-ontwikkeling. Al naar gelang de omvang zijn dit verschillende afdelingen / directies. Hier werken de ICT-specialisten. (bij grote organisaties zijn het functioneel beheer en innovatie meestal aparte organisaties). Denk aan: Applicatieontwikkelaar (MBO-4) Medewerker ICT (MBO-2 en MBO-3) Bouw en ontwikkeling infrastructuur / infrastructuur engineer Software-engineer Systeemanalist Functioneel ontwerper Technisch architect Medewerker Innovatie / R&D Databasemanager / -beheerder Tester Projectleider / projectmanager Webontwikkelaar Medewerker Innovatie / R&D: functiespecifieke competenties Projectleider / projectmanager: functiespecifieke competenties Kennen van het Nederlandse beleid op het gebied van open standaarden Kennen van het Nederlandse beleid op het gebied van open source software Kennen van het ontwikkelproces van OSS en de bijzondere rol van communities daarin Voorbeeld specifieke systemen Afhankelijk van de systemen die in beheer zijn, is ervaring nodig met bijvoorbeeld MySQL, PostgreSQL beheer op Linux, Tomcat, JBoss op Linux en grootschalig Linux beheer, onder meer SNMP, centrale syslog, LDAP, Kerberos. Kennen van verschil tussen open en gesloten source software Kennen van het ontwikkelproces van OSS en de bijzondere rol van communities daarin Kennen van OSS applicaties op de werkterreinen van de organisatie De kwaliteit van open source software kunnen beoordelen OSS binnen de organisatie kunnen implementeren Kennen van open standaarden op de werkterreinen van de organisatie In staat zijn om standaard te beoordelen op openheid Weten hoe het beheer van open standaarden kan worden opgezet Kennen van het Europese beleid op het gebied van open standaarden Voorbeeld specifieke systemen Afhankelijk van de systemen die in beheer zijn en ontwikkeld worden, is ervaring nodig met bijvoorbeeld Python en PHP voor ontwikkelaars en Jaspersoft en Pentaho voor BI ontwikkelaars. Kennen van het effect van intellectuele eigendomsrechten op innovatie en groei Samenwerken en Kennis delen Leervermogen Flexibiliteit Leervermogen Innovatief handelen / buiten gebaande paden durven denken en doen Oordeelsvorming Initiatief en Innovatie: ziet, herkent en voedt initiatieven op het gebied van open source 20