Welkom op het DC seminar

Transcriptie

1 Welkom op het DC seminar Wouter de Ridder, Robeco Investment Solutions SS Rotterdam 25 juni 2015

2 Programma Voor professionele beleggers Start > Welkomstwoord door Roderick Munsters (Robeco) > Theo Nijman (Netspar): de toekomst van het pensioenstelsel > Tom Steenkamp (Robeco): vertaalslag naar oplossingen voor werkgevers en pensioenfondsen > Q&A met Theo Nijman, Raimond Schikhof en Tom Steenkamp o.l.v. Jaap Hoek (Robeco) Break > Verwachte pensioenresultaat en rendementen door Lukas Daalder (Robeco) > Raimond Schikhof (directeur pensioenfonds Randstad en voorzitter pensioenfond Flexsecurity) over Pensioencommunicatie vanuit het perspectief van deelnemers Afsluiting en borrel 2

3 Roderick Munsters CEO Robeco 3

4 Pensioen haalt bijna elke dag de krant Eerste Kamer stemt in met snellere verhoging AOW-leeftijd 2 juni 2015 Innovatieprijs voor Pensioen Pensioenfederatie, 19 juni 2015 Staatssecretaris gaat 'pensioenknip' tijdelijk opnieuw invoeren. RTL Nieuws, 16 juni 2015 Kamervragen over institutionele beleggingen in wapens FD Pensioen Pro, 22 juni 2015 Wetsvoorstel pensioensparen zelfstandigen FD Pensioen Pro, 17 juni 2015 Tweede Kamer akkoord met komst APF (inclusief vermogensscheiding Ringfencing bij BPF-en) 19 juni

5 Mede veroorzaakt door externe ontwikkelingen > Economische situatie Aanhoudend lage rentestand, lage economische groei En daardoor stijgende pensioenlasten > Veranderingen in behoefte Nieuwe generaties kennen andere behoeften (ZZP-ers, generatie Y) Meer transparante en duidelijke pensioencommunicatie gaat pensioen veranderen. > Nederlandse fondsen zoeken samenwerking of liquideren > Nieuwe uitvoeringsvormen in de pensioenmarkt (PPI en APF) > Verschuiving van DB naar DC versnelt > Nieuw toekomststelsel met individuele rechten (en collectieve risicodeling) 5

6 In de strategie Robeco Groei is ons centrale thema voor de komende jaren, zowel organisch als door overname Onze focus ligt op vier doelgroepen: > Pension plan sponsors (zoals pensioenfondsen en corporates) > Verzekeringsmaatschappijen (pensioen gerelateerd) > Sovereign wealth fondsen > Grote private wealth managers spelen pensioenoplossingen een belangrijke rol. > Integraal vermogensbeheer en Flexioen > Premie Pensioen Instelling > Robeco Life 6

7 Wat betekent dit voor u en hoe kan Robeco helpen? > Pensioenontwikkeling is nodig! Darwin: It is not the strongest of the species that survives, nor the most intelligent. It is the one that is the most adaptable to change en welke bruggen gaan we vandaag slaan? > Welke ingrediënten zijn nodig voor de verandering van het pensioenstelsel > Vertalen naar oplossingen voor werkgevers en pensioenfondsen > Hoe brengen we dit over naar de mensen waarvoor we het doen 7

8 Theo Nijman Tilburg University 8

9 Persoonlijk Pensioen met Risicodeling en het actuele pensioendebat Theo Nijman Tilburg University 25 juni 2015

10 Actuele discussie pensioenstelsel van toekomst December 2014: Hoofdlijnennotitie premieovereenkomsten Januari 2015: Uitkomsten pensioendialoog SER rapport februari 2015: PPR interessant maar onbekend Zeer binnenkort HLN SZW: Uitwerking optimalisering wettelijk kader premieovereenkomsten Vervolg pensioendialoog / aanpassingen pensioenstelsel 10

11 Agenda deze presentatie Wat zijn de redenen om regelgeving premieovereenkomsten aan te passen? Wat wordt bedoeld met Persoonlijk Pensioen met Risicodeling? Transparantie, maatwerk, flexibiliteit Risico nemen ook in uitkeringsfase DC Keuzemenu s voor individu Wat zijn de redenen om regelgeving uitkeringsovereenkomsten aan te passen? Hoe hier PPR? Angel uit de rekenrente discussie Keuzeruimte voor fondsbestuur; waaronder keuze reëel contract Keuzemenu s voor individu 11

12 Waarom aanpassen premieregeling?

13 Belang aanpassen premieregelingen In Nederland DC kapitaal nu om te zetten in levenslange nominaal zekere uitkering Geen beleggingsrendement bij jaar beleggingshorizon Actuele lage rente leidt tot magere pensioenuitkomsten Pensioenknip, Radar,. Nominale zekerheid leidt al in opbouwfase tot beperkt beleggingsrisico om conversierisico te beheersen Doel vormgeving van levenslange uitkering met Beleggingsrisico ook in uitkeringsfase Kunnen inbouwen van (macro)langlevenrisico voor deelnemer 13

14 Vervlechting risico keuzes Op pensioendatum wordt nu in premieregelingen Aandelenrisico dicht gezet Nominaal renterisico dicht gezet Inflatierisico open gezet Micro (individueel) langlevenrisico dicht gezet Macro langlevenrisico (levensverwachting verandert) dicht gezet Eerste uitkering genoten Waarom dit allemaal op het zelfde moment in deze vorm? PPR = ontvlechten; geen vaste conversie datum; geen pensioenknip 14

15 Het ontvlechten van risico s In opbouwfase premieovereenkomsten ( DC ) kunnen functies door collectief of individu apart worden ingesteld. In PPR ook in uitkeringsfase 15

16 Nieuwecombinaties: pensioeninnovatie Education Education Working Working Retired Retired 16

17 Persoonlijk Pensioen met Risicodeling

18 PersoonlijkPensioenmet Risicodeling(PPR) Financieel rendement Biometrisch rendement Individueel vermogen uit vorige periode Inleg Individueel vermogen voor volgende periode Uitbetaling als levenslange uitkering 18

19 Beleggingsfunctie: Persoonlijk Objectieve waardering uit financiële markten Maatwerk in risicomanagement mogelijk B.v. life cycle beleggen zakelijke waarden B.v. nominaal renterisico voor ouderen dichtzettten, voor jongeren open 19

20 Verzekeringsfunctie: Risicodeling Verzekeren van micro langlevenrisico Door toekennen biometrisch rendement Negatief bij overlijden (kapitaal niet naar nabestaanden maar naar collectief) Positief bij overleven ( overlevingswinst ) Levenslange uitkering maar meer flexibiliteit Wie draagt risico stijging levensverwachting ouderen? Wie draagt risico stijging levensverwachting jongeren? 20

21 Toelichting overlevingsrendement. Situatie voor overlijden Voor overlijden 5 * 4 muntjes; 21

22 Toelichting overlevingsrendement. Situatie na overlijden Voor overlijden Na overlijden 5 * 4 muntjes; 4 * 5 muntjes; 22

23 Uitkeringsfunctie: projectierendement Overheid wil veilig stellen dat uitkering duurzaam is: maximaal verondersteld toekomstig rendement ( rekenrente ) Rekenrente in uitkeringsregelingen heeft twee rollen Waardering van aanspraken Snelheid waarmee uitgekeerd wordt Aanpassing rekenrente verschuift nu waarde tussen generaties Private pensioenen gepolitiseerd PPR ontvlecht: projectierente alleen tweede rol Ander projectierendement ( rekenrente ) verschuift waarde van individu in tijd maar verschuift geen waarde tussen generaties Uitsmeren van schokken in vermogen belangrijk om voldoende beleggingsrisico te verzoenen met stabiele uitkeringen 23

24 Uitsmeren schokken Schok -5%; usp = uitsmeerperiode Garanties uitkeringsniveau eenvoudig in te bouwen; bekende uitruil kosten, ambitie en risico 24

25 Keuzemenu individu PPR maakt potentieel veel nieuwe pensioenkeuzes mogelijk, zonder neveneffecten voor anderen Minder inleg als men hypotheek aflost Minder inleg als al veel opgebouwd Meer opnemen om thuis te kunnen blijven wonen Meer opnemen zorgkosten Beleggingsbeleid: life cycle? Welk risicoprofiel? Renterisico? Blijf mensen beschermen tegen ongewenste keuzes Collectief / werkgever belangrijke taak in aanbieden van adequaat keuze menu 25

26 Waarom aanpassen uitkeringsregeling?

27 Problemen uitkeringsregelingen (zie SER(2015)) Gebrek aan vertrouwen, mede door complexiteit, onduidelijke relatie inleg en uitkering en steeds weer ad hoc aanpassen regelgeving Ingebouwd conflict jongeren en ouderen: Beleggingsspagaat: tegenstelling ouderen en jongeren Overheid schrijft in FTK contract voor uit angst voor intergenerationele strijd over indexatie en korting (over rekenrente ). Nauwelijks keuzeruimte fondsbestuur: gebrek maatwerk. Grote gevoeligheid nominale rente Weinig individuele keuzemogelijkheden, waar dynamische economie steeds meer om vraagt, ook vanwege doorwerking keuzes naar anderen 27

28 PPR combineert kracht van collectief en individueel Collectief beleggen en risico s delen Keuzeruimte voor collectief, b.v. om reële contract te kiezen waarin ouderen niet langer renterisico jongeren dragen Keuzeruimte voor collectief om te kiezen welke keuzeruimte geboden wordt aan deelnemers Levenslang inkomen koesteren (sterkmaker NL stelsel) Meer transparantie over individueel pensioenvermogen over link inleg-uitkering over resultaten beleggingsbeleid over solidariteit Maatwerk en flexibiliteit mogelijk, voorkomt belangentegenstellingen en generatieconflicten Individuele keuzes mogelijk waar gewenst 28

29 PersoonlijkPensioenmet uitgebreiderisicodeling(ppr) Financieel rendement Biometrisch rendement Resultaat onderlinge solidariteitsafspraken Individueel vermogen uit vorige periode Inleg Individueel vermogen voor volgende periode Uitbetaling als levenslange uitkering 29

30 Individueel vermogen Bevordert vertrouwen Er is pensioenkapitaal als ik met pensioen ga Aanpassingen aan regelgeving veranderen mijn kapitaal niet Maakt maatwerk mogelijk B.v. jongeren meer zakelijke waarden dan ouderen Niet langer renterisico nemen in belang jongeren ten laste van ouderen Ouderen beschermd tegen (macro)langleven schokken Maakt flexibiliteit mogelijk B.v. andere visie op relatie nominale rente en inflatie na QE Maakt mogelijk keuzemogelijkheden te introduceren zonder consequenties voor anderen B.v. keuze inleg (in hypotheek, minder ) en inzetten andere doelen Solidariteit met toekomstige opbouw kan via additionele buffer 30

31 Hoe welke risico s delen? Deel verhandelbare risico s via risicomanagement i.p.v. pensioencontract Levert meer flexibiliteit en discipline ( vertrouwen ) Voorkom zo FTK dwangbuis rentegevoeligheid en invaardiscussies bij elke aanpassing Shell toch weer risicovrije discontering. Niet-verhandelbare risico s delen via pensioencontract Biometrische risico s (IV-A): onderlinge verzekeringssolidariteit Redelijk objectieve parameters voor waardering Niet-biometrische niet-verhandelbare risico s (IV-B) Objectieve indicatoren en waardering problematischer Delen risico s met toekomstige generaties (IV-C) Afruil welvaartswinst met discontinuïteitrisico en politiek risico 31

32 Samenvatting

33 Samenvatting Nieuw per 1 juli 2016 in premieregelingen (denk ik): Beleggingsrisico ook in uitkeringsfase Geen gedwongen conversie tegen lage rente; geen pensioenknip Macro langlevenrisico kan bij deelnemer liggen Uitsmeren schokken Fiscale regels uitkeringsfase? Ontwikkeling uitkeringsovereenkomsten Meer tijd nodig, ook vanwege transitie (o.a. doorsneesystematiek) PPR ook daar volop in belangstelling ( IMO ) Voegt solidariteit met toekomstige opbouw toe (IV-C ipv IV-A) Afruil welvaartswinst en discontinuïteits- en politiek risico Gaat hoofdlijnennotitie volgende week al meer richting geven? 33

34 Mission Netspar contributes to the ongoing improvement of financing opportunities for the old age of Dutch and European citizens through network development, formulating and executing scientific research and knowledge transfer programs.

35 Tom Steenkamp Robeco 35

36 (Collective) Defined Contribution: Kan het ook binnen de PPI? Tom Steenkamp Voor professionele beleggers bestuursvoorzitter Robeco PPI 36

37 Wat hebben we nu? > Premie wordt bepaald in pensioenregeling > Premie-maximum bepaalt belastingdienst, oplopende leeftijdsstaffel > Beleggingsbeleid is doorgaans een life-cycle glijpad > Op pensioendatum conversie in levenslange (gegarandeerde) uitkering > Uitkering nominaal vast of oplopend met vast percentage bedrag > Aankoop bij verzekeraar en onder strikte voorwaarden bij pensioenfonds 37

38 Hoe pakt het uit? Veronderstellingen Premie, loon en beleggingsmix Leeftijd Premie Inleg (3% staffel) Loon (Carrière ontwikkeling) % in Returnportefeuille (gemiddeld) ,3% 3% 100% ,8% 3% 100% ,5% 2% 100% ,6% 2% 100% % 1% 100% ,8% 1% 65% ,3% 0% 30% ,7% 0% 15% ,5% 0% 10% 38

39 Hoe pakt het uit? Veronderstellingen Robeco steady state Rendementsaannames Verwacht rendement Risico (Standaard deviatie) Samenhang (Correlatie) Returnportefeuille 8% 20% 0% Matchingportefeuille 4,25% 8% 0% Prijsinflatie 3,00% - Looninflatie 3,50% - Bron: Robeco 39

40 Hoe pakt het uit? Meetinstrumenten Meest gebruikte maatstaf: Replacement Ratio op pensioenleeftijd = Uitkering Laatst verdiende salaris Nadelen: 1. De maatstaf is nominaal 2. Neemt maar één jaar van de pensioenperiode > Wij gebruiken de replacement ratio s van alle jaren in de pensioenperiode, corrigeren voor inflatie en wegen deze met de overlevingskans > Wij kijken verder naar de kans op het korten van de uitkering en de hoeveelheid korting. 40

41 Hoe pakt het uit? Resultaten huidige situatie 120% 120% 100% 100% 80% 73% 80% 60% 61% 60% 40% 45% 40% 40% 20% 20% 0% 0% < 1% < 5% < 25% < 50% < 75% < 95% Gemiddeld Minimum Bron: Robeco Totaal pensioen Op pensioendatum DC pensioen 41

42 Ontwikkelingen Drie veranderingen voorgesteld door de staatssecretaris: 1. Ook beleggingsrisico lopen in afbouwfase 2. Aanbieder in de afbouwfase niet alleen verzekeraar 3. Collectieve risicodeling onder voorwaarden ( uitsmeren ) 42

43 Doorbeleggen We veronderstellen dat in de afbouwfase een uitkering op basis van: > 80% vanuit een nominale annuïteit > 20% vanuit vermogen dat wordt doorbelegd > De uitkering wordt berekend op basis van een (verwachte) opbrengst. > De feitelijke uitkering hangt af van de verschillen tussen deze verwachte opbrengst en de feitelijke opbrengst. > De uitkering kan dus variëren (variabele annuïteit) en is niet langer 100% zeker. Er kan sprake zijn van een korting. > De jaarlijkse korting is gedefinieerd als het verschil tussen de huidige uitkering en die van 1 jaar geleden. 43

44 Hoe pakt het uit? Resultaten doorbeleggen 140% 120% 100% 80% 72% 60% 40% 39% 20% 0% < 1% Bron: Robeco < 5% < 25% Totaal pensioen < 50% < 75% DC pensioen < 95% Gemiddeld Minimum 44

45 Hoe pakt het uit? Resultaten doorbeleggen Korting Kans op korten Gemiddelde korting Maximale korting Exclusief AOW 50.0% 1.8% 37.5% Inclusief AOW 26.4% 0.9% 3.0% Bron: Robeco 45

46 Resultaten doorbeleggen vergeleken > Verbetering lange termijn uitkomst ( reële vervangingsratio ) zonder dat het lange termijn risico veel toeneemt > Mediane vervangingsratio neemt toe met 11% > Lange termijn risico (1% downside risk) nagenoeg hetzelfde > Free lunch? Introductie van korte termijn schommeling in de uitkering > Gemiddelde korting is (excl. AOW) -1.8%, en incl. AOW -0.9% > NB: korting is op hogere uitkomst dan bij nominale annuïteit 46

47 Ontwikkelingen Drie veranderingen voorgesteld door de staatssecretaris: 1. Ook beleggingsrisico lopen in afbouwfase 2. Aanbieder in de afbouwfase niet alleen verzekeraar 3. Collectieve risicodeling onder voorwaarden ( uitsmeren ) 47

48 Andere aanbieders > Verzekeraars nu belangrijkste aanbieder en risicodrager > Risico s zijn micro langleven en macro langleven. > Micro langleven kan worden verzekerd via een pool van individuen (dus ook de PPI). Risico s zijn te overzien. > Macro langleven treft iedereen. Belangrijke vraag: wat is het verschil om het risico door het individu te laten dragen of bij een verzekeraar onder te brengen? > Risico s worden door verzekeraar in de aankoopprijs van de uitkering (de annuïteit) meegenomen. > Eigen onderzoek toont aan dat forse prijs wordt betaald voor verzekering langleven risico. 48

49 Ontwikkelingen Drie veranderingen voorgesteld door de staatssecretaris: 1. Ook beleggingsrisico lopen in afbouwfase 2. Aanbieder in de afbouwfase niet alleen verzekeraar 3. Collectieve risicodeling onder voorwaarden ( uitsmeren ) 49

50 Uitsmeren Het uitsmeren van schokken in het rendement, zoals door de staatssecretaris is voorgesteld, kan ook binnen een individuele rekening. > Wij veronderstellen een uitsmeerperiode van 10 jaar. > Wij berekenen de resultaten t.o.v. die van doorbeleggen zonder uitsmeren Wat is het effect hiervan op het eerdere voorbeeld? 50

51 Hoe pakt het uit? Resultaten uitsmeren Korting Kans op korten Gemiddelde korting Exclusief AOW 45.7% -0.7% Inclusief AOW 11.7% -0.2% In vergelijking met de situatie zonder uitsmeren valt op dat > De kans op korten neemt af > De gemiddelde korting neemt tevens af 51

52 Belangrijke informatie Robeco Institutional Asset Management B.V., hierna Robeco, heeft een vergunning als beheerder van ICBE s en ABI s van de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam. Zonder nadere toelichting kan deze presentatie niet als volledig worden beschouwd. Het is bedoeld om de professionele belegger te voorzien van informatie over Robeco s specifieke vaardigheden, maar is geen aanbeveling om financiële instrumenten te kopen of verkopen. Alle rechten van Robeco met betrekking tot deze presentatie blijven voorbehouden aan Robeco. Niets uit deze presentatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Robeco. 52

53 Lukas Daalder Robeco 53

54 Verwachte pensioenresultaat en rendementen Rotterdam 25 juni Robeco Lukas Daalder Voor professionele beleggers 54

55 Rendementen behaald uit het verleden

56 Verwacht lange termijn rendement aandelen: modelmatige aanpak Rendement op aandelen Dividend Winstgroei Inflatie

57 Verwacht lange termijn rendement aandelen: modelmatige aanpak Rendement op aandelen Dividend Earnings yield Dividend uitkeringspercentage Winstgroei Inflatie

58 Hoeveel winst koop je voor je geld? 7.3% Bron: Shiller database

59 Welk deel van de winst wordt uitgekeerd als dividend? 50% Bron: Shiller database

60 Verwacht lange termijn rendement aandelen: modelmatige aanpak Rendement op aandelen Dividend 3½% Earnings yield 7% 50% Dividend uitkeringspercentage Winstgroei Inflatie

61 Verwacht lange termijn rendement aandelen: modelmatige aanpak Rendement op aandelen Dividend 3½% Earnings yield Dividend uitkeringspercentage Winstgroei Groei van de economie Verwateringseffect Inflatie Arbeidsproductiviteit Groei factor arbeid

62 Productiviteitsgroei redelijk stabiel op de lange termijn 1.5% - 2.0% Groei BBP per hoofd van de bevolking

63 Groei beroepsbevolking loopt door, ondanks vergrijzing 0.5%

64 Verwacht lange termijn rendement aandelen: modelmatige aanpak Rendement op aandelen Dividend Winstgroei 3½% +1 ½% Earnings yield Groei van de economie Dividend uitkeringspercentage 2¼% ¾% Verwateringseffect Inflatie Arbeidsproductiviteit Groei factor arbeid 2% ¼%

65 Verwacht lange termijn rendement aandelen: modelmatige aanpak Rendement op aandelen Dividend Winstgroei 3½% +1 ½% Earnings yield Groei van de economie Dividend uitkeringspercentage Verwateringseffect Inflatie Arbeidsproductiviteit Groei factor arbeid

66 Lange termijn gemiddelde inflatie ligt boven de 2%

67 Verwacht lange termijn rendement aandelen: modelmatige aanpak Rendement op aandelen +8% Dividend Winstgroei 3½% +1 ½% Earnings yield Groei van de economie Dividend uitkeringspercentage Verwateringseffect Inflatie +3% Arbeidsproductiviteit Groei factor arbeid

68 Alternatief scenario: aanhoudende misère +8% 3¾% Rendement op aandelen 3½% 3% 6% 50% 7% 50% Dividend -¼% +1 ½% Earnings yield Dividend uitkeringspercentage ¾ % 1% 2¼% ¾% Winstgroei Groei van de economie Verwateringseffect +3% 1% Arbeidsproductiviteit 2% 1% Inflatie Groei factor arbeid ¼% -¼%

69 Welke rendementsaannames dienen we te gebruiken?

70 Wat is het effect van de aannames? Replacement rate uitgaande van sombere rendementsveronderstellingen 90% 80% 70% 60% 50% 50% 40% 30% 20% 10% 0% < 1% < 5% < 25% < 50% < 75% < 95% Gemiddeld Minimum Totaal pensioen DC pensioen Het figuur laat het voorbeeld zien uit Tom zijn presentatie, maar nu onder sombere rendementsaannames. We zien dat de mediane replacement rate daalt van 72% naar 50%

71 Belangrijke informatie Robeco Institutional Asset Management B.V., hierna Robeco, heeft een vergunning als beheerder van ICBE s en ABI s van de Autoriteit Financiële Markten te Amsterdam. Zonder nadere toelichting kan deze presentatie niet als volledig worden beschouwd. Het is bedoeld om de professionele belegger te voorzien van informatie over Robeco s specifieke vaardigheden, maar is geen aanbeveling om financiële instrumenten te kopen of verkopen. Alle rechten van Robeco met betrekking tot deze presentatie blijven voorbehouden aan Robeco. Niets uit deze presentatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Robeco. 71

72 Raimond Schikhof Pensioenfonds Randstad en pensioenfonds Flexsecurity 72

73 Hoe onzeker wilt u het hebben? Communicatie rond onzeker pensioen 25 juni 2015 Raimond Schikhof

74 Verschuivingen in pensioenland Eindloon Onvoorwaardelijke indexatie Voorwaardelijke indexatie Defined Benefit Collectief DC Middelloon Voorwaardelijke indexatie (Mogelijke) kortingen Collectief DC Individueel DC Vermeend zeker Gegarandeerd onzeker? juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

75 En de toezichthouder helpt ook niet mee Speech Frank Elderson (DNB) op symposium KNVG 22 juni: Als eerste aandachtspunt noem ik de kloof tussen de hoge verwachtingen van deelnemers en wat pensioenfondsen realistisch gezien waar kunnen maken. Die is ontstaan omdat onvoldoende aan deelnemers is gecommuniceerd dat pensioenuitkeringen niet volledig zeker zijn juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

76 Probleem 1: Niemand houdt van onzekerheid Pensioen moet zeker zijn Gemiddelde Nederlander wil helemaal niet nadenken over pensioen En al helemaal niet over risico s Liever zeker minder dan onzeker meer juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

77 Probleem 2: Onzekerheid is lastig beet te pakken Kansen zijn een te ingewikkeld begrip Termijnen zijn te lang om te kunnen overzien Waarde van geld in de tijd is moeilijk te bevatten Goede uitleg is te complex (afhaken) Slechte uitleg leidt tot misvattingen juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

78 Probleem 3: Onzekerheid zet niet aan tot actie Mogelijkheden voor individuele actie zijn beperkt Advieskosten vormen rem op onderzoek Afnemend vertrouwen in uitvoerders Afhaakgedrag van deelnemers juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

79 Probleem 4: Juridisering verhindert efficiënte communicatie Uitvoerders zijn benauwd voor aansprakelijkheid Niet alleen de formele bepalingen zijn van belang Gewekte verwachtingen en gerechtvaardigd vertrouwen beperken handelingsvrijheid Advisering in tweede pijler uit den boze juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

80 Probleem 5: We gaan het allemaal nog onzekerder maken Pensioenknip (daar is ie weer ) Doorbeleggen in uitkeringsfase Collectieve premieovereenkomst Wijzigende aannames (projectierendement) Collectieve risicobereidheid juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

81 Praktijkcasus: Van CDC naar individueel DC Stichting Pensioenfonds Randstad per 1 juli 2015 verder als gesloten fonds Uitvoering nieuwe pensioenregeling ondergebracht bij premiepensioeninstelling Van CDC naar individuele premieregeling Vragen: Wie communiceert wat? Hoe maak je de verschillen inzichtelijk? Welke aannames kies je? Hoe activeer je de deelnemers? Hoe voorkom je onrust? juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

82 Communicatietraject vanuit werkgever Eerste aankondigingen half jaar tevoren Specifieke actiewebsite Boomerang cards s Persoonlijke brochure met vergelijking oud vs nieuw Chatsessie via internet juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

83 De brochure juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

84 De vertrekpositie juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

85 De vergelijking juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

86 De gewetensvragen Welke veronderstelde rendementen? Welke inflatieverwachting? Wat voor scenario s? Wat te doen met keuzegedrag van deelnemers? Welke standdaarddeviatie in uitkomsten? Welke verantwoordelijkheid heeft de werkgever? Hoe ver reikt de zorgplicht? juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

87 Conclusies Gegarandeerde onzekerheid is bad news Onzekerheid zonder perspectief leidt tot afhaakgedrag Keuzes vereisen begeleiding De werkgever heeft altijd een verantwoordelijkheid Eerlijk duurt het langst juni 2015 Robeco seminar Communicatie rond onzeker pensioen

88 Bedankt voor uw aandacht