Lexicografie. Inhoudsopgave. Tom Ruette. 1 Inleiding 2. 2 Opnamecriteria Van Dale Groot Woordenboek Redactie... 5
|
|
- Erik Goossens
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lexicografie Tom Ruette 2007 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Opnamecriteria Van Dale Groot Woordenboek Redactie Descriptieve aanpak 6 4 Case-study: beurtbalkje 7 5 Hands-on: web2.0 woordenboek 7 1
2 1 Inleiding Een verklarend woordenboek is een selectieve representatie van de woordenschat van een taal. Zelfs lijvige woordenboeken als de Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal (GVD) omvatten niet de volledige woordenschat van het Nederlands. Een taal is immers oneindig: er kunnen altijd nieuwe woorden worden gemaakt. Die nieuwe woorden kunnen op verschillende manieren ontstaan. De meest voorkomende manier is door samenstelling, maar ook volledige nieuwvormingen zijn niet uitgesloten. De laatste editie van de GVD (veertiende editie, 2005) telt trefwoorden. Een trefwoord wordt ook wel eens lemma (meervoud: lemmata) genoemd. Daarvan zijn er pakweg 9000 nieuw ten opzichte van de vorige versie. Dat betekent niet dat er 9000 woorden meer staan in de GVD14 dan in de GVD13. De redacteurs van de GVD hebben ongetwijfeld ook woorden geschrapt. Net zoals er woorden ontstaan, verdwijnen er ook woorden. Lexicografie is een wetenschap, en wetenschappen leggen zichzelf strikte regels op. In de lexicografie hebben die regels onder meer te maken met de keuze van de lemmata. De redacteurs van een woordenboek hebben toegang tot een verzameling van teksten, die zo gekozen zijn dat ze een goede benadering geven van de taal. Zo een verzameling noemt men een corpus. Als zo een corpus een goede benadering is van de taal - dat hangt van vele factoren af - spreekt men van een representatief corpus. De teksten voor het Van Dale corpus komen uit tijdschriften en kranten. Uit die teksten halen de redacteurs de trefwoorden op basis van strikte regels. Merk op dat er hier al een eerste, weliswaar impliciete beperking optreedt in de keuze van de lemmata: er wordt geen 2
3 rekening gehouden met gesproken taal, enkel met geschreven taal. Er is een van oudsher groot verschil tussen gesproken en geschreven taal. Een interessante ontwikkeling voor de taalkunde, het wetenschappelijke domein waarin de lexicografie wordt bedreven, is het ontstaan van overgangsvormen zoals MSN-taal, blogs en fora. Daarop schrijft men zoals men spreekt, en zo is het mogelijk om een beter zicht te krijgen op de gesproken taal. 2 Opnamecriteria Het eerste en belangrijkste probleem voor de woordenboekmaker is de precieze omschrijving van hoe woorden in aanmerking kunnen komen voor opname in het woordenboek. Om een goed beeld te krijgen van hoe zulke opnamecriteria eruit kunnen zien, volgen hier (vereenvoudigd) de opnamecriteria van de GVD. 2.1 Van Dale Groot Woordenboek Als een woord in ons corpus minstens drie keer voorkomt in verschillende bronnen, dan is het een algemeen gebruikt en bekend woord en nemen we het op in ons woordenboek. In deze zin zitten meer criteria verborgen dan eerst lijkt. Hieronder worden de drie belangrijkste elementen besproken. Ten eerste is er het al besproken corpus van Van Dale. De samenstelling van een corpus bepaalt de representativiteit van het corpus. De bedoeling is om zo representatief mogelijk te zijn. Voor een lexicograaf is het immers belangrijk om een zo goed mogelijk beeld te schetsen van de te bespreken taal. Een taal bestaat echter uit een hele reeks lagen. Die lagen worden ook registers genoemd. Die registers gaan verder dan het onderscheid tussen geschreven 3
4 en gesproken taal. Een brief naar je oma verschilt zeker van een brief naar de directeur van een school. Een schrijfopdracht voor de les Nederlands verschilt van een stukje in het schoolblad. In het Nederlandse taalgebied speelt ook het verschil tussen Noord- en Zuid-Nederlands een rol. De keuze van teksten bepaalt de structuur van je corpus. Van Dale heeft ervoor gekozen om teksten uit tijdschriften en kranten te nemen voor de GVD. Hiermee sluit Van Dale een deel van de mogelijke registers in het Nederlands uit. Zo een zelf opgelegde beperking wordt niet als een negatief element beschouwd. Enkel door een bewuste beperking van het domein kan een optimale representativiteit worden behaald. Ten tweede is het er element van frequentie: minstens drie keer voorkomen in verschillende bronnen. De keuze voor de frequentie drie is volledig arbitrair, maar wel gemotiveerd. Door drie voorkomens te eisen, worden eenmalige spelfouten en ook de hapax legomena - eenmalige woorden, vaak poëtisch - uitgesloten. De frequentiële filter is vooral een eerste, automatische schifting om het werk van de redacteurs te vereenvoudigen. Ten derde, en ook het laatste punt, is de conclusie van Van Dale dat als iets minstens drie keer voorkomt in hun corpus, dat dan het woord algemeen gebruikt en bekend is. Die conclusie is niet geheel zonder gevaar voor veralgemening. Een eerste probleem is bijvoorbeeld het fenomeen van hardnekkige spelfouten. Daarnaast kan het ook voorkomen dat een of andere medische term drie keer voor komt in het corpus vanwege een bepaald incident. Zulk jargon hoort uiteraard niet thuis in een algemeen woordenboek. Het filteren van die ongewenste resultaten is het werk van de redactie. 4
5 2.2 Redactie Het sprokkelen van trefwoorden voor het woordenboek verloopt quasi-automatisch. Dat automatisch oogsten levert ook ongewenste resultaten op. Die noemt men ruis. Denk bijvoorbeeld aan de vele samenstellingen die de laatste jaren gemaakt worden met moslim-. Of zoals hierboven al werd vermeld: jargon en spelfouten. Om dit te verhelpen, moet een team van redacteurs een verdere selectie maken. Op dat moment kan er niet meer gesproken worden van strikte opnamecriteria. Voor de ene redacteur kan een woord immers jargon zijn, voor een andere een doodnormaal woord. De redacteurs van een woordenboek moeten meer doen dan het fine-tunen van de eerste automatische selectie. Aan elk lemma moet immers ook nog een betekenis toegevoegd worden. Ook hier staan er computerhulpmiddelen ter beschikking. De computer kan een concordantie maken van het trefwoord waarvan de betekenissen moeten beschreven worden. Een concordantie is een lijst van zinnen (contexten) waarin het trefwoord voorkomt. Op die manier kan een redacteur snel zien in welke context een woord wordt gebruikt en welke betekenis het woord in die context heeft. Naast de beschrijving van de actuele stand van het Nederlands, is de GVD ook een archief van het Nederlands uit de periode (circa) In die archief-functie speelt de redactie ook een belangrijke rol. Hogerop bleek al dat er niet alleen trefwoorden bijkomen, maar ook weggaan. Dat verwijderen van trefwoorden lijkt in te gaan tegen de archief-functie. Toch is het verwijderen van bepaalde trefwoorden veroorloofd, als het bijvoorbeeld gaat 5
6 om modieuze en tijdelijke uitspraken. De GVD wil een beeld geven van algemeen gebruikte taal, niet van op elkaar volgende trends. 3 Descriptieve aanpak Een wetenschappelijke aanpak vereist van de redacteurs dat ze afstand nemen van persoonlijke overwegingen. Waardeoordelen zijn niet toegestaan. De makers van een woordenboek proberen de woordenschat van een taal te beschrijven zonder daarbij te zeggen wat goed of slecht zou zijn. Die descriptieve aanpak geldt voor alle wetenschappen. Het blijkt dat juist bij de taalkunde die emotionele afstand soms moeilijk te bewaren is. Het is pas sinds de veertiende editie van de GVD dat de labels die bij de trefwoorden worden geplaatst in theorie volledig waardevrij zijn. Hieronder volgt wat de GVD zelf te zeggen heeft over haar descriptieve aanpak: (GVD, inleiding op de veertiende editie) Ten slotte is er een functie die geen enkel beschrijvend woordenboek zichzelf toekent, maar die het door vele gebruikers wordt toegekend: die van scheidsrechter in geval van twijfel of onzekerheid over de normatieve status van een woord of verbinding. De Grote Van Dale beperkt zijn beschrijving in principe tot de standaardtaal. Daarmee is het een impliciet normatief woordenboek, dat wil zeggen dat elementen in het woordenboek die niet nader gemarkeerd zijn, tot het algemene taalgebruik gerekend worden, terwijl elementen die daar niet toe behoren, maar om bepaalde redenenen vermelding verdienen, gelabeld zijn met tijdsmarkeringen als archasch of verouderd en stilistische markeringen als formeel, informeel of vulgair. 6
7 4 Case-study: beurtbalkje Een interessante case-study is het beurtbalkje-geval. Enkele mensen van TV Gelderland voelden de nood aan een treffend begrip voor het plastieken ding dat jouw aankopen scheidt van vreemde aankopen aan de kassa van de supermarkt. Het woord beurtbalkje werd uitgevonden. De ambitie was om dat woord in de Van Dale te krijgen. De mensen van TV Gelderland hebben dan een website opgericht om hun nieuw gevonden woord te verspreiden. Het woord is opgenomen in de nieuwe Dikke Van Dale omdat het woord een bekend begrip is geworden. De website van Van Dale gebruikt dezelfde woorden om de opnamecriteria samen te vatten. Na de bespreking van de opnamecriteria van de GVD is het duidelijk hoe Van Dale een bekend begrip definieert. Door de media-aandacht die TV Gelderland zelf kon organiseren, is beurtbalkje een aantal keer voorgekomen in tijdschriften en kranten. Daardoor belandde het in het corpus van Van Dale. Nochtans is het woord volledig artificieel en niet spontaan ontstaan in het taalgebruik. Taalgebruikers die geen aandacht hebben gegeven aan de publiciteit rond beurtbalkje zijn waarschijnlijk niet op de hoogte van het bestaan van dat woord. Toch staat het woord in de GVD. 5 Hands-on: web2.0 woordenboek De belangrijkste moeilijkheid bij het maken van een woordenboek is enerzijds de selectie van de lemmata en anderzijds het be- 7
8 schrijven van de betekenis. Tijdens de productie van het web2.0 woordenboek zullen echter nog vele andere moeilijkheden opduiken. Probeer problemen steeds zo op te lossen dat de idee achter de oplossing ook toepasbaar is op analoge problemen. Deze herbruikbaarheid van oplossingen is een indicatie van een doordachte werkwijze. Een goede lexicograaf weet ook precies het domein af te bakenen waarin zijn woordenboek zich specialiseert. De keuze voor het domein web-2.0 is al een eerste aanzet. De afbakening van het domein kan echter nog een aantal stappen verder gaan. Komt myspace in het woordenboek? Wat dan met Facebook? Of worden die opgenomen onder het lemma sociale media? Onthoud dat juist door een bewuste beperking van het onderzoeksdomein de representativiteit vergroot wordt. Tot slot is er nog een taalkundige bedenking. Het domein web 2.0 is nog erg jong en de woordenschat is nog niet toe aan een standaard. Vanuit een wetenschappelijk en descriptief oogpunt moeten daarom twijfelengevallen als het/de blog objectief aangekaart worden. 8
AN, BN, NN en een snuifje SN. Regionale variatie in het Nederlands
. Taalbeschouwing Van Ginneken, J. (2000). Verborgen verleiders. Hoe de media je sturen. Amsterdam: Uitgeverij Boom. Willy Smedts K.U. Leuven Contact: willy.smedts@arts.kuleuven.be Ronde 6 AN, BN, NN en
Nadere informatieBelgisch-Nederlands en de taalnorm in woordenboeken en taaladvisering 1
Ronde 5 Peter Debrabandere Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende Neerlandia/Nederlands van Nu Contact: peter.debrabandere@khbo.be 8 Belgisch-Nederlands en de taalnorm in woordenboeken en taaladvisering
Nadere informatieInformatie voor profielwerkstukken (laatst bijgewerkt op 13 november 2018)
(laatst bijgewerkt op 13 november 2018) NIEUWE WOORDEN Onze samenleving verandert voortdurend en daarom komen er nieuwe woorden bij en vallen er oude woorden af. Jaarlijks worden er zo n 2500 nieuwe woorden
Nadere informatieHoe maak je een werkstuk?
Hoe maak je een werkstuk? Je gaat een werkstuk maken. Maar hoe zit een werkstuk nou eigenlijk in elkaar? Hoe moet je beginnen? En hoe kies je nou een onderwerp? Op deze vragen en nog vele anderen krijg
Nadere informatieWegwijzer: Een breed publiek aanspreken
Wegwijzer: Een breed publiek aanspreken In de meeste gevallen heb je een specifieke doelgroep voor ogen en stem je je taalgebruik op die doelgroep af. Maar soms wil je het brede publiek aanspreken. In
Nadere informatieGedocumenteerd schrijven Schrijfopdracht klas 2. Brainstorm maak hieronder je brainstorm inzichtelijk
Gedocumenteerd schrijven Schrijfopdracht klas 2 Wat? Datum? Aftrek punten paraaf? Hoofdvragen & deelvragen - ½ punt Bronnen (2 verscheidene) - 1 punt 1 e versie - 2 punten Beoordeling (klasgenoot) - ½
Nadere informatieMasterexamen Nederlands
Masterexamen Nederlands 1. Richtlijnen masterexamen Nederlands 1.1. Inleiding 1.2. Scriptie 1.2.1. Vertaalscriptie 1.3. Letterkundig/taalkundig essay 1.4. Mondelinge toets 1.5. Vertaling 2. Inleveren scripties
Nadere informatieOntdek de Bibliotheek
Ontdek de Bibliotheek Welkom in de bibliotheek. Je gaat op ontdekking in de bibliotheek. Hierbij doe je een onderzoek naar verschillende soorten media; zoals boeken, tijdschriften, video, audio etc. Zo
Nadere informatieCONCEPT. Tussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo
Tussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo Preambule Voor alle domeinen van Engels geldt dat het gaat om toepassingen van kennis en vaardigheden op thema s die alledaags en vertrouwd zijn. Hieronder worden
Nadere informatiehoe u kunt zoeken naar informatie; hoe u gevonden informatie kunt beoordelen op betrouwbaarheid.
1 Veilig zoeken Internet is een handig medium met een zee aan informatie op allerlei gebieden. U kunt vanuit huis op ieder moment snel informatie van over de hele wereld in huis halen. Het kan hierbij
Nadere informatieOntdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek
Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Welkom in de bibliotheek. Je gaat op ontdekking in de bibliotheek. Hierbij doe je een onderzoek naar verschillende soorten media; zoals
Nadere informatieEen kritische terugblik op honderd jaar taalzorg en taaladvisering in Vlaanderen. En wat brengt de toekomst?
Ronde 8 Peter Debrabandere Katholieke Hogeschool VIVES Contact: peter.debrabandere@vives.be Een kritische terugblik op honderd jaar taalzorg en taaladvisering in Vlaanderen. En wat brengt de toekomst?
Nadere informatieModel om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren
1 Bijlage 1: Model om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren Als een leraar op zoek is naar een mogelijk instrument om schoolse taalvaardigheid bij zijn leerlingen te observeren, dan
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieWoordenschat. 11. Woordenschat. Opdracht 11.1
11. Woordenschat Opdracht 11.1 Vraag: Wijs aan wat de lexicale woorden zijn in: (a) De bestuurder vergat voor de zoveelste keer bij de halte te stoppen. (b) Kartonnen melkpakken zijn slechter voor het
Nadere informatieHoe maak je een werkstuk?
Hoe maak je een werkstuk? Je gaat een werkstuk maken. Maar hoe zit een werkstuk nou eigenlijk in elkaar? Hoe moet je beginnen? En hoe kies je nou een onderwerp? Op deze vragen en nog vele anderen krijg
Nadere informatieTussendoelen Gevorderde Geletterdheid. 1. Tussendoelen lees- en schrijfmotivatie. 2. Tussendoelen technisch lezen
Tussendoelen Gevorderde Geletterdheid Bron: Aarnoutse, C. & Verhoeven, L. (red.), Zandt, R. van het, Biemond, H.(in voorbereiding). Tussendoelen Gevorderde Geletterdheid. Een leerlijn voor groep 4 tot
Nadere informatieTussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo
Tussendoelen Engels onderbouw vo havo/vwo Preambule Voor alle domeinen van Engels geldt dat het gaat om toepassingen van kennis en vaardigheden op thema s die alledaags en vertrouwd zijn. Hieronder worden
Nadere informatieVSO leerlijn Engels (uitstroom arbeid)
VSO leerlijn Engels (uitstroom arbeid) LEERLIJN ENGELS VSO Leerlijnen Kerndoelen 1.1. Taalbegrip 1. De leerling leert vertrouwde woorden en basiszinnen te begrijpen die zichzelf, zijn/haar familie en directe
Nadere informatieJAARGANG 8 / NUMMER 3 NOVEMBER 2013. Mede mogelijk dankzij:
JAARGANG 8 / NUMMER 3 NOVEMBER 2013 Partners: Mede mogelijk dankzij: VRAAG 1 Verwarrende werkwoorden Schrijfster Joke van Leeuwen heeft met haar boek Feest van het begin de AKO Literatuurprijs gewonnen.
Nadere informatieHOGESCHOOL VOOR WETENSCHAP & KUNST DEPARTEMENT TOEGEPASTE TAALKUNDE. Koningsstraat 336. 1030 Brussel
HOGESCHOOL VOOR WETENSCHAP & KUNST DEPARTEMENT TOEGEPASTE TAALKUNDE Koningsstraat 336 1030 Brussel Hoe algemeen is Van Dales Belgisch-Nederlands, niet algemeen? Het lexicografische label empirisch getoetst
Nadere informatieExamen HAVO. maatschappijwetenschappen (pilot) tijdvak 2 dinsdag 16 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen HAVO 2015 tijdvak 2 dinsdag 16 juni 13.30-16.30 uur maatschappijwetenschappen (pilot) Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 24 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 56 punten
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2002-I
Opgave 1 Wetenschappelijke verklaringswijzen Maximumscore 3 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een antwoord op de vraag of de Weense Kring de uitspraak zinvol zou vinden: ja 1 een omschrijving
Nadere informatieMaken van een woordenboek:4 hoofdfasen
Maken van een woordenboek:4 hoofdfasen 1. het maken van een concept + het testen van het concept door middel van proefartikelen hoe moet je woordenboek er inhoudelijk uitzien? 2. opbouw van een materiaalverzameling
Nadere informatie21st Century Skills - Leerdoelen van de puzzels. X2 Computational thinking - 1. Probleem (her)formuleren
21st Century Skills - Leerdoelen van de puzzels Puzzel Vaardigheden Onderwijsdoelen Aanbodsdoelen Ruimte X X0 Informatievaardigheden - 4. Verwerken van X1 Informatievaardigheden (en geletterdheid) - 2.
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 6. Inleiding 7
Inhoud Voorwoord 6 Inleiding 7 Hoofdstuk 1 Adequaatheid / begrijpelijkheid 10 1.1 OKE 11 1.2 Het schrijven van een zin of enkele zinnen 11 1.3 Het schrijven van een korte tekst 22 1.4 Het schrijven van
Nadere informatieMedia en Interculturaliteit Lessenserie Blij af!
Media en Interculturaliteit Lessenserie Blij af! Docentenhandleiding doelgroep duur 3 havo, 2 vwo 6 klokuren Inleiding In veel andere culturen dan de westerse, verandert het schoonheidsideaal niet zo snel.
Nadere informatieDwerggras 30, Rotterdam. 1. Schrijf tijdens het kijken dingen op die jou belangrijk lijken. Je hebt dit later nodig.
Les 1: Een Wikitekst schrijven Waarom ga je schrijven: het Jeugdjournaalfilmpje bekijken Bekijk met de klas het Jeugdjournaalfilmpje over koningin Beatrix op www.nieuwsbegrip.nl 1. Schrijf tijdens het
Nadere informatieLes 1: Halloween en Sint-Maarten beschrijven
Les 1: Halloween en Sint-Maarten beschrijven Wat voor tekst ga je schrijven en waarom? Op 31 oktober is het Halloween en op 11 november is het Sint-Maarten. Veel mensen weten niet zo goed wat voor feesten
Nadere informatieDuur van de les Introductie (klasgesprek) 10 minuten Kern (video, gesprek) 10 minuten Afsluiting (werkblad) 30 minuten
Les 2 Journalistieke regels Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Pennen Nieuwsmakers Toolkit Werkblad Journalistieke regels Eventueel: computers en/of tablets waar leerlingen
Nadere informatieOVERZICHT TUSSENDOELEN GEVORDERDE GELETTERDHEID. 1. Lees- en schrijfmotivatie
OVERZICHT TUSSENDOELEN GEVORDERDE GELETTERDHEID 1. Lees- en schrijfmotivatie 1.1 Kinderen zijn intrinsiek gemotiveerd voor lezen en schrijven. 1.2 Ze beschouwen lezen en schrijven als dagelijkse routines.
Nadere informatieThema 1 LP 6: Formuleren dat ondernemingen een sociale verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van alle stakeholders
Thema 1 LP 6: Formuleren dat ondernemingen een sociale verantwoordelijkheid hebben ten opzichte van alle stakeholders Tijd 2 lesuren Doel 1 De leerlingen kunnen in eigen woorden het begrip stakeholder
Nadere informatieWat maakt WizeNote uniek?
wizenote Wat maakt WizeNote uniek? Het belang van begrijpelijk schrijven Online informatie is vaak veel te moeilijk. Op basis van veel onderzoek is onze schatting dat 80% van de zakelijke teksten geschreven
Nadere informatieProfiel Academische Taalvaardigheid
Profiel Academische Taalvaardigheid Het Profiel Academische Taalvaardigheid omvat de taalvaardigheid die nodig is om op academisch niveau in het Nederlands te functioneren en is in de eerste plaats gericht
Nadere informatieDuitse taal schrijfvaardigheid
Staatsexamen HAVO 2013 Duitse taal schrijfvaardigheid Tijdvak 1 Dinsdag 14 mei 09.00 11.00 uur College-examen schriftelijk Opgavenboekje HF-1004-s-13-1-o 1 Havo Duitse taal Schrijfvaardigheid 2013 Bijgaande
Nadere informatieStap 5 Selecteren van informatie
Stap 5 Selecteren van informatie Tijdens je zoekactie vind je allerlei informatie. Hiervan wil je alleen relevante en betrouwbare bronnen gebruiken. In deze stap geven we je richtlijnen om verschillende
Nadere informatieDe appel valt niet ver van de boom: afstanden berekenen tussen taalvariëteiten
[Taalwerk] De appel valt niet ver van de boom: afstanden berekenen tussen taalvariëteiten Tom Ruette 1. Afstanden en categorieën De appel valt niet ver van de boom,
Nadere informatieLeren en leerstoornissen. Het gestoorde Internet Lieven Coppens
Leren en leerstoornissen Het gestoorde Internet Lieven Coppens Hasselt, 2 mei 2006 Hoe het begon Nieuwsbrief leren (2001) Elektronische nieuwsbrief Info over leermoeilijkheden Info over onderwijsactualiteit
Nadere informatieSPAANSE TAAL EN LITERATUUR (ELEMENTAIR) HAVO
SPAANSE TAAL EN LITERATUUR (ELEMENTAIR) HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2020 Versie: 2 april 2019 De vakinformatie is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk
Nadere informatieAlgemene Sociologie PA B1
Algemene Sociologie PA B1 Doel college kennismaking met en inzicht geven in: de geschiedenis van de Sociologie gezichtspunten en sociologische begrippen hanteren van sociologische begrippen in mondelinge
Nadere informatieHoofdstuk 7 Evaluatieformulier
Hoofdstuk 7 Evaluatieformulier U print dit formulier uit en vult het in nadat u alle hoofdstukken heeft gemaakt. Zo mogelijk bespreekt u het met uw mede-cursisten en uw docent. Bewaar alle evaluatieformulieren
Nadere informatieInhoud. Deel 1 Inleiding in professional organizing 9
Inhoud Deel 1 Inleiding in professional organizing 9 1 Geschiedenis en context van professional organizing 11 1.1 Een stukje geschiedenis 11 1.2 Een definitie 12 1.3 Klanten 12 1.4 Voorbeelden van professional
Nadere informatie3. De CNaVT-profielen
3. De CNaVT-profielen 3.1. Welke profielen zijn er? In een eerste fase werd bij studenten Nederlands als Vreemde Taal en hun docenten via een schriftelijke vragenlijst gepeild naar de behoeften en motieven
Nadere informatieRedactie in beeld: R-TV Webredacteur. Sigrid Abels, MR1A. Julianadorp,
Redactie in beeld: R-TV Sigrid Abels, MR1A Julianadorp, 06-04-17 Inhoudsopgave GESCHIEDENIS VAN HET BEROEP WEBREDACTEUR 3 WAT HOUDT HET BEROEP IN? 3 BENODIGDE KWALITEITEN 3 VOOROPLEIDING 4 SALARIS 4 BEROEPSPERSPECTIEF
Nadere informatie;k;lk. Les 2 Journalistieke regels
Les 2 Journalistieke regels Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Pennen NieuwsMakers Toolkit Werkblad Journalistieke regels Landelijke- en regionale dagbladen via de Nieuwsservice
Nadere informatieTaalverandering. 19. Taalverandering. Opdracht 19.1
19. Taalverandering Opdracht 19.1 Vraag: Noem twee voorbeelden van varianten in het Nederlands (of in een andere taal) die steeds meer gebruikt lijken te gaan worden. Geef een lexicale en een andere variant.
Nadere informatieOp het einde van de negentiende eeuw werd het Nederlands een van de officiële talen in België. Maar welk Nederlands? Er waren twee kampen.
1 Op het einde van de negentiende eeuw werd het Nederlands een van de officiële talen in België. Maar welk Nederlands? Er waren twee kampen. De particularisten pleitten voor een eigen Nederlands pleitten,
Nadere informatieContact met de media?
Contact met de media? NWO biedt ondersteuning NWO, onderzoekers en de media Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek U doet onderzoek dat (mede)gefinancierd wordt door NWO. Wanneer u een
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/21706 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21706 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Overberg, Regina Ingrid Title: Breast cancer stories on the internet : improving
Nadere informatieHelp, ik moet een werkstuk maken!
Help, ik moet een werkstuk maken! Je gaat de komende tijd bezig met het maken van een werkstuk. Maar hoe zit een werkstuk nou eigenlijk in elkaar? Hoe moet je beginnen? En hoe kies je nou een onderwerp?
Nadere informatieHET MAKEN VAN EEN WERKSTUK
HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK 1 INHOUDSOPGAVE WERKSTUK I. Keuze. 1 II. Hoe te starten? 2 III. Inhoudsopgave 3 IV. Inleiding 4 V. Indeling 4 VI. Illustraties 7 VII. Taalgebruik 7 VIII. Verzorging 7 2 HET MAKEN
Nadere informatieLesbrief: Mediawijs Thema: Mens & Dienstverlenen in de toekomst
Lesbrief: Mediawijs Thema: Mens & Dienstverlenen in de toekomst Copyright Stichting Vakcollege Groep 2015. Alle rechten voorbehouden. Inleiding Dat mensen gebruik maken van media is niet nieuw. Er zijn
Nadere informatieSamenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3
Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3 Samenvatting door een scholier 1653 woorden 13 februari 2011 6 16 keer beoordeeld Vak Nederlands Samenvatting H1,2,3,4,5 paragraaf 1,2,(3) Schrijfdoelen
Nadere informatieHandleiding fotomodule Plaats.nl
Handleiding fotomodule Plaats.nl Deze handleiding is bedoeld om u als fotograaf van Plaats.nl te begeleiden en wegwijs te maken in de nieuwe fotomodule. Hierbij zullen de volgende onderwerpen aan bod komen:
Nadere informatieHaza-21 Handleiding Thesaurus
Haza-21 Handleiding Thesaurus versie 3.3 2 april 2012 Copyright 2011-2012 J.A.Diebrink te Burdaard. Alle rechten voorbehouden. Inhoudsopgave blz. 2 Inleiding... 3 Algemeen... 3 Toepassingen in Haza-21...
Nadere informatieIn: Vroeg, vakblad vroegtijdige onderkenning en integrale vroeghulp bij ontwikkelingsstoornissen. Jaargang 29 maart 2012, p.12-14.
Praten met Gebaren In: Vroeg, vakblad vroegtijdige onderkenning en integrale vroeghulp bij ontwikkelingsstoornissen. Jaargang 29 maart 2012, p.12-14. Trude Schermer Nederlandse Gebarentaal en Nederlands
Nadere informatieC. Social Media Beleid in enkele stappen
C. Social Media Beleid in enkele stappen 1. Stel doelen op! Je bent nu klaar met het instellen van Facebook en Twitter. Om jezelf een duidelijk beeld te stellen van wat je wilt bereiken met je Social Media
Nadere informatieProject Mens&Maatschappij. Hoofdstuk 5. Mensen en regels. Namen: Klas:
Project Mens&Maatschappij Hoofdstuk 5. Mensen en regels Namen: Klas: Introductie Stap 1Macht Schrijf samen zo veel mogelijk woorden op die te maken hebben met macht. Stap 2 Macht hebben Maak de zin samen
Nadere informatieGesprekken zonder einde
Gesprekken zonder einde sociale media vanuit interactieperspectief Nijmegen, 2 oktober 2010 Noelle Aarts, Universiteit van Amsterdam Wageningen Universiteit Enkele cijfers 82 % van alle dertigers in Amerika
Nadere informatieVervolgens bepaal je de structuur van je boek. Neem hier de tijd voor! Een goede structuur helpt met:
Beste auteur-in-spe, Wat leuk dat je een boek wilt schrijven! Met een zakelijk boek ga je je expertstatus en zichtbaarheid vergroten, zelfs al tijdens het schrijven er van. In deze whitepaper heb ik adviezen
Nadere informatieeerste hulp bij het schrijven
eerste hulp bij het schrijven van EEN Nieuwsbrief Om anderen op de hoogte te houden van het laatste nieuws binnen een bedrijf kan een nieuwsbrief goed van pas komen, hierdoor betrek je klanten of partners
Nadere informatieWaarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen
week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau A, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de
Nadere informatieDE ENERGIEKOFFER EN ONDERZOEKSVRAGEN VERZINNEN
ACTIEFICHE - SECUNDAIR DE ENERGIEKOFFER EN ONDERZOEKSVRAGEN VERZINNEN Soorten onderzoek: Bevestigend (vraag en methode door lkr, resultaat op voorhand gekend) Gestuurd (vraag en methode door lkr) Begeleid
Nadere informatieStappenplan zoeken en verwerken van informatie
Stappenplan zoeken en verwerken van informatie Oriëntatie op het onderwerp Wat is het onderwerp? Welke zoektermen? Welke bronnen? Zoeken naar informatie Welke informatiebron gebruik je? Hoe zoek je digitale
Nadere informatieMaatschappelijk Informeel (INFO) - A2
Maatschappelijk Informeel (INFO) - A2 Voor wie? Voor jongeren (16+) of volwassenen (18+) die willen functioneren in informele alledaagse situaties. Hoe wordt er getoetst? Toetst alle vaardigheden apart:
Nadere informatieWat doe je in deze les? Zo staat het in het stappenplan
Strategieles Ophelderen van onduidelijkheden Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip gebruik je bij het lezen van de tekst het stappenplan Lezen en de woordhulp. Een stap op het stappenplan is het ophelderen
Nadere informatieOPDRACHT PERSBERICHT SCHRIJVEN
OPDRACHT PERSBERICHT SCHRIJVEN Persbericht Een persbericht is een prachtige vorm van free publicity. Het gericht sturen van persberichten kan een flinke publicitaire waarde hebben. Daarbij kan dit soort
Nadere informatieZakelijk Professioneel (PROF) - B2
Zakelijk Professioneel (PROF) - B2 Voor wie? Voor hogeropgeleiden die hun taalvaardigheid in het Nederlands zullen moeten bewijzen op de werkvloer in Vlaanderen, Nederland of in een buitenlands bedrijf
Nadere informatieKan ik het wel of kan ik het niet?
1 Kan ik het wel of kan ik het niet? Hieronder staan een aantal zogenaamde kan ik het wel, kan ik het niet-schalen. Deze hebben betrekking op uw taalvaardigheid in zowel het Nederlands als het Engels.
Nadere informatieDEEL A: Over uw training
Hoofdstuk 7 - Evaluatieformulier (p. 181) U print dit formulier uit en vult het in nadat u alle hoofdstukken heeft gemaakt. Zo mogelijk bespreekt u het met uw medecursisten en uw docent. Bewaar alle evaluatieformulieren
Nadere informatieOnderzoek naar de kwaliteit van de dienstverlening in de bibliotheek van Machelen-Diegem bevraging klanten
www.kanjono.eu Onderzoek naar de kwaliteit van de dienstverlening in de bibliotheek van Machelen-Diegem bevraging klanten Looptijd: van 25 januari tot 8 februari 2012. De bibliotheek wenst jouw mening
Nadere informatieMedia en Macht Lessenserie 15 Minutes of fame
Media en Macht Lessenserie 15 Minutes of fame Docentenhandleiding doelgroep duur 4 vmbo,4 havo, 4 vwo 6-8 klokuren Inleiding Heeft iedereen recht op 15 minuten beroemdheid, zoals Andy Warhol beweert? Hoe
Nadere informatieHistorische Vereniging Warder Bedrijfsplan 2011
Historische Warder Bedrijfsplan 2011 februari 2011 1 van 7 samenvatting Op 21 januari is de Historisch Warder opgericht. De vereniging heeft tot doel om: de geschiedenis van Warder vast te leggen en zo
Nadere informatieActualiteit? Beeld je in! Malala
Actualiteit? Beeld je in! Malala In dit document vind je de verwerkingsopdrachten bij het bord op Pinterest Actualiteit? Beeld je in! Malala. Op dat bord zie je allemaal beelden. Als je op een beeld tikt
Nadere informatieNederlands CSE GL en TL
Examen VMBO-GL en TL 2010 tijdvak 2 maandag 21 juni 13.30-15.30 uur Nederlands CSE GL en TL Bij dit examen horen een bijlage en een uitwerkbijlage. Beantwoord alle vragen en maak alle opdrachten in de
Nadere informatieStappenplan zoeken en verwerken van informatie
Stappenplan zoeken en verwerken van informatie Oriëntatie op het onderwerp Wat is het onderwerp Welke zoektermen Welke bronnen Zoeken naar informatie Welke informatiebronnen Kiezen en beoordelen van informatie
Nadere informatieVoorbereidingsmateriaal bij voorbeeldexamens Staatsexamen NT2 Programma I
Voorbereidingsmateriaal bij voorbeeldexamens Staatsexamen NT2 Programma I Voorbereidingsmateriaal bij voorbeeldexamens NT2 Programma I ITTA, PM, 2010 Inhoud 1. Inleiding Tips bij het maken van het Staatsexamen
Nadere informatieNu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV
Nu nog beter... Toegepaste kunst Kunst BV H4 ~ periode B Toegepaste vormgeving Autonome kunst Inleiding INLEIDING In de eerste periode ben je vooral bezig geweest met het onderzoeken van vormen, materialen
Nadere informatieKan-beschrijvingen ERK A2
Kan-beschrijvingen ERK A2 Lezen Ik kan zeer korte, eenvoudige teksten lezen. Ik kan specifieke voorspelbare informatie vinden in eenvoudige, alledaagse teksten zoals advertenties, folders, menu's en dienstregelingen
Nadere informatieMaak een precisiesprong naar juridische kennis.
Jura, uw virtuele juridische bibliotheek Maak een precisiesprong naar juridische kennis. Snel van start met Jura Jura, uw virtuele juridische bibliotheek Jura Vind uw resultaat Zoeken via de zoekbalk:
Nadere informatieLet op! Er zijn twee opdrachten 1: met hulp en zonder hulp. Als je opdracht 1 zonder hulp maakt, lees de tekst dan nog niet!
Let op! Er zijn twee opdrachten 1: met hulp en zonder hulp. Als je opdracht 1 zonder hulp maakt, lees de tekst dan nog niet! Zonder hulp: op zoek naar de samenhang in de tekst Je gaat zo een tekst lezen
Nadere informatieDoe een klein onderzoek naar de taalregels die een kind in jouw omgeving al dan niet onder de knie heeft en schrijf daar een verslag over.
Naam: Klas: Nr: Datum: Vak: Nederlands Leerkracht: Taalverwerving Opdracht 1 Doe een klein onderzoek naar de taalregels die een kind in jouw omgeving al dan niet onder de knie heeft en schrijf daar een
Nadere informatie71x071 Handleiding. Wie doet wat?
71x071 Handleiding In dit document vind je de spelregels van 71x07 1, een onderzoek naar urban trends in Leiden e.o. in de periode 2015-2020. We verkennen de toekomst van 071: - Welke trends (ontwikkelingen)
Nadere informatieAanvullende informatie ter voorbereiding op de TGN A1. Inleiding. Hoe maakt u de TGN?
Aanvullende informatie ter voorbereiding op de TGN A1 Inleiding Dit is informatie over de Toets Gesproken Nederlands (of TGN) 1. De TGN maakt deel uit van het inburgeringsexamen buitenland. Moet u de TGN
Nadere informatieVoor een goede beleidstekst is meer nodig dan een. vlotte pen. Het gaat ook om inzicht in hoe teksten
Voor een goede beleidstekst is meer nodig dan een vlotte pen. Het gaat ook om inzicht in hoe teksten functioneren in het beleidsproces en wat dat betekent voor het doel, de inhoud en de opbouw van de tekst.
Nadere informatieNederlands havo 2019-II
Tekst 3 De onderstaande tekst is een column op Neerlandistiek, een online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek. WhatsAppachtig taalgebruik (1) Onlangs kreeg ik een mailtje doorgestuurd waarin
Nadere informatieBasisschool de Triangel HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK
Basisschool de Triangel HET MAKEN VAN EEN WERKSTUK 1 INHOUDSOPGAVE WERKSTUK I. Keuze. 1 II. Hoe te starten? 2 III. Inhoudsopgave 3 IV. Inleiding 4 V. Indeling 4 VI. Illustraties 7 VII. Taalgebruik 7 VIII.
Nadere informatieSchrijven - Krant vmbo-kg12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 31 October 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/61736 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieKorte scriptiehandleiding
Korte scriptiehandleiding Inhoudsopgave 1. Inleiding...2 2. Het onderwerp...2 3. De probleemstelling...3 4. De relatie tussen probleemstelling en tekststructuur...5 5. Toepassingen op juridisch gebied...7
Nadere informatiePR-BEGELEIDING. Na initiatie van een evenement
PR-BEGELEIDING Na initiatie van een evenement Voorwoord Jouw evenement gaat er komen bij SETUP! Naast de productie en inhoud is de PR & Communicatie van het evenement bij SETUP een belangrijk onderdeel.
Nadere informatieHallo eerstejaar, Ik ben Tijs, en ik zal je steun zijn om je te helpen studeren in je nieuwe school.
Deel 1 Inleiding 1. Hallo eerstejaars ~ 2 ~ Hallo eerstejaar, Ik ben Tijs, en ik zal je steun zijn om je te helpen studeren in je nieuwe school. Je zal wel al gemerkt hebben dat het hier helemaal anders
Nadere informatieContext 3: De natuur van de mens
Context 3: De natuur van de mens De opbouw van de module ecologie komt steeds dichterbij de leerling zelf. In de eerste onderwijsleercontext maakt de leerling kennis met een leeuwenpopulatie in Afrika;
Nadere informatieDienst of product meer zichtbaar via bloggen. Suheyla Tunc
Dienst of product meer zichtbaar via bloggen Suheyla Tunc Wat is bloggen, weblog, blog? - digitaal dagboek - een interactief systeem: een inleiding met een reactiemogelijkheid - naam voor een website met
Nadere informatieStatus Vertrouwelijk Werkdocument Finaal document
Discussienota Nota?! Wie, wat, waar? Datum: 26/10/2015 Status Vertrouwelijk Werkdocument Finaal document Document voor Redacteur RvB-lid Probleemstelling Voorstel oplossing Voorstel beslissing Beslissing
Nadere informatieWerkwijzer Verslagkring:
Werkwijzer Verslagkring: 1. Je maakt een tweetal. 2. Met zijn tweeën kies je een onderwerp, waarin jullie je willen verdiepen en waarover jullie meer willen weten. 3. Samen ga je op zoek naar informatie
Nadere informatieMet hulp: vragen stellen
1. Bekijk de titel, tussenkopjes en de foto. Wat is het hoofdonderwerp van deze tekst? Wat heb je in het nieuws gezien/gelezen/gehoord over dit onderwerp? 2. Bedenk voordat je gaat lezen 10 vragen, waarvan
Nadere informatieReputatie en social media
Reputatie en social media Themadag Communicatie Pensioenfederatie Zeist 11 december 2012 1 Actualiteit Online reacties op berichtgeving rond de nieuwe pensioenregeling Speciale pagina op de website: 30.000
Nadere informatieVoorspellen, tekst lezen en verwijswoorden begrijpen
Voorspellen, tekst lezen en verwijswoorden begrijpen 1. Kijk naar de tekst. Voorspel waar de tekst over gaat. Let op de titel, de kopjes en de plaatjes. 2. Lees de uitleg. In een tekst staan vaak verwijswoorden.
Nadere informatieWat voor tekst schrijf je en voor wie: een gedicht voor op een poëziekaart. Hoe pak je het schrijven van een gedicht aan?
Les 1: Een poëziekaart maken Wat voor tekst schrijf je en voor wie: een gedicht voor op een poëziekaart Lees over Verbonden zijn. Verbonden zijn De Nieuwsbegrip leesles gaat over de ramadan. Tijdens de
Nadere informatie